‌فرزندی عامل کاهش رشد جمعیت

طبق بررسی‌های انجام‌شده اکنون اغلب خانواده‌ها به داشتن یک فرزند بسنده می‌کنند؛ رویکردی که تاثیر بسزایی بر کاهش رشد جمعیت کشور بر جا گذاشته. برخی آمارها حکایت از این دارد که بیش از یک‌چهارم خانواده‌های ایرانی دارای یک فرزند هستند و برخی دیگر این آمار را میان ۳۳ تا ۳۴ درصد با عنوان خانواده‌های ۳ نفره عنوان می‌کنند. کارشناسان جمعیت معتقدند رواج تک‌فرزندی باعث حرکت سریع جمعیت کشور رو به پیری شده است، زیرا ادامه روند تک‌فرزندی در خانواده‌ها و تداوم آن در جامعه باعث می‌شود بتدریج از تعداد جمعیت کشور کاسته شود. طبق آمار رسمی، بیش از ۳۳ تا ۳۴ درصد خانواده‌های ایرانی تک فرزند و بدون فرزند هستند. سال ۱۳۹۵ حدود 14.4 درصد خانواده‌های ایرانی بدون فرزند و 18.9 درصد نیز فقط یک فرزند داشتند. این در حالی است که جامعه روز به روز پیرتر می‌شود و این واقعیتی است که از سرشماری سال ۹۵ به بعد با آن مواجهیم. بررسی سرشماری سال ۹۵ نشان داد در فاصله سال‌های ۹۰ تا ۹۵، جمعیت و خانوار به ترتیب با رشد سالانه 1.24 درصد و 3.3 درصد همراه بود اما نرخ رشد سالانه جمعیت نشان از تداوم شیب منفی آغازشده از سال ۱۳۸۵ دارد.
* افت تعداد فرزندان در ایران
با آنکه چند سال از اجرای قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده می‌گذرد اما نتایجی که طی این مدت از عملیاتی شدن چنین قانونی به چشم می‌خورد متناسب با برنامه‌های رشد جمعیت که ایران از بحران پیری در دهه‌های پیش رو عبور کند خیلی قابل توجه نیست. هر چند اقداماتی در راستای کاهش میزان سقط جنین و توسعه مراکز باروری در کشور ایجاد شده است ولی گزارش ها حاکی است تعداد تولدها در سال برای نخستین بار طی چند دهه اخیر به زیر یک میلیون رسیده است که به گفته کارشناسان این میزان موالید زنگ خطری جدی برای آینده جمعیت است. علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت در این باره می‌گوید برنامه جوانی جمعیت یکی از 4 محور اصلی فعالیت معاونت بهداشت است و باید با همکاری همه دستگاه‌ها به‌ صورت علمی و هماهنگ دنبال شود.  علاوه بر این عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور نیز می‌گوید: بررسی‌ها نشان می‌دهد در حدود نیمی از استان‌های کشور، خانواده‌ها تمایل بیشتری به فرزندآوری پیدا کرده‌اند. به گفته نادر مطیع‌حق‌شناس، استادیار جمعیت‌شناسی و عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت با توجه به شواهد جمعیتی شهری، کاهش معناداری در میزان باروری کشور مشاهده می‌شود، به ‌طوری‌که میانگین تعداد تولدها در کشور به حدود 1.4 فرزند رسیده است. همچنین بر اساس آخرین آمار مرکز ثبت‌احوال، این روند تأیید می‌شود و گرچه اقداماتی انجام شده اما اجرا با چالش‌هایی همراه بوده است. عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت می‌گوید فرآیند ازدواج طولانی شده و در حوزه‌هایی مانند خرید خودرو، مسکن و... موانعی وجود دارد. با این حال قانون جوانی جمعیت ظرفیت‌های خوبی دارد که باید بخوبی اجرا شود. نتایج مطالعات نشان می‌دهد در بهترین حالت، اگر عزم نهادی شکل بگیرد، تکالیفی که بر عهده وزارتخانه‌ها گذاشته شده می‌تواند مؤثر باشد. علاوه بر این در مؤسسه جمعیت و در مجمع تشخیص مصلحت نیز کاری با عنوان «ارزیابی راهبردی شاخص‌های سیاست‌های کلی جمعیت» انجام شد که نشان می‌داد شاخص‌ها احساس شده‌اند اما باید به‌طور مستمر ارزیابی و پایش شوند. به گفته وی، در حال حاضر حدود 40 - ۳۰ درصد اهداف قانون جوانی جمعیت تحقق یافته است. علاوه بر این  نمودارها نشان می‌دهد در برخی استان‌ها تغییراتی رخ داده است. طبق گزارش مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور، 3 استان نرخ رشد جمعیت ثابت داشته‌اند و پس از آن روند تقریباً ثابت مانده است. مطیع‌حق‌شناس در گفت‌وگو با فارس می‌گوید: مطالعه‌ای با عنوان «تحولات جمعیتی و رشد جمعیت و باروری و آینده و ساختار سنی» انجام دادیم که در آن میزان باروری کل، به‌ عنوان شاخص اصلی تحولات باروری کشور، بررسی شد. بر اساس این مطالعه، در سال ۱۴۰۲ نسبت به ۱۴۰۱، 3 استان کشور باروری بیش از حد جانشینی داشته‌اند، ۱۲ استان نرخ باروری بین 1.5 تا ۲ و ۱۶ استان باروری پایین‌تر از 1.5 و حتی کمتر از 1.3 فرزند را تجربه کرده‌اند. علاوه بر این ۱۵ استان کشور از جمله اصفهان، سمنان، قزوین، لرستان، کهگیلویه‌وبویراحمد، بوشهر، چهارمحال‌وبختیاری، قم، خراسان شمالی، کرمان، گلستان، یزد، خوزستان، هرمزگان و خراسان جنوبی در سال ۱۴۰۲ نسبت به ۱۴۰۱ افزایش نرخ باروری داشتند.  همچنین استان‌های زنجان، همدان و فارس نرخ باروری نسبتاً ثابتی داشتند و تغییر چندانی بین سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ مشاهده نشد. برای نمونه، نرخ باروری در همدان از 4.1 به 45.1 رسیده و در فارس تقریباً ثابت مانده است. عضو هیأت علمی مؤسسه جمعیت اذعان کرده است: روند در سال ۱۴۰۳ نیز تقریباً مشابه بوده و ۱۳ استان کاهش نرخ باروری کل را تجربه کرده‌اند. این استان‌ها شامل گیلان، البرز، مازندران، مرکزی، تهران، ایلام، کرمانشاه، اردبیل، کردستان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، خراسان رضوی و سیستان‌وبلوچستان هستند.