آلفا امید فردا

چگونگی رفتار و تعامل والدین و دیگر افراد جامعه با نسل‌های جدید یا به عبارتی نسل‌های «زد و آلفا» آنطور که بتوان با آنها ارتباط خوبی برقرار کرد، یکی از چالش‌های امروز جامعه است، چرا که دنیای نوجوانان امروز با آنچه والدین در سال‌های جوانی خود تجربه کرده‌اند، تفاوت‌های زیادی دارد. نسل زد یعنی نوجوانان متولد 1380 به بعد، در عصر انفجار فناوری، اطلاعات و تغییر سریع ارزش‌ها رشد کرده‌اند و این موضوع، رابطه آنها با والدین را به مثابه پلی بین ۲ فرهنگ متفاوت درآورده است. 
طبق بررسی‌ها اغلب والدین در برقراری ارتباط مؤثر با نوجوانان خود احساس ناتوانی می‌کنند؛ ناتوانی‌ای که در عصر دیجیتال، فرزندان را به جای پذیرفتن حرف‌ها و نصایح والدین، در مقام پرسشگری و البته داناتر از آنها قرار داده است. این نسل نه‌تنها با انتظارات سنتی خانواده‌ها، بلکه با دنیایی پر از اطلاعات متناقض و استانداردهای غیرواقعی شبکه‌های اجتماعی هم روبه‌رو هستند. بسیاری از والدین هنوز با روش‌های تربیتی گذشته تلاش می‌کنند به فرزندان نوجوان خود نزدیک شوند، غافل از اینکه این نسل، زبان و نیازهای متفاوتی دارد؛ نسلی که در عصر دیجیتال به دنیا آمده‌ و از زمانی که چشم به جهان گشوده‌اند با اینترنت، موبایل، ماهواره و سرعت بالای پیشرفت‌های تکنولوژی نوین روبه‌رو شده‌اند. آنها به اینترنت و فضای مجازی بشدت خو گرفته‌اند و اگر موبایل را از آنها بگیرند، دنیای حقیقی برای‌شان بی‌معنی می‌شود. 
رئیس سازمان بهزیستی کشور در این باره  با تاکید بر اهمیت تربیت نسل دیجیتال و مسؤولیت اجتماعی در مواجهه با این نسل تاکید دارد: حذف یا محدودسازی نسل نوجوان از دنیای دیجیتال و فضای مجازی راه‌حل و پاسخگو نیست، بلکه باید با تربیت دیجیتال و افزایش سواد رسانه‌ای، آنان را به شهروندانی آگاه، خلاق و مسؤول در فضای مجازی تبدیل کرد. 
به گفته سیدجواد حسینی، وقتی از نوجوانان امروز سخن می‌گوییم در حقیقت از نسلی صحبت می‌شود که هویت، روابط و یادگیری‌اش در فضای مجازی شکل گرفته است. مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد بیش از ۹۰ درصد نوجوانان جهان روزانه بیش از ۳ ساعت در فضای دیجیتال فعال‌ هستند. در ایران نیز طبق داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس (۱۴۰۲)، بیش از ۸۵ درصد نوجوانان ۱۲ تا ۱۸ ساله دست‌کم در یک شبکه اجتماعی عضو هستند، این یعنی ما با نسلی مواجهیم که شیوه زیستن و فهمیدن او با هیچ نسلی پیش از خود قابل مقایسه نیست. 
رئیس سازمان بهزیستی با تشریح جایگاه نسل‌ها می‌گوید: در علوم اجتماعی، واژه‌ نسل تنها به فاصله‌ سنی اشاره ندارد، بلکه به تجربه‌ مشترک تاریخی یا تکنولوژیک بازمی‌گردد، از این منظر بشر در قرن اخیر شاهد ۷ نسل عمده شامل نسل بزرگ، نسل خاموش، نسل انفجار جمعیت، نسل X، نسل Y، نسل Z و نسل‌های نوظهور آلفا و بتا است. اکنون نوجوانان دهه‌ ۸۰ و ۹۰ شمسی در زمره‌ نسل Z و آغاز نسل آلفا و بتا هستند؛ نسلی که در محیط دیجیتال، جهانی و متصل رشد کرده است. طبق اظهارات رئیس سازمان بهزیستی، نسل نوجوان امروز دارای ویژگی‌هایی متمایز از جمله شبکه‌ای بودن ارتباطات، فردگرایی مثبت، سرعت در یادگیری و تغییر، احساس ناامنی اقتصادی در کنار امید به آینده و جست‌وجوی مرجع هویتی جدید است. در بسیاری از خانواده‌ها حتی پدیده‌ جامعه‌پذیری معکوس مشاهده می‌شود، یعنی فرزندان به والدین آموزش می‌دهند. این نسل بیش از هر نسل دیگری در معرض خشونت‌های رسانه‌ای، اضطراب جهانی و اخبار ناامیدکننده قرار دارد اما در عین حال، نسلی خلاق، هوشمند و فرصت‌ساز است. به هر حال جهان از موج‌های مختلف ارتباطی عبور کرده است؛ از عصر واقعیت فیزیکی تا عصر ایده‌آل‌گرایی، عصر دیجیتال و اکنون عصر ذهنی (Mental Age) که در آن واقعیت و مجاز درهم ‌تنیده‌اند، ما وارد عصر متاورس شده‌ایم؛ جایی که مرز میان منِ واقعی و منِ دیجیتال به‌تدریج محو می‌شود. علاوه بر این اغلب دولت‌ها و خانواده‌ها به دلیل نگرانی از آسیب‌ها با رویکرد کنترل و محدودسازی وارد می‌شوند اما تجربه‌ جهانی نشان می‌دهد این راهکار پایدار و موثری نیست.
* نقش مؤثر مربیان مدارس در تربیت نسل نو
سیدحسن موسوی‌چلک، معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» اظهار داشت: اکنون ما در عصر تکنولوژی‌های پیشرفته و فناوری‌های نوین به سر می‌بریم، در این عصر آنچه اهمیت دارد این است که چگونه و با چه روش و ایده‌ای فرزندان‌مان را تربیت کنیم. در این شرایط باید از سایر نهادهایی که فرزندان‌مان با آنها در ارتباط هستند نظیر آموزش و پرورش، صداوسیما و محیط‌های تاثیرگذار اجتماعی در حوزه کودک و نوجوان کمک بگیریم، چرا که تعامل با فرزندان نسل «زد و آلفا» و موضوعات تربیتی بدون توجه به این نهادها میسر نخواهد بود.
وی با بیان اینکه خانواده اهمیت بسیاری در این موضوع دارد، افزود: دلیل آن این است که بچه‌ها بیشترین ارتباط را با اعضای خانواده دارند. در این میان افزایش سواد خانواده در این حوزه از اهمیت ویژه‌ای در تربیت فرزندان برخوردار است، زیرا هر چقدر خانواده‌ها اطلاعات بیشتری درباره نحوه برخورد و تربیت فرزندان در عصر دیجیتال داشته باشند، به نحوه تعامل با فرزندان کمک می‌کند.
موسوی‌چلک در ادامه گفت: این موضوع اهمیت دارد که اگر فرزندان‌مان دچار یک جرم یا وابستگی رفتاری نظیر قمار، اعتیاد و... شده‌اند چگونه با آنها رفتار شود و موضوع را مدیریت کنیم که از خانواده طرد نشوند، به طوری که اگر لغزشی در رفتار داشته باشند با اطمینان و اعتماد از خانواده خود کمک بگیرند. در چنین شرایطی اگر خانواده مهارت لازم را در مدیریت این مشکلات داشته باشد چه بهتر اما اگر این مهارت و تخصص را ندارد، حتما باید از متخصصان برای حل چنین مساله مهمی کمک بگیرد.
معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی افزود: در سازمان بهزیستی کارشناسان زیادی در این زمینه تربیت شده‌اند؛ سال گذشته 300 نفر از کارشناسان آموزش‌های  لازم را فرا گرفتند تا بتوانند با ارائه مشاوره‌های تخصصی نسبت به موضوع اعتیاد رفتاری به مردم کمک کنند. علاوه بر این شماره تلفن 1480 نیز برای ارائه مشاوره رایگان پاسخگوی خانواده‌ها است.
وی بخش دیگر دخیل در تربیت فرزندان نسل نو را مربیان، مشاوران و معلمان عنوان کرد و افزود: نقش مربیان مدارس در این زمینه بسیار مهم و تعیین‌کننده است، بنابراین هرچه کادر مدرسه اطلاعات لازم را در تربیت نسل زد و نسل‌های پس از آن داشته باشند طبیعتا می‌تواند کارسازتر باشد، چرا که کودک امروز از نسل ما نیست و سبک روابط اجتماعی با توجه به فضای مجازی آنها را داناتر و جسورتر کرده است، بنابراین تربیت این نسل کار سختی است، زیرا فضای مجازی برای آنها گویا دنیای حقیقی است که البته جذابیت‌های زیادی برای‌شان دارد.
موسوی‌چلک ادامه داد: این نسل، جسور، مدعی، خلاق و پرسشگر است و حتی از والدین‌شان نسبت به مباحث تکنولوژی و فناوری‌های نوین و مهارت‌هایی از این دست جلوتر هستند.
معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی در پاسخ به این سوال که آیا محدود کردن کودکان در استفاده از موبایل و اینترنت نتیجه‌بخش خواهد بود؟ افزود: خیر. اقدام به محدود کردن آنها از فناوری روز و تکنولوژی، موبایل و... نتیجه معکوس می‌دهد اما باید آنها را از مصائب و مشکلاتی که دارد با مهارت خاصی آگاه کرد. البته چنانچه محیط‌های مفرح، هنری، ورزشی و... مهیا شود و فرزندان‌مان را به جای صرف اوقات زیاد در فضای مجازی با زبان شعر، هنر، فیلم و ورزش آشنا کنیم بی‌تردید نتیجه خوبی به دنبال دارد، چرا که آینده کشور در دست این نسل است و با توجه به خلاقیت و تبحری که این نسل دارد می‌توان به پیشرفت آنها امیدوار بود.
در دنیای امروز، رسانه‌ها به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی کودکان و نوجوانان تبدیل شده‌اند و نه‌تنها ابزار اطلاع‌رسانی، بلکه عامل شکل‌دهنده رفتار، هیجان و هویت آنها هستند. کارشناسان معتقدند بدون تربیت رسانه‌ای، مواجهه مداوم با پیام‌ها و تصاویر رسانه‌ای می‌تواند پیامد‌های روانی و اجتماعی جدی برای نسل جدید به همراه داشته باشد، چرا که نسل امروز در معرض حجم گسترده‌ای از پیام‌ها و محتوا‌های دیجیتال قرار دارد و این مواجهه بدون هدایت می‌تواند تعادل ‌شناختی و هیجانی کودکان و نوجوانان را برهم زند. با این وجود تربیت رسانه‌ای فرآیندی است که افراد را قادر می‌سازد در برابر رسانه‌ها آگاهانه بیندیشند، هیجانات خود را مدیریت کنند و تصمیمات مبتنی بر ارزش‌های اخلاقی اتخاذ کنند.