علیرضا حقیقت: طرح صلح ترامپ برای خاتمه جنگ اوکراین، اروپا را در شوک و وحشت فروبرده است. در لحظاتی که اوکراین در ضعیف‌ترین وضعیت نبرد ۴ ساله قرار دارد، رئیس‌جمهور آمریکا طرحی را روی میز گذاشته است که مقامات اروپا آن را شرم‌آور خوانده‌اند. موضوع حتی تا جایی پیش رفته که غربی‌ها سراغ «تئوری توطئه» رفته و مدعی شده‌اند این طرح را کرملین نوشته و آنچه دونالد ترامپ ارائه کرده، ترجمه‌ای از متن روسی است؛ موضوعی که باعث شده این طرح را «کیک صلح با خامه روسی» بنامند.
بر اساس طرح آمریکا، اوکراین حاکمیت خود را حفظ خواهد کرد اما نباید به ناتو ملحق شود و ارتش این کشور به ۶۰۰ هزار نفر محدود می‌شود. همچنین کریمه و بخش‌های زیادی از دونتسک و لوهانسک به عنوان مناطق تحت کنترل روسیه به رسمیت شناخته خواهد شد و خطوط نبرد در خرسون و زاپوریژیا نیز در وضعیت فعلی حفظ می‌شود. در مقابل، اوکراین تضمین‌های امنیتی از ایالات متحده دریافت خواهد کرد، امکان عضویت در اتحادیه اروپایی برای این کشور فراهم می‌شود و بودجه‌ای برای بازسازی با کمک کشورهای غرب و ۱۰۰ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشده روسیه اختصاص می‌یابد. در مقابل روسیه با کاهش تدریجی تحریم‌ها، امکان معاملات اقتصادی با ایالات متحده و بازگشت به گروه ۸ مواجه خواهد شد.
پیش رفتن این طرح، ضربه آشکار بزرگ آمریکای ترامپ به منافع امنیتی اروپاست. در واقع مدلی که ترامپ برای پایان جنگ اوکراین ارائه داده (جنگی که از نگاه او غیرضروری بوده و منابع آمریکا را هدر داده) تحقق همه گزاره‌هایی است که طی یک سال گذشته درباره گسست اتحاد فراآتلانتیک توسط ترامپ مطرح شد. اقدام رئیس‌جمهور آمریکا، سومین تحقیر آشکار اروپا طی ماه‌های گذشته است؛ برخورد بی‌سابقه و توهین‌آمیز با زلنسکی در کاخ سفید و بعد از آن، چیدمان تحقیر‌آمیز صندلی‌های رهبران اروپا در کاخ سفید مقابل میز کار رئیس‌جمهور و حالا این طرح صلح که کار اوکراین و اروپا را در جنگ 4 ساله یکسره می‌کند؛ به عنوان نبردی که غرب آن را یک جنگ وجودی در 80 سال گذشته می‌داند. هر قدر در قاره سبز، سر و صداها بلند است، در مسکو، مقامات روس واکنشی محتاطانه به این طرح داشته‌اند و با خونسردی گفته‌اند مفاد آن را بررسی و برای مذاکره اعلام آمادگی کرده‌اند.
با این تفاسیر، یکی از موضوعاتی که باید مد نظر قرار داد، شرایط میدانی نبرد است. وضعیت نظامی اوکراین به طور فاجعه‌آمیزی خراب است. ۲ هفته قبل از ارائه طرح صلح ترامپ، فارن افرز در تحلیلی با عنوان «سخت‌ترین زمستان اوکراین تاکنون» نوشت: اگر کمک‌های مالی و نظامی کاهش و فشار انرژی و جنگ ادامه یابد، ممکن است اوکراین در موضع ضعف به سمت مذاکرات اجباری سوق داده شود. در واقع حتی یکی از احتمالاتی که مطرح شده این است که ابتکار ترامپ شاید برای وخیم‌تر نشدن شرایط اوکراین طراحی شده است. اروپایی‌ها باید بدانند سرنوشت پایان هر جنگی را میدان است که تعیین می‌کند و طرفی که در موقعیت فتح قرار دارد، دارای شرایط یکسانی با طرف بازنده نیست.
ترامپ رسما می‌گوید اوکراین در حال از دست دادن زمین است و پوتین به دنبال جنگ بیشتر نیست. او جمعه شب، زمانی که زهران ممدانی را در کنار خود می‌دید، درباره زلنسکی دوباره به خبرنگاران گفت: «یادتان هست در دفتر بیضی به او گفتم «تو کارتی در اختیار نداری؟» فایننشال‌تایمز چند روز قبل گزارش داد آمریکا به اوکراین فشار می‌آورد تا روز پنجشنبه 5 آذر طرح صلح را بپذیرد. نمایندگان آمریکایی در کی‌یف به دیپلمات‌های اروپایی گفته‌اند فضای کمی برای مذاکره وجود دارد و زلنسکی باید بزودی تن به توافق بدهد. در جلسه‌ای پرتنش در کی‌یف، مقامات آمریکایی گفته‌اند اوکراین از نظر نظامی در «وضعیت بسیار بدی» قرار دارد و اکنون «بهترین زمان صلح» است. لحن آمریکایی‌ها، سفیران اروپایی را شوکه کرد؛ کسانی که نگرانند این طرح به معنای تسلیم اروپا برابر مسکو باشد. به گزارش پلیتیکو، دیپلمات‌های اروپایی که از طرح ترامپ - ویتکاف عصبانی هستند، آن را «رسوا» خوانده و حتی گفتند «ویتکاف به روانپزشک نیاز دارد». ایالات متحده به ناتو گفته است ظرف چند روز به زلنسکی فشار خواهد آورد توافق صلح را امضا کند و هشدار داده اگر او امتناع کند، اوکراین با توافق بسیار بدتری در آینده مواجه خواهد شد. مقامات اروپا در حالی از آمریکا خشمگینند و ویتکاف را نیازمند روانپزشک می‌دانند که وقتی پای مذاکرات هسته‌ای با ایران به میان می‌آید، از الگوی مذاکراتی مبتنی بر تسلیم بی‌قید و شرط استقبال کرده و حامی استیو ویتکاف می‌شوند! به هر حال برای غربی‌ها که برای ایران طرفدار چکاندن ماشه هستند، شاید «کارما» در همین نزدیکی‌ها قرار دارد!
فارن پالیسی روز شنبه در گزارشی به قلم فرید زکریا نوشت: سیاست تکراری ترامپ درباره اوکراین و اروپا در لحظه‌ای به کار گرفته می‌شود که کی‌یف در آسیب‌پذیرترین وضعیت خود قرار دارد. گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد نبرد شدت یافته، شاخص‌ها در حال بدتر شدن است و اگر اقدامی انجام نشود، اوکراین ممکن است بزودی شکست نظامی‌ای متحمل شود که برای روسیه یک پیروزی مهم و شاید فراتر از آن به همراه خواهد داشت. در حال حاضر، پوکروفسک، مرکز صنعتی و ریلی در شرق اوکراین در آستانه سقوط است. طبق گزارش کی‌یف ایندیپندنت، نیروهای روس نزدیک به محاصره این منطقه هستند و تنها یک دالان ۱۰ کیلومتری برای اوکراین باقی مانده تا بتواند دفاع خود را تأمین کند. ولودیمیر زلنسکی اخیراً گفته است نیروهای روس در این بخش از جبهه ۸ به یک از نیروهای اوکراینی بیشتر هستند. پوکروفسک بزرگترین منطقه شهری‌ای خواهد بود که در ۲ سال گذشته سقوط کرده است و این فقط درباره یک شهر نیست. در بخش زیادی از جنگ، پوکروفسک یک گره مرکزی برای لجستیک اوکراین در نزدیکی دژهای شهری به هم پیوسته بوده است و سقوط آن می‌تواند کل خط دفاعی در دونتسک را به خطر بیندازد. به نوشته واشنگتن‌پست، اوکراین نمی‌تواند استراتژی شبه‌نظامی‌گری را تکرار کند. بیش از ۱۱۰ هزار مورد فرار از خدمت در ۷ ماه اول سال جاری ثبت شده است. در برخی گردان‌ها، فرماندهان می‌گویند کمتر از ۱۰ نیروی پیاده جنگی مؤثر دارند. اوکراین ماهانه حدود ۳۰ هزار نفر را بسیج می‌کند اما تنها یک‌سوم آنها توانایی جنگیدن دارند. یک تحلیلگر نظامی اوکراینی می‌گوید برای تعویض واحدهای خسته، زلنسکی باید ۳ برابر این تعداد نیرو داشته باشد. فرسودگی اکنون به یک تهدید راهبردی تبدیل شده است. طبق گزارش لوموند، بسیاری از سربازان ۱۰۰ تا ۲۰۰ روز را بدون تقریباً هیچ چرخشی در خط مقدم می‌گذرانند، زیرا آسمان مملو از پهپادها هرگونه جابه‌جایی یا امدادرسانی را تقریباً ناممکن کرده است. آنچه این بحران را ایجاد یا دست‌کم تشدید کرده، سقوط حمایت خارجی است. ایالات متحده عملاً کمک‌های نظامی مستقیم و گسترده را متوقف کرده است. برخی ارسال‌ها از سر گرفته شده اما عمدتاً زمانی که توسط اروپا یا شرکای دیگر تأمین مالی شده‌اند و سامانه‌های کلیدی - موشک‌های برد بلند، پاتریوت و راکت‌های هدایت‌شونده دقیق- اغلب در گلوگاه‌های خرید گیر کرده یا به دلیل نگرانی از ذخایر متوقف مانده‌اند. اروپا قول داده بود این خلأ را پر کند اما ناکام مانده است. اتحادیه اروپایی که سال ۲۰۲۳ متعهد شد ظرف یک سال یک میلیون گلوله توپخانه ارسال کند، این مهلت را از دست داده و تأمین مهمات از نیازهای میدان نبرد عقب مانده است. اوکراین همچنان بشدت با کمبود سامانه‌های برد بلند لازم برای حمله عمیق به خاک روسیه - بویژه زیرساخت‌های نفتی به عنوان شریان حیاتی اقتصاد جنگی روسیه- مواجه است. واشنگتن تنها اجازه استفاده از برخی سلاح‌هایی را داده که انجام چنین حملاتی را واقعاً اثرگذار می‌کند. منابع مالی کی‌یف نیز در حال تمام شدن است. صندوق بین‌المللی پول می‌گوید اوکراین تا سال ۲۰۲۷ حداقل به ۶۵ میلیارد دلار تأمین مالی خارجی نیاز خواهد داشت، با فرض اینکه درگیری‌های اصلی تا اواخر ۲۰۲۶ پایان یابد؛ سناریویی که هر روز غیرمحتمل‌تر می‌شود. به گزارش اکونومیست، بار جنگ در سال جاری حدود ۱۰۰ میلیارد دلار یا تقریباً نیمی از تولید ناخالص داخلی اوکراین است. با این حال، اتحادیه اروپایی همچنان درباره اینکه چگونه حمایت لازم را فراهم کند، دچار شکاف است. بلژیک استفاده اتحادیه اروپایی از دارایی‌های حاکمیتی روسیه را مسدود کرده، زیرا نگران ریسک‌های حقوقی و احتمال تلافی‌جویی مسکو است. تهدیدهای روسیه باعث نرمش اروپا شده است. گزارش‌ها اکنون نشان می‌دهد تیم ترامپ در حال بررسی دستور به اوکراین برای دادن امتیازات ارضی بیشتر است؛ امتیازاتی که پوتین خواستار آن است. «دیوید ایگناسیوس» تحلیلگر روزنامه واشنگتن‌پست در گزارش اخیر این روزنامه آمریکایی نوشت: برخی مقام‌های آمریکایی که با «رستم اومروف» وزیر دفاع اوکراین دیدار کردند، می‌گویند احتمالا «ولودیمیر زلنسکی» حاضر شود برای برقراری توافق صلح در قبال برخی مسائل کلیدی به روسیه امتیاز دهد. طبق این گزارش، اوکراین حالا در حال بررسی واگذاری بخش‌هایی از منطقه دونتسک به روسیه در ازای انعقاد توافق صلح است. مقام‌های آمریکایی به واشنگتن‌پست گفته‌اند طرح صلح جدید ارائه‌شده توسط دولت ترامپ به اوکراین انعطاف‌پذیر بوده اما ماهیتا به نحوی است که پذیرش آن توسط اوکراین یک «تصمیم دردناک» خواهد بود.