عاطفه عابدی: بازار غذای حلال در اروپا به واسطه ترکیب عواملی همچون تغییر در سلیقه مصرف‌کنندگان، تحولات جمعیتی و افزایش سهولت دسترسی به این محصولات، با سرعت قابل توجهی در حال گسترش است. با رشد جمعیت مسلمان در کشورهایی مانند فرانسه، آلمان و بریتانیا، تقاضا برای محصولات دارای گواهی حلال نیز به طور پیوسته افزایش یافته است. با این حال، بازار غذای حلال دیگر محدود به مصرف‌کنندگان مسلمان نیست؛ بسیاری از اروپاییان غیرمسلمان نیز به سمت مصرف غذای حلال گرایش پیدا کرده‌اند، زیرا این محصولات را نمادی از کیفیت، پاکیزگی و رعایت اصول اخلاقی در ذبح حیوانات می‌دانند. به دلیل افزایش جذابیت برای مصرف‌کنندگان، محصولات حلال اکنون در سوپرمارکت‌ها و بازارهای آنلاین به طور گسترده‌تری در دسترس قرار گرفته‌اند و از محدوده فروشگاه‌های قومی و محلی فراتر رفته‌اند. در پاسخ به این روند، تولیدکنندگان و خرده‌فروشان اروپایی تنوع محصولات حلال خود را افزایش داده‌اند؛ از غذاهای منجمد و میان‌وعده‌ها گرفته تا نوشیدنی‌ها و غذاهای آماده مصرف. برای برآورده کردن نیازهای مصرف‌کننده امروزی، شرکت‌ها نوآوری‌هایی را در صنعت به کار گرفته‌اند و محصولاتی عرضه می‌کنند که علاوه بر دارا بودن گواهی حلال، ارگانیک، گیاهی (وگان) و از منابع پایدار تهیه شده‌اند. کشورهایی که دارای صنایع غذایی پیشرفته‌تری هستند نیز با سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌های صدور گواهی حلال، سعی دارند نگرانی‌های مربوط به شفافیت و انطباق با اصول مذهبی را برطرف کرده و از اصالت و قابلیت ردیابی محصولات اطمینان حاصل کنند.
گسترش تجارت الکترونیک و پلتفرم‌های دیجیتال مواد غذایی نقش مهمی در افزایش دسترسی به محصولات حلال ایفا می‌کند. این امر بویژه برای نسل جوان و کاربران آشنا با فناوری اهمیت دارد، زیرا آنها به دنبال راحتی خرید هستند بدون اینکه ارزش‌های اخلاقی یا دینی خود را زیر پا بگذارند. با وجود این رشد چشمگیر، صنعت غذای حلال در اروپا با چالش‌هایی نیز روبه‌رو است. تفاوت در معیارها و نهادهای صدور گواهی در کشورهای مختلف باعث بروز ابهام و کاهش اعتماد مصرف‌کنندگان می‌شود. در برخی کشورها، موضوعاتی مانند شیوه ذبح شرعی موجب حساسیت‌های سیاسی و فرهنگی شده و بر فعالیت‌های بازار و قوانین تأثیر گذاشته است.
همچنین تولیدکنندگان کوچک‌تر ممکن است در کسب گواهی حلال با مشکلات مالی و بروکراتیک مواجه شوند که توان رقابتی آنها را در بازار محدود می‌کند. با این حال، چشم‌انداز بلندمدت بازار همچنان مثبت ارزیابی می‌شود. وجود پایگاه مصرف‌کنندگان قوی، پیشرفت‌های فناورانه و گرایش فزاینده به الگوهای مصرف اخلاق‌مدار و فراگیر، همگی نشان‌دهنده مسیر صعودی صنعت غذای حلال در اروپا هستند. با افزایش آگاهی عمومی و همگرایی بیشتر در قوانین و استانداردها، انتظار می‌رود این صنعت در سال‌های آینده جایگاه تثبیت‌شده‌تری در بازار غذایی اروپا پیدا کند.
عوامل رشد بازار غذای حلال در اروپا
1- حمایت‌های دولتی و مقررات
در نتیجه افزایش تقاضا برای محصولات حلال، برخی کشورهای اروپایی چارچوب‌های نظارتی قدرتمندی را برای تضمین انطباق با قوانین اسلامی و حفظ اعتماد مصرف‌کنندگان نسبت به برچسب‌های حلال ایجاد کرده‌اند. به عنوان مثال، طبق گزارش «سازمان اعتباردهی حلال» (HAK)، فرانسه با حدود 5.5 میلیون مسلمان - یعنی بیش از ۸ درصد از جمعیت ۶۶ میلیونی کشور - بیشترین جمعیت مسلمان را در اروپای غربی دارد. برآورد می‌شود ارزش بازار حلال فرانسه حدود 5.5 میلیارد یورو باشد که از این میان 4.5 میلیارد یورو مربوط به بخش مواد غذایی است. افزون بر این، فرانسه با داشتن چندین نهاد نظارتی و صدور مجوز، یکی از کشورهای پیشرو در زمینه نظارت و گواهی محصولات حلال به شمار می‌رود.
این مقررات موجب می‌شود محصولات دارای برچسب حلال در بازار از استانداردهای کیفی سختگیرانه و الزامات شرعی دقیق پیروی کنند که در نتیجه اعتماد مصرف‌کنندگان تقویت می‌شود. همچنین وجود نهادهای رسمی مانند کمیته نظارت بر حلال بریتانیا (HMC) بیانگر آن است که بازار حلال در این کشور به صورت رسمی مورد تأیید و حمایت دولت است. این حمایت‌ها سبب گسترش صنعت غذای حلال و ایجاد استانداردهای یکپارچه‌تر می‌شود و اطمینان می‌دهد که محصولات عرضه‌شده با معیارهای واقعی حلال تطابق دارند؛ امری که خود به افزایش مصرف داخلی و فرصت‌های صادراتی کمک می‌کند.
2- نیاز فزاینده به غذای حلال در آلمان
بازار غذای حلال در آلمان نیز به دلیل مجموعه‌ای از عوامل از جمله تنوع فرهنگی، یکپارچگی اقتصادی و تحولات جمعیتی در حال رشد است. افزایش نرخ زاد‌و‌ولد در میان گروه‌های مسلمان و مهاجرت از کشورهایی با جمعیت مسلمان بالا، باعث افزایش تقاضا برای محصولات مطابق با قوانین تغذیه اسلامی شده است. مطالعه‌ای مشترک بین شرکت هواپیمایی لوفت‌هانزا کارگو و شورای حلال آلمان که در آن ۷۷۲ مسلمان مورد پرسش قرار گرفتند، نشان داد تقریباً ۸۸ درصد پاسخ‌دهندگان اهمیت زیادی برای غذای حلال قائلند (۹ درصد نیز آن را نسبتاً مهم دانسته‌اند). افزون بر این، ۵۹ درصد شرکت‌کنندگان اعلام کردند حاضرند برای خرید محصولات دارای گواهی حلال مبلغ بیشتری بپردازند و ۹۴ درصد ترجیح دادند محصولات دارای تأییدیه رسمی را انتخاب کنند. این آمارها بیانگر اعتماد بالا و تمایل مصرف‌کنندگان مسلمان آلمان به بازار حلال است. همزمان، شرکت‌های آلمانی نیز با درک ظرفیت مالی این بازار، تنوع محصولات دارای گواهی حلال را افزایش داده‌اند. فرآیندهای بهبود‌یافته صدور گواهی و آگاهی بیشتر نسبت به استانداردهای حلال موجب شده است سطح اعتماد مصرف‌کنندگان افزایش یابد و تطابق محصولات با مقررات بین‌المللی تضمین شود.
3- رشد جمعیت مسلمان و افزایش تقاضای بازار
بر اساس داده‌های «مرکز پژوهشی پیو»، جمعیت مسلمان اروپا از ۶ درصد سال ۲۰۱۰ به حدود ۸ درصد تا سال ۲۰۳۰ افزایش خواهد یافت؛ افزایشی که پیامدهای اقتصادی چشمگیری بویژه در بخش مواد غذایی دارد. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ تعداد مسلمانان اروپا به حدود 58.2 میلیون نفر برسد، در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۰ تنها 44.1 میلیون نفر بود؛ رشدی نزدیک به یک‌سوم در کمتر از ۲ دهه. این رشد جمعیتی بویژه در صنعت غذا به معنای شکل‌گیری یک بازار خاص با نیازهای مصرفی ویژه است. با افزایش جمعیت مسلمان، تقاضا برای محصولات منطبق با شریعت اسلامی نیز افزایش می‌یابد. این امر باعث شده است سوپرمارکت‌ها، رستوران‌ها و تولیدکنندگان بیشتری وارد عرصه عرضه محصولات حلال شوند. در نتیجه، بسیاری از شرکت‌ها اکنون سودآوری بالای ادغام گزینه‌های حلال در خطوط تولید خود را درک کرده‌اند؛ امری که تنوع عرضه در صنعت غذا را افزایش داده و پذیرش فرهنگی محصولات حلال را در سراسر اروپا گسترش داده است.
* چالش‌های بازار غذای حلال در اروپا پراکندگی در استانداردهای صدور گواهی
یکی از بزرگ‌ترین موانع پیش روی صنعت غذای حلال در اروپا، نبود یکپارچگی و انسجام در نظام‌های صدور گواهی است. در حال حاضر کشورهای مختلف اروپایی از دستورالعمل‌ها و نهادهای متفاوتی برای تعریف و نظارت بر فرآیند حلال استفاده می‌کنند. این تفاوت در سیاست‌ها و تفسیرها موجب سردرگمی مصرف‌کنندگان می‌شود و اعتماد عمومی به محصولات دارای برچسب حلال را کاهش می‌دهد. زمانی که گواهی‌های صادرشده از سوی برخی نهادها در سایر کشورها معتبر شناخته نمی‌شوند، مشتریان نسبت به اصالت و مشروعیت محصولات دچار تردید می‌شوند. از سوی دیگر، این پراکندگی استانداردها باعث می‌شود تجارت فرامرزی برای شرکت‌ها دشوارتر شود، زیرا آنها ناچارند با مجموعه‌ای از الزامات متنوع و گاه متناقض روبه‌رو شوند. نتیجه این وضعیت افزایش پیچیدگی‌های اجرایی، بالا رفتن هزینه‌های انطباق با مقررات و کاهش سرعت رشد بازار است. نبود نظام واحد یا استاندارد مشترک برای صدور گواهی حلال، اعتماد مصرف‌کنندگان را تضعیف کرده و مانع توسعه صنعت می‌شود. در نتیجه، هم تولیدکنندگان و هم خریداران درباره صحت و اعتبار محصولات دارای برچسب حلال در بازار اروپا اطمینان کافی ندارند.
* محدودیت‌های قانونی و نظارتی
قوانین و مقررات در برخی کشورهای اروپایی نیز مانعی قابل توجه برای بازار غذای حلال به‌شمار می‌رود. برخی دولت‌ها قوانینی را وضع کرده‌اند که بی‌هوش کردن حیوان پیش از ذبح را الزامی می‌داند؛ امری که از دید بسیاری از علمای اسلامی با اصول ذبح شرعی در تعارض است. اگرچه هدف از این قوانین، حفظ رفاه حیوانات عنوان می‌شود اما در عمل باعث بروز تعارض میان الزامات مذهبی و حقوق قانونی شده است. در نتیجه، تولیدکنندگان محصولات حلال در برخی کشورها برای فعالیت آزادانه با دشواری مواجهند، بویژه در کشورهایی که قوانین مربوط به رفاه حیوانات بسیار سختگیرانه است. این محدودیت‌ها می‌تواند ظرفیت تولید را کاهش دهد، سرمایه‌گذاران را از ورود به این حوزه باز دارد و در نهایت مانع رشد صنعت حلال شود. نبود چارچوب قانونی واحد در سراسر قاره نیز مشکلاتی را در تجارت بین‌المللی ایجاد کرده است. این وضعیت موجب می‌شود مصرف‌کنندگان نتوانند به‌راحتی به محصولات معتبر حلال دسترسی پیدا کنند و شرکت‌ها نیز برای گسترش بازار خود در سطح اروپا با موانع متعدد روبه‌رو شوند.
* وضعیت کشورهای شاخص بازار غذای حلال در بریتانیا
بازار غذای حلال در بریتانیا به واسطه تنوع فرهنگی بالا و رشد سریع جمعیت مسلمان این کشور، روند صعودی دارد. علاوه بر فروشگاه‌های قومی و محلی، محصولات دارای گواهی حلال به صورت گسترده در فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ و پلتفرم‌های آنلاین در دسترس قرار گرفته‌اند. غذاهای حلال در بریتانیا نه‌تنها مورد توجه مصرف‌کنندگان مسلمان، بلکه در میان غیرمسلمانان نیز محبوب شده‌اند؛ دلایلی همچون رعایت اصول اخلاقی در ذبح حیوانات، پاکیزگی و منشأ قابل اعتماد محصولات، انگیزه این گرایش را تشکیل می‌دهند. بازار شامل انواع محصولات از گوشت تازه گرفته تا غذاهای آماده و فرآوری‌شده است. با این حال، مشکلاتی مانند نبود نظام یکسان صدور گواهی و اختلاف‌نظر درباره روش‌های ذبح حلال همچنان وجود دارد. با وجود این چالش‌ها، بازار بریتانیا همچنان در مسیر رشد قرار دارد، زیرا آگاهی مصرف‌کنندگان افزایش یافته و تقاضا برای گزینه‌های غذایی اخلاق‌مدار و فراگیر رو به گسترش است.
* بازار غذای حلال در فرانسه
بازار غذای حلال در فرانسه نیز به دلیل جمعیت بالای مسلمانان و افزایش تقاضای مصرف‌کنندگان برای محصولات دارای گواهی حلال، با ثبات در حال رشد است. محصولات حلال اکنون در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، پلتفرم‌های آنلاین و خرده‌فروشی‌های قومی به‌وفور عرضه می‌شوند. محصولات حلال در فرانسه نه‌تنها توسط مسلمانان، بلکه توسط بسیاری از غیرمسلمانان نیز خریداری می‌شود، زیرا این محصولات به عنوان گزینه‌ای سالم‌تر، بهداشتی‌تر و اخلاقی‌تر شناخته می‌شوند. اقلام ارائه‌شده شامل گوشت تازه، مرغ، لبنیات، میان‌وعده‌ها و غذاهای آماده است. با این وجود، نبود نظام صدور گواهی یکپارچه همچنان یکی از چالش‌های اصلی در بازار فرانسه به شمار می‌رود. عدم وضوح در سازوکار صدور گواهی ممکن است باعث ابهام در تشخیص اصالت محصولات شود. افزون بر این، بحث‌های اخلاقی و قانونی پیرامون روش ذبح شرعی و ارتباط آن با قوانین رفاه حیوانات همچنان موجب تنش‌هایی در جامعه و بازار شده است. با این حال، چشم‌انداز بازار فرانسه همچنان مثبت است، زیرا نوآوری در تولید و گسترش کانال‌های توزیع به رشد آن کمک می‌کند. برای بهره‌برداری کامل از ظرفیت این بازار، لازم است اقدامات بیشتری در جهت استانداردسازی نظام گواهی حلال و رفع موانع قانونی صورت گیرد.
* بازار غذای حلال در آلمان
بازار غذای حلال در آلمان با سرعتی پایدار در حال رشد است و این رشد عمدتاً ناشی از وجود جمعیت قابل توجه مسلمانان و افزایش علاقه عمومی به گزینه‌های غذایی سالم، باکیفیت و اخلاقی است. در سال‌های اخیر فروشگاه‌های بزرگ و پلتفرم‌های آنلاین در آلمان عرضه محصولات دارای گواهی حلال را افزایش داده‌اند؛ از گوشت و غذاهای آماده گرفته تا تنقلات و محصولات فرآوری‌شده. محصولات حلال تنها مورد توجه مسلمانان نیستند، بلکه مصرف‌کنندگان غیرمسلمان نیز به دلایلی چون اطمینان از منبع تولید، رعایت اصول اخلاقی و استانداردهای بالای بهداشت غذایی به خرید آنها تمایل نشان می‌دهند. با این حال، بازار آلمان نیز با چالش‌هایی مشابه سایر کشورهای اروپایی روبه‌رو است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به تعدد نهادهای صدور گواهی حلال و نبود نظام واحد برای ارزیابی و نظارت اشاره کرد که این مساله موجب سردرگمی مصرف‌کنندگان و ایجاد تردید در اصالت برخی محصولات می‌شود. افزون بر این، مباحث مربوط به روش‌های ذبح شرعی و چگونگی انطباق آنها با قوانین مربوط به رفاه حیوانات همچنان یکی از موضوعات مورد بحث در فضای عمومی آلمان است. با وجود این چالش‌ها، بازار حلال آلمان به دلیل افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان، رشد جمعیت مسلمان و تمایل روزافزون جامعه به محصولات غذایی اخلاق‌مدار، همچنان در مسیر رشد قرار دارد و پتانسیل بالایی برای توسعه بیشتر دارد.
* آینده بازار
پیش‌بینی می‌شود بازار غذای حلال از 2.67 تریلیون دلار در سال ۲۰۲۴ به 5.96 تریلیون دلار تا سال ۲۰۳۳ افزایش یابد و نرخ رشد مرکب سالانه آن از سال ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۳، 9.33 درصد باشد. این رشد ناشی از افزایش تقاضا برای محصولات دارای گواهی حلال، افزایش جمعیت مسلمانان و آگاهی جهانی از ایمنی مواد غذایی و مصرف اخلاقی است.