کوچک شدن سهم هالیوود

میلاد جلیل‌زاده: سال ۲۰۲۵ میلادی رو به پایان است و حالا به نظر زمان مناسبی است برای یک جمع‌بندی نسبتاً جامع نسبت به آنچه سینمای جهان در این یک سال طی کرد. سال ۲۰۱۹ که آخرین سال قبل از پاندمی کرونا بود، مجموعاً ۹۳۲۸ فیلم در سراسر جهان ساخته شد اما سال بعد که قواعد فاصله‌گذاری به دلیل گسترش این ویروس اجرا می‌شد، تعداد تولیدات سالانه سینمایی جهان به عدد ۵۶۵۶ فیلم رسید. طبیعتاً در آن سال تعداد مخاطبان سینما هم افت محسوسی کرد و از آن زمان به‌ بعد هر سال در بررسی آمارهای سالانه سینما، یکی از فاکتورهای مقایسه‌ای مهم و تکرار شونده، نسبت مجموع فروش فیلم‌ها و تعداد مخاطبان با سال‌های اوج پاندمی است. تعداد فیلم‌های تولید شده جهان در سال ۲۰۲۳ که دیگر تقریباً اثری از کرونا نبود، به عدد ۹۵۱۱ رسید اما همچنان فروش فیلم‌ها به حد مطلوبی که نمودارهای آماری، قبل از مواجهه با این همه‌گیری پیش‌بینی می‌کردند، نرسید. حالا اثر کرونا تقریبا  محو شده اما بعضی پدیده‌هایی که در آن دوره به وجود آمد، همچنان تأثیر خود را حفظ کرده است. عمده این تغییرات، به نفع سینمای هالیوود نبود و ناظر به رشد رقبای آن در سایر نقاط جهان می‌شود. به عنوان مثال هند با رساندن سقف تولیداتش به عددی بالای ۲۵۰۰ فیلم در سال، رتبه نخست را در این زمینه کسب کرد و فاصله‌اش با رتبه دوم، حدود 3 ‌برابر بود. قابل توجه است که صدرنشینی در رتبه تعداد تولیدات سالانه اگرچه به معنای صدرنشینی در مجموع فروش نیست اما چشم‌انداز خوبی را برای یک صنعت سینمایی فراهم می‌کند، چرا که اشتغال را در آن صنعت راه می‌اندازد و امکان‌های متعددی برای ظهور پدیده‌ها فراهم می‌کند. غیر از هندوستان کشورهای دیگری هم پس از پاندمی کرونا توانستند اندکی از سهم فروش فیلم‌های آمریکایی را به خودشان اختصاص دهند و از آنجا که هزینه تولید فیلم در آن کشورها کمتر بود، این سهمیه با تعداد فیلم‌های بیشتر اما کم‌هزینه‌تر پر می‌شد. رشد آفریقا در این زمینه شاید جالب‌ترین بخش ماجرا باشد؛ نیجریه و مصر نمونه‌های اصلی و مهمی از آن هستند. به طور مثال مصر پس از پاندمی کرونا توانست تعداد تولیدات سینمایی‌اش را به 2 برابر برساند. علاوه بر اینها، جایگاه ویژه‌ای که انیمه‌های سینمایی ژاپنی توانستند در دوره کرونا به دست بیاورند هم در نوع خود قابل توجه است. انیمه‌ها پیش از این هم مخاطبان بسیاری داشتند اما عمده آنها سریال‌های طولانی نیمه را دنبال می‌کردند و فروش سینمایی در گیشه، چیزی نبود که برای این صنعت به‌راحتی محقق شود. حالا در سال ۲۰۲۵ برای دومین بار یک انیمه ژاپنی توانسته است خود را به فهرست یکی از ۱۰ فیلم پرفروش جهان برساند.  با این حال شاید مهم‌تر از همه این موارد رشد خیره‌کننده سینمای چین پس از تغییر وضعیتی بود که گسترش کرونا به وجود آورد. چین با اینکه مبدأ انتشار این ویروس بود، بهتر از همه کشورهای دنیا در مهار آن عمل کرد و با یک سخت‌گیری اولیه توانست زودتر از کشورهای غربی وضعیت را مهار کند. از همین رو در همان سال‌های کرونا کشور چین چند بار توانست فیلم‌های خودش را با فروش داخلی به فهرست ۱۰ فیلم پرفروش جهان وارد کند و حتی طی 2 الی 3 سال متوالی پرفروش‌ترین یا دومین فیلم پرفروش دنیا را به خود اختصاص بدهد. سینمای چین پیش از گسترش ویروس کرونا هم در حال رشد بود اما آن وضعیت ویژه، روندهای آن را شتاب بخشید و حالا در ۲۰۲۵ میلادی هم پرفروش‌ترین فیلم دنیا، یک انیمیشن چینی است. البته چینی‌ها هنوز لحن فیلم‌سازی‌شان را کاملا جهانی نکرده‌اند و آثارشان با فروش داخلی به این ارقام شگفت‌انگیز می‌رسد اما پیداست که پس از اشباع شدن سقف فروش بازار داخلی، آنها هم به مخاطب جهانی بیشتر فکر کنند. در حال حاضر به طور میانگین هر چینی سالی یک بار به سینما می‌رود و هر آمریکایی سالی 6 بار. چین وقتی بتواند به میانگین مصرف محصولات فرهنگی در آمریکا برسد، به تنهایی حدود 2 برابر از فروش فعلی کل سینمای جهان را کسب خواهد کرد و از آن به‌بعد می‌تواند به گسترش مخاطبانش در خارج از مرزها و بالطبع تغییر لحن قصه‌گویی‌اش فکر کند. سال گذشته در سراسر جهان حدود ۴ میلیارد بلیت سینما فروخته شد. این رقم را در بعضی جمع‌بندی‌های آماری کمتر و در بعضی دیگر بیشتر گفته‌اند و یک تخمین معقول ما را به همان عدد ۴ میلیارد بلیت می‌رساند. جالب است که ایران همان‌طور که یک درصد از مساحت خشکی‌های زمین و یک درصد از جمعیت جهان را به خود اختصاص داده، حدود یک درصد از بلیت‌های سینما را هم فروخته است. البته این در حالی صحیح است که رقم‌های دسته پایین‌تر فروش جهانی را در نظر بگیریم. یکی دیگر از اتفاقات مهمی که سینمای جهان در سال ۲۰۲۵ به خود دید، واکنش‌ها به مساله فلسطین و جنایت جنگی و نسل‌کشی اسرائیل در آنجا بود. حضور هنرمندان سینما و بویژه چهره‌های مشهور بازیگری در شبکه‌های اجتماعی را می‌توان یکی از عوامل مهم چنین پدیده‌ای دانست. چهره‌های مشهور تحت فشار هواداران‌شان و به رغم خواست قاطع کمپانی‌ها چنین مواضعی گرفتند و این برای نخستین بار است که در تاریخ سینما چنین پدیده‌ای مشاهده می‌شود. تا پیش از این کمپانی‌ها اختیار همه چیز را درباره ستاره‌ها در دست داشتند و هنوز هم تسلط‌شان کاملاً از بین نرفته است اما با اتفاقاتی که درباره فلسطین در سال ۲۰۲۵ افتاد، مشخص شد که نظم پولادین سابق دیگر همان استحکام را ندارد و مخاطبان به عنوان کسانی که اعتبار اصلی را به این چهره‌ها می‌بخشند، توانسته‌اند تأثیرگذار باشند. به‌طور کل امسال را می‌توان سال صعود انیمیشن‌ها دانست؛ چه اینکه دومین اثر پرفروش جهان هم یک انیمیشن است. همچنین انیمیشن Nobody به پرفروش‌ترین فیلم انیمیشن 2 بعدی در تاریخ سینمای چین تبدیل شد که دستیابی چنین اثری به این ارقام فروش، در عصر فیلم‌های 3 بعدی قابل توجه است. امسال غیر از نخستین و دومین فیلم پرفروش دنیا، رتبه‌های چهارم، ششم و هفتم هم به آثار انیمیشن اختصاص دارد. در سال ۲۰۲۵ دیوید لینچ، فیلمساز مشهور تجربه‌گرا و جین هکمن، هنرپیشه ستاره در تعدادی از فیلم‌های گنگستری دهه‌های دور درگذشتند؛ فیلیس دالتون که طراح لباس فیلم «لورنس عربستان» بود در ۱۰۵ سالگی و جان شپرد که از دوران کلاسیک تلویزیون، در سریال‌ها بازیگری می‌کرد، در ۹۶ سالگی درگذشتند. چنین مواردی را می‌شود به شکل نمادین، نشانه‌ای از پایان یک دوران در نظر گرفت. در ادامه مروری بر مهم‌ترین فاکتورهای فروش و برجسته‌ترین رویدادهای سینمایی جهان در سال ۲۰۲۵ در تمرکز با انیمیشن‌هایی که در فهرست 10 فیلم پرفروش سال قرار گرفتند شده است. این تمرکز از آن جهت موجه به نظر می‌رسد که اگر انیمیشن‌ها را از این فهرست ده‌گانه حذف کنیم وزن آن به شدت کاهش می‌یابد و بیراه نیست اگر ۲۰۲۵ را در واقع سالی بنامیم که در آن انیمیشن‌ها سینما را نجات دادند. یک نکته قابل توجه دیگر این است که انیمیشن‌ها عمدتاً به سبب حضور ستاره‌های مشهور بازیگری نیست که پرفروش می‌شوند و حالا که وزن فروش این نوع آثار در فهرست ۱۰ اثر پرفروش سال تا این اندازه بالا رفته، می‌توان سال ۲۰۲۵ را به نوعی مطلع عبور از سلطه کامل ستاره‌ها نزد مخاطبان سینما هم دانست.
* در ده‌گانه صدرنشین باکس‌آفیس چه گذشت
سال ۲۰۲۵ انیمیشن «نه‌ژا ۲» از «نبرد در دریاچه چانگجین» پیشی گرفت و به پرفروش‌ترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان تاریخ تبدیل شد. این فیلم به پنجاه‌وهفتمین فیلم و چهاردهمین انیمیشنی تبدیل شد که از مرز یک میلیارد دلار فروش گذشت و هفتمین فیلم با فروش ۲ میلیارد دلار در تاریخ دنیا شد. این نخستین بار در تاریخ است که یک فیلم غیرانگلیسی ‌زبان به چنین رقمی می‌رسد. همچنین این فیلم به پرفروش‌ترین فیلم انیمیشن تمام دوران و همچنین پنجمین فیلم پرفروش در کل تبدیل شد.
سری دوم نه‌ژا از سری دوم «درون و بیرون» (۲۰۲۴) به عنوان پرفروش‌ترین فیلم انیمیشن پیشی گرفت و رکورد ۱۴ ساله دیزنی را که پس از «داستان اسباب‌بازی ۳» (۲۰۱۰) دوباره آن را به دست آورده بود، شکست. با این رخداد، «انلایت پیکچرز» به نخستین استودیوی غیرهالیوودی تبدیل شد که این عنوان را از آن خود کرد. این فیلم حتی از «جنگ ستارگان: نیرو برمی‌خیزد» پیشی گرفت و به پرفروش‌ترین فیلم تاریخ در یک بازار واحد تبدیل شد. در ۲ مارس، 33 روز پس از اکران، سری دوم فیلم نه‌ژ‌ا  از مرز ۲ میلیارد دلار عبور کرد و نخستین فیلم انیمیشن و هفتمین فیلم در کل تاریخ تبدیل شد که در این بازه زمانی به این موفقیت دست می‌یابد. این فیلم رکورد پرفروش‌ترین افتتاحیه جهانی برای یک فیلم انیمیشن و پرفروش‌ترین افتتاحیه جهانی سال را ثبت کرد، تا اینکه رکورد افتتاحیه توسط سری دوم «Zootopia» که آن هم انیمیشن بود، در اواخر همان سال شکسته شد. البته زوتوپیا نتوانست در مجموع از رقم فروش نه‌ژا عبور کند و اکنون در رتبه چهارم فروش جهانی ایستاده است.
انیمیشن «Lilo & Stitch» در سال ۲۰۲۵ به پنجاه‌وهشتمین فیلم و از جنبه‌ای دیگر به نخستین فیلم انجمن تصاویر متحرک آمریکا (MPA) تبدیل شد که به فروش جهانی یک میلیارد دلار دست یافت. این فیلم پس از انیمیشن واقع‌گرایانه «The Lion King» محصول ۲۰۱۹، دومین فیلم پرفروش روز اول افتتاحیه برای یک بازسازی لایواکشن دیزنی تبدیل شد و همچنین رکورد بزرگ‌ترین آخر هفته افتتاحیه برای یک فیلم انیمیشن لایواکشن را شکست و از Detective Pikachu پیشی گرفت. این فیلم با پشت سر گذاشتن اسمورف‌ها (2011) به پرفروش‌ترین فیلم انیمیشن لایواکشن تبدیل شد و همچنین نخستین فیلم انیمیشن لایو اکشن بود که حداقل یک میلیارد دلار در سطح جهانی فروش داشت. حالا می‌توان گفت مجموعه فیلم‌های لیلو و استیچ با انتشار نسخه بازسازی‌شده لایواکشن، بیش از 1.3 میلیارد دلار فروش داشته که نسخه دوم تقریباً 79 درصد این رقم را به خود اختصاص داده است.
زوتوپیا 2 چهارمین افتتاحیه پرفروش جهانی تمام دوران (560.3 میلیون دلار) را به خود اختصاص داد، که پس از «انتقام‌جویان: پایان بازی» با 1.2 میلیارد دلار، «انتقام‌جویان: جنگ ابدیت» با 641 میلیون دلار و «مرد عنکبوتی: راهی به خانه نیست» با 601 میلیون دلار قرار می‌گیرد.
این فیلم رکورد پرفروش‌ترین افتتاحیه جهانی برای یک انیمیشن و پرفروش‌ترین افتتاحیه جهانی سال را به نام خود ثبت کرد و در هر دو مورد از نه‌ژا 2 پیشی گرفت.
فیلم «شیطان‌کش: قلعه بی‌نهایت» نیز با حدود 780 میلیون دلار فروش جهانی، به پرفروش‌ترین فیلم ژاپنی تمام دوران تبدیل شد و از نسخه قبلی خود، «شیطان‌کش: قطار موگن»، پیشی گرفت. در سراسر جهان، این فیلم به پرفروش‌ترین فیلم ژاپنی و پرفروش‌ترین فیلم انیمه تمام دوران تبدیل شد. همچنین این نخستین فیلم ژاپنی است که از مرز فروش 600 میلیون دلار در سراسر جهان عبور کرد.
سری دوم شیطان‌کش، در ژاپن با فروش 5.52 میلیارد ین در 3 روز، بزرگ‌ترین آخر هفته افتتاحیه تمام دوران را داشت. این فیلم در 8 روز از مرز 10 میلیارد ین گذشت و به سریع‌ترین فیلم پرفروش تاریخ ژاپن تبدیل شد. همچنین در ایالات متحده، افتتاحیه 70 میلیون دلاری آن بزرگ‌ترین افتتاحیه برای یک فیلم بین‌المللی، یک فیلم انیمیشن با درجه سنی R و اکران شده در ماه سپتامبر بود. این فیلم رکورد پرفروش‌ترین فیلم انیمه در آمریکا (با عبور از سری اول فیلم پوکمون)، پرفروش‌ترین فیلم ژاپنی، نخستین فیلم انیمه‌ای که از مرز 100 میلیون دلار عبور کرد و پرفروش‌ترین فیلم بین‌المللی (با عبور از فیلم ببر خیزان، اژدهای پنهان) را شکست. در سایر بازارهای بین‌المللی، این فیلم بزرگ‌ترین آخر هفته افتتاحیه را برای یک فیلم انیمیشن در فیلیپین، کره‌جنوبی و هند داشت. سری دوم شیطان‌کش به پرفروش‌ترین فیلم انیمه تمام دوران در برزیل، هنگ‌کنگ، هند، اندونزی، مالزی، مکزیک، اسپانیا و تایلند هم تبدیل شد. مجموعه فیلم‌های انیمیشنی شیطان‌کش با انتشار فیلم قلعه بی‌نهایت، به نخستین مجموعه فیلم‌های انیمیشنی با رتبه R تبدیل شدند که فروش آنها در مجموع از مرز یک میلیارد دلار عبور کرد. مجموعه فیلم‌های انیمیشنی «چگونه اژدهای خود را تربیت کنیم» با انتشار نسخه بازسازی شده لایواکشن آن با همین نام، از مرز 2 میلیارد دلار عبور کرد. خارج از دنیای انیمیشن، فیلم F1 که مربوط به مسابقات اتومبیل‌رانی فرمول یک بود، با فروش ۱۴۴ میلیون دلار در سراسر جهان، به پرفروش‌ترین آخر هفته افتتاحیه اپل استودیوز دست یافت و با عبور ازناپلئون، به پرفروش‌ترین فیلم این تهیه‌کننده در سراسر جهان تبدیل شد. دنیای سینمایی مارول با انتشار فیلم‌های Captain America: Brave New World، Thunderboltsو The Fantastic Four: First Steps به نخستین مجموعه فیلمی تبدیل شد که به فروش ۳۲ میلیارد دلار دست یافت.
The Conjuring: Last Rites با فروش ۱۹۴ میلیون دلار در آخر هفته افتتاحیه در سراسر جهان، رکورد It (۱۹۰میلیون دلار) را برای بزرگ‌ترین آخر هفته افتتاحیه برای یک فیلم ترسناک شکست. با انتشار Superman جدید، مجموعه سوپرمن از ۳ میلیارد دلار فراتر رفت و با انتشار The Fantastic Four: First Steps، مجموعه سریع و خشن (Fantastic Four) از یک میلیارد دلار فروش فراتر رفت.