مرتضی شورانگیز: قرعهکشی مسابقات جامجهانی ۲۰۲۶ فوتبال برگزار شد و ایران با تیمهای بلژیک، مصر و نیوزیلند همگروه شد. اگرچه این مسابقات در ۳ کشور آمریکا، کانادا و مکزیک انجام میشود اما طبق قرعهکشی، هر ۳ بازی تیم ملی فوتبال ایران در خاک آمریکا برگزار خواهد شد. بر این اساس بازیهای تیم ملی ایران با بلژیک و نیوزیلند در لسآنجلس و بازی با مصر در سیاتل برگزار خواهد شد.
پس از مشخص شدن قرعه و محل بازیهای تیم ملی فوتبال ایران، اکنون این نگرانی به وجود آمده است که دولت آمریکا برای برخی بازیکنان و عوامل تیم ملی فوتبال ایران روادید صادر نکند. بهانه عدم صدور روادید نیز قانون ایالات متحده درباره منع ورود افرادی است که در گروههایی که در این کشور به عنوان گروههای متخاصم شناخته میشوند، عضویت داشتهاند.
مطابق مقررات داخلی آمریکا، افراد مرتبط با سازمانهایی که آمریکا آنها را گروههای تروریستی خارجی میداند، از اجازه ورود به خاک ایالات متحده و مزایای مهاجرتی این کشور محرومند. البته در دوره ریاست جمهوری جو بایدن، برخی معافیتها درباره این قانون تصویب شد. با این حال همان زمان سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد این معافیتها شامل سپاه نمیشود.
این قانون تاکنون مشکلات زیادی برای ایرانیانی که دوره خدمت وظیفه خود را در سپاه گذراندهاند، ایجاد کرده است اما این بار به یک چالش جدی تبدیل شده است. بر اساس برخی گزارشها، در میان اسامی بازیکنان فعلی تیم ملی فوتبال ایران، مهدی طارمی، شجاع خلیلزاده و دانیال اسماعیلیفر ۳ بازیکنی هستند که شامل این محدودیت آمریکا میشوند.
رئیس فدراسیون فوتبال دوشنبهشب در یک برنامه تلویزیونی، به این موضوع اشاره کرد. مهدی تاج در بخشی از اظهارات خود حتی این را هم گفت که از الان باید به فکر بدترین حالت ممکن بود و برای این بازیکنها جایگزین انتخاب کرد.
درباره این موضوع، چند نکته مهم قابل تامل است.
۱- استدلال ایران در مواجهه با این قانون آمریکا کاملا منطقی است. دوره خدمت وظیفه در ایران اجباری است. یعنی همه مردان ایرانی باید این دوره خدمت وظیفه را بگذرانند. کما اینکه بدون کارت پایان خدمت، از برخی خدمات عمومی از جمله استخدام در نهادهای دولتی محروم هستند. از سوی دیگر، افرادی که برای گذراندن خدمت وظیفه عمومی ثبتنام میکنند، معمولا اختیاری برای انتخاب نهاد یا ارگانی که دوره سربازی خود را در آنجا میگذرانند، ندارند. در واقع سازمان نظام وظیفه مشخص میکند سرباز در چه ارگان و نیرویی دوره خدمت وظیفه خود را بگذراند. از سوی دیگر، در آییننامهها و مقررات نهادهای نظامی ایران، سرباز به عنوان نیروی استخدامی شناخته نمیشود، بنابراین ماهیت دوره خدمت وظیفه در ایران، با ماهیت قانون آمریکا همخوانی ندارد، چراکه ایرانیانی که دوره سربازی خود را در سپاه گذراندهاند، به عنوان نیرو یا عضو و کادر سپاه شناخته نمیشوند. ضمن اینکه همانگونه که گفته شد ارگان محل خدمت وظیفه، به انتخاب خود فرد نیز تعیین نمیشود. بنابراین استدلال ایران برای عدم شمول این قانون برای آن دسته از شهروندان خود که کارت پایان خدمت خود را از سپاه گرفتهاند، کاملا منطقی و پذیرفتهشده است. به همین خاطر در صورت انجام رایزنیهای لازم، احتمال اینکه این استدلال ایران موثر واقع شود، وجود دارد. مگر اینکه دولت آمریکا اساسا به دنبال اعمال یک تصمیم کاملا سیاسی علیه تیم ملی فوتبال ایران باشد.
۲- همه چیز به فدراسیون فوتبال ایران و فیفا بستگی دارد. گفته میشود تاج با جیانی اینفانتینو، رئیس فیفا روابط بسیار نزدیکی دارد. از سوی دیگر اینفانتینو با ترامپ نیز روابط نزدیکی دارد. کما اینکه در مراسم قرعهکشی جام جهانی، اینفانتینو برای خوشایند ترامپ، جایزه صلح فوتبال را به او داد. البته دلیل این اقدام اینفانتینو نیز مشخص شد. مراسم قرعهکشی جامجهانی ۲۰۲۶ در مرکز هنرهای نمایشی جان اف کندی برگزار شد. برخی رسانههای آمریکایی فاش کردند ترامپ این ساختمان را به صورت رایگان در اختیار اینفانتینو قرار داد و اینفانتینو در عوض، جایزه صلح فوتبال را به ترامپ داد. همین موضوع نیز از روابط نزدیک اینفانتینو با ترامپ حکایت دارد. لذا اکنون انتظار میرود فدراسیون فوتبال ایران رایزنیهای گستردهای را با فیفا انجام دهد تا از طریق فیفا مانع عدم صدور روادید برای برخی بازیکنان و عوامل تیم ملی فوتبال ایران شود.
۳- ماجرای صدور روادید برای اعضای تیم ملی فوتبال ایران یک آزمون مهم و حیثیتی برای فیفا است.
اگرچه پیش از این بهواسطه برخی اقدامات، فیفا متهم به دخالت دادن مسائل سیاسی در تصمیمات خود شده بود اما اکنون موضوع روادید برای اعضای تیم ملی فوتبال ایران، استقلال و اعتبار فدراسیون جهانی فوتبال را نشانه رفته است. اینکه یک کشور به بهانه قوانین داخلی خود، مقررات و نظم فیفا را مخدوش کند و زیر پا بگذارد، نقض فاحش ادعای فیفا مبنی بر استقلال این نهاد از قوانین داخلی کشورهاست. تاکنون فیفا با ادعای مستقل بودن، توانسته است اقدامات و تصمیمات مختلفی را به کشورهای عضو تحمیل کند. در همین راستا، فیفا این کشورها را تحت فشار قرار داد تا قوانین خود را با آییننامهها و مقررات فیفا تطبیق دهند. به عبارتی، کشورهای عضو مجبور شده و میشوند قوانین و مقررات خود را بر اساس مقررات و خواستههای فیفا تغییر دهند تا مشمول مجازاتها و محدودیتهای فیفا برای فوتبال آن کشور نشوند. بر همین اساس، انتظار میرود در موضوع صدور روادید برای اعضای تیم ملی فوتبال ایران نیز این قاعده اعمال شود و دولت آمریکا بر اساس قوانین و آییننامههای فیفا، قانون محدودیت ورود به خاک این کشور را تغییر داده، منعطف کند یا برای تیم ملی فوتبال ایران استثنا قائل شود.
اما در صورتی که دولت آمریکا بر این قانون اصرار کند و مانع ورود برخی اعضای تیم ملی فوتبال ایران شود، یک ضربه بزرگ به حیثیت و اعتبار فیفا وارد میشود. کما اینکه این موضوع میتواند به یک بدعت تبدیل شود و سایر کشورها نیز با استناد به قوانین داخلی خود، از پذیرش قوانین و مقررات فیفا سر باز زنند. به همین خاطر است که موضوع صدور روادید برای اعضای تیم ملی فوتبال ایران اکنون یک موضوع کاملا حیثیتی برای فیفا است. ضمن اینکه در صورت اعمال این قانون علیه تیم ملی فوتبال ایران، این موضوع مثال برجستهای برای اثبات این گزاره است که فوتبال نهتنها تحت تاثیر سیاست، بلکه به قربانی و مضحکه سیاست تبدیل شده است. به همین خاطر است که اکنون این انتظار از فیفا بهوجود آمده که درباره موضوع صدور روادید برای اعضای تیم ملی فوتبال ایران، از حیثیت و اعتبار و آبروی خود دفاع کند.
۴- تاج در برنامه تلویزیونی دوشنبهشب، در بخشی از اظهارات خود گفت از هماکنون باید به فکر بازیکنان جایگزین باشیم. اگرچه از هماکنون فدراسیون و کادر فنی تیم ملی فوتبال ایران باید برای بدترین سناریو تدبیر لازم را انجام دهند اما اینکه در این مقطع زمانی که هنوز موضوع صدور روادید تعیین تکلیف نشده، رئیس فدراسیون فوتبال از انتخاب بازیکنان جایگزین میگوید، این ذهنیت را ایجاد میکند که فدراسیون از هماکنون موضوع عدم صدور روادید را پذیرفته است. این در حالی است که ضمن در نظر داشتن تدابیر لازم برای بدترین حالت، اکنون همه انرژی و توان فدراسیون فوتبال باید بر رایزنی با فیفا و استفاده از همه ظرفیتهای دیپلماتیک کشور برای حل و فصل این موضوع متمرکز شود.
ضمن اینکه موضوع اقناع افکار عمومی درباره این موضوع نیز بسیار مهم است. افکار عمومی باید در جریان رایزنیها و اقدامات فدراسیون فوتبال برای حل این موضوع قرار گیرد تا در نهایت قضاوت واقعبینانه درباره این موضوع داشته باشد. به همین خاطر باید مجددا تاکید کرد اکنون به واسطه حساسیت موضوع، فدراسیون باید همه توان خود را بر رایزنی با فیفا و اخذ روادید برای همه اعضای تیم ملی فوتبال کشورمان متمرکز کند.