گروه اقتصادی: در ماه‌های اخیر ایران توانسته به بالاترین سطح صادرات نفت خود از زمان بازگشت تحریم‌های سازمان ملل دست یابد، آن هم در شرایطی که کشورهای اروپایی به خواست آمریکا سازوکار «اسنپ‌بک» را دوباره فعال کردند. این اقدام از سوی تهران و بسیاری از همپیمانانش غیرقانونی و فاقد اعتبار دانسته شد. حالا افزایش صادرات نفت ایران نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از جامعه بین‌الملل دیگر حاضر نیست به قواعد تحریمی یک‌جانبه تن دهد و عملاً سازوکار تحریم‌ها با سرپیچی گسترده مواجه شده است.
بر همین مبنا نشریه اقتصادی «میس» گزارش داد: «ایران در ماه‌های اخیر میلیون‌ها بشکه نفت به بازار جهانی صادر کرده است. این موفقیت تا حد زیادی به لطف ناوگان بزرگ نفتکش‌های ایرانی شامل ۵۵ تا ۶۵ کشتی حاصل شده است. کشتی‌های ایرانی معمولاً برای دور زدن تحریم‌ها سیستم موقعیت‌یاب خود را خاموش می‌کنند اما در اقدامی کم‌سابقه، در ۱۲ اکتبر حدود ۷۵ درصد ناوگان نفتی ایران به طور هماهنگ سیستم‌های موقعیت‌یاب خود را روشن کردند و پس از یک روز دوباره خاموش کردند. این اقدام برای نخستین بار از زمان تحریم‌های فراگیر دولت ترامپ در سال ۲۰۱۸ رخ داد و نشان‌دهنده یک پیام سیاسی آشکار بود. در واقع تحلیلگران معتقدند روشن کردن سیستم‌های موقعیت‌یاب اقدامی هماهنگ و حساب‌شده بود تا به جامعه جهانی نشان داده شود صادرات نفت ایران مشروع و قانونی است و کشتی‌های ایرانی هیچ کالای ممنوعه حمل نمی‌کنند. این اقدام در واقع نوعی نمایش شفافیت بود که نشان می‌داد تهران قصد دارد مشروعیت صادرات خود را به رخ بکشد و تحریم‌های بازگشتی سازمان ملل را بی‌اعتبار کند. همزمان با این اقدام، وزارت خزانه‌داری آمریکا ترمینال نفتی ریژائو شیهوای چین را به دلیل پذیرش نفتکش‌های ایرانی تحریم کرده است. واشنگتن مدعی شد این ترمینال بیش از ۱۲ نفتکش تحریم‌شده را پذیرفته و میلیون‌ها بشکه نفت ایران به آنجا ارسال شده است. نکته مهم اما این است که چین عملاً نشان داد از فشارهای آمریکا خسته شده و در تعامل با ایران مسیر مستقل خود را دنبال می‌کند. برخی تحلیلگران معتقدند اقدام ایران برای روشن کردن سیستم‌های موقعیت‌یاب نفتکش‌ها با هماهنگی پکن انجام شده تا به طور نمادین عبور از تحریم‌ها را به نمایش بگذارد».
بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران که با سازوکار اسنپ‌بک انجام شد، از نگاه تهران و بسیاری از کشورها غیرقانونی است، زیرا تاریخ اعتبار این سازوکار به پایان رسیده و استفاده مجدد از آن فاقد وجاهت حقوقی است. افزایش صادرات نفت ایران در همین شرایط نشان می‌دهد بسیاری از همپیمانان و شرکای تجاری ایران عملاً این تحریم‌ها را نادیده گرفته‌اند. در واقع، بازار جهانی نفت بخوبی نشان می‌دهد که تحریم‌ها بدون اجماع بین‌المللی کارایی خود را از دست می‌دهند.
ایران در ماه‌های اخیر توانسته با وجود فشارهای سیاسی و تحریم‌های سازمان ملل، صادرات نفت خود را به سطحی بی‌سابقه برساند. این موفقیت نه‌تنها حاصل توانمندی ناوگان نفتکش‌های ایرانی و راهکارهای فنی برای دور زدن تحریم‌هاست، بلکه نشانه‌ای از تغییر موازنه سیاسی در سطح بین‌المللی است. بسیاری از کشورها دیگر حاضر نیستند به سازوکار اسنپ‌بک تن دهند و آن را فاقد اعتبار می‌دانند. در نتیجه، تحریم‌ها عملاً به ابزار بی‌اثر تبدیل شده‌اند و ایران توانسته با اتکا به همپیمانان و شرکای تجاری خود جایگاهش را در بازار جهانی نفت حفظ کند. این روند نشان می‌دهد آینده تحریم‌ها بدون اجماع جهانی، بیش از پیش با شکست مواجه خواهد شد و مسیر صادرات نفت ایران همچنان رو به رشد باقی خواهد ماند.
* پیام حرکت نفتکش‌ها با پرچم ایران
در سال‌های گذشته ایران برای عبور از محدودیت‌های تحریمی و کاهش ریسک شناسایی، بخشی از نفتکش‌های خود را با پرچم کشورهای دیگر از جمله پاناما، تانزانیا و برخی کشورهای کوچک ثبت می‌کرد. این اقدام به ایران امکان می‌داد تا در شرایط فشار حداکثری، صادرات نفت خود را ادامه دهد و مسیرهای تجاری را باز نگه دارد. استفاده از پرچم‌های خارجی در واقع یک راهکار تاکتیکی برای دور زدن تحریم‌ها بود که در مقاطع مختلف به کار گرفته شد اما امروز شرایط تغییر کرده است. ایران با اتکا به ناوگان بزرگ و توانمند خود و همچنین همکاری شرکای تجاری، دیگر نیازی به استفاده از پرچم کشورهای ثالث نمی‌بیند. بخش عمده نفتکش‌های ایرانی اکنون با پرچم رسمی جمهوری اسلامی ایران در آب‌های بین‌المللی تردد می‌کنند. این تغییر رویکرد نشان‌دهنده اعتماد به نفس بیشتر تهران در بازار جهانی انرژی و بی‌اعتنایی عملی به سازوکار تحریم‌هاست.
از منظر سیاسی، حرکت نفتکش‌ها با پرچم ایران پیام آشکاری به جامعه بین‌الملل دارد که صادرات نفت ایران مشروع و قانونی است و این کشور حاضر نیست فعالیت‌های تجاری خود را پشت پرچم دیگران پنهان کند.
از منظر اقتصادی نیز این تغییر اهمیت دارد. حضور نفتکش‌های ایرانی با پرچم ملی در مسیرهای تجاری، به معنای تثبیت جایگاه ایران در بازار جهانی نفت است. این اقدام اعتماد شرکای تجاری را افزایش داده و نشان می‌دهد ایران توانسته با وجود فشارهای سیاسی، صادرات خود را در سطح بالا حفظ کند.
به این ترتیب، گذار از استفاده تاکتیکی پرچم‌های خارجی به تردد آشکار با پرچم ایران، نمادی از تغییر موازنه قدرت در بازار انرژی و نشانه‌ای از بی‌اثر شدن تحریم‌هاست؛ تحریم‌هایی که نه‌تنها نتوانسته صادرات نفت ایران را متوقف کند، بلکه موجب شده تهران با جسارت بیشتری حضور خود را در بازار جهانی به نمایش بگذارد.
* تاثیر اقتصادی بازگشت ناوگان نفتی ایران به بازار انرژی
در سال‌های گذشته ایران برای عبور از محدودیت‌های تحریمی ناچار بود از روش‌هایی چون استفاده از پرچم کشورهای دیگر و همچنین بهره‌گیری از واسطه‌ها در فروش نفت استفاده کند. این شیوه‌ها اگرچه امکان تداوم صادرات را فراهم می‌کرد اما هزینه‌های سنگینی بر اقتصاد ایران داشت. حضور واسطه‌ها در زنجیره فروش باعث می‌شد نفت ایران با تخفیف‌های قابل توجه عرضه شود تا ریسک معامله برای خریداران کاهش یابد. در نتیجه، بخش مهمی از درآمدهای نفتی به جیب دلالان و واسطه‌ها می‌رفت و ایران عملاً نفت خود را زیر قیمت واقعی بازار به فروش می‌رساند.
همچنین استفاده از پرچم کشورهای سوم مانند پاناما یا تانزانیا برای تردد نفتکش‌ها، علاوه بر هزینه‌های ثبت و نگهداری، به معنای پذیرش ریسک‌های حقوقی و سیاسی بود. این اقدام عملاً جایگاه ایران را در بازار جهانی نفت پنهان می‌کرد و امکان بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های ملی را کاهش می‌داد. به همین دلیل، صادرات نفت ایران در آن دوره نه‌تنها با محدودیت‌های تحریمی مواجه بود، بلکه به دلیل حضور واسطه‌ها و استفاده از پرچم‌های خارجی، ارزش واقعی خود را از دست می‌داد.
امروز دیگر شرایط متفاوت است. ایران با اتکا به ناوگان بزرگ نفتکش‌های خود و همکاری مستقیم با شرکای تجاری، دیگر نیازی به واسطه‌ها یا پرچم‌های خارجی نمی‌بیند. نفتکش‌ها عمدتاً با پرچم ایران در آب‌های بین‌المللی تردد می‌کنند و معاملات نفتی به طور مستقیم میان ایران و خریداران انجام می‌شود. این تغییر رویکرد موجب شده نفت ایران با قیمت نزدیک‌تر به ارزش واقعی بازار عرضه شود و درآمدهای نفتی کشور افزایش یابد.
در واقع، گذار از فروش غیرمستقیم و پرچم‌های خارجی به صادرات آشکار با پرچم ایران، نه‌تنها پیام سیاسی روشنی به جامعه جهانی دارد، بلکه از منظر اقتصادی نیز به معنای کاهش هزینه‌ها، حذف واسطه‌ها و افزایش سهم ایران از درآمدهای نفتی است. این تحول نشان می‌دهد تحریم‌ها عملاً کارایی خود را از دست داده‌اند و ایران توانسته با جسارت بیشتری جایگاه خود را در بازار جهانی انرژی تثبیت کند.