بازار ارز و هیجان گذرا

گروه اقتصادی: در هفته‌های اخیر بازار ارز ایران شاهد نوسانات شدید نرخ دلار در بازار آزاد بوده است. این تغییرات پرسش‌های جدی درباره آینده نرخ ارز مطرح کرده است. با این حال تحلیل کارشناسان نشان می‌دهد این نوسانات بیشتر ماهیتی کوتاه‌مدت دارد و با بهبود شرایط درآمدی دولت و مدیریت عرضه ارز، نرخ دلار دوباره به محدوده‌های قبلی بازخواهد گشت.
سیدحمید حسینی، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در توضیح دلایل این نوسانات تأکید می‌کند نرخ ارز همانند سایر کالاها تابع عرضه و تقاضا است. از سوی دیگر، تنش‌های منطقه‌ای موجب خروج بخشی از سرمایه‌ها و افزایش تقاضا برای دلار شده است. همچنین تصمیمات وارداتی دولت، از جمله مصوبه واردات ۱۰ درصد بیشتر کالا نسبت به سال گذشته و اجازه واردات خودرو، تقاضای ارز را بالا برده و فشار مضاعفی بر بازار وارد کرده است. مجموعه این عوامل باعث شد بازار نیما عملاً تعطیل شود و بسیاری از کالاها بر پایه نرخ ارز آزاد قیمت‌گذاری شوند.
حسینی با اشاره به تخصیص ارز ۲۸۵۰۰ تومانی می‌گوید مدیریت بازار به‌خوبی انجام نشده است، چرا که در حالی که نهاده‌ها با نرخ رسمی عرضه شدند، قیمت مواد پروتئینی و لبنیاتی تا ۶۰ درصد افزایش یافت. این تناقض فشار روانی مضاعفی بر جامعه وارد و تقاضای سفته‌بازانه برای دلار را تقویت کرده است.
وی ادامه داد: با وجود این فشارها، کارشناسان معتقدند نوسانات اخیر کوتاه‌مدت است و دلایل بنیادی برای تثبیت نرخ ارز وجود دارد. اگر دولت بتواند درآمد ارزی را تقویت کند بازار ارز به تعادل بازمی‌گردد. همچنین رفع موانع صادراتی می‌تواند جریان ارزآوری را افزایش دهد و فشار تقاضا را کاهش دهد. تجربه نیز نشان داده است اثرات روانی ناشی از تحولات ژئوپلیتیک پایدار نیست و پس از مدتی فروکش می‌کند.
* بازار ارز دوباره وارد فاز پرهیجان شده است
در واقع در روزهایی که بازار ارز دوباره وارد فاز پرهیجانی خود شده و نرخ دلار با شیبی محسوس به سطوح بالاتر رسیده است، رشد تقاضای فصلی ارز در آستانه پایان سال میلادی، افزایش سفرهای خارجی، تسویه‌حساب‌های بین‌المللی شرکت‌ها و همزمانی این شرایط با برخی تصمیمات اقتصادی داخلی، فضای بازار را بیش از پیش حساس کرده است. در کنار این عوامل، تحولات ژئوپلیتیک در نقاط مختلف جهان از خاورمیانه تا آمریکای لاتین و اروپا نیز سایه‌ای از نااطمینانی بر بازارها گسترده و موجب شده بخشی از معامله‌گران به رفتارهای هیجانی روی بیاورند. از این رو می‌توان ادعا کرد روند اخیر نشان می‌دهد جهش نرخ دلار بیش از آنکه ناشی از کمبود واقعی ارز باشد، ریشه در انتظارات و هیجانات کوتاه‌مدت دارد. در شرایطی که سیاست‌گذار پولی با ابزارهایی چون پیش‌فروش سکه و مدیریت ذخایر طلا به دنبال آرام‌سازی بازار است، اکنون عرضه دلار در تالار دوم ارز نیز افزایش یافته و توانسته بخشی از تقاضای انباشته را پاسخ دهد. این اقدام، همراه با فروکش هیجانات پایان سال میلادی، زمینه بازگشت نرخ دلار به محدوده‌های تعادلی را فراهم می‌کند و نشان می‌دهد که بازار ارز بیش از هر زمان دیگر در مسیر تثبیت قرار گرفته است.
با این حال، در برابر این جریان متلاطم، سیاست‌گذار پولی کشور طی ماه‌های گذشته استراتژی تازه‌ای را در پیش گرفته است؛ رویکردی که بر پایه تقویت ذخایر طلا، تغییر شیوه مدیریت بازار ارز و استفاده از ابزارهای مکمل مانند حراج و پیش‌فروش سکه بنا شده است. کارشناسان معتقدند این سیاست‌ها می‌تواند مسیر نرخ ارز را در روزهای آینده تعدیل و حتی معکوس کند. آنچه امروز در بازار دیده می‌شود بیش از آنکه ناشی از شکاف واقعی عرضه و تقاضا باشد، ریشه در انتظارات و اثرات روانی دارد. از همین رو تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که با فروکش کردن موج هیجانات، نرخ دلار ظرفیت بازگشت به محدوده‌های تعادلی را خواهد داشت.
مصطفی صفاری، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با رسانه‌ها، نوسانات اخیر دلار را ترکیبی از عوامل فصلی، بین‌المللی، انتظارات تورمی و سیاست‌های بانک مرکزی دانست و گفت: با وجود افزایش قیمت دلار در روزهای اخیر، این روند پایدار نیست و ورود بازارساز با ذخایر قابل‌توجه طلا می‌تواند توازن را به بازار بازگرداند. صفاری تأکید کرد پایان سال میلادی همواره با افزایش تقاضای ارز همراه است؛ شرکت‌های داخلی و خارجی باید تعهدات مالی خود را تسویه کنند و سفرهای خارجی نیز افزایش می‌یابد؛ امری که به شکل طبیعی تقاضای دلار را بیشتر می‌کند.
وی افزود: بحران‌های ژئوپلیتیک در خاورمیانه و جهان، از تنش میان ونزوئلا و ایالات متحده گرفته تا ادامه جنگ روسیه و اوکراین، شوک‌های مالی را در بازارهای جهانی تداوم بخشیده و این نوسانات به شکل غیرمستقیم بر بازار داخلی ایران نیز اثرگذار بوده است. وی همچنین تصمیمات جدید درباره حامل‌های انرژی مانند نرخ سوم بنزین را عاملی برای شکل‌گیری انتظارات تورمی دانست که خود را در قیمت دلار نشان داده است. با این حال صفاری معتقد است این افزایش پایدار نخواهد بود و با انتشار اخبار مثبت و کاهش هیجانات، دلار دوباره در مسیر کاهشی قرار خواهد گرفت.
این کارشناس اقتصاد نقش سیاست‌های بانک مرکزی را در آرام‌سازی بازار بسیار تعیین‌کننده دانست و گفت: بانک مرکزی در سال گذشته و نیمه نخست امسال مقدار قابل توجهی طلا وارد کشور کرده و اکنون نیز با اجرای طرح‌های پیش‌فروش و حراج سکه، توانسته ابزار تازه‌ای برای مدیریت بازار ارز فراهم کند. رشد بی‌سابقه اُنس جهانی و افزایش تقاضا برای طلا، این سیاست را به یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترل بازار تبدیل کرده است. کاهش ارزش دلار در برابر سایر ارزهای جهانی باعث افزایش قیمت اُنس طلا و جذاب‌تر شدن این فلز شده اما تمرکز بانک مرکزی بر عرضه طلا به جای عرضه مستقیم دلار عملاً راه سودجویی سفته‌بازان را بسته است.
وی یادآور شد: در گذشته نیز تجربه مشابهی وجود داشته است؛ به ‌طور مثال در جریان جنگ ۱۲ روزه، نرخ دلار افزایش یافت اما پس از فروکش کردن تنش‌ها و بازگشت آرامش به فضای سیاسی و بین‌المللی، بازار ارز واکنش معکوس نشان داد و قیمت‌ها کاهش یافت. این تجربه نشان می‌دهد نوسانات ناشی از مسائل غیراقتصادی ماهیت کوتاه‌مدت دارند و پس از رفع هیجانات، بازار دوباره متعادل می‌شود.
صفاری در پایان خاطرنشان کرد: مجموع سیاست‌های بانک مرکزی در کنار مدیریت انتظارات و هیجانات، بازار ارز را در مسیر بازگشت به ثبات قرار خواهد داد. به باور صفاری، نرخ دلار طی روزهای آینده به سطح تعادلی بازمی‌گردد و رکوردهای اخیر را باید بیشتر به ‌عنوان یک شوک موقت در نظر گرفت تا تغییر بنیادین در مسیر بازار ارز.
در جمع‌بندی باید گفت نوسانات اخیر نرخ دلار بیش از آنکه نشانه یک روند بلندمدت باشد، حاصل ترکیب عوامل کوتاه‌مدت و فشارهای روانی بر بازار است. با تقویت درآمدهای ارزی دولت از مسیر صادرات نفت و کالا و بازگشت مدیریت عرضه ارز، انتظار می‌رود نرخ دلار دوباره به محدوده‌های قبلی بازگردد. بنابراین، رکوردشکنی‌های اخیر را باید بیشتر به ‌عنوان یک شوک موقت در بازار ارز تحلیل کرد، نه تغییر بنیادین در مسیر آن.