گروه اقتصادی: اولویت معیشتی خانوارهای ایرانی در سال‌های اخیر دولت و مجلس را به سمت سیاست‌های حمایتی تازه سوق داده است. یکی از مهم‌ترین این سیاست‌ها، اجرای طرح کالابرگ الکترونیک است که در برنامه هفتم پیشرفت به‌عنوان یک قانون الزام‌آور گنجانده شده است. محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی تأکید کرده دولت موظف است این طرح را تا پایان آبان ۱۴۰۴ به اجرا درآورد؛ طرحی که باید به صورت کالابرگ باشد و نه سبد کالا، تا امکان انتخاب و خرید برای مردم فراهم شود. بر اساس پیشنهاد رئیس مجلس، در صورت کمبود اعتبارات دولت می‌تواند اجرای آن را ابتدا برای ۳ دهک پایین جامعه آغاز کند و سپس ۴ دهک بعدی را نیز به‌تدریج اضافه کند. البته سازمان برنامه و بودجه اطلاع داده منابع مورد نیاز تامین شده است. اهمیت طرح جدید در آن است که با هدفمند کردن یارانه‌ها و ارائه تخفیف بر کالاهای اساسی، فشار تورمی بر اقشار کم‌درآمد کاهش یابد و امنیت غذایی خانوارها تقویت شود.
درباره جزئیات آن احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با اشاره به اینکه در شیوه جدید کالابرگ منابع اختصاص یافته در اختیار مردم قرار می‌گیرد، گفت: پیشنهاد ما به این شکل است که یا افراد می‌توانند مبلغ ۵۰۰ هزار تومان به ازای هر نفر از ۱۱ قلم کالا را از ۱۲ هزار فروشگاه که می‌توانند این کالاها را با قیمت مصوب عرضه کنند با تخفیف حداقل ۲۰ درصد خریداری کنند؛ به عنوان مثال، اگر قیمت مصوب برنج ۷۰ هزار تومان است با ۲۰ درصد تخفیف می‌توانند کالا را خریداری کنند. یا در روش دیگر سرپرست خانواده انتخاب می‌کند اعتبار در اختیار خودش قرار بگیرد و مانند روش فعلی از ۱۱ قلم کالای اساسی مصوب شده در هر فروشگاهی خرید خود را انجام دهد. این ۲ پیشنهاد از طرف وزارت رفاه به وزارت جهاد کشاورزی ارائه شده است و در جلسات مشترک که نمایندگان مجلس نیز در آن حضور دارند نهایی خواهد شد.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرد: در جلسات مشترک دولت و مجلس، تلاش شده است شیوه‌ای کارآمد و قابل اتکا برای اجرای مرحله جدید کالابرگ طراحی شود. مردم می‌توانند از میان ۲ الگوی پیشنهادی، یکی را انتخاب کنند و اجرای نهایی طرح بر اساس گزینه مورد استقبال مردم خواهد بود. این روش هنوز نهایی نشده و نظر کارشناسان و مردم نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری نسخه نهایی دارد.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در بخش دیگری از سخنان خود اشاره کرد: اعتبار طرح امنیت غذایی مادران دارای کودک شیرخوار (یسنا) از ۱۵۰۰ میلیارد تومان به ۳۰۰۰ میلیارد تومان افزایش یافته است.
باید توجه داشت که طرح کالابرگ الکترونیک در برنامه هفتم پیشرفت به عنوان یک قانون الزام‌آور تصویب شده، به همین دلیل قرار است تا پایان آبان ۱۴۰۴ به اجرا درآید. تفاوت اصلی آن با طرح‌های پیشین مانند سبد کالا در این است که مردم امکان انتخاب و خرید دارند و می‌توانند اعتبار تخصیص‌یافته را در فروشگاه‌های طرف قرارداد استفاده کنند.
* میزان اعتبار مورد نیاز
اجرای کالابرگ در سال ۱۴۰۴ نیازمند اعتباری چند ده هزار میلیارد تومانی است. برآوردها نشان می‌دهد اگر ۳ دهک پایین جامعه، یعنی حدود ۲۵ میلیون نفر، هر ماه ۵۰۰ هزار تومان اعتبار دریافت کنند، مجموع اعتبار سالانه برای این گروه به بیش از ۱۵۰ هزار میلیارد تومان خواهد رسید. برای دهک‌های ۴ تا ۷ نیز با اعتبار ۳۵۰ هزار تومان به ازای هر نفر، نیاز سالانه حدود ۱۷۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. در مجموع، اجرای کامل طرح برای ۷ دهک جامعه به اعتباری بیش از ۳۲۰ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۴ نیاز دارد. این رقم نشان‌دهنده فشار سنگین بر منابع مالی دولت و ضرورت مدیریت دقیق بودجه است.
در الگوی پیشنهادی، دهک‌های اول تا سوم ماهانه ۵۰۰ هزار تومان اعتبار دریافت می‌کنند. دهک‌های چهارم تا هفتم نیز ماهانه ۳۵۰ هزار تومان اعتبار خواهند داشت. دهک‌های هشتم تا دهم در مرحله نخست مشمول طرح نیستند اما در صورت تأمین منابع می‌توانند به‌تدریج اضافه شوند. این اعتبار به‌صورت الکترونیک شارژ می‌شود و خانوارها می‌توانند آن را در فروشگاه‌های طرف قرارداد استفاده کنند. چنین سازوکاری علاوه بر تسهیل دسترسی، امکان نظارت بر مصرف و جلوگیری از انحراف منابع را فراهم می‌کند.
* کالاهای مشمول کالابرگ
کالابرگ شامل ۱۱ قلم کالای اساسی است که با قیمت مصوب و تخفیف حداقل ۲۰ درصد عرضه می‌شود. این کالاها عبارتند از: برنج، روغن نباتی، مرغ، تخم‌مرغ، شیر و فرآورده‌های لبنی، ماکارونی، پنیر، قند و شکر، گوشت قرمز، حبوبات و نهاده‌های لبنی و پروتئینی. انتخاب این اقلام به دلیل نقش محوری آنها در سبد غذایی خانوارها انجام شده است. هدف این است که بیشترین اثر حمایتی بر سفره مردم گذاشته شود و فشار تورمی بر کالاهای پرمصرف کاهش یابد.
اجرای کالابرگ در سال ۱۴۰۴ نیازمند مدیریت دقیق منابع مالی و نظارت جدی بر شبکه توزیع است. اگرچه سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده منابع لازم تأمین شده اما حجم بالای اعتبار مورد نیاز نشان می‌دهد دولت باید بر شفافیت تخصیص، جلوگیری از رانت و کنترل قیمت‌ها تمرکز کند. تجربه‌های گذشته نشان داده است در صورت نبود نظارت کافی، بخشی از منابع به هدر می‌رود و اثر واقعی بر کاهش فشار معیشتی مردم محقق نمی‌شود. همچنین باید توجه داشت اجرای این طرح در شرایط تورم بالا نیازمند هماهنگی میان وزارت رفاه، وزارت جهاد کشاورزی و شبکه توزیع کالا است تا از ایجاد انحصار و افزایش قیمت‌های غیرمنطقی جلوگیری شود.
کالابرگ الکترونیک در سال ۱۴۰۴ می‌تواند به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای حمایتی دولت عمل کند. با تخصیص ۵۰۰ هزار تومان برای ۳ دهک پایین و ۳۵۰ هزار تومان برای دهک‌های ۴ تا ۷، این طرح قادر است بخش بزرگی از هزینه‌های غذایی خانوارها را پوشش دهد و امنیت غذایی را تقویت کند. با این حال، موفقیت آن وابسته به تأمین پایدار منابع، کنترل قیمت‌ها و جلوگیری از انحصار در شبکه توزیع خواهد بود. در صورت تحقق این شرایط، کالابرگ می‌تواند به یک سیاست مؤثر در کاهش فشار تورمی و حمایت از اقشار کم‌درآمد تبدیل شود، در غیر این صورت، خطر تکرار ناکامی‌های طرح‌های حمایتی گذشته همچنان وجود دارد.