محمدمهدی سلامی: نگاه به یک مساله از زاویه بیرونی، بعضاً جنبه‌هایی از مساله را برای ما روشن می‌کند که نگاه از درون، چنین کارکردی ندارد. به قول مولوی در مثنوی معنوی: «خوش‌تر آن باشد که سرّ دلبران / گفته آید در حدیث دیگران». اینکه ما از خود تعریف کنیم، تازه به فرض آنکه حمل بر خودستایی نشود، دامنه اثر محدودی دارد اما اینکه دیگران از ما تعریف و تمجید کنند، طبعاً دامنه اثر وسیع‌تری خواهد داشت.
بگذارید همین تمثیل را برای مساله فلسطین استفاده کنیم. ما ایرانی‌ها به سبب دلبستگی عمیق‌مان به آرمان قدس شریف، خود را واجد برترین رفتار در قبال این مساله می‌دانیم اما ماجرا آنجایی جالب‌تر می‌شود که بدانیم بسیاری از ملت‌های عرب منطقه نیز تا حدودی همین برداشت را دارند؛ بویژه از زمان وقوع 7 اکتبر 2023 به این سو.
در همین باره، مرکز پژوهش‌ها و مطالعات سیاسی «العربي» (المركز العربي للأبحاث ودراسه السياسات)، به عنوان یکی از مراکز معتبر فکری و افکارسنجی جهان عرب که در کشور قطر واقع شده است، اخیراً از نتایج جدیدترین نظرسنجی خود رونمایی کرد. این نتایج که بخشی از کلان‌پروژه «شاخص افکار عمومی جهان عرب» (موسوم به Arab index) محسوب می‌شود و در تاریخ 10 نوامبر سال جاری میلادی منتشر شده است، وضعیت افکار عمومی کشورهای عربی در قبال جمهوری اسلامی ایران را در میانه سال‌های 2022 تا 2024 بازتاب می‌دهد. اهمیت این پیمایش خصوصاً به این سبب است که این بازه زمانی، حاوی حوادث 7 اکتبر و تحولات پس از آن است و از این منظر، رفتار ایران در قبال جنگ غزه، زیر ذره‌بین ملت‌های عربی منطقه قرار گرفته است. مطابق بخشی از این نظرسنجی، از پاسخ‌دهندگان درباره موضع‌گیری مهم‌ترین قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در قبال جنگ غزه سؤال شده است؛ با این پرسش: «این قدرت‌ها از نگاه شما چه موضعی در قبال این جنگ اتخاذ کرده‌اند؟» گزینه‌های موجود نیز مشتمل بر این کشورها بوده است: آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه، چین، ایران و ترکیه. در پاسخ، آنان ایران را واجد بهترین موضع‌گیری دانسته‌اند؛ با حدود 48 درصد پاسخ مثبت (مجموع آمار رنگ‌های سبز و آبی). رتبه بعدی، از آن ترکیه بوده است با 47 درصد پاسخ مثبت و پس از آن نیز به ترتیب روسیه، چین، فرانسه، آلمان، انگلیس و در انتها نیز آمریکا قرار گرفته‌اند.
نکته جالب توجه در این بین آن است که دولت ترکیه، در حالی رتبه دوم را به خود اختصاص داده است که حتی تا اواخر سال 2023 که جنایات گسترده رژیم صهیونیستی علیه ساکنان نوار غزه شدت گرفته بود، صاحب بیشترین سهم صادراتی به سرزمین اشغالی در میان کشورهای اسلامی بود که بعداً در پی تداوم حملات وحشیانه رژیم علیه غزه، برخی منابع خبری مدعی شدند حجم صادرات ترکیه روندی کاهشی به خود گرفته است.
نکته مهم اینکه از نگاه افکار عمومی جهان عرب، سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در قبال مساله فلسطین، هیچ‌گاه تا این حد مقبول نبوده است. مقایسه نتایج جدید با نتایج قبلی این پیمایش، نشانگر این واقعیت است که جنگ غزه، موج جدیدی از اعتماد به ایران را در ایستادن شجاعانه علیه جنگ‌افروزی‌های رژیم مجعول، در نگاه ملت‌های عرب به رخ کشیده است. مطابق این شاخص، پیش‌تر هم از پاسخ‌دهندگان عرب سؤال شده بود: «آیا سیاست‌های ایران در قبال مساله فلسطین را قبول دارند یا خیر؟» که نتایج، به ترتیب سنوات، به صورت زیر است (به درصد):
همان‌گونه که از مقایسه نتایج پیداست، میزان مقبولیت سیاست‌های ایران نزد ملت‌های عرب منطقه، در آخرین موج این پیمایش (2022 تا 2024)، بالاترین میزان خود را ثبت کرده است؛ یعنی 48 درصد.
از این بحث که بگذریم، نکته عمیق دیگری که در نتایج برخی نظرسنجی‌های انجام شده از شهروندان عرب به چشم می‌خورد، این است که در نگاه آنان، مساله فلسطین بعضاً دچار نوعی تطور شده و از مساله‌ای صرفاً فلسطینی - اسرائیلی، فراتر رفته است. برای اینکه فهم این نکته ساده‌تر شود، خوب است نتایج بخشی از نظرسنجی «اندیشکده سیاست و جامعه» از دانشجویان اردنی را مرور کنیم. در بخشی از نتایج این نظرسنجی که در اکتبر سال جاری میلادی و پس از جنگ 12روزه ایران و اسرائیل انتشار یافته است، از دانشجویان اردنی سؤال شده است: «با کدام یک از طرف‌های جنگ 12روزه احساس همدردی می‌کنید؟» که طبعاً، بخشی از پاسخ‌دهندگان، با ایران احساس همدردی داشته‌اند و جالب اینکه در گزینه‌های پاسخ‌دهی، گزینه همدردی با اسرائیل اصلاً موجود نبوده است! اما در ادامه، از علت همدردی با ایران سؤال شده است. پاسخ‌دهندگان، علت را به ترتیب وزن پاسخ‌ها اینگونه بیان کرده‌اند (به درصد):
این جدول نشان می‌دهد دانشجویان اردنی، در بیان علل همدردی، «دشمنی با اسرائیل» را در اولویت بسیار بالاتری از «دفاع از فلسطین» قرار می‌دهند. شاید یک معنای این پاسخ این باشد که از نگاه آنها، در تقابل تاریخی مساله فلسطین، زیاده‌طلبی رژیم مجعول صهیونیستی چنان گسترش یافته که دایره این مساله را بسیار وسیع‌تر کرده است و امروز مساله، در اذهان عمومی عرب‌ها، دیگر محدود به موجودیت فلسطین نیست، بلکه آنان، موجودیت تمام جهان عرب و بلکه تمام جهان اسلام را در آتش خطر زیاده‌طلبی‌های این رژیم می‌بینند.
-----------------------------------------
منابع:
- فاطمه سالاري؛ منيه ظاهر، تقييم الراي العام العربي تجاه ايران 2024-2022، المركز العربي للابحاث و دراسه السياسات، 10 نوفمبر 2025
- ما هي البلدان الإسلاميه الاكثر تصديراً «اسرائيل»؟، الخليج اونلاين، 27 نوفمبر 2023
- استطلاع للراي: 92.6 درصد من طلبه الجامعات الاردنيه يعتبرون اسرائيل العدو الاول، معهد السياسه و المجتمع، 6 اكتبر 2025