این بار صبح شنبه

گروه اقتصادی: مصوبه جدید دولت درباره نرخ سوم بنزین به مرحله اجرایی نزدیک شد، چراکه شکاف میان تولید و مصرف بنزین در ایران به یکی از جدی‌ترین چالش‌های انرژی کشور تبدیل شده است. تولید روزانه حدود ۱۱۵ میلیون لیتر بنزین پاسخگوی مصرفی نیست که در بسیاری از روزها از مرز ۱۳۰ میلیون لیتر عبور کرده است. این ناترازی نه‌تنها دولت را ناگزیر به واردات روزانه نزدیک به ۳۰ میلیون لیتر بنزین کرده، بلکه زمینه قاچاق گسترده سوخت را نیز فراهم آورده است؛ قاچاقی که به دلیل اختلاف قیمت داخلی و خارجی، فشار مضاعفی بر منابع ملی وارد می‌کند. در چنین شرایطی، اجرای طرح بنزین 3 نرخی از ۲۲ آذر به ‌عنوان راهکاری برای مدیریت مصرف، کنترل قاچاق و کاهش بار مالی دولت در دستور کار قرار گرفته است. این سیاست با هدف تأمین بخش عمده نیاز مردم با نرخ‌های یارانه‌ای و اعمال نرخ بالاتر برای مصرف مازاد، تلاش دارد تعادلی تازه در بازار سوخت ایجاد کند و منابع حاصل از آن را به حمایت از خانوارهای کم‌درآمد اختصاص دهد.
 در همین رابطه سخنگوی دولت اعلام کرد: از بامداد شنبه 22 آذرماه قیمت بنزین در کارت جایگاه به ۵۰۰۰ تومان افزایش می‌یابد. در این طرح سهمیه خودروهای دولتی (به جز آمبولانس‌ها)، خودروهای وارداتی و پلاک‌های منطقه آزاد حذف خواهد شد. دولت تأکید کرده است ۸۰ درصد نیاز مردم همچنان با سهمیه ۱۶۰ لیتری با نرخ‌های ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومان تأمین می‌شود و منابع حاصل از این تغییرات صرف حمایت از خانوارهای کم‌درآمد خواهد شد.
فاطمه مهاجرانی گفت: کارگروهی که از دوم آذرماه کار خود را آغاز کرد و تشکیل جلسه داد، در نهایت مصوب کرد از بامداد شنبه 22 آذرماه قیمت بنزین در کارت جایگاه‌ها به ۵۰۰۰ تومان افزایش یابد. لازم است تأکید کنم ۸۰ درصد مردم با همان ۱۶۰ لیتر یعنی ۶۰ لیتر با نرخ ۱۵۰۰ تومان و ۱۰۰ لیتر با نرخ ۳۰۰۰ تومان بنزین مورد نیازشان کاملاً تأمین می‌شود و طبیعتاً کسانی که بخواهند از کارت جایگاه استفاده کنند، باید رقم ۵۰۰۰ تومان را پرداخت کنند.
وی افزود: اقداماتی که از صبح شنبه اجرایی خواهد شد شامل حذف سهمیه خودروهای دارای پلاک دولتی به جز آمبولانس‌ها، حذف سهمیه خودروهای وارداتی که پلیس راهور کشور سازنده آنها را غیر از ایران اعلام کرده، حذف سهمیه خودروهای دارای پلاک منطقه آزاد و اعمال قیمت جدید یعنی ۵۰۰۰ تومان برای کارت جایگاه است. با توجه به هماهنگی‌هایی که با سکوهای حمل‌ونقل انجام شده، این سکوها رسماً اعلام کرده‌اند هیچ‌گونه افزایش قیمتی در خدمات آنها نخواهد بود. همچنین مصوبه برای موتوسیکلت‌ها و وانت‌بارها نیز موضوعاتی را طراحی کرده است. نکته مهم این است که هر آنچه از این طرح حاصل شود، تماماً صرف حمایت از خانوارهای کم‌درآمد خواهد شد.
* جزئیات تولید و مصرف بنزین در ایران
ایران در حال حاضر روزانه بین ۱۱۵ تا ۱۲۰ میلیون لیتر بنزین تولید می‌کند اما مصرف داخلی در بسیاری از روزها از این میزان فراتر می‌رود و به بیش از ۱۳۰ میلیون لیتر می‌رسد؛ حتی در برخی مقاطع مانند پایان سال ۱۴۰۳، رکورد مصرف روزانه ۱۶۴ میلیون لیتر ثبت شده است. این شکاف میان تولید و مصرف، کشور را ناگزیر به واردات کرده و در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ میزان واردات به حدود ۳۰ میلیون لیتر در روز رسیده است؛ رقمی که بار مالی سنگینی معادل ۳ تا ۴ میلیارد دلار در سال بر دوش دولت گذاشته است.
ظرفیت تولید بنزین ایران عمدتاً بر پایه فعالیت حدود ۱۰ پالایشگاه اصلی است که توان فرآوری بیش از 2.4 میلیون بشکه نفت خام در روز را دارند. در این میان، پالایشگاه ستاره خلیج ‌فارس نقش محوری ایفا می‌کند و به‌تنهایی نزدیک به ۴۵ میلیون لیتر بنزین در روز تولید می‌کند؛ یعنی حدود ۳۸ درصد کل تولید کشور. با وجود این ظرفیت، رشد سریع مصرف داخلی باعث شده تولید و مصرف تقریباً هم‌سطح شود و در بسیاری از روزها مصرف از تولید پیشی بگیرد.
افزایش مصرف بنزین در ایران دلایل متعددی دارد. کیفیت پایین خودروهای داخلی و تولید بیش از ۱۵ میلیون خودرو با راندمان پایین طی یک دهه اخیر، سهم بزرگی در افزایش مصرف داشته است. علاوه بر این، فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل - که بیش از ۵۵ درصد خودروهای فعال در کلان‌شهرها را شامل می‌شود - مصرف سوخت را به ‌طور قابل توجهی بالا برده است. از سوی دیگر، نبود پالایشگاه‌های جدید طی سال‌های اخیر موجب شده ظرفیت تولید کشور ثابت بماند و نتواند پاسخگوی رشد تقاضا باشد.
این ناترازی پیامدهای اقتصادی و راهبردی مهمی دارد. واردات روزانه ۳۰ میلیون لیتر بنزین فشار سنگینی بر بودجه عمومی وارد می‌کند و منابع ارزی کشور را کاهش می‌دهد. در شرایط تحریم، وابستگی به واردات می‌تواند امنیت انرژی را به‌ طور جدی تهدید کند. افزون بر این، مصرف بالای بنزین موجب افزایش آلودگی هوا و تشدید مشکلات زیست‌محیطی شده است.
در مجموع وضعیت تولید، مصرف و واردات بنزین در ایران تصویری روشن از چالش‌های انرژی کشور ارائه می‌کنند: تولید در سطح بالا اما ثابت، مصرف رو به رشد و وابستگی روزافزون به واردات. این شرایط نشان می‌دهد بدون اصلاح ساختار مصرف، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل و توسعه ظرفیت پالایشگاهی، فشار اقتصادی و زیست‌محیطی ناشی از این ناترازی در سال‌های آینده بیش از پیش افزایش خواهد یافت.