محمدرضا   عبیدی: «روشنفکر نه فیلسوف است، نه دانشمند، نه نویسنده است و نه هنرمند. روشنفکر متعصب خودآگاهی است که زمان و نیاز جامعه‌اش را حس می‌کند و بینش و جهت‌یابی و رهبری فکری را داراست». (مجموعه آثار، ج4،ص31)
شاید برای حل مساله شریعتی که در گذر این سال‌ها همیشه در مظلومیت بوده و موافقان و مخالفانش هریک به نوعی او را غیرواقعی نگریسته‌اند و به او غیرواقعی پرداخته‌اند، همین گزاره و تعریف دکتر از روشنفکر نقطه آغاز مناسبی باشد.  
شخصیتی که هم موافقانش به او ظلم کردند و هم مخالفانش؛«مخالفان او به اشتباهات دکتر شریعتی تمسک می‌کنند و این موجب می‌شود که نقاط مثبتی که در او بود را نبینند. بی‎گمان شریعتی اشتباهاتی داشت و من هرگز ادعا نمی‎کنم که این اشتباهات کوچک بود اما ادعا می‎کنم که در کنار آنچه که ما اشتباهات شریعتی می‎توانیم نام بگذاریم، چهره شریعتی از برجستگی‎ها و زیبایی‌هایی هم برخوردار بود... اما ظلم طرفداران شریعتی به او کمتر از مخالفانش نبود؛ بلکه حتی کوبنده‌تر و شدیدتر هم بود. طرفداران او به جای اینکه نقاط مثبت شریعتی را مطرح کنند و آنها را تبیین کنند، در مقابل مخالفان صف‌آرایی‌ها کردند و در اظهاراتی که نسبت به شریعتی کردند سعی کردند او را یک موجود مطلق جلوه بدهند. سعی کردند حتی کوچک‌ترین اشتباهی را از او نپذیرند. سعی کردند هرگونه اختلافی را که با روحانیون یا با متفکران بنیانی و فلسفی اسلام دارند در پوشش حمایت و دفاع از شریعتی بیان کنند. در حقیقت شریعتی را سنگری کردند برای کوبیدن روحانیت یا کلا متفکران اندیشه بنیانی و فلسفه اسلام». (گفت‌وگوی آیت‌الله خامنه‌ای با مجله سروش، شماره 102)
روشنفکری در ایران که بیمار متولد شده بود، این تعریف را نمی‌پذیرفت، حتی در لفظ. روشنفکری در مقابل جلال ایستاد چون بر مبنای همین تعریف بود که نیاز جامعه را شناخت و «غربزدگی» و «در خدمت و خیانت روشنفکران» را نوشت. خیلی‌ها جلال را پس زدند. چون به روشنفکری انتقاد کرده بود. روشنفکر قرار بود نماد شنیدن باشد، اما از همه مستبدتر شده بود. متفرعن‌تر از هر متفرعنی. یکی از همین جماعت روشنفکر که هم به جلال و هم به شریعتی دشنام می‌دهد، استدلال می‌کند که اصلا این دوتا روشنفکر نیستند.« آل‌احمد هم دقیقاً عملکردش مثل همان روزنامه‌ای است که مثال زدم (کیهان). آقا (آل احمد) برداشته 3 جلد کتاب علیه روشنفکری نوشته بی‌آنکه اصلاً بفهمد روشنفکری چیست...در واقع آل‌احمد اصلاً روشنفکر نیست. یک اکتیویسم سیاسی است...». درباره شریعتی هم می‌گوید:«یک خطیب است. حالا بعضی‌ها به غلط او را روشنفکر می‌خوانند. یکی به من بگوید این چه جور روشنفکری است که هر جایی مصلحت می‌داند دروغ می‌گوید و برای پیشبرد اهدافش به‌راحتی وقایع را وارونه جلوه می‌دهد. اصلاً آدم از خودش خلق کرده بود و از زبان او حرف‌های خودش را نقل می‌کرد. اینها کار روشنفکر نیست». (مصاحبه خشایاردیهیمی با کتاب هفته)
استفاده از لحن تند و عصبانی درباره کسی که صرفا آنچه را از جامعه روشنفکری دهه‌های 20 و 30 ایران دیده، نقل کرده یا دیگری را که براساس دوست‌داشتنی‌های جریان منورالفکری حرف نزده، لجن‌مال کردن، نشان می‌دهد این جماعت مدعی روشنفکری دشمن شریعتی و جلال چه موجوداتی هستند. می‌گویند بعضی را با دشمنانشان باید شناخت. اما چرا دغدغه‌ای را که جلال داشت دیگران نداشتند و او را به خاطر داشتن همین دغدغه سرزنش می‌کردند. یکی از دشمنان روشنفکری متعهد، تعبیر «اخراج جلال» را استفاده کرده بود یا دیگری درباره شریعتی نوشته بود: این آقا را در محافل روشنفکری راه ندهید، چون در حسینیه ارشاد سخنرانی کرده». اما چرا جلال آل‌احمد راهش را از روشنفکری دهه‌های 20 و 30 جدا کرد. دکتر محمد رجبی دوانی در این باره می‌گوید: «جلال آل‌احمد سرخوردگی‌های عمیقی از جامعه روشنفکری آن زمان پیدا کرده بود که ریشه در غفلت روشنفکران از مسائل مهم کشور، مثل حضور فعال امپریالیسم آمریکا در ایران یا استحاله فرهنگی روزافزون در جامعه داشت. جلال از کسانی که تصور می‌کرد باید مثل روشنفکران اروپایی پیشاهنگ آگاهی مردم باشند، ناامید شده بود. آل‌احمد دید که حادثه 15 خرداد در این کشور رخ داد و روشنفکران نه‌تنها در این حادثه هیچ نقشی نداشتند، بلکه بعد از آن هم هیچ تحلیل و موضعی درباره این واقعه نداشتند. لذا آل‌احمد در نگاهی که به تاریخ ایران کرد، این واقعیت را دید که روشنفکران ما از زمان مشروطه به بعد، عملاً به عنوان افرادی بریده از جامعه، پرمدعا و توخالی مطرح بوده‌اند که خودشان تصور می‌کردند نقش سیاسی و اجتماعی مهمی دارند ولی عملاً در تاریخ معاصر ما، نقش مهمی در جامعه ایران بازی نکردند و اگر هم نقش مهمی ایفا کرده باشند، نقش آنها به سود قدرت حاکمه بوده. یعنی به جای اینکه خدمت کرده باشند، خیانت کرده‌اند». (گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران)
شریعتی بعد از آل‌احمد، همان دشنام‌هایی را خورد که نثار جلال می‌شد. میراثدار تهمت‌ها و توهین‌های «روشنفکری بیمار» به جلال، شریعتی بود. مشخصه‌ای که هم در جلال بود و هم بعدتر شریعتی خیلی جدی‌تر از جلال صاحب آن مشخصه و مولفه بود، «نترسی» بود. هیچ ابایی نداشتند از اینکه اگر به حقیقتی رسیده‌اند آن را بر زبان بیاورند. محمود گلاب‌دره‌ای، شاگرد جلال در روایت بخشی از خاطرات جلال می‌گوید: فضای سال‌های 47 - 46 دنیا را برو ببین. هر روشنفکری یا باید سوسیالیست می‌بود یا عضو یکی از احزاب کمونیست دنیا. غیر از این بود، اصلا روشنفکر نبود، اروپایی و هندی و ایرانی هم نداشت. درچنین فضایی جلال آل‌احمد کفر ابلیس را مرتکب شده و رفته گفته اسلام! معلوم است که باید پوستش را کند. همه به او فحش می‌دادند، حتی اینهایی که ادعا می‌کنند طرفدارش بودند و برایش سینه چاک می‌کنند. کسی نبود که مسخره‌اش نکند. روشنفکرها که غوغا کردند. این حرف‌ها را درباره شریعتی هم عینا می‌زدند. مرتجعین و متحجرین می‌گفتند: مرتد است و مدعیان روشنفکری به او انگ می‌زدند که حزبی است. بازگردیم به تعریف روشنفکری و نقطه اختلافی که مدعیان فعلی و به عبارتی دهه بیستی روشنفکری – که اتفاقا نه در مبانی و نه در رفتار هیچ پیشرفتی نداشته‌اند- با شریعتی و جلال داشتند و آن را ابراز هم می‌کردند. البته در قالب دشنام، توهین و تهمت. شریعتی با روشنفکری که می‌گفت «باید در مقابل هر قدرتی واداد و تسلیم شد» مخالف بود. اصولگرایی‌اش اجازه تساهل و تسامح نمی‌داد. او بر خلاف مدعیان، شیپورچی حقوق بشر غربی نیست و معتقد است: اگر به حقوق بشر قائل باشیم به رکود و حتی قهقرا و انحراف می‌افتیم. (مجموعه آثار ج۳۵دفتراول ص۲۳۵) این لوح حمورابی جدید[حقوق بشر] در نظر دکتر متن مقدس نیست و حتی از این جهت که همه را به رکود و «سازش با همه چیز» دعوت می‌کند، قهقرا و انحراف است. شریعتی مجموعه تمدن غرب را زیر سوال می‌برد: «مجسمه روتردام، مجسمه انسان امروز است و انسان پس از جنگ، یعنی انسان متمدن امروز را نشان می‌دهد که مقتدر شد. چنان اقتدار پیدا کرد که صلابت سنگ یافت اما در عین حال دارد فرو می‌ریزد و هر آن احتمال می‌رود که متلاشی شود! چرا که این تمدن براساس شناخت انسان ساخته نشد، بی‌آنکه معنایی برای زندگی انسان تصور کرده باشیم به ساختن تمدن مقتدر و لوکس پرداخته شد». (علی حقیقتی بر گونه اساطیر)
شریعتی جزو معدود کسانی بود  که نمی‌ترسید اگر حتی دین را و البته دین دروغین را به چالش بکشد، آن هم در دوره‌ای که مقدس‌نماها با امکانات حاکمیت طاغوت برای مقابله با انقلابی‌گری، هر معترضی را تکفیر می‌کنند:«مبارزه با دین طاغوت‌پرستی، دین ملاء و مترفین در موقعی که عریان و با روی باز و آشکارا زندگی می‌کنند آسان است، اما وضع از موقعی خطرناک می‌شود که دین طاغوت‌پرستی و شرک در لباس و جامعه دین توحید به‌صورت ابزار دست ملاء و مترفین در جامعه عرضه و نمودار گردد». (مجموعه آثار، ج22ص43و44)
شریعتی  آنقدر در مسیر جهاد و تلاش پیش می‌رود تا به این نکته می‌رسد: اسلام صلح نیست، اسلام جنگ است(مجموعه آثار، ج۵ص۵۵) و این البته غلط نیست که إن الحیاه عقیده و جهاد...
و حتی می‌گوید میدانی جز این دو نیست و دنیا همیشه کربلاست. «... هرانقلابی دو چهره دارد: خون و پیام. و هر کسی، اگر مسؤولیت پذیرفتن حق را انتخاب کرده است، و هر کسی که می‌داند مسؤولیت شیعه بودن یعنی چه، مسؤولیت آزاده انسان بودن یعنی چه، باید بداند که در نبرد همیشه‌ تاریخ، و همیشه‌ زمان، و همه جای زمین - که همه‌ صحنه‌ها کربلاست، و همه‌ ماه‌ها محرم، و همه‌ روزها عاشورا - باید انتخاب کند: یا خون را، یا پیام را، یا حسین بودن را، یا زینب بودن را، یا آنچنان مُردن را، یا اینچنین ماندن را. اگر نمی‌خواهد از صحنه غائب  باشد». (مجموعه آثار  ج 19صفحه 207)
شریعتی یک آغازگر بود. در این شک نباید کرد. او آغازگر طرح اسلام با زبان فرهنگ جدید نسل بود. قبل از او بسیاری بودند که اندیشه مترقی اسلام را آنچنان که او فهمیده بود فهمیده بودند. چنین کسانی اما هیچ کدام این موفقیت را پیدا نکردند که آنچه را فهمیده بودند در غالب واژه‌ها و تغییراتی که برای نسل امروز ما یا بهتر بگویم نسل آن روز شریعتی، نسلی که مخاطبان شریعتی را تشکیل می‌داد گیرایی داشته باشد مطرح کنند. موفق نشده بودند به زبان آنها این حقایق را بیان کنند. جوری که برای آنها قابل فهم باشد این مسائل را بگویند. شریعتی آغازگر طرح جدیدترین مسائل کشف‌شده اسلام مترقی بود به صورتی که برای آن نسل پاسخ‌دهنده به سوال‌ها و روشن‌کننده نقاط ابهام و تاریک بود.(گفت‌وگوی آیت‌الله خامنه‌ای با مجله سروش، شماره 102)
وادادگی در بیان دکتر جایی ندارد. او همان‌که می‌فهمد را عمل می‌کند و اصلا مگر کسی می‌تواند بیش از این توقعی داشته باشد؟! او می‌فهمد که استعمار و استثمار و استحمار بشر را به جایگاه کنونی رسانده. او می‌فهمد که غرب ما را از آنچه باید می‌شدیم دور کرده. او می‌فهمد که ما صرفا تقلیدکنندگان غربیم، پس از چاره‌ کار می‌پرسد و می‌نویسد: امروز که غرب همه‌ انسان‌ها را از پایگاه ذاتی و فرهنگی و خودزایی و خودجوشی درآورده و آنها را به‌صورت برده‌هایی نیازمند و ذلیل و زبون و مقلد ساخته است، چه باید کرد؟(مجموعه آثار، ج۴ص۲۱)
او می‌فهمد که یک سوی این میدان تقلید و بی‌فکری و وادادگی ایستاده‌است، و می‌گوید: روشنفکری ما، باید بفهمد که روح غالب بر فرهنگش اسلام است(مجموعه آثار، ج۲۰ص۲۸۵) و خودش قبل از هرکس این را فهمیده، اگرچه به‌اصطلاح روشنفکر امروزی، این را نمی‌فهمد و گمان دارد افق ما همان دموکراسی و حقوق بشر و جامعه‌ مدنی ا‌ست. مدعیان میراث‌خواری شریعتی بعدها گفتند: «جامعه‌ مسلمان می‌تواند هر حکومت بی‌ربط با دین را بپذیرد» و می‌گویند: اینکه ملتی متشکل از مسلمانان باشد[...] بدین معنا نیست که نظام سیاسی آنها حتماً ‌باید یک «نظام سیاسی دینی» باشد. شریعتی اما خیلی پیش‌تر رفته بود. دموکراسی و حقوق بشر و جامعه مدنی در واژگان شریعتی جایی نداشت. اعتقادات او در چارچوب مکتب معنا و مفهوم می‌یافت. روشنفکرها از همین آغازهای توفانی شریعتی واهمه داشتند:«در مکتب علی، شیعه به‌عنوان تجسم دردها و آرزو‌های توده مظلوم و آگاه و عاصی بر جبر حاکم، اساسی‌ترین شعار‌های خود را یافت؛ برای رهایی از ولایت جور: ولایت علی...، برای زدن داغ باطله و مهر کفر و غصب بر جبین خلافت: امامت... ، برای واژگون کردن نظام تضاد و تبعیض مالکیت:عدالت...، برای اعتراض به وضع موجود: اصل انتظار...، برای ایجاد مرکزیت در نهضت: مرجعیت...، برای تشکیل نیرو‌ها و نظم و دیسیپلین و تعیین جهت: تقلید... و برای داشتن رهبری مسؤول: نیابت امام... (تشیع علوی، تشیع صفوی) و شریعتی تکمیل می‌کند در جایی دیگر: در زمان غیبت امام معصوم حکومت‌هایی که شیعه می‌تواند بپذیرد حکومت‌هایی هستند که به نیابت از امام شیعی و براساس همان ضوابط و همان راه و همان هدف بر مردم حکومت می‌کنند.(مجموعه آثار، ج۹ص۲۱۳)
اگرچه دکتر می‌داند که چنین زمانه‌ای فرامی‌رسد: سرنوشت جبری تاریخ، پیروزی عدالت و قسط و حقیقت خواهد بود.(مجموعه آثار، ج۱۶ص۶۲) اما برای زمان غیبت هم باید کاری کرد و «باید به فکری که جنبه‌ عملی دارد تکیه‌ فکری بکنیم».(مجموعه آثار، ج۱۷صص۱۶۶) و «جایی که [...] ایدئولوژی انسانی ساکت می‌شود» به ایدئولوژی اسلامی بپردازیم، چرا که «ایدئولوژی اسلامی هنوز حرف‌هایی برای گفتن دارد».(مجموعه آثار، ج۷ص۹۷) باید «به خویشتن اصیل و انسانی و احیای ارزش‌های فرهنگی و فکری سازنده و مترقی و آگاهی‌بخش خود» (مجموعه آثار، ج۵ص۱۱۳) برگردیم.
هرکس که هدفی دارد و تلاش و جهاد می‌کند، آرمانی دارد و جامعه‌ آرمانی شریعتی، جامعه‌ای «برادر»وار است که در آن می‌شود آزاد زیست و از شر اختلاف و جنگ تمام‌نشدنی بین انسان‌ها در امان بود.  شریعتی هدف دارد. او مرد تلاش است و همه چیز برای او در «هدف» و «مبارزه برای آرمان» خلاصه می‌شود حتی مرگ، چرا که: مرگی که ضرری برای هیچ‌کس نداشته باشد، بی‌ارزش‌ترین مرگ‌هاست.(مجموعه آثار، ج۲۷ص۲۳)
 

بخشی از اظهار نظر شهید بهشتی درباره دکتر شریعتی
دکتر مردى سختکوش، پرتلاش، پرکار و پراحساس بود. او یک انسان به‌راستى هنرمند بود، و این جنبه هنرى، در قلمش و نوشته‏هایش به‌خوبى مشهود است. او یک اندیشه پرجهش بود و این جهش‏ها به‌خوبى در نوشته‏ها و گفتارش مشهود است. به‌راستى علاقه‏مند بود به اینکه دور از تأثیر فرهنگ غرب و شرق، در سرزمین ما یک جنبش و انقلاب اصیل در پرتو اسلام و براساس تعالیم اسلام به‌وجود بیاید و به این کار سخت عشق مى‏ورزید و علاقه داشت. او به نسل جوان بسیار بها مى‏داد و با رنج و درد نسل جوان خوب آشنا بود و مى‏توانست بیانگر آرمان‏ها و آرزوها و رنج‏ها و دردها باشد. به‏هر حال او یک سرمایه ارزنده بود. البته، همان‏طور که گفتم، دکتر یک پوینده و جوینده بود که در راه پویش و جویایى‏اش، در برداشت‏هاى اسلامى و اجتماعى‏اش، در مواردى اشتباهات قابل ملاحظه‏اى داشت و لازم است در رابطه با خواندن آثار دکتر به این نکات توجه شود.
من این حرف‌ها را زدم که شریعتمداری و آخوندهای درباری را لنگ کنم
استاد «حیدر رحیم‌پورازغدی» یکی از چهره‌های شاخص علمی و فلسفی ایران و مشهد است که محل سکونت وی دلیلی برای دوستی وی با خانواده شریعتی بوی‍ژه استاد محمد تقی شریعتی و دکتر علی شریعتی بود.
آنچه در ادامه می‌آید خاطره متفاوت رحیم‌پورازغدی از دکتر علی شریعتی است:
کتاب «تشیع علوی، تشیع صفوی» تازه درآمده بود؛ شروع کردم به انتقاد از علی ـ استاد شریعتی سرش را پایین انداخته بود و گوش می‌داد، دوست داشت از علی انتقاد کنیم ـ گفتم: علی! تو چقدر «مجلسی» را می‌شناسی که این چرت‌ها را می‌نویسی، گفت: ا‍‌َووووو به مرجع تقلیدشان اهانت شده، علی شریعتی پیش مجلسی [...] کی باشد؟ گفتم: خب که چی؟ گفت: ولی مجلسی پیش امام  من [...]کی باشد؟ گفتم: چرا؟ گفت: «این روایت را مجلسی نقل می‌کند: یک کسی می‌نویسد، خلیفه در مدینه روبه‌روی عربی ایستاد و گفت: جان تو در دست من است یا خدا؟ گفت: تو خر کی هستی؟ دست خداست‌‌ ـ بقیه‌اش را هم خودش درست می‌کرد ـ خلیفه شمشیرش را کشید و طرف را کشت. بعد از آن با امام من روبه‌رو می‌شود ـ حضرت امام باقر(ع) یا امام صادق(ع) ـ امام در جواب همین سوال می‌فرمایند: جان من دست خداست ولی اگر تو نکشی بهتر است، ما با هم قوم و خویش هستیم و... و انعامی هم می‌گیرد.» بعد علی گفت: خب این‌طوری باید با امام من صحبت کند؟ علی بلند شد و چون به من گفته بود که می‌رود، من آمادگی داشتم. دنبالش رفتم، در راهرو به علی گفتم: خدا شاهد است، اگر یک دوره رسائل و مکاسب خوانده بودی، ننگت می‌کرد از این حرف‌ها بزنی. گفت: پس معلوم شد، همه بدبختی تو همین رسائل و مکاسب بوده!! دو نفری بلند خندیدیم و اینهایی که داخل اتاق بودند، مجانی خندیدند. گفتم: خب چرا این چرت‌ها را می‌نویسی؟ گفت: خدا کند ساواک هم به خریت تو باشد، گفتم: خب که چی؟ گفت: اگر احساس کنند که من با روحانیت مخالفم، می‌توانم حرف‌هایم را بزنم، من به مجلسی چه کار دارم؟ من با این وسیله می‌خواهم شریعتمداری و دیگر آخوندهای درباری را لنگ کنم. باید به وسیله مجلسی یک مفری داشته باشم، اگر بگویم شریعتمداری که صبح می‌برند و پوستم را می‌کنند. گفتم: خب تکلیف این چرت و پرت‌ها چه می‌شود؟ گفت: خب تو بردار و درست کن، گفتم: بابات آنجاست برو بابات را مسخره کن، من کتاب‌های تو را یکی یکی جمع کنم و پایش بنویسم، این مطالب غلط است؟! گفت: نه! مستدرک بزن. گفتم: خب می‌اندازند دور، من هم می‌شوم مثل بقیه که می‌نویسند. گفت: آقاجان! تو بنویس، پایش هم بنویس علی شریعتی که اگر دوستان پرسیدند بگویم درست است و اگر ساواک پرسید، بگویم به من مربوط نیست، فلانی نوشته است! علی رفت و من برگشتم به اتاق. استاد شریعتی گفت: «شما، اینجا با هم دعوا می‌کنید بعد می‌روید بیرون و شروع می‌کنید به خندیدن، من خیال کردم علی قهر کرد و رفت.» جریان را گفتم، استاد گریه کرد و گفت: ببین این پسر چقدر خالصانه کار می‌کند؟ من بارها توجه کرده‌ام، اشکالات عمده آقای مطهری به علی هشت تاست، شما را هم دیدم که چهار‌ ـ پنج اشکال به علی وارد کرده‌اید. ولی به جان خودت و علی من 16 اشکال دارم و همه را هم به علی گفته‌ام. می‌گوید: بابا! تو چرا این‌طوری هستی؟ من این همه کتاب نوشته‌ام، شانزده اشکال زیاد است؟ خب برو بگو علی اشتباه نوشته، علی غلط کرده اینها را نوشته، اصلاً سواد نداشته. آن‌قدر این بچه پاک بود که حتی به آقای شیرازی، امام جمعه مشهد گفته بود، شما هر غلطی را که در کتاب‌های من می‌بینید بنویسید، بعد من می‌نویسم هر چه آقا گفته‌اند درست است. مدتی بعد از آن با مطهری رفته بودند خدمت محمدرضا حکیمی و به او وکالت داده بود که همه کارهایش را اصلاح کند.

درگیری منافقین با مردم و نیروهای انقلابی (1360 ش)
با گسترده‏تر شدن اختلاف نیروهای انقلابی با عناصر ضدانقلاب به رهبری منافقین و بنی‌صدر، طرح عدم کفایت سیاسی بنی‌صدر در مجلس عنوان شد و حضرت امام، طی حکمی در بیستم خرداد 1360، وی را از فرماندهی کل‌قوا عزل کردند. در این میان نیروهای انقلابی که خواستار سرعت عمل در عزل این عنصر غربزده توسط مجلس و تأیید حضرت امام بودند در روز 30 خرداد 1360 در بیرون مجلس تجمع کردند. از آن سو، گروهک‏های ضدانقلاب و طرفدار بنی‏صدر که تدارک وسیعی برای ایجاد آشوب و جلوگیری از کار مجلس دیده بودند، اعلان مبارزه مسلحانه کردند. در بعدازظهر این روز این گروهک‏ها به خیابان‏ها ریختند و به تخریب اموال عمومی و قتل و غارت و آشوب در تهران و بسیاری از شهرستان‏ها پرداختند. کم‌کم نیروهای مردمی، سپاه و کمیته‏ها به مقابله با آشوبگران برخاستند که در این میان درگیری‏های متعددی روی داد. سرانجام با مقاومت شدید انقلابیون، آشوبگران شکست خورده و متفرق شدند.

رحلت عالم کبیر «شیخ مفید» فقیه نامی و متکلم شهیر مسلمان(413 ق)
ابوعبدالله، محمد بن محمد بن نُعمان معروف به شیخ مفید، عالم نامی، از مراجع شیعه، فقیه، متکلم، متوفی و مدفون در بغداد، در 11 ذیقعده‏ سال 336 ق در روستایى در 10 فرسنگی شمال بغداد به دنیا آمد. وی در آنجا رشد و نمو کرد و تحصیلات مقدماتی را در زادگاه خود فرا گرفت؛ سپس برای تکمیل معلومات خود به بغداد رفت. شیخ مفید در مکتب ابن قولِوِیه و شیخ صدوق و ابوغالب رازی و ابن‌جنید کسب علم کرد و به درجه‏ اجتهاد رسید. از جمله شاگردان وی، سیدرضی و سیدمرتضی، شیخ طوسی، ابوالفتح کَراجَکی و نجاشی بوده‏اند. او از پایه‌گذاران علم کلام و اصول فقه استدلالی و منطقی به شمار می‏رود. تلاش علمی این عالم ربانی تا آن اندازه وسیع و گسترده بود که دانشمندان اهل‏تسنن به او لقب مفید دادند. آثار وی عبارتند از: الارشاد، الاختِصاص، امامَت امیرالمؤمنین و کشفُ السَّرائر و کتب دیگر. در احوال او نوشته‏اند شب‏ها مختصر می‏خوابید، باقی را به نماز یا مطالعه یا تدریس یا تلاوت قرآن مجید می‏گذراند. شیخ مفید از جمله کسانی است که توقیعات و نامه‏های مختلفی از ناحیه‏ مقدسه‏
صاحب الامر(ع) با عباراتی چون: السلام علیک ایها الوَلیُّ المَولی المخلصُ فی الدین، المخلص فینا... به او ارسال می‏شد. او را در پایین پای امام هفتم(ع) درکنار استادش ابن قولِوِیه به خاک سپردند.

آغاز انقلاب کبیر فرانسه (1789م)
در اوایل سال 1789م لویی شانزدهم پادشاه فرانسه، با توجه به خالی بودن خزانه با اعلام نوعی حالت فوق‏العاده، نمایندگان همه طبقات کشور را در مجمعی به نام مجلس طبقات گرد هم آورد اما از حضور مردم عادی در این اجتماع که با حضور اشراف و وابستگان دربار تشکیل شد، جلوگیری کردند. لویی شانزدهم در نطق افتتاحیه خود در 5 مه 1789م به جای اینکه وعده اصلاحات و تغییراتی را به نمایندگان بدهد و آنها را به طرح و ارائه پیشنهادات اصلاحی ترغیب کند فقط گفت وظیفه مجلس، مشورت و اظهارنظر برای حل مشکلات مالی کشور است و به دیگر سخن موظف است برای مالیات‏هایی که از طرف دولت وضع می‏شود به نام ملت صحه بگذارد. همچنین در این مجلس، به آرای طبقه سوم و پایین اعتنایی نشد و این امر باعث اجتماع ضدسلطنتی آنان شد. از این‏رو، در تاریخ 20 ژوئن 1789م سوگند یاد کردند تا قانون اساسی فرانسه بر پایه‏های محکمی استوار نشده باشد از هم جدا نشوند. از این تاریخ، انقلاب فرانسه وارد اولین مرحله خود شد و مجلس مؤسسان شروع به نوشتن قانون اساسی کرد. این انقلاب به عنوان مبدا تاریخ معاصر این کشور به شمار می‏آید. اگرچه انقلاب کبیر فرانسه با شعار فریبنده آزادی، برابری و برادری آغاز شد ولی حاصل آن نه آزادی و نه عدالت بود و نه برادری و برابری. خفقان دوران حکومت رهبران انقلاب کبیر فرانسه از هر دورانی در فرانسه بیشتر و دامنه ظلم و بی‏عدالتی از هر زمانی گسترده‏تر بود.