میلاد جلیلزاده: بازار نشر جهان سال ۲۰۲۵ رشد بطئی و آرام خود را که طی سالهای اخیر ادامه داده بود، همچنان ادامه داد. در سالهای اخیر، تنها بحران پاندمی کرونا بود که اندکی به این بازار صدمه زد و این اتفاقاً از نکات مهمی است که درباره صنعت نشر و به طور کلی مصرف محصولات فرهنگی باید به آن توجه کرد. به نظر میرسید کرونا صرفاً به مصرف آن دسته از محصولات فرهنگی آسیب بزند که با قواعد فاصلهگذاری اجتماعی مغایرت دارند؛ چیزهایی مثل سینما، تئاتر یا کنسرتهای موسیقی اما به واقع چنین نبود و کتابخوانی هم در آن شرایط صدمه خورد. این نشان میدهد خواندن کتاب اگرچه هنگام اجرا، عموما عملی فردی به حساب میآید اما برای ایجاد انگیزه و عبور از مرحله انتخاب، نیاز به مشارکت جمعی و نشاط اجتماعی دارد. نکته مهم دیگر این است که کتابخوانی نسبت وثیقی با رونق اقتصادی جوامع دارد؛ طوری که رتبه خرید کتاب در میان کشورهای مختلف جهان، چنانکه آمارهای سال ۲۰۲۵ نشان میدهد، تا حدود زیادی مطابق با رتبهبندی ثروتمندترین کشورهای جهان است. به علاوه کشورهایی که به رغم توسعهیافتگی، در این سال دچار مشکلات اقتصادی شدهاند، با کاهش نرخ مطالعه یا خرید کتاب هم مواجه بودند. مسائل اقتصادی بر نوع انتخاب محتوا هم تأثیر گذاشت و یک اتفاق مهم دیگر، افزایش توجه به کتابهای مذهبی و معنوی در این سال بود. غیر از رشد کلی بازار نشر در سال ۲۰۲۵، میتوان به کیفیت این رشد، نوع بازاریابیها، ژانرهای مورد علاقه خوانندگان، تأثیر هوش مصنوعی بر این وضعیت و سایر شاخصها و روندها هم توجه کرد. در ادامه مروری کلی بر این مسائل طی سال ۲۰۲۵ میلادی و وضعیت کشورهای مختلف جهان شده است.
***
بر اساس گزارشها و برآوردهای منابع بینالمللی، اطلاعات تخمینی درباره حجم مالی بازار جهانی نشر کتاب در آستانه پایان سال ۲۰۲۵ و مقایسه آن با سالهای گذشته به شرح زیر است:
* حجم مالی (ارزش بازار) جهانی نشر کتاب در سال ۲۰۲۵
ارزش بازار جهانی نشر کتاب (شامل کتابهای چاپی، الکترونیک و صوتی) در سال ۲۰۲۵، بر اساس گزارشهای مختلف، متفاوت تخمین زده شده است اما عمدتاً در محدوده حدود ۹۷ تا ۱۵۷ میلیارد دلار آمریکا قرار دارد. تفاوت در این اعداد میتواند ناشی از تفاوت در تعاریف، مانند شمول یا عدم شمول بخشهایی مانند کتابهای آموزشی (Educational Books) یا خدمات آنلاین مرتبط (Online Book Services) در آمارگیری باشد.
* مقایسه روندها با سالهای قبل
روند کلی برای بازار جهانی نشر کتاب، رشد ثابت و مداوم است اما سرعت این رشد در بخشهای مختلف بازار متفاوت است:
رشد کلی: از این جهت بازار در حال رشد است؛ با نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) بین 1.8 درصد تا 5.0 درصد بسته به منبع مورد رجوع، که نشان میدهد بازار نسبت به سالهای قبل همچنان گسترش مییابد. برای مثال، بر اساس گزارش TBRC، حجم بازار از 95.02 میلیارد دلار در ۲۰۲۴ به 97.71 میلیارد دلار در ۲۰۲۵ میرسد که رشد حدود 2.8 درصد را نشان میدهد. این رشد اما در قالبهای مختلف یکسان نبوده است.
کتابهای چاپی (Physical/Hard Copy): سهم عمده بازار را همچنان در اختیار دارند (حدود ۷۰ درصد در پایان ۲۰۲۴) اما در برخی مناطق (مانند نیمه اول ۲۰۲۵ در آمریکا) شاهد کاهش جزئی در فروش واحد بودهاند. با این حال، تقاضای پایدار برای نسخههای هاردکاور همچنان وجود دارد.
کتابهای الکترونیک و صوتی (E-Books & Audiobooks): این بخشها به موتورهای اصلی رشد بازار تبدیل شدهاند و پیشبینی میشود کتابهای الکترونیک با رشد قابل توجهی همراه باشند (به عنوان مثال، PWC رشد CAGR حدود 11.7۷ درصد را پیشبینی کرده است).
کتابهای صوتی (Audiobooks): رشد بسیار بالایی دارند و پیشبینی میشود با CAGR حدود 10.76 درصد تا ۲۰۳۰ رشد کنند. درآمد این بخش در حال افزایش است.
* کانالهای توزیع
اینکه کتابها سوای ماهیت و قالبشان، در چه بستری توزیع میشوند هم یک عامل مهم و تعیینکننده در بازار نشر است. روندهای کلی نشر در سال ۲۰۲۵ به لحاظ کانالهای توزیع به این شرح بود:
فروشگاههای آنلاین (Online Retail): انتظار میرود فروش آنلاین با رشد سالانه (CAGR) حدود ۵ درصد تا سال ۲۰۳۰، از سهم خود در بازار را افزایش دهد، زیرا تجربه کاربری و توصیه الگوریتمی به بهبود فروش کمک میکنند. در فروشگاه آنلاین لزوما کتاب دیجیتال به فروش نمیرسد.
کتابفروشیهای فیزیکی (Bookstores): سهم عمده فروش همچنان در این بخش است اما با رقابت فزاینده فروش آنلاین مواجه هستند.
* برآورد تعداد خریداران جهانی کتاب در سال ۲۰۲۵
در مورد تعداد دقیق خریداران جهانی کتاب در سال ۲۰۲۵، منابع موجود، آمار مستقیمی ارائه ندادهاند. این امر به دلیل دشواری تعریف «خریدار کتاب» و تفاوت در مدلهای کسبوکار (مانند حق اشتراک کتابهای صوتی و الکترونیکی) است. با این حال، برخی آمارها از مناطق خاص میتوانند دیدگاهی در این زمینه ارائه دهند. مثلا در جولای ۲۰۲۵، حدود ۱۴۱ میلیون نفر آمریکایی کتاب خوانده بودند (با نرخ نفوذ 42.1 درصد کاربر در جمعیت) که این آمار تا ۲۰۳۰ به حدود 151.8 میلیون نفر افزایش مییابد. همچنین در سال ۲۰۲۵ میلادی، بیش از ۹۰۰ میلیون نفر از شهروندان چینی، به طور فعال درگیر فعالیتهای خواندن بودند. تقسیمبندی بازار جهانی نشر کتاب بر اساس کشورها و مناطق جغرافیایی، نشاندهنده تسلط بازارهای بزرگ توسعهیافته و رشد سریع بازارهای نوظهور است. بر اساس گزارشها و برآوردهای منابع بینالمللی در آستانه پایان سال ۲۰۲۵، سهم اصلی بازار به شرح زیر است.
* بزرگترین بازارهای ملی نشر کتاب
در سطح کشورها، سهم بازار معمولاً بر اساس درآمد کلی حاصل از فروش کتاب محاسبه میشود. در مجموع، در آستانه ۲۰۲۵ بازار نشر جهانی همچنان تحت سلطه 3 قدرت بزرگ (آمریکا، چین و کشورهای اصلی اروپا) است. با این حال، در مقایسه با سالهای قبل، شاهدیم که بازارهای نوظهور مانند هند، برزیل و کشورهای آسیایی بهطور فزایندهای در حال افزایش سهم خود هستند و نقش حیاتی در رشد کلی صنعت نشر در سالهای آینده ایفا خواهند کرد. تقسیمبندی بازار بر اساس مناطق جغرافیایی نیز دیدگاه مهمی از روندها ارائه میدهد. منطقه غرب آسیا سریعترین نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) را در دوره پیشبینی (به عنوان مثال، ۴ درصد تا ۲۰۳۰) نشان میدهد. این امر به دلیل تلاشهای دولتی برای افزایش سواد و سرمایهگذاری در آموزش است.
رتبهبندی سهم خرید کتاب از سبد کل جهانی طی سال ۲۰۲۵ به این شرح است:
ایالات متحده آمریکا: حدود ۲۴ تا ۳۰ درصد (بزرگترین بازار واحد جهانی)
چین: حدود ۱۹ درصد تا ۲۵ درصد (دومین بازار بزرگ، رشد سریع بخش دیجیتال)
آلمان: حدود ۸ تا ۹ درصد (بزرگترین بازار کتاب در اروپا)
ژاپن: حدود ۸ درصد (بازار قوی، بویژه مانگا)
هند: حدود ۵ درصد (بازار نوظهور با پتانسیل رشد بالا)
بریتانیا: حدود ۳ تا ۵ درصد (صادرکننده اصلی کتاب)
* روند فروش کتاب در جهان در سال ۲۰۲۵؛ کاهش و افزایش
بر اساس گزارشهای بینالمللی درباره عملکرد بازار کتاب در آستانه پایان سال ۲۰۲۵ (و دادههای نیمه اول سال ۲۰۲۵)، روندها در بازارهای بزرگ جهانی متفاوت و به صورت مختلط (Mixed Results) بودهاند. در بسیاری از کشورهای توسعهیافته، در حالی که درآمد کلی (Value) با افزایش قیمتها ثابت یا کمی افزایش یافته است، حجم فروش Volume یا تعداد نسخههای فروخته شده کاهش یافته است.
۱- کشورهایی با روند کاهشی (از نظر حجم فروش واحد)
کشورهای غربی با اقتصادهای توسعهیافته در نیمه اول ۲۰۲۵ عمدتاً شاهد کاهش در تعداد نسخههای چاپی فروخته شده بودهاند. این کاهش اغلب به دلیل افزایش هزینههای زندگی، تورم و رقابت زمان (وقت) خوانندگان با پلتفرمهای دیگر است.
ایالات متحده آمریکا: کاهش سالانه (حدود ۱- درصد) در فروش کتابهای چاپی در نیمه اول ۲۰۲۵. این کاهش عمدتاً ناشی از فروش ضعیفتر در بخش غیرداستانی بزرگسالان و همچنین دشواری در تکرار موفقیتهای بزرگ ژانر فانتزی - رمانس در سال گذشته است. با این حال، فروش کلی به دلیل افزایش قیمتها پایدار مانده است.
بریتانیا: کاهش جزئی در درآمد صنعت نشر (حدود 0.4- درصد) و کاهش محسوس در حجم فروش تا ماه آگوست ۲۰۲۵. این بازار نیز با افزایش قیمتها و رکود اقتصادی مبارزه کرده است. ژانرهای فیکشن (بویژه فانتزی و تریلر) عملکرد قویتری نسبت به غیرداستانیها داشتند.
بازارهای بزرگ اروپایی:
ایتالیا: کاهش 2.6 درصد در درآمد و 3.0 درصد در حجم فروش در نیمه اول ۲۰۲۵
فرانسه: کاهش جزئی در درآمد (0.8- درصد) و کاهش در حجم فروش
هلند: کاهش 0.7 درصد در درآمد
سوئیس (مناطق فرانسویزبان): بیشترین افت فروش (حدود 4.4- درصد) را در اروپا نشان داده است.
اقیانوسیه (Oceania):
استرالیا و نیوزیلند: هر 2 شاهد کاهش در حجم فروش بودند، هرچند در استرالیا درآمد کلی افزایش داشته است..
۲- کشورهایی با روند افزایشی (از نظر درآمد و/یا حجم فروش)
رشد فروش عمدتاً در بازارهای نوظهور یا کشورهایی با جمعیت جوان و سیاستهای فعال در زمینه ترویج خواندن متمرکز است.
هند: قویترین رشد جهانی را نشان میدهد. در نیمه اول ۲۰۲۵، رشد 27.1 درصد در حجم فروش گزارش شده است. این رشد خارقالعاده ناشی از جمعیت جوان، افزایش نرخ سواد، رشد طبقه متوسط و افزایش تقاضا برای کتابهای انگلیسیزبان است.
برزیل: رشد قابل توجه 10 درصد در حجم فروش در نیمه اول ۲۰۲۵. رشد این کشور بخشی از روند قوی در آمریکای لاتین است و با تلاشهای دولتی برای ترویج خواندن و تمرکز بر ژانرهای داستانی مرتبط است.
مکزیک: رشد 12.6 درصد در درآمد در سال ۲۰۲۴ و ادامهدهنده این روند در ۲۰۲۵
اسپانیا: تنها بازار بزرگ اروپایی با رشد مداوم. در نیمه اول ۲۰۲۵، رشد 4.1 درصد در درآمد گزارش شده است. اسپانیا به دلیل عملکرد قوی بخش داستانی و شاید پایداری فرهنگ خواندن، یک استثنا در اروپا محسوب میشود.
پرتغال: یکی از بالاترین نرخهای رشد در اروپا (رشد ۶ درصد در حجم فروش و 8.8 درصد در درآمد)
چین: به عنوان دومین بازار بزرگ نشر کتاب در جهان پس از ایالات متحده، دارای وضعیت پیچیدهای در سال ۲۰۲۵ بود که ترکیبی از رشد کلی ثابت در بخشهای خاص و تغییرات ساختاری شدید در عادات خرید محتوا را نشان میدهد. در سال 2025 بازار چین شاهد جنگ قیمت (Price War) شدید و تخفیفهای عمیق بر روی کتابها بود که به طور موقت حجم فروش را بالا میبرد اما به درآمد ناشران و خردهفروشان آسیب میزد.
روسیه: تورم این کشور همراه با افزایش قدرت خرید مردم بوده و از این جهت رشد اسمی قیمتها، تاثیر خاصی روی کمتر شدن خرید مخاطبان نشده است. در سال گذشته رشد اسمی فروش کتاب در روسیه بهطور متوسط به ۷ درصد میرسید، در حالی که رشد تولیدات یک درصد بود.
* تفاوتهای محتوایی فروش کتاب در سال ۲۰۲۵ با سالهای قبل
تغییرات محتوایی در بازار جهانی نشر کتاب در سال ۲۰۲۵، بیشتر در قالب تسلط ژانرهای ترکیبی و تأثیرگذاری جوامع آنلاین (مانند بوکتاک) و همچنین پاسخ به دغدغههای فرهنگی و اقتصادی معاصر مشاهده میشود. به عبارتی تفاوت اصلی محتوایی فروش کتاب در ۲۰۲۵ نسبت به سالهای قبل، نه فقط در رشد یک ژانر خاص، بلکه در رشد ژانرهای ترکیبی و متقاطع بود که مستقیماً توسط جوامع خوانندگان آنلاین هدایت و تشویق شدند.
در مقایسه با سالهای قبل، که شاهد رشد عمومی در همه ژانرها بودیم، در ۲۰۲۵ تفاوتهای کلیدی محتوایی زیر برجسته شدند:
۱- تسلط بیسابقه ژانرهای ترکیبی (Hybrid Genres): مهمترین تفاوت ۲۰۲۵، رشد انفجاری و تسلط کامل ژانرهای ترکیبی، بویژه در بخش داستانی است. این وضعیت را به اختصار چنین میتوان شرح داد:
رومانتزی (Romantasy) در اوج: این ژانر ترکیبی (Romance + Fantasy) که حول محور داستانهای عاشقانه با عناصر قوی فانتزی و جادویی میچرخد، به بزرگترین و پرسودترین زیرژانر تبدیل شد و فروش آن از ژانر رمانس خالص نیز فراتر رفت. این رشد، ادامهدهنده روندی بود که از اواخر ۲۰۲۳ و در طول ۲۰۲۴ با کتابهایی مانند Fourth Wing شروع شد.
نفوذ رمانس به سایر ژانرها: تمایل به ترکیب رمانس با ژانرهای دیگر مانند علمی - تخیلی دنج Cozy Sci-Fi که همان ژانر علمی-تخیلی با چاشنی فضای شاد و پویاست، یا ترکیب رمانس با کمدی وحشت Horror-Comedy، از این قبیل هستند.
۲- قدرت جامعه و رسانههای اجتماعی: برخلاف سالهای قبل که کشف کتاب بیشتر توسط منتقدان و خردهفروشیها انجام میشد، در ۲۰۲۵ جوامع خوانندگان آنلاین، تعیینکننده اصلی پرفروشها شدند. حاکمیت بوکتاک (BookTok) در این زمینه یک عنصر تعیینکننده بود. سال ۲۰۲۵ تأثیر جامعه بوکتاک در تیکتاک و پلتفرمهای مشابه، به اوج خود رسید. این پلتفرمها عمدتاً ژانرهایی مانند فانتزی، رمانس، وحشت و تریلر را تقویت کردند و باعث شدند فروش این ژانرها در بسیاری از بازارها از جمله بریتانیا و آمریکا نسبت به غیرداستانیها پیشی بگیرد.
نکته دوم، گسترش بیش از پیش محتوای چندکاربردی بود. ناشران در ۲۰۲۵ بیشتر به دنبال آثاری بودند که قابلیت تبدیل شدن به محتوای چندرسانهای (IP) و اقتباس به فیلم/سریال، پادکست و کالا را داشتند. این امر اولویت را به داستانهای عمیقاً درگیرکننده و سریالی داد.
۳- تغییر در تقاضای محتوای غیرداستانی (Non-Fiction):
رشد غیرداستانیها: سال ۲۰۲۵ در بسیاری از بازارهای بینالمللی، فروش کلی کتابهای غیرداستانی در مقابل رشد خیرهکننده داستانیها، کاهش یافت (به عنوان مثال، در برخی مناطق اروپا).
بازتاب دغدغههای اقتصادی: سال ۲۰۲۵ با افزایش محتوای مرتبط با رکود (Recession Core) و رفاه فردی (Wellness) همراه بود. کتابهایی با محوریت نجات از رکود، راهحلهای مالی شخصی، خودکفایی و مهارتهای بقا (Doomsday Prepping) که قبلاً حاشیهای بودند، به جریان اصلی وارد شدند.
رنسانس آیینها: به دلیل نیاز به ساختار، فرار و کنترل در دوران عدم قطعیت، تقاضا برای کتابهایی با موضوع معنویت، دین و آیینهای فردی (Ritual Renaissance) برای بهبود رفاه فردی افزایش یافت.
۴- ظهور زیرژانرهای تخصصی (Niche Subgenres): در صنعت نشر، این اصطلاح برای توصیف یک گروه بسیار خاص و محدود از داستانها استفاده میشود که موضوع، محیط، یا ترکیب عناصر آنها، تنها برای یک جامعه کوچک اما بسیار وفادار و مشتاق جذابیت دارد.
خوانندگان دیگر به ژانرهای کلی بسنده نمیکنند و به دنبال تخصص و تعریف دقیق هستند. در سال ۲۰۲۵، تعدادی از زیرژانرهای تخصصی مورد استقبال قرار گرفت که در ادامه به آنها اشاره میشود:
داستانهای نوجوانان (YA) و عنفوان جوانی (New Adult): این بخشها به دلیل وفاداری خوانندگان و پتانسیل بالای اقتباس، به یکی از پرتقاضاترین بخشها نزد ناشران تبدیل شدند.
داستانهای اسپکولاتیو (Speculative Fiction) با دغدغه واقعی: ظهور زیرژانرهایی مانند فیکشن اسپکولاتیو مبتنی بر واقعیت (Grounded Speculative Fiction) و کلی- فای (Cli-Fi/Climate Fiction) که با استفاده از مفاهیم علمی - تخیلی و فانتزی، به موضوعات اخلاق هوش مصنوعی، نابرابری و اضطراب تغییرات آب و هوایی میپردازند.
داستان اسپکولاتیو (Speculative Fiction): یک چترواژه و اصطلاح کلی است و شامل همه ژانرهای داستانی میشود که در آنها عناصری فراتر از واقعیت تجربی جهان امروز ما وجود دارد. به عبارت سادهتر، این ژانر به نویسنده و خواننده اجازه میدهد با فرض اینکه «چه میشد اگر فلان میشد...» (What If) درباره واقعیت، جامعه و هستی گمانهزنی (Speculate) کنند.
* تأثیر هوش مصنوعی (AI) بر محتوای کتابها در سال ۲۰۲۵
در سال ۲۰۲۵ تأثیر هوش مصنوعی بر محتوای بازار نشر از مرحله تئوری گذشت و به یک چالش عملی و فرصت تجاری تبدیل شد. این تأثیر در 4 حوزه کلیدی قابل مشاهده است: تولید، کشف، اخلاق و تقاضای محتوایی. چنین تاثیری در 2 حوزه متمرکز بود؛ تولید محتوا و کشف مخاطب.
۱- تولید و خلق محتوا (Generative Content)
افزایش چشمگیر کتابهای تولید شده توسط هوش مصنوعی: در سال ۲۰۲۵ حجم کتابهای الکترونیک و چاپی که حداقل بخشی از متن آنها توسط مدلهای زبان بزرگ (LLMs) تولید شده یا به طور کامل توسط آنها نوشته شده بودند (بویژه در آمازون و پلتفرمهای خودنشر)، به شکل نمایی افزایش یافت. این کتابها عمدتاً در ژانرهای کمارزشتر (Low-Value) مانند دفترچههای راهنما، خلاصه کتابهای معروف و داستانهای بسیار فرموله شده (Formulaic Fiction) ظهور کردند، که چالش کیفیت را در بخش خودنشر بالا برد.
استفاده از AI برای پیشنویسسازی (Drafting) و ویرایش کمکی: ناشران بزرگ به طور محتاطانهتر، استفاده از هوش مصنوعی را در مراحل اولیه پیشنویس (Outlining)، توسعه شخصیتهای فرعی (Supporting Characters) و ابزارهای پیشرفته تصحیح و ویراستاری سبکی (Stylistic Editing) برای نویسندگان پرکار پذیرفتند. هدف، افزایش سرعت تولید بدون کاهش کیفیت داستانی بود. خوانندگان بهطور فزایندهای به دنبال داستانهایی بودند که در آنها هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار یا شخصیت مطرح میشد، نه یک نویسنده.
افزایش تقاضا برای «فیکشن اسپکولاتیو» مرتبط با هوش مصنوعی: کتابهایی با موضوعات پیامدهای ناخواسته هوش مصنوعی، اخلاق رباتیک و آینده کار انسانی (مانند زیرژانرهایی که در بخشی دیگر از همین گزارش ذکر شد) بهشدت مورد توجه قرار گرفتند. این موضوعات مستقیماً از دغدغه عمومی ناشی از نفوذ روزافزون هوش مصنوعی به زندگی روزمره الهام میگرفتند.
۲- ابزارهای بازاریابی و کشف (Marketing and Discovery)
شخصیسازی بازاریابی کتاب: ناشران بهطور گسترده از هوش مصنوعی برای تحلیل دادههای خوانندگان، شخصیسازی توصیههای کتاب و هدفگیری دقیقتر کمپینهای تبلیغاتی در رسانههای اجتماعی استفاده کردند. این کار منجر به بهینهسازی بهتر فروش در حوزههای تخصصی (Niche Markets) شد.
ابزارهای ایجاد جلد و تصاویر داخلی: استفاده از هوش مصنوعی برای خلق سریع تصاویر جلد (Cover Art) و تصاویر داخلی (Internal Illustrations) در ژانرهایی مانند فانتزی و کودک، به یک استاندارد در بخش خودنشر و ابزاری برای کاهش هزینههای طراحی در نشر سنتی تبدیل شد.