سعیده اسدیان: گردشگری زیارتی یکی از کهن‌‌ترین و پرطرفدارترین سبک‌‌های گردشگری در جهان است؛ سفری که ریشه در باورها، آیین و احساسات عمیق انسانی دارد.
از زیارت خانه خدا در مکه گرفته تا سفر به زیارتگاه‌‌های هند و تبت، میلیونها نفر هر سال برای تجربهای معنوی و فرهنگی راهی سفر میشوند.
در ایران هم وجود اماکن مقدسی همچون حرم مطهر امام رضا(ع) در مشهد، حضرت معصومه(س) در قم، شاهچراغ(ع) در شیراز و ده‌ها امامزاده و زیارتگاه در سراسر کشور، این سرزمین را به یکی از مهم‌‌ترین مقاصد گردشگری زیارتی جهان اسلام تبدیل کرده است.
* نقش کلیدی گردشگری زیارتی در رونق اقتصادی
ایران نهتنها مقصد میلیونها زائر داخلی است، بلکه هر سال پذیرای زائرانی از عراق، افغانستان، پاکستان و کشورهای حوزه خلیج فارس میشود. همین ظرفیت نشان میدهد گردشگری زیارتی میتواند نقشی کلیدی در رونق اقتصادی، اشتغال‌‌زایی و توسعه شهری ایفا کند.
مطالعات بین‌المللی نشان میدهد گردشگری زیارتی میتواند اثر مستقیم بر درآمد، اشتغال و رشد اقتصادی مناطق زیارتی داشته باشد. بر اساس گزارش مؤسسه Grand View Research، ارزش بازار گردشگری زیارتی در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۵۴ میلیارد دلار برآورد شده و پیش‌بینی میشود تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۶۷۰ میلیارد دلار برسد؛ یعنی رشدی نزدیک به ۱۵ درصد در سال، بنابراین بر اساس این آمارها گردشگری زیارتی دیگر تنها یک سفر زیارتی نیست، بلکه به صنعتی چندوجهی تبدیل شده که میتواند هزاران شغل در حوزههای اقامت، حمل و نقل، صنایع‌دستی، خدمات فرهنگی و گردشگری محلی ایجاد کند.
* گردشگری زیارتی؛ ظرفیتی مغفول برای درآمد پایدار
با این حال، هرگاه صحبت از توسعه گردشگری زیارتی در ایران می شود، برخی نگاهها به جای فرصتهای اقتصادی، به سمت نگرانیهای فرهنگی و اخلاقی معطوف میشود و متأسفانه هر زمان گزارشی از تخلف، سودجویی یا رفتار غیراخلاقی در این حوزه منتشر میشود، افکار عمومی، کل گردشگری زیارتی را زیر سؤال می‌‌برد. در حالی که این حوزه نهتنها ظرفیت تبدیل شدن به یک منبع درآمد پایدار را دارد، بلکه میتواند به تقویت دیپلماسی فرهنگی، معرفی چهره واقعی ایران و تحکیم ارتباطات مردمی در جهان اسلام کمک کند.
* نیمی از گردشگران ورودی به ایران انگیزه زیارتی دارند
مسلم شجاعی، مدیرکل دفتر بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» درباره وضعیت گردشگری زیارتی در ایران گفت: امروز بخش قابل توجهی از گردشگران ورودی به کشور را زائران و گردشگران زیارتی تشکیل می‌دهند. در واقع، بیش از نیمی از گردشگرانی که وارد ایران میشوند، انگیزه غالب زیارتی دارند.
وی ادامه داد: گردشگری زیارتی و در مفهوم کلان‌‌تر «گردشگری تعالی‌بخش» یک محصول منحصر به فرد است که بسیاری از کشورهای دنیا به دنبال برخورداری از آن هستند، چرا که نوسان فصلی بودن خیلی بر آن اثرگذار نیست.
وی افزود: همان طور که هیچ جای دنیا نمی‌تواند جای مکه یا عتبات عالیات را بگیرد، هیچ کجا هم جایگاه حرم مطهر امام رضا(ع) را ندارد، این یک محصول گردشگری کاملاً خاص و ویژه برای ایران است. بسیاری کشورها آرزو دارند چنین مقصدی را داشته باشند اما ما به لطف الهی از این نعمت برخورداریم.
* الگوی سفر زائران تغییر کرده است
شجاعی با اشاره به تغییر الگوی سفر زائران گفت: اگر تا 10 سال پیش گردشگر عراقی به ایران می‌‌آمد، صرفاً برای زیارت به قم یا مشهد سفر می‌کرد اما امروز الگوی سفر تغییر کرده است. گردشگر علاوه بر زیارت، به فعالیت‌‌های درمانی، تفریحی و خرید هم می‌پردازد؛ یعنی زیارت و سیاحت در کنار هم اتفاق می‌افتد. این ترکیب هم از نظر فرهنگی و هم از نظر اقتصادی ارزش بالایی دارد.
* ورود 3.5 میلیون گردشگر عراقی به ایران در سال گذشته
مدیرکل دفتر بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با اشاره به اثرات اقتصادی گردشگری زیارتی اظهار کرد: در سال گذشته حدود 3.5 میلیون گردشگر عراقی وارد ایران شدند.
شجاعی تأکید کرد: با علم به اینکه گردشگر زیارتی به نسبت سایر شاخه‌‌های گردشگری کمتر هزینه میکند اما باید در نظر بگیریم، با رقم قابل توجهی از ارزآوری مواجه خواهیم بود.
وی ادامه داد: این درآمد در حوزههای مختلف از جمله هتل‌داری، رستوران‌ها، حملونقل، صنایع دستی و خدمات زیارتی توزیع میشود و هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد میکند.
شجاعی تأکید کرد: در تمام کشورهای دنیا، گردشگری در کنار اثرات مثبت اقتصادی، ممکن است پیامدهای اجتماعی محدودی هم داشته باشد و این موضوع مختص ایران نیست.
وی افزود: برای مثال در مقاصد مطرحی مانند بارسلون یا آمستردام هم مردم از ازدحام یا برخی رفتارهای گردشگران گلایه دارند، در ایران هم باید با بهره‌‌گیری از منافع اقتصادی، برای کاهش و مدیریت آسیب‌‌های اجتماعی احتمالی برنامهریزی شود.
* سهم موارد منفی در گردشگری کمتر از یک درصد از کل ورودی‌هاست
مدیرکل دفتر بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ادامه داد: نباید به دلیل چند اتفاق کوچک، کل جریان گردشگری زیارتی را زیر سؤال برد، واقعیت این است که سهم موارد منفی کمتر از یک درصد از کل ورودی‌هاست. در مقابل، منافع فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی ناشی از حضور این گردشگران بسیار چشمگیر است و میتواند به تقویت اشتراکات بین ایران و کشورهای همسایه کمک کند.
شجاعی درباره چشم‌‌انداز گردشگری زیارتی در آینده گفت: در برنامه هفتم توسعه تأکید شده ظرفیت گردشگری زیارتی کشور باید 2.5 برابر افزایش یابد، این هدف محقق میشود، چرا که محصول زیارتی ایران یک محصول رقابتی و غیرقابل جایگزین است.
* استقبال چینی‌‌ها از حرم امام رضا(ع)
مدیرکل دفتر بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در پایان گفت: تجربه نشان داده حتی گردشگران غیرمسلمان مانند گروه‌‌های چینی، هنگام سفر به ایران و بازدید از حرم امام رضا(ع)، بیشترین تأثیر روحی و معنوی را از این فضا می‌گیرند، آنها می‌گویند این مکان احساس آرامش و اتصال به قدرتی فراتر از زمین را در انسان تقویت میکند.
وی تأکید کرد: بنابراین گردشگری زیارتی فقط مختص مسلمانان نیست، بلکه برای هر انسان خداجو و معنویت‌‌طلبی میتواند تجربهای عمیق باشد.
* گردشگری زیارتی باید به ابزار دیپلماسی فرهنگی تبدیل شود
به گزارش «وطن امروز»، گردشگری زیارتی را باید فراتر از یک سفر مذهبی یا سنت دیرینه دینی دید. امروز این حوزه به صنعتی بزرگ، اثرگذار و چندبعدی تبدیل شده که میتواند همزمان روح انسان‌ها را تعالی بخشد و چرخ‌های اقتصاد کشور را به حرکت درآورد.
ایران با داشتن گنجینه‌ای بی‌بدیل از اماکن مقدس، از مشهد و قم گرفته تا شیراز و ری، جایگاهی دارد که بسیاری از کشورها آرزوی آن را دارند اما متأسفانه، این ظرفیت عظیم هنوز آنگونه که باید، به ثروت ملی و ابزار دیپلماسی فرهنگی تبدیل نشده است.
هر سال میلیونها زائر از کشورهای همسایه و حتی سرزمین‌های دور راهی ایران میشوند اما آیا ما به درستی زیرساخت‌ها، خدمات، تبلیغات و برنامهریزی لازم برای میزبانی در شأن این زائران را فراهم کرده‌ایم؟
* لزوم نگاه توسعهمحور و آینده‌نگر
گردشگری زیارتی میتواند موتور محرک صدها شغل در هتل‌داری، حملونقل، صنایع‌دستی، خدمات فرهنگی و سلامت باشد، به شرط آنکه به آن نگاهی توسعهمحور و آینده‌نگر داشته باشیم.
در زمانی که بسیاری از کشورها برای جذب گردشگران فرهنگی و معنوی میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری می‌کنند، ایران با چنین میراث معنوی ارزشمندی، نباید تنها نظاره‌گر باشد؛ اگر نگاهها از حاشیه‌ها و نگرانیهای مقطعی به سمت فرصتهای واقعی این حوزه تغییر کند، گردشگری زیارتی میتواند به ستون پایدار اقتصاد و فرهنگی پویا برای کشور تبدیل شود.