رضا عمویی: رئیسجمهور روسیه برای سفری ۲ روزه وارد هند شد. ولادیمیر پوتین در دهلینو مورد استقبال بسیار گرم نخستوزیر هند قرار گرفت. این نخستین سفر پوتین به هند پس از آغاز جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۲ است. انتظار میرود دهلی و مسکو در این سفر قراردادهای متعددی را امضا کنند؛ قراردادهایی که میان ۲ طرف پس از افزایش فشار آمریکا بر هند برای توقف خرید نفت روسیه امضا میشود. هند و روسیه دهههاست متحدان نزدیکیاند و پوتین و نارندرا مودی، رابطه گرمی با هم دارند. سفر پوتین به هند در شرایطی که ۲ طرف بر شکلگیری جهان چندقطبی اتفاق نظر دارند، دارای ابعاد سیاسی و بار معنایی ژئوپلیتیک است.
مودی پنجشنبه در فرودگاهی نزدیک دهلینو از پوتین استقبال کرد و سپس میزبان شام خصوصی به افتخار رئیسجمهور روسیه در اقامتگاهش شد. پوتین با هیاتی دولتی و اقتصادی از جمله آندری بلوسف، وزیر دفاع وارد هند شد. بلوسف در دیدار با راجنات سینگ، همتای هندی خود اعلام کرد صنعت دفاعی روسیه آماده کمک به هند برای خودکفایی در تولید تسلیحات است.
این سفر یک روز پس از گفتوگوهای پوتین با نمایندگان ترامپ درباره امکان توافق صلح برای پایان جنگ اوکراین انجام شد؛ گفتوگوهایی که به نتیجه نرسید. هند درباره اوکراین بر راهحل دیپلماتیک تأکید دارد و بر خلاف کشورهای غربی و همسو با آمریکا تاکنون جنگ اوکراین از سوی هند با محکومیت روبهرو نبوده است.
در جریان دیدار با پوتین، مودی تاکید کرد دیدار با پوتین برای ما یک رویداد مهم است و این دیدار موفقیتآمیز خواهد بود و سفر وی از اهمیت تاریخی برخوردار است. نخستوزیر هند تصریح کرد: هند و روسیه پیوسته درباره وضعیت اوکراین تبادل نظر میکنند که نشاندهنده اعتماد عمیق بین ۲ کشور است؛ از برقراری فوری صلح در اوکراین حمایت میکنیم و باید برای دستیابی به این هدف همکاری کنیم. دیدار با پوتین در دهلی موفقیتآمیز بود و سفر وی از اهمیت تاریخی برخوردار است.
رئیسجمهور روسیه هم در این دیدار گفت: از نخستوزیر هند به خاطر دعوت به دهلی قدردانی میکنم. گفتوگوی ما دوستانه و مفید بود و درباره تحولات اوکراین صحبت کردیم. ما مودی را از اقدامات روسیه و آمریکا درباره یک راهحل مسالمتآمیز احتمالی درباره اوکراین مطلع کردیم و از او به خاطر تلاشهایش برای حل مساله اوکراین قدردانی میکنیم. پوتین افزود: روسیه و هند روابط عمیق و دیرینهای دارند، اقدامات زیادی برای توسعه روابط انجام دادهاند و فرصتهای همکاری در حال گسترش است. روسیه و هند همکاری نظامی - فنی قابل اعتمادی دارند.
* علاقه متقابل مودی - پوتین
روابط هند و روسیه به دوران اتحاد جماهیر شوروی بازمیگردد و صرف نظر از تحولات مقطعی، این روابط همچنان پابرجا مانده. میتوان گفت پوتین نسبت به دیگر رهبران روسیه، زمان و انرژی بیشتری را صرف رابطه با هند کرده و در حال حاضر پوتین روی حمایت مودی در جریان جنگ اوکراین حساب کرده است.
مودی نیز با حفظ روابط خود با روسیه به رغم فشارهای غرب در تلاش است دولت خود را دارای «استقلال استراتژیک» نشان دهد. وی میخواهد با روابط گرم با روسیه نشان دهد جایگاه خاصی در نظم ژئوپلیتیک جهان چندقطبی دارد. به همین دلیل، سفر پوتین به هند برای مودی بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد، زیرا این سفر، استقلال ژئوپلیتیک هند را در برابر فشار غرب نشان خواهد داد. در واقع نخستوزیر راستگرای هند میخواهد به هندیها در داخل و سطح جهان نشان دهد هنوز پوتین را متحد خود میداند و تسلیم فشار ترامپ نمیشود.
* جمعیت 1.5 میلیاردی هند
هند جمعیتی نزدیک به یک و نیم میلیارد نفر دارد و رشد اقتصادی آن به بیش از ۸ درصد میرسد. در واقع این کشور سریعترین رشد اقتصادی بزرگ جهان را دارد. این ویژگی باعث شده هند به بازاری بسیار جذاب برای کالاها و منابع اولیه روسیه - بویژه نفت - تبدیل شود. هند همچنین سومین مصرفکننده بزرگ نفت خام در جهان است و حجم زیادی از نفت مورد نیاز خود را از روسیه خریداری میکند. البته هند همیشه خریدار نفت روسیه نبوده و قبل از جنگ اوکراین، هند تنها 2.5 درصد نفت مورد نیاز خود را از روسیه میخرید اما اعمال تخفیف روی قیمت نفت توسط روسیه باعث شد هند به جمع خریداران بزرگ نفت روسیه بپیوندد و در حال حاضر روسیه تامینکننده بیش از 35 درصد نفت مورد نیاز هند است؛ وضعیتی که اگرچه هند از آن راضی است اما آمریکا با خشم به این وضعیت نگاه میکند.
طی چند ماه گذشته نیز ترامپ به بهانه اینکه هند با خرید نفت از روسیه به تأمین بودجه جنگ علیه اوکراین کمک میکند، تعرفه ۲۵ درصدی اضافه بر کالاهای هندی اعمال کرد و این مساله باعث شد هند کمی برای خرید نفت از روسیه دست به عصاتر حرکت کند اما مسکو همچنان تلاش دارد هندیها خرید نفت خود از روسیه را افزایش دهند.
روز گذشته نیز ولادیمیر پوتین و نارندرا مودی در یک کنفرانس رسانهای درباره مذاکرات میان ۲ کشور شرکت کردند. در این نشست پوتین گفت مسکو حاضر است «بیوقفه» به دهلی سوخت صادر کند. این سخنان پوتین برخلاف میل رئیسجمهور آمریکاست که خواستار توقف واردات نفت روسیه از سوی هند است.
از طرف دیگر روسیه با کمبود نیروی کار مواجه است و در این شرایط پوتین هند را به عنوان منبع ارزشمندی از کارگران ماهر میبیند که میتواند به بازار تشنه نیروی کار روسیه کمک بزرگی کند.
* جذابیت بازار اسلحه روسیه
البته نفت تنها موضوع تجارت میان هند و روسیه نیست. فروش تسلیحات روسی به هند از دوران شوروی سابقه دارد و پیش از سفر پوتین به هند نیز گزارشهایی مبنی بر قصد هند برای خرید جتهای جنگنده و سیستمهای دفاع هوایی پیشرفته روسی منتشر شده بود. در این صورت، قراردادها و همکاریهای تسلیحاتی احتمالا بخش دیگری از توافقات دهلی - مسکو در سفر پوتین به هند خواهد بود.
«دیمیتری پسکوف» سخنگوی کرملین هم درباره اهداف سفر پوتین به هند گفته فروش سیستمهای پیشرفته دفاع هوایی «اس 400» روسیه به هند یکی از موضوعات مهم دستور کار رهبران ۲ کشور است. رسانههای هندی نیز گزارش دادهاند مسکو ممکن است پیشنهاد ساخت مشترک جنگندههای «سوخو ۵۷» را به هند ارائه کند.
هند یکی از بزرگترین واردکنندگان سلاح در جهان است و سالهاست بخش قابل توجهی از سلاحهای خود را از روسیه میخرد. به گزارش رویترز، هند خرید سلاح از کشورهای دیگر را نیز افزایش و تولید داخلی تجهیزات نظامی خود را هم گسترش داده است. طبق گزارش موسسه تحقیقات صلح بینالمللی استکهلم، واردات نظامی هند از روسیه بین سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ به ۳۶ درصد کاهش یافت، در حالی که این رقم در سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ به اوج خود یعنی ۷۲ درصد و در سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ به ۵۵ درصد رسیده بود. احتمال میرود پس از این سفر، میزان خرید اسلحه از روسیه بار دیگر توسط هندیها افزایش یابد.
این را نیز باید در نظر داشت که چندین سامانه دفاعی هند هنوز بشدت به روسیه متکی هستند و بسیاری از 29 اسکادران نیروی هوایی این کشور از جتهای «سوخو 30» روسی استفاده میکنند. همچنین درگیری مسلحانه محدود هند با پاکستان در اردیبهشت گذشته، نقش حیاتی سامانههای دفاعی روسی مانند «اس 400» را برای نیروهای مسلح هند ثابت کرد و دهلی اکنون به دنبال در اختیار داشتن تعداد بیشتری سامانه دفاعی «اس 400» است. در عین حال، روسیه به دلیل تحریمها و جنگ در اوکراین، با کمبود قطعات نظامی مهم مواجه است و بر اساس گزارش بیبیسی زمان تحویل برخی واحدهای «اس 400» تا سال ۲۰۲۶ به تعویق افتاده است. بر اساس گزارش بیبیسی، مودی در دیدار با پوتین به دنبال تضمینهایی درباره تحویل به موقع برخی تجهیزات نظامی است.
* ژئوپلیتیک همسو
مسائل ژئوپلیتیک یکی از تاثیرگذارترین موضوعات در دیدار رهبران هند و روسیه در دهلی است. کرملین میخواهد نشان دهد تلاشهای غرب برای منزوی کردن مسکو به دلیل جنگ در اوکراین شکست خورده و سفر پوتین به هند این هدف روسیه را به رخ غرب کشاند. پوتین ۳ ماه پیش هم به چین سفر کرده بود و در آنجا با شی جینپینگ، رئیسجمهور چین مذاکراتی را دنبال کرد. در همان زمان در پکن نیز مودی حضور داشت و تصویر ۳ رهبر در کنار هم در حالی که لبخند میزدند، پیام روشنی به غرب ارسال کرد: بهرغم جنگ در اوکراین، مسکو متحدان قدرتمندی دارد که از «جهان چندقطبی» حمایتمیکنند.
«آندری کولسنیکف» ستوننویس روزنامه نوایا گازتا در یادداشتی نوشته است: «کرملین مطمئن است غرب، از جمله اروپا، کاملاً شکست خورده و برخلاف خواست اروپا ما منزوی نیستیم، زیرا با آسیا و کشورهای جنوب و شرق آسیا ارتباط داریم. از نظر اقتصادی، آینده از آن روسیه است. از این نظر، روسیه مانند اتحاد جماهیر شوروی به عنوان بازیگر اصلی به این مناطق جهان بازگشته است. ما کاملاً از اروپا جدا شدهایم. فیلسوفان قدیمی ما همیشه میگفتند روسیه بخشی از اروپا بوده است اما حالا ما بخشی از اروپا نیستیم».
رئیسجمهور روسیه نیز در نشست خبری با خبرنگاران در دهلی گفت او و مودی در سیاست خارجی، از جمله از طریق ائتلاف کشورهای بریکس، برای ارتقای جهانی «عادلانهتر» و «چندقطبیتر» همکاری میکنند.
همچنین قرار است نسخهای از رسانه دولتی روسیه با نام راشا تودی در هند راهاندازی شود که به گفته پوتین به مردم هند کمک میکند از طریق انتشار «اطلاعات عینی» درباره روسیه بیشتر بدانند.
سفر پوتین به هند همچنین پس از تلاشهای آمریکا برای میانجیگری صلح میان روسیه و اوکراین انجام میشود. پوتین روز پنجشنبه هشدار داده بود اوکراین باید از منطقه دونباس عقبنشینی کند، اگرنه روسیه آن را تصرف خواهد کرد. تاکنون هند نیز موضعی علیه روسیه در جنگ اوکراین اتخاذ نکرده و از این نظر، دهلی خود را با مسکو همسو نشان داده است.
رئیسجمهور روسیه در گفتوگو با روزنامه هندی ایندیا تودی نیز به تناقضهای موجود در رفتار آمریکاییها در زمینه اجرای تحریمها اشاره کرد و گفت: «آمریکا هنوز برای نیروگاههای هستهای خودش از ما سوخت هستهای میخرد و اگر آمریکا حق این را دارد که از ما سوخت بخرد، چرا هند نباید فرصت مشابهی داشته باشد؟!»
* بازار بزرگ اقتصادی ۲ کشور
به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران روابط اقتصادی بین روسیه و هند دههها عملکرد ضعیفی داشته است. اگرچه تجارت دوجانبه آنها در پایان مارس ۲۰۲۵ (سال جاری میلادی) به 68.72 میلیارد دلار افزایش یافت اما این رقم در سال ۲۰۲۰ تنها 8.1 میلیارد دلار بود. در حال حاضر نیز افزایش حجم تجارت میان هند و روسیه بیشتر به دلیل افزایش شدید خرید نفت با تخفیف زیاد روسیه از سوی هند است.
البته با توجه به اینکه شرکتهای هندی برای جلوگیری از تحریمهای واشنگتن، خرید نفت از روسیه را کاهش دادهاند، ۲ کشور برای تقویت تجارت، به دنبال حوزههای دیگری هستند. مودی میخواهد بازار روسیه را برای محصولات صادراتی هندی باز کند تا موازنه تجاری را به نفع هند تغییر دهد.
بر اساس گزارش ایندیا تودی، در حال حاضر بیشترین حجم تجارت میان هند و روسیه، پس از محصولات نفتی شامل این موارد است: گوشیهای هوشمند (75.9 میلیون دلار) و پوشاک (20.94 میلیون دلار) از هند به روسیه و میگو (75.7 میلیون دلار) و گوشت (۶۳ میلیون دلار) از روسیه به هند. ۲ کشور اکنون تلاش دارند حوزههای دیگری را نیز به روابط تجاری خود اضافه کنند. با افزایش حجم تجارت دوجانبه، انتظار میرود سهم دلار از مبادلات ۲ کشور همچنان کاهش یابد. ۳ ماه پیش نیز دنیس مانتوروف، معاون اول نخستوزیر روسیه، در نشست کمیسیون بین دولتی هند و روسیه، اعلام کرد سهم ارزهای ملی از مبادلات تجاری ۲ کشور به ۹۰ درصد رسیده است. افول جایگاه دلار در مبادلات اقتصادی هند و روسیه، نشان دیگری از آن است که جهان چندقطبی بیش از هر زمان دیگری به واقعیت نزدیک شده است.