گروه سیاسی: تکلیف سعودی‌ها باید مشخص شود. یک رژیم دست‌نشانده که با توجه به حمایت‌های سیاسی ابرقدرت‌ها و نیز سرمایه هنگفت نفت و همچنین سیطره بر اماکن مقدس مسلمانان، انجام هر اقدامی را برای خود جایز می‌داند. به گزارش
«وطن امروز»، در کنار پرورش گروه‌های تروریستی که موجب سوءاستفاده غرب برای مخدوش کردن وجهه اسلام و مسلمانان شده است؛ تصمیمات و تحرکات این رژیم، آل‌سعود را در چشم مردم مسلمان منطقه به نماینده تام‌الاختیار غرب در منطقه تبدیل کرده است. با این حال اما آنچه مسلمانان غیرتمند و با شرف را خشمگین کرده،  رفتارهای غیرانسانی آل‌سعود و عوامل‌شان نسبت به شعائر دینی است. برخورد زشت آل‌سعود با زوار بیت‌الله‌الحرام طی سالیان گذشته، نشان داد این رژیم دست نشانده نسبت به مباحث شرعی بی‌تفاوت است. از گزارشات متعدد از هتک حرمت زائران تا برخورد ناشایست با زوار بیت‌الله‌الحرام و عدم برخورد مناسب با این قبیل ناهنجاری‌ها نشان داده خاندان سعودی فاقد حساسیت‌های لازم نسبت به شعائر دینی هستند و تنها به دنبال سوءاستفاده سیاسی از سیطره خود بر این اماکن مقدس هستند. با این حال اما اتفاقاتی که در مراسم حج امسال رخ داد، خشم مسلمانان را بر انگیخته است؛آن عده از مسلمانان با شرف و با غیرت که نسبت به بی‌مبالاتی و سوءمدیریت آل‌سعود در حفظ جان زوار بیت‌الله‌الحرام خشمگین شده و فریاد اعتراض سر داده‌اند. در این میان اراده نظام جمهوری اسلامی برای تنبیه آل‌سعود و تعیین تکلیف این رژیم در جهان اسلام و همچنین نفرت فراگیر مردم ایران نسبت به آل‌سعود باعث شده تا عزم ایران برای تنبیه سعودی‌ها جزم شود. روز گذشته دادستان کل کشور از اقدام قوه‌قضائیه برای محاکمه آل‌سعود در محاکم بین‌المللی خبر داد. حجت‌الاسلام والمسلمین رئیسی ضمن محکومیت حادثه منا گفت: محاکمه آل‌سعود را به خاطر جنایت نسبت به حجاج بیت‌الله‌الحرام، از مجامع و دادگاه‌های بین‌المللی خواهیم خواست. به گزارش میزان، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدابراهیم رئیسی، ضمن محکومیت حادثه منا اظهار کرد: این حادثه که مسلمانان خانه خدا را اینگونه مورد آسیب قرار داد بسیار تاسفبار و تاسف‌برانگیز است و از این اقدام می‌توان به بی‌تدبیری و بی‌کفایتی یاد کرد؛ البته تنها عنوان بی‌کفایتی کافی نیست بلکه این واقعه یک جنایت است. رئیسی تصریح کرد: این مساله به عنوان یک بی‌کفایتی یا بی‌تدبیری نباید مطرح باشد، بلکه به عنوان یک جنایت علیه زائران و میهمانانی است که حکومت سعودی موظف بود جان و سلامت آنها را تضمین کند. وی گفت: میهمانان در هر کشوری طبق میثاق‌های بین‌المللی باید در بلد امن باشند، مکه و مدینه ارتباط به یک جریان خاصی ندارد و متعلق به همه مسلمانان عالم است، خصوصا در مناسک حج این مساله بیشتر خود را نشان می‌دهد. در ایامی که زیارت بارگاه امام رضا(ع) بیشتر است مانند زمان ولادت یا شهادت آن حضرت یا ایام عید طبق آمار رسیده بیش از
10 میلیون زائر به مشهد مقدس سفر می‌کنند و هیچ حادثه‌ای اتفاق نمی‌افتد. دادستان کل کشور عنوان کرد: بستن راه بر مردم به دلیل عبور یکی از مقامات سعودی (وزیر دفاع) کاملا قابل بررسی است. به عنوان دادستانی از دولت و دادستان عربستان می‌خواهیم فقط ماموران دم دستی را مورد محاکمه قرار ندهند بلکه جرمی را که دولتمردان عربستان در این باره مرتکب شده‌اند را مورد رسیدگی و محاکمه قرار دهند. وی تصریح کرد: به عنوان دادستانی از دادگاه‌های بین‌المللی خواهیم خواست این جنایت آل‌سعود مورد رسیدگی قرار گیرد و اگر دولت عربستان به این قضیه رسیدگی نکند کارآمدی و مدیریت آل‌سعود را زیر سوال برده است. دادستان کل کشور در پایان تاکید کرد: باید با دادستان‌های کشورهای اسلامی درباره این مساله رایزنی کنیم و با یک نگاه مشترک به لحاظ حقوق بین‌المللی  این قضیه کاملا قابل رسیدگی  است و آل‌سعود نسبت به این قضیه باید پاسخگو باشد و حتما بدانند که محاکمه آل‌سعود را به خاطر جنایتی که نسبت به حجاج بیت‌الله‌ الحرام شده است از مجامع و دادگاه‌های بین‌المللی خواهیم خواست.
طرح 2 فوریتی مجلس
موضوع بی‌کفایتی آل‌سعود در مدیریت حج ابراهیمی یکی از اصلی‌ترین محورهای انتقادی نسبت به فاجعه منا بود. تکرار حوادثی که منجر به کشتار حجاج در موسم حج می‌شود؛ از مدت‌ها پیش این موضوع یعنی ساماندهی مدیریت حج توسط کشورهای اسلامی را مطرح کرده بود. اکنون و پس از فاجعه منا، به نظر می‌رسد این موضوع به عنوان یکی از راهکارهای ویژه برای جلوگیری از تکرار چنین اتفاقاتی قابل توجه باشد. مهرداد بذرپاش در این‌باره از طرح دوفوریتی مجلس خبر داده است. بذرپاش گفت: طرحی مبنی بر الزام دولت جهت پیگیری انتقال مدیریت حج از دولت عربستان به سازمان همکاری‌ اسلامی از طریق رایزنی با سایر کشورها تهیه شده است. عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی از طرح دوفوریتی مبنی بر الزام دولت جهت پیگیری امر انتقال مدیریت از دولت عربستان به سازمان همکاری‌ اسلامی از طریق رایزنی با سایر کشورهای عضو این سازمان خبر داد و به فارس گفت: امروز یکشنبه (5 مهر) طرح دوفوریتی جهت ساماندهی امور حج را تقدیم هیات‌رئیسه مجلس خواهیم کرد. وی جزئیات این طرح را تشریح کرد و افزود: طرحی است مبنی بر اینکه دولت ملزم شود رایزنی‌ها و پیگیری‌های خود را از طریق سازمان‌ همکاری اسلامی با هدف انتقال مدیریت حج از دولت عربستان به سازمان همکاری‌ اسلامی (سازمان کنفرانس اسلامی) انجام دهد. عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی همچنین تصریح کرد: به طور قطع با توجه به اینکه زائران و حاجیان زیادی از کشورهای مختلف  در این حادثه صدمه دیده‌اند؛ هم در این حادثه، هم در حادثه مسجدالحرام و هم در حوادثی که اخبار آن منتشر نمی‌شود رهبران بسیاری از کشورها با این طرح، اگر از طرف ایران در سازمان همکاری اسلامی و سایر نهادهای بین‌المللی مطرح شود همراهی خواهند کرد و ان‌شاءالله رئیس‌جمهور کشورمان از فرصت سازمان ملل برای رایزنی استفاده کند. حسین امیرعبداللهیان نیز دیروز از احضار مجدد کاردار سفارت عربستان در ایران خبر داد. معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه کشورمان گفت: «عدم مسؤولیت‌پذیری سعودی در قبال فاجعه منا غیرقابل قبول است». معاون وزیر امور خارجه کشورمان با بیان اینکه «مقامات سعودی نباید
سوء مدیریت کارگزاران مرتبط با اداره مناسک حج را به قضا و قدر ربط دهند»، افزود: «انتظار فوری ما از مقامات سعودی تسریع در تعیین وضعیت مفقودان و کمک مؤثر در انتقال فوری جان‌باختگان و مجروحان است». این سومین بار طی 3 روز اخیر است که کاردار عربستان در ایران احضار می‌شود. دلیل اصلی این احضار، عدم همکاری و رفتار غیراخلاقی ماموران و عوامل سعودی با کاروانیان ایرانی است. براساس اخباری که برخی ایرانیان حاضر در مکه گزارش داده‌اند؛ پلیس سعودی نه تنها به هیچ عنوان رفتاری متناسب با فاجعه رخ داده در منا دنبال نمی‌کند بلکه پس از اعتراض ایران نسبت به بی‌کفایتی آنها، رفتارهای توهین‌آمیزی با ایرانیان انجام داده و همکاری نمی‌کند.
ظریف: سعودی‌ها روادید صادر نمی‌کنند!
اما دیروز این جواد ظریف بود که از احضار کاردار عربستان به وزارت امور خارجه برای سومین بار طی 3 روز اخیر رمزگشایی کرد. ماجرا از این قرار است که به‌رغم درخواست‌های مکرر وزارت امور خارجه، اما سعودی‌ها هیات وزارت خارجه ایران را به عربستان راه نمی‌دهند! ظریف به تماس‌های مکرر خود با عربستان اشاره کرد و گفت روز جمعه 4 بار با عربستان تماس گرفته است اما سعودی‌ها از صدور روادید برای هیات ایرانی خودداری می‌کنند. ظریف دیروز در گفت‌وگو با اخبار ساعت 15 شبکه خبر درباره عدم صدور روادید برای هیأت ویژه ایرانی از سوی عربستان به منظور سفر به این کشور گفت: ما از ابتدای قضیه هم با مسؤولان سفارت در تماس بودیم که روز گذشته 4 بار با سفارت تماس گرفته شده و موضوع حجاج ایرانی پیگیری شد. همچنین امروز آقای امیرعبداللهیان کاردار عربستان را احضار کرده و موضوع را پیگیری می‌کنیم. امور در ریاض، مکه، جده، تهران و نیویورک در حال پیگیری است. وزیر امور خارجه کشورمان در مورد ایده تشکیل کمیته حقیقت‌یاب اسلامی نیز یادآور شد: در حال حاضر اولویت ما وضعیت زائران و نیز رسیدگی به اوضاع آسیب‌دیدگان است. ظریف ادامه داد:‌ همه ایده‌ها درباره نحوه مدیریت بهتر و رسیدگی به ابعاد خطرناکی که در مکه شاهد بودیم از جمله موضوع سقوط جرثقیل و حادثه منا در ابعاد مختلف در حال پیگیری است. وزیر امور خارجه با بیان اینکه امسال شاهد 2 حادثه تلخ در حج بودیم، گفت‌: ضرورت دارد دولت عربستان نسبت به سوءمدیریت کارگزاران اجرایی حج تدابیر جدی بیندیشد و نسبت به پیدا کردن مفقودان و بازگرداندن اجساد با ما همکاری کند. وی با اشاره به تشکیل اجلاس ویژه سازمان همکاری اسلامی در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک یادآور شد: ما در این نشست شرکت خواهیم کرد و همچنین در این راستا پیامی را برای اعضای سازمان همکاری اسلامی ارسال کردم. او همچنین در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: متاسفانه یکی از همکاران ما در وزارت امور خارجه در حین اجرای وظیفه جان خود را از دست داده است.
 

محمد  واعظی: یکی از برنامه‌های از پیش تعیین شده برای رئیس‌جمهور کشورمان در سفر به نیویورک دیدار با برخی مدیران میانی شرکت‌های بزرگی همچون گوگل و اپل و مایکروسافت است. مثل ماجرای دید و بازدیدهای اخیر نفتی‌ها در تهران و لندن، هدف از این جلسه ویژه نیویورکی نیز «جذب سرمایه‌گذار خارجی» عنوان شده است. این شرکت‌ها در طول 2 سال اخیر فعالیت‌های خود را در ایران تحت عنوان حمایت  از «کارآفرینی و کشف ایده‌های برتر» در قالب برگزاری مستقیم دوره‌های «استارت‌آپ» آغاز کرده‌اند و براساس برخی اقوال تکذیب نشده دفاتری نیز در ایران تاسیس کرده‌اند.
  ساختار کارآفرینی ملی
کشور ما با وجود دارا بودن «جمعیت جوان» و نخبگان آماده به کار حقیقتا با معضل اشتغال دست‌وپنجه نرم می‌کند و بنا بر اصول اقتصادی دولت برای ایجاد هر «شغل» در کشور نیازمند صرف هزینه است. به طور معمول در جهان این هزینه‌ها با شناسایی و معرفی نخبگان صاحب ایده تجاری به بانک‌ها و «ارائه وام ایده» در قالب طرح حمایت از کارآفرینی تامین می‌شود. اما گاوصندوق بانک‌ها در ایران عملا روی نخبگان قفل شده است و سرمایه‌های مالی و اعتباری خرج دلالی و کارشکنی اقتصادی می‌شود!
در مقابل متخصصان اقتصادی دولت نیز حضور چندملیتی‌های حوزه IT در کشور را به عنوان کارآفرین و حامی مالی ایجاد مشاغل نوین و ارزان، راهکار شانه خالی‌کردن از وظایف ذاتی دولت ارزیابی کرده و چنین ارتباطی را «کم‌هزینه» و «پرسود» جلوه می‌دهند.
به این ترتیب شرکت‌های چندملیتی طی برگزاری دوره‌های «استارت‌آپ ویکند»، ایده‌های برتر را در ابتدایی‌ترین وضعیت کشف کرده و با سرمایه‌گذاری بر آنها، چرخه قدرت و ثروت جهانی خود را تقویت می‌کنند. براساس اطلاعات
World Startup Report ایران از منظر ایده‌های اینترنتی برتر تجاری در جایگاه بسیار خوبی قرار دارد و پولساز محسوب می‌شود. 3 شرکت برتر اینترنتی در ایران؛ دیجی‌کالا با ارزش تخمینی ۱۵۰ میلیون دلار، کافه‌بازار با
ارزش تخمینی ۸ میلیون دلار و سرویس تبلیغاتی Anetwork با ارزش تخمینی ۳ میلیون دلار در این گزارش معرفی شده‌اند.
  حمله به باغ میوه‌های نارس
به همین دلیل است که شبکه دلالان جهانی در قالب برگزاری دوره‌های کارآفرینی و شناسایی ایده‌های نو در ایران فعال شده‌اند و صاحبان ایده‌های پولساز را در قالب کنفرانس‌هایی همچون «بریج» به خارج از کشور اعزام می‌کنند تا زمینه پیش‌خرید آنها توسط غول‌های جهانی قبل از سوددهی ملی حداکثری را فراهم آورند.
به این ترتیب چندملیتی‌های بزرگ با استفاده از توانایی صندوق‌های مالی پشت‌پرده، در اولین مرحله و با کمترین قیمت، خرید را از مزرعه پرورش مغز کشور مبدأ انجام می‌دهند! پس چرخه ابداعات و عرضه ایده‌های نو تا ابد در دست چندملیتی‌های کارکشته باقی می‌ماند و بازار از ید قدرت آنها خارج نمی‌شود و در عین حال جهان سومی‌ها نیز سودی حداقلی به جیب خواهند زد. آمار «استارت‌آپ جهانی»  مشخص می‌کند که بین ۵۰ کشور بررسی شده، 30 کشور حداقل یک استارت‌آپ با ارزش بیش از
یک میلیارد دلار در اختیار دارد. گوگل در ایالات متحده با ارزش تخمینی
۴۱۰ میلیارد دلار، در صدر این فهرست جای گرفته است اما چه کسی می‌داند ایده‌های اولیه از آن نخبگان کدام کشورها بوده است!
  از فیس‌بوک تا راکت اینترنت
این همان چرخه‌ای است که «مارک زاکربرگ» مبدع فیس‌بوک نیز در دام آن افتاد و تنها پس از اقامه یک دعوای حقوقی پردامنه و سخت موفق شد از واگذاری ایده میلیاردها دلاری خود به قیمت چند میلیون دلار به یاهو و مایکروسافت، جلوگیری کند. پیش از این «وطن امروز» از تلاش «راکت اینترنت» برای خرید 3 استارت‌آپ مشهور در بازار کشورمان خبر داده بود که پس از انتشار گزارش، مدیران این شرکت‌ها اعلام کردند از هویت خریداران اطلاعی نداشتند و معامله به لطف یک افشاگری بموقع بر هم خورد.
پس هدف این است که ایده‌های ملی که از توانایی ایجاد ده‌ها میلیون دلار ثروت در داخل کشور برخوردارند، به مالکیت غول‌های جهانی درآمده و در مسیر شبکه‌سازی اجتماعی به کار گرفته و بخش اعظم درآمد بازار ملی از مبدأ خارج شود.
  دلالانی برای تمام فصول!
لابی تسهیلگر حضور چندملیتی‌های حوزه IT در ایران همان دلالان حوزه نفت و گاز هستند که به واسطه راه‌اندازی شرکت‌های «مدیریت منابع انسانی» با هدف گزینش، پایش و انتخاب نیروهای مورد علاقه شرکت‌های چندملیتی فعال در بازار ایران، مجموعه بزرگی از اطلاعات اقشار تحصیلکرده، بااستعداد و جویای کار و پیشرفت را در اختیار دارند.
در این میان حقیقتا نمی‌توان اشکالی به سیستم استعماری جهانی وارد ساخت؛ چرا که در جامعه‌ای به ارائه خدمات حداقلی منفعت‌طلبانه پرداخته‌اند که مدیران آن با استفاده از بیشترین امکانات، به واسطه ضعف مدیریت محسوس، کمترین خدمات را به نخبگان و جوانان جویای کار ارائه می‌دهند! طبیعتا وقتی در کشوری راه‌های توانگری با متعهد ماندن به «اهداف ملی» مسدود باشد، نمی‌توان از همگان انتظار داشت با فداکاری و ایثارگری مضاعف به طرح‌های آینده‌نگرانه گوگل و مایکروسافت و اپل پشت کرده و ایده‌های برتر خود را همچون آرزوهایی بر باد رفته رها کنند! اما آیا حقیقتا راه‌اندازی یک چرخه اشتغال بومی در حوزه IT محال است؟
   بلوک دولتی چرخه ثروت
مهم‌ترین کار چندملیتی‌های فعال در بازار جهانی، به جز پیش‌خرید زودهنگام ایده‌های برتر قبل از شکوفایی و ثمردهی حداکثری، ارائه وام‌های کوچک و زودبازده به نخبگان است. در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه‌هایی که از مدیران عاقل و توانمند بهره می‌برند، «ایده تجاری» ذاتا ارزشمند محسوب می‌شود به حدی که می‌توان با ارائه آن به بانک، وام حمایتی دریافت کرد.
این مسیری است که بناست «صندوق نوآوری و شکوفایی» معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری گشاینده آن باشد و اعتبارات حمایتی از نخبگان و کارآفرینان کشورمان را آزاد کند. اما چرخه مذکور فشل است و بخش ایده‌یابی را به چندملیتی‌های بیگانه واگذار کرده و در عین حال با سختی و مشقت فراوان به برخی متقاضیان صرفا دانشگاهی، راسا وام پرداخت می‌کند! به این ترتیب کوچک‌اندیشی برخی دولتی‌ها، تا اینجای کار منجر به این شده است که به جای تقویت زیرساخت‌های بومی و آزاد کردن منابع مالی کشور در مسیر کارآفرینی و رشد و شکوفایی اقتصاد ملی، ساختار را یکجا به خارجی‌های جهان اول اجاره داده و مدیریت امور را از صدر تا ذیل به شبکه دلالان نفتی واگذار کنیم!
راز حضور همزمان مدیرانی همچون پری نمازی، مدیر مرکز اطلاعاتی آتیه فعال در حوزه تامین منابع انسانی همه شرکت‌های چندملیتی حاضر در ایران، سیامک نمازی، علی زواشکیانی، کامران الهیان، مدیران شبکه JAAB وابسته به نایاک و شبکه آلیانس و... به عنوان برگزارکنندگان کنفرانس کارآفرینی بریج در همایش نفت و گاز لندن و سایر به اصطلاح گردهمایی‌های جذب سرمایه‌گذاران خارجی در نیویورک همین است.  
  تکمیل پروژه نفوذ و اتصال حلقه‌ها
شبکه جهانی بتدریج در ایران همه حلقه‌های مدیریت اجتماعی را تکمیل کرده و پس از تکمیل «پروژه نفوذ»، حلقه‌ها را با هدف ایجاد تغییرات بنیادین نرم در کشورمان، متصل خواهد کرد. در چنین شرایطی یک دولت، بی‌بر‌نامه نقش کیمیا را دارد، چرا که به واسطه اجاره‌دهی همه زیرساخت‌های حوزه تجارت، صنعت، اشتغال و منابع و منافع ملی به متقاضیان جهانی، تلاش می‌کند اندکی از ناکارآمدی‌های خود را پوشش داده و در عین حال اوضاع را به نقطه‌ای «بازگشت‌ناپذیر» برساند.
ما می‌توانیم با حذف مهره‌های شناخته شده تشکیلات «رهبران جوان جهانی- YGL» از شرکت‌های دانش‌بنیان ملی و سایر عناصری که به جای تلاش برای ایجاد شبکه کارآفرینی و اشتغال ملی به خارجی‌ها خدمت می‌کنند و نخبگان و ایده‌های برتر را به نفع آنها شناسایی و پیش خرید می‌کنند، چرخه ملی خود را از قفل خارج کنیم و در عین حال سرمایه چندملیتی‌ها را نیز در بازار به خدمت بگیریم.
  دولت ناتوان در خدمت بیگانگان!
چه کسی باور می‌کند بانک مرکزی از توان مدیریت بانک‌های دولتی و خصوصی با هدف آزاد کردن منابع قرض‌الحسنه مردم برخوردار نیست؟ چطور دولت اجازه می‌دهد بانک‌ها سرمایه‌های خود را در داخل کشور خرج دلالی و تضعیف پایه‌های اقتصاد ملی کنند و در عین حال با سرپوش گذاشتن بر ناتوانی عجیب و نمایشی خود، 24 ساعته در مسیر شبکه‌سازی و نفوذ دلالان جهانی‌سازی اجباری ایران به خدمات‌دهی مشغول است؟! آیا رئیس‌جمهور ایران مجاز است در مأموریت کاری  نیویورک به خرج بیت‌المال، مسیر نفوذ چندملیتی‌ها و تفوق آنها بر سرمایه ذهنی نخبگان ایرانی خسته از دویدن به دنبال یک وام چند ده میلیونی از یک بانک دولتی برای اجرایی ساختن ایده‌های برتر تجاری را گشوده و توپ ثروت را از دست بچه‌های با استعداد ایرانی برای همیشه خارج کند؟ آیا معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری آمار استارت‌آپ‌های ایرانی پیش‌خرید شده توسط دلالان شرکت‌های چندملیتی فعال در حوزه اینترنت را دارد؟ این سرمایه‌ای است که باید خرج آبادانی ایران و فتح بازارهای منطقه توسط ایده‌های به ثمر رسیده نخبگان ایرانی می‌شد اما با حمایت ویژه وزرای ارتباطات و خارجه به جیب خارجی‌ها واریز می‌شود! حقیقتا متشکریم!

سید­مهدی جوادی: در پی حادثه روز پنجشنبه که منجر به کشته‌شدن بیش از 2000 زائر خانه خدا از جمله جمعی از هموطنان عزیزمان شد مقام معظم رهبری اطلاعیه‌ای دادند که در آن بیان داشتند: «دولت سعودی موظف است مسؤولیت سنگین خود را در این حادثه تلخ پذیرفته و به لوازم و قاعده حق و انصاف عمل کند».
معظم‌‌له در این پیام به مسؤولیت رژیم سعودی در قبال جان‌باختگان اشاره داشتند و تبعات و تکالیفی را که بنا به اصل حق و انصاف بر دولت سعودی بار است، گوشزد فرمودند. اما این لوازم و قواعد چیست و تا چه میزان دولت سعودی در قبال جان‌باختگان این حوادث مسؤول است؟
مطابق قواعد حقوق بین‌الملل و عرف بین‌المللی، دولت پذیرنده موظف است اسباب و لوازم امنیت و آرامش مسافران و اتباع خارجی را که به صورت قانونی و طی تشریفات کنسولی وارد کشورش شده‌اند فراهم کند. اتفاقی که هنگام رمی جمرات در منا افتاد در واقع فارغ از اینکه ناشی از اقدام مستقیم دولت سعودی بوده است یا نه، مطابق با اصل پذیرفته شده  «خطر مسؤولیت» در حقوق مدنی، مسؤولیت این حادثه را متوجه دست‌اندرکاران سعودی می‌کند که باید با پیش‌بینی‌های لازم و تمهید راهکارهای مناسب برای شرایط بحرانی  از وقوع چنین حوادثی جلوگیری می‌کردند. بنا به این اصل چنانچه بر اثر عمل شخص یا اشخاص وابسته به او یا اشیای تحت تصرف او خسارتى به دیگرى وارد شود، عامل زیان، مسؤول به‌شمار مى‌رود و باید از عهده جبران زیان وارد شده برآید مگر آنکه بتواند خلاف آن را ثابت کند. با این حساب حتی مسؤولیت سقوط جرثقیل در مسجدالحرام متوجه رژیم سعودی است و نمی‌تواند به استناد سقوط جرثقیل ناشی از وزش باد یا  کشته شدن زوار در رمی جمرات به سبب ازدحام جمعیت، از مسؤولیت خود در قبال پیش‌بینی و انجام اقدام‌های لازم برای حفظ سلامتی و ایمنی زائران شانه خالی کند. تمام اشخاص و خانواده‌هایی که در این حوادث دچار زیان و آسیب شده‌اند می‌توانند مستند به این اصل در محاکم کشور عربستان اقامه دعوا کنند و دولت عربستان موظف به تامین خسارت‌های وارده است. جدا از منظر حقوق مدنی، این حوادث از منظر حقوق بین‌الملل نیز مسؤولیت‌هایی را متوجه دولت عربستان می‌کند که حق اقامه دعوا علیه این دولت را در مجامع بین‌المللی برای کشورهایی که اتباع آنها دچار سانحه شده‌اند فراهم می‌کند.
از منظر حقوق بین‌الملل، دیگر قاعده حقوقی که مطابق با آن می‌توان دولت سعودی را محکوم اصلی این حوادث دانست، اصل بین‌المللی «مسؤولیت دولت» است. منظور از مسؤولیت دولت، مسؤولیت بین‌المللی وی در قبال اعمالی است که خود یا مأمورانش انجام می‌دهند و به موجب آن به حقوق، جان و مال اتباع خارجی یا منافع یک کشور بیگانه ضرر می‌رسد. مطابق این قاعده‌ حقوق بین‌الملل، خطا، هرفعل یا ترک فعل یک تابع حقوق بین‌الملل که مغایر با تعهدات بین‌المللی او باشد یا به صرف اینکه منجر به بروز خسارت به دیگری باشد، باعث ایجاد مسؤولیت بین‌المللی می‌شود. هر مسؤولیت بین‌المللی دارای 2 رکن فاعلی و موضوعی است. رکن فاعلی قابل انتساب بودن فعل یا ترک فعل به تابع حقوق ‌بین‌الملل است و مراد از رکن موضوعی آن است که فعل یا ترک فعل مزبور مغایر با حقوق‌ بین‌الملل (خطا) یا موجد خسارت (خطر) باشد. حادثه جان‌ باختن زوار در رمی جمرات بی‌شک موید رکن موضوعی است یعنی ایجاد خسارت آن هم از نوع سلب حیات از جمع کثیری از زوار که ما را  از اثبات موضوعی حادثه بی‌نیاز می‌کند. همانگونه که بیان شد این حادثه از 2 جهت، رکن موضوعی قاعده حقوقی «مسؤولیت دولت» را واجد است؛ یکی اینکه مطابق با عرف بین‌الملل حفظ جان و سلامت اتباع خارجی با کشور پذیرنده است و در اینجا با تهدید امنیت جانی اتباع خارجی یک تعهد بین‌المللی نقض شده است (خطا) و از سوی دیگر خسارت و زیانی جبران ناپذیر وارد شده است (خطر).
حال باید دید از حیث رکن فاعلی چه مسؤولیتی متوجه عربستان است. در این مدت دولت سعودی سعی داشته است با مقصرسازی، خود را از مسؤولیت این حادثه مبرا کند.

اظهارنظر برخی مقامات سعودی در مقصر جلوه دادن زائران سیاهپوست یا خارج از کنترل بودن حادثه به سبب ازدحام و بی‌نظمی جمعیت، حربه‌ای است که دولتمردان سعودی برای فرار از بار مسؤولیت خود در پیش گرفته‌اند. طبق «پیش‌نویس مواد راجع به مسؤولیت بین‌المللی دولت‌ها برای افعال متخلفانه بین‌المللی در سال 2001»، هر فعل یا ترک فعلی که قابل انتساب به دولت باشد و موجب خسارت شود موجب مسؤولیت بین‌المللی دولت است. این پیش‌نویس که در 59 ماده تهیه شده ‌است به تفصیل نحوه انتساب اعمال به دولت و تامین رکن فاعلی این اصل را بیان می‌کند. ماده 4 به ارگان‌ و اشخاص دولتی اعم از قوای سه‌گانه و هر شخص یا نهادی که به موجب حقوق داخلی دولت مسؤولیتی را برعهده دارد اشاره می‌کند، ماده 5 عمل شخص یا ارگان‌هایی را که دولت نیستند اما از جانب دولت اختیار یافته‌اند تا عمل حاکمیتی را انجام دهند برمی‌شمارد و ماده 8 به عمل اشخاص، شرکت‌ها و پیمانکارانی اشاره می‌کند که تحت دستور و هدایت و کنترل دولت، متولی پروژه یا اقدامی می‌شوند یا خدماتی را به نیابت از دولت ارائه می‌دهند. با توجه به نکات عنوان شده  حتی بر فرض اینکه در حادثه سقوط جرثقیل یا فاجعه تاسف‌انگیز منا، دولت سعودی هیچ اقدام مستقیمی انجام نداده است به موجب آنکه پیمانکار ساخت و ساز در مسجدالحرام، یک پیمانکار تحت هدایت، مدیریت و کنترل دولت سعودی محسوب می‌شود و همچنین به علت عدم انجام اقدامات پیشگیرانه در حادثه منا،  از منظر حقوق بین‌الملل دولت سعودی مقصر و مجرم شناخته می‌شود.  اهمال ناشی از عدم پیش‌بینی‌های لازم، نداشتن برنامه‌ریزی و مهیا نکردن زیرساخت‌های مورد نیاز برای شرایط بحرانی و آماده نبودن امکانات امدادرسانی و بهداشتی به‌گونه‌ای که ساعت‌ها بعد از حادثه انبوهی از اجساد روی زمین مانده بودند در مراسمی به ابعاد و وسعت مراسم رمی جمرات که یک مراسم مهم  ملی و جهانی محسوب می‌شود، به وضوح وجود رکن فاعلی در این حادثه را به اثبات می‌رساند فلذا با وجود هر دو رکن فاعلی و موضوعی می‌توان گفت مطابق با اصل حقوق بین‌المللی «مسؤولیت دولت» (State Responsibility)، عربستان مسؤول مستقیم جان ‌باختن بیش از 2000 زائر و همچنین جان‌باختگان حادثه سقوط جرثقیل در مسجدالحرام است و دولت‌ها می‌توانند با اقامه دعوا در مجامع بین‌المللی، دولت عربستان را وادار به پذیرش مسؤولیت خود و جبران خسارات ناشی از این حوادث کنند.
این حوادث سنگ محک دیگری برای راستی‌آزمایی مدعیان حقوق بشر و حقوق بین‌المللی است که بارها پشت نقاب عناوینی مانند دفاع از حقوق انسان‌ها، به تاخت و تاز علیه حکومت‌هایی همچون سوریه پرداخته‌‌اند. دولت عربستان مطابق تصریحات صریح حقوق بین‌الملل مقصر اصلی جان‌باختن هزاران زائر است و باید منتظر ماند و دید آیا از سینه‌چاکان حقوق بشر صدایی بلند می‌شود؟ همچنین باید منتظر اقدامات حقوقی دولت حقوقدان در احقاق حقوق هموطنان زیان‌دیده در این حادثه و آحاد مسلمانان بود.
 

«سعودی‌ها مرد بحران نیستند. آنها مرد عیاشی‌اند!» این اظهارنظر را سردار سرلشکر غلامعلی رشید، جانشین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح مطرح کرد. سردار رشید با مقایسه مدیریت بحران و نیز تامین امنیت در ایران و عربستان گفت: زمانی که در جریان مراسم دعوت از رؤسای کشورهای عضو جنبش عدم‌تعهد به سپاه مأموریت دادند با کمک بسیج، نیروی انتظامی و ارتش، بسیج عظیمی ایجاد کرده و با ایجاد قرارگاه، حضور میدانی داشتیم البته جمعیتی هم نبود اما به هر حال رؤسای کشورها بودند و نباید خدشه‌ای به امنیت آنها وارد می‌شد که نشد. سردار رشید با یادآوری اینکه شب و روز برای حفظ امنیت اجلاس رؤسای کشورهای غیرمتعهد در ایران تمرکز و مراقبت شد و بیش از 100 هزار بسیجی در این زمینه فعال بودند، گفت: اما در مقابل، دولتمردان عربستان اصلا تجربه میدانی ندارند و مرد بحران نیستند بلکه مرد عیاشی‌اند. وی اولویت امروز دولتمردان سعودی را جنگ یمن و سرکوب مردم این کشور برشمرد و با اشاره به ناراحتی آنها از تقارن مراسم حج با هجمه آنان به یمن اظهار داشت: آنها از آنجایی که آدم‌های مغروری هستند تصور می‌کردند در یک یا 2 هفته یمن را بمباران کرده و بحث آن را تمام می‌کنند اما اکنون 6 ماه است که در آنجا در برابر ملت یمن زانو زده‌اند.
 

دیروز این جواد ظریف بود که از احضار کاردار عربستان به وزارت امور خارجه برای سومین بار طی 3 روز اخیر رمزگشایی کرد. ماجرا از این قرار است که به‌رغم درخواست‌های مکرر وزارت امور خارجه، اما سعودی‌ها هیات وزارت خارجه ایران را به عربستان راه نمی‌دهند! ظریف به تماس‌های مکرر خود با عربستان اشاره کرد و گفت روز جمعه 4 بار با عربستان تماس گرفته است اما سعودی‌ها از صدور روادید برای هیات ایرانی خودداری می‌کنند. ظریف دیروز در گفت‌وگو با اخبار ساعت 15 شبکه خبر درباره عدم صدور روادید برای هیأت ویژه ایرانی از سوی عربستان به منظور سفر به این کشور گفت: ما از ابتدای قضیه هم با مسؤولان سفارت در تماس بودیم که روز گذشته 4 بار با سفارت تماس گرفته شده و موضوع حجاج ایرانی پیگیری شد. همچنین امروز آقای امیرعبداللهیان کاردار عربستان را احضار کرده و موضوع را پیگیری می‌کنیم. امور در ریاض، مکه، جده، تهران و نیویورک در حال پیگیری است. وزیر امور خارجه کشورمان در مورد ایده تشکیل کمیته حقیقت‌یاب اسلامی نیز یادآور شد: در حال حاضر اولویت ما وضعیت زائران و نیز رسیدگی به اوضاع آسیب‌دیدگان است. ظریف ادامه داد:‌ همه ایده‌ها درباره نحوه مدیریت بهتر و رسیدگی به ابعاد خطرناکی که در مکه شاهد بودیم از جمله موضوع سقوط جرثقیل و حادثه منا در ابعاد مختلف در حال پیگیری است. وزیر امور خارجه با بیان اینکه امسال شاهد 2 حادثه تلخ در حج بودیم، گفت‌: ضرورت دارد دولت عربستان نسبت به سوءمدیریت کارگزاران اجرایی حج تدابیر جدی بیندیشد و نسبت به پیدا کردن مفقودان و بازگرداندن اجساد با ما همکاری کند. وی با اشاره به تشکیل اجلاس ویژه سازمان همکاری اسلامی در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک یادآور شد: ما در این نشست شرکت خواهیم کرد و همچنین در این راستا پیامی را برای اعضای سازمان همکاری اسلامی ارسال کردم. او همچنین در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: متاسفانه یکی از همکاران ما در وزارت امور خارجه در حین اجرای وظیفه جان خود را از دست داده است.
 

گروه اجتماعی:‌ با گذشت 4 روز از حادثه منا همچنان بر آمار کشته‌شدگان این فاجعه افزوده می‌شود همچنین تا لحظه تنظیم این گزارش براساس اعلام مدیران سازمان حج و زیارت آمار قربانیان ایرانی فاجعه منا به 136 نفر رسیده است و این در حالی است که به گفته منابع آگاه، این آمار از 200 نفر فراتر خواهد رفت. به گزارش«وطن امروز»، سعید اوحدی، رئیس سازمان حج و زیارت درباره آمار جان‌باختگان سانحه منا اظهار داشت: تعداد کشته‌های فاجعه منا به
136 نفر رسیده است. رئیس سازمان حج و زیارت یادآورشد: به دلیل ممانعت رژیم سعودی از شناسایی اجساد جان‌باختگان و از بین رفتن یا گمشدن تلفن همراه  زائران ایرانی در زمان حادثه امکان یافتن مفقودان سخت شده است. همچنین حمید محمدی، معاون امور حج سازمان حج و زیارت درباره آمار مصدومان این حادثه گفته است: تعداد مصدومان و مجروحان نیز به 103 نفر رسیده است. به گفته محمدی آمار مفقودان کاروان‌های ایرانی نیز به
325 نفر رسیده است.
 آخرین وضعیت مجروحان حادثه منا
همچنین ایرج حریرچی، سخنگوی وزارت بهداشت آخرین وضعیت مجروحان حادثه منا را رضایت‌بخش اعلام کرد. حریرچی درباره آخرین اقدامات صورت گرفته برای حجاج حادثه دیده در منا گفت: وزارت بهداشت به محض اطلاع از حادثه منا در روز پنجشنبه، آمادگی خود را برای اعزام نیرو، اعم از پزشک، پرستار و پیراپزشک و تأمین تجهیزات مورد نیاز برای درمان مجروحان ایرانی و دیگر کشورهای این حادثه اعلام کرد. وی درباره فراهم شدن امکان سفر وزیر بهداشت به عربستان نیز گفت: از طرف وزارت امور خارجه درخواستی به طرف سعودی مبنی بر سفر وزیر بهداشت و هیات همراه با هدف عیادت از مجروحان و اقدامات مدیریتی لازم با توجه به شرایط سخت، ارسال شد و در همین راستا نیز برای فراهم شدن امکان این سفر تقاضای ویزا شد که متاسفانه طرف سعودی با توجه به شرایط نابسامان به‌وجود آمده، اقدامات دیپلماتیک درباره صدور روادید را صورت نداد و در نتیجه امکان سفر فراهم نشد، اگرچه با مصوبه دولت مقرر شد هیأتی به سرپرستی وزیر ارشاد به عربستان سفر کند. قائم مقام وزیر بهداشت گفت: اکنون تیم پزشکی مرکز پزشکی حج و زیارت هلال‌احمر با کار طاقت‌فرسا مشغول رسیدگی به مجروحان ایرانی در مراکز درمانی ایران در عربستان است و براساس اطلاعاتی که دریافت کرده‌ایم حال بیشتر مصدومان ایرانی در بیمارستان‌ها که حدود
91 نفر هستند، خوب است.
مصدومان در معرض خطر ابتلا به کرونا
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با اشاره به انتقال بیمارستانی کرونا در مدینه و جده، نسبت به وضعیت زائران ایرانی بستری در بیمارستان‌های سعودی ابراز نگرانی کرد. محمدمهدی گویا اظهار داشت: شیوع کروناویروس در عربستان و خاورمیانه از سال 2012 میلادی آغاز شد و با چندین موج همراه بوده است. وی با اشاره به اینکه موضوع انتقال بیماری کرونا در بیمارستان بسیار حائز اهمیت است، گفت: انتقال بیمارستانی کروناویروس در جده و مدینه گزارش شده و تعدادی از کارکنان بهداشت و درمان عربستان نیز به این بیماری مبتلا شده‌اند. رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت تصریح کرد: دیگر نمی‌توان گفت انتقال بیماری کرونا ویروس تنها از طریق تماس با حیوان یا محصولات لبنی آن بوده، چراکه آمار ابتلا از انسان به انسان نیز افزایش یافته است و هفته‌ای در عربستان نیست که این بیماری گزارش نشود. گویا با بیان اینکه تاکنون هیچ مورد ابتلا به کرونا در بین حجاج ایرانی گزارش نشده است، بیان داشت: نگرانی ما از حادثه رمی جمرات بود، چراکه تعداد زیادی از مجروحان به بیمارستان‌های سعودی منتقل شده‌اند. وی افزود: در صورت وجود کروناویروس در بیمارستان‌های سعودی ابتلای حجاج ایرانی نیز دور از انتظار نیست و تمهیدات لازم در این زمینه پیش‌بینی شده است. رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت تأکید کرد: ما برای مجروحان منا برنامه ویژه‌ای داریم و این افراد تحت مراقبت ویژه قرار می‌گیرند. وی عنوان کرد: هیأت پزشکی حج در تلاش است مجروحان حادثه منا را حتی‌المقدور به بیمارستان‌ها هلال‌احمر انتقال دهد.
شکایت مرکز پزشکی ایران از عربستان
مدیر عملیات پزشکی حج در دیدار با نماینده ولیعهد عربستان با ارائه نامه‌ای به وزارت بهداشت عربستان از نحوه خدمات امدادی و درمانی کشور عربستان در حادثه منا شکایت کرد. پیرحسین کولیوند، مدیر عملیات پزشکی حج با اشاره به شکایت مرکز پزشکی ایران از امداد و درمان نامناسب عربستان در فاجعه منا گفت: مهم‌ترین وظیفه جمعیت هلال‌احمر دفاع از حقوق آسیب دیدگان است، براین اساس مواردی چون ممانعت از ورود نیروهای امدادی و کمک‌رسانی کشورمان به محل حادثه، رسیدگی  نکردن و کم‌توجهی به بیماران در بیمارستان‌های سعودی و سیستم‌های ضعیف اطلاع‌رسانی سعودی در بیمارستان‌ها از مهم‌ترین مواردی بوده که در متن نامه بدان اشاره شده است.کولیوند گفت: در دیدار با نماینده ولیعهد عربستان، تمام موارد فوق بیان و اعلام شد مرکز پزشکی حج و زیارت به صورت کامل پیگیری موارد را به انجام خواهد رساند. وی خاطرنشان کرد: مرکز پزشکی حج ایران بارها درباره مسیر رمی جمرات به دولت عربستان تذکرات لازم را داده بود اما اقدام موثری مشاهده نشده است. در ادامه، کولیوند مدیر عملیات پزشکی حج با اشاره به اینکه تعداد زیادی از مجروحان حادثه در بیمارستان‌های سعودی شناسایی شدند، گفت: با این حال پزشکان رابط این مرکز به صورت شبانه‌روزی در حال شناسایی و انتقال مجروحان باقیمانده به بیمارستان‌های جمعیت هلال‌احمر ایران در مکه هستند. کولیوند با اشاره به این موضوع که اکیپ‌های پزشکان ایرانی و همچنین رابطان عرب زبان به تمام بیمارستان‌های مکه، اطراف مکه، منا و عرفات روانه و در حال جست‌وجوی بخش به بخش بیمارستان‌ها برای شناسایی مجروحان ایرانی حادثه و انتقال آنها به بیمارستان هلال‌احمر ایران هستند، گفت: دولت عربستان محدودیت‌های امنیتی زیادی را به وجود آورده است و بیمارستان‌های آنها نیز توان کافی برای ارائه خدمات ندارند.
بازگشت قربانیان و مصدومان از دوشنبه
این در حالی است که دبیر کل جمعیت هلال‌احمر نیز از احتمال بازگشت آسیب‌دیدگان این حادثه از روز دوشنبه به کشور خبر داده است. علی‌اصغر احمدی، دبیر کل جمعیت هلال‌احمر در این باره گفت: براساس تصمیم دولت، ستاد پیگیری انتقال مجروحان و کشته‌شدگان حادثه منا در هلال‌احمر تشکیل شد و صبح شنبه  اولین جلسه این ستاد با حضور نماینده وزارت بهداشت، پزشکی قانونی، وزارت کشور و هواپیمایی جمهوری اسلامی برگزار شد. وی با بیان اینکه مسؤولیت انتقال مجروحان و کشته‌های فاجعه منا از عربستان به کشور به هلال‌احمر جمهوری اسلامی سپرده شده است، ادامه داد: براساس تصمیم این ستاد مسؤولیت انتقال مجروحان و مصدومان از فرودگاه‌های کشور به وزارت بهداشت واگذار شد و قرار شد اورژانس کشور براساس آمار اعلامی مصدومان، آمبولانس‌های لازم را برای انتقال مصدومان تامین کند. احمدی تصریح کرد: اولین گام برای انتقال مجروحان و پیکر قربانیان صدور مجوز کشور عربستان برای انجام پروازهای فوق‌العاده است که با هماهنگی وزارت امور خارجه و هواپیمایی کشوری مراحل این کار در حال انجام است و انتظار داریم از روز دوشنبه به مرور کار انتقال انجام شود. به گفته دبیر کل جمعیت هلال‌احمر، هواپیمایی جمهوری اسلامی و ماهان نیز برای انتقال مجروحان و اجساد قربانیان در آماده‌باش هستند و به محض صدور مجوز پرواز، در کمترین زمان و حداکثر پس از 4 یا 5 ساعت در فرودگاه جده، کار انتقال را شروع می‌کنند.

گروه بین‌الملل: با گذشت 4 روز از فاجعه روز عید قربان در منا، دولت سعودی به عنوان مسبب این حادثه به خاطر بی‌کفایتی و سوءمدیریت اداره مراسم حج، هنوز رفتاری غیرمسؤولانه دارد. در حالی که منابعی مانند خبرگزاری فرانسه و روزنامه گاردین از روز جمعه آمار کلی قربانیان فاجعه ازدحام در منا را حدود2000 حاجی برآورد کرده‌اند و آمار رسمی سازمان‌های بهداشتی و حقوق بشری هم دست‌کم 1300 قربانی را گزارش می‌دهد اما دولت ریاض هنوز از رقم 769 کشته فراتر نرفته است.  در همین حال برخی خبرها و تصاویر منتشر شده از نحوه مدیریت این بحران توسط مسؤولان عربستانی احساسات مسلمانان جهان را جریحه‌دار کرده است. از جمله جلوگیری از دسترسی هیات‌های پزشکی کشورهای مصیبت دیده به مجروحانشان در بیمارستان‌ها.  در همین رابطه پایگاه خبری الجدید لبنان، آمار برخی کشورها از اتباع قربانی خود در این فاجعه را به تفکیک منتشر کرده است. بر این اساس در منا دست‌کم 136 حاجی ایرانی، 87 تبعه مراکشی، 20 تبعه کامرونی، 19 تبعه نیجری، 14 تبعه هندی، 14 تبعه مصری، 11 تبعه چادی، 8 تبعه سومالیایی، 7 تبعه پاکستانی، 5 تبعه سنگالی، 4 تبعه تانزانیایی، 4 تبعه الجزایری، 3 تبعه نیجریه‌ای، 3 تبعه اندونزیایی، 3 تبعه کنیایی، یک تبعه هلندی، یک تبعه بورکینافاسویی و یک تبعه بروندی کشته شده‌اند و کشور بنین نیز اعلام کرده تعدادی از اتباعش در ازدحام جمعیت منا کشته شده‌اند. اگرچه آمار تفکیکی این فاجعه حدود یکهزار و 300 قربانی و بیش از 2 هزار زخمی را نشان می‌دهد اما بسیاری از کشورها آمار مفقودان (تنها بیش از 300 مفقود ایرانی هستند) خود را در زمره قربانیان محسوب نکرده‌اند. این در حالی است که رسانه‌های سعودی کماکان تعداد کشته‌شدگان را 769 نفر و تعداد زخمی‌ها را 934 نفر
اعلام می‌کنند.
مفتی اعظم سعودی: حاجیان خودکشی کردند!
اما اظهارنظر وقیحانه مفتی اعظم سعودی‌ها بیش از پیش به جریحه‌دار شدن احساسات جهان اسلام منجر شده است و نتیجه‌ای جز افزایش تنفر از وهابیت و آل‌سعود به دنبال نداشته است. عبدالعزیز بن عبدالله بن محمد آل‌شیخ، رئیس شورای موسوم به علمای ارشد و اداره پژوهش‌های علمی و فتوای سعودی و مفتی کل عربستان در گفت‌وگو با روزنامه عکاظ، ضمن توجیه اهمال و قصور مسؤولان برگزاری حج و همچنین نقش پسر پادشاه سعودی در مختل کردن حرکت عادی حجاج در مسیرهای منتهی به محل رمی جمرات که منجر به بروز فاجعه هولناک در مشعر منا شد، حج‌گزاران و قربانیان این فاجعه را مسؤول و عامل اصلی بروز آن دانست. مفتی اعظم وهابی‌ها نه تنها همسو با مسؤولان سعودی، تقصیر بروز فاجعه را به گردن حجاج قربانی شده می‌اندازد و آنها را به عدم پایبندی به قوانین مبهم حج درعربستان‌سعودی متهم می‌کند بلکه با حرف‌هایی مشمئزکننده درباره ماهیت مرگ حاجیان در منا، ماهیت ضدبشری وهابیت و آل‌سعود را به نمایش می‌گذارد. مفتی کل سعودی مدعی شده است برخی حجاج اعتقاد دارند مردن در اماکن مقدسه اجر و پاداش دارد به همین علت در پی مرگ در این اماکن مقدسه هستند. او سپس در توجیه بی‌کفایتی و اهمال آل‌سعود در مدیریت مراسم حج به جای طلب مغفرت برای حاجیان در گذشته که شهید محسوب می‌شوند بی‌شرمانه آنها را به گناه خودکشی متهم کرده است: «این نوع مرگ بسیار بد و به مثابه خودکشی است و هرکس به این جنایت (تخطی از قوانین عربستان) دست بزند، قاتل خویش است». آل‌شیخ بدون آنکه حتی به خانواده‌های داغدار قربانیان این فاجعه تسلیت بگوید، در ادامه خوش‌خدمتی‌های خود برای آل‌سعود و در واکنش به انتقادات گسترده جهان اسلام، از بی‌کفایتی مسؤولان حج سعودی، منتقدان سوءمدیریت برگزارکنندگان مراسم حج را کینه‌توز و حسود خواند و مدعی شد: فکر و دل‌ این افراد دچار مرض است!
تشکر سازمان همکاری اسلامی از خدمت‌ سعودی به حجاج!
ابعاد فاجعه وقتی گسترده‌تر می‌شود که دبیرکل سازمان همکاری اسلامی- یعنی مهم‌ترین مرجعی که کشورهای اسلامی برای تخطئه بی‌کفایتی عربستان در اداره حج به آن امید بسته‌اند- از مسؤولان سعودی تشکر می‌کند.
«ایاد امین مدنی» با ابراز حزن و اندوه شدید، جان باختن تعدادی از حجاج در حادثه منا را تسلیت گفته سپس با بی‌توجهی به سوءمدیریت مسؤولان حج عربستان و نقش آنان در بروز چنین حادثه عظیمی، پادشاه عربستان را «خادم حرمین شریفین» خطاب و از تلاش‌های حکومت عربستان در توسعه «عرفه» و «منا» تشکر کرده است!
او همچنین نسبت به عدم سوءاستفاده از حادثه در حج ابراز امیدواری کرده است: «هیچ جهتی سعی نکند تا جمعیت میلیونی حجاج را در جهت ایجاد اختلاف و تفرقه به کار گیرد، زیرا این اقدام با عمل حج که در آن فرد مسلمان با ایستادن در برابر خالق خویش، استقلال فردی و با قرار گرفتن در جمعیت مسلمانان بدون توجه به تفاوت‌های نژاد، رنگ پوست، جنسیت و مقام اجتماعی، امت اسلامی را احساس می‌کند، تناقض دارد»!
افشاگر مشهور: مسؤولان امنیتی سعودی مقصرند
اما مجتهد، افشاگر مشهور عربستانی بار دیگر در موقع مقتضی اسرار مگوی خاندان حاکم را برملا ساخته و مسؤولیت حادثه تلخ منا را متوجه آل‌سعود دانست. او 48 ساعت پس از فاجعه، دقیق‌ترین روایت را از زبان منابع خود در داخل حکومت در حساب توئیتری‌اش فاش کرد: «جمعیت زیاد حجاج در منا در دوربین‌های مداربسته 2 ساعت قبل از وقوع فاجعه مشاهده شده و هشدار به نیروهای امنیتی فرستاده شده بود اما اقدامی صورت نگرفت و نیروهای امنیتی پس از فاجعه وارد عمل شدند. برخی مسؤولان نظارت بر دوربین‌های مداربسته پس از رسیدن جمعیت حجاج به حد غیرقابل کنترل، از طریق بی‌سیم درخواست کمک کردند اما پاسخی دریافت نکردند. در حال حاضر محمد بن نایف، ولیعهد عربستان، شخصا برای جلوگیری از دسترسی به تصاویر دوربین‌های مداربسته و تماس‌های تلفنی که مسؤولیت و قصور نیروهای امنیتی را ثابت می‌کند، تدابیری جدی اتخاذ کرده است».
این شاهزاده ناشناس ناراضی همچنین نامه یکی از اعضای خاندان آل‌سعود با عنوان «هشدار فوری به همه آل‌سعود» را در صفحه کاربری خود منتشر کرد؛ این نامه 14 شهریور برای خاندان آل‌سعود ارسال شده است و حکایت از آن دارد که ملک سلمان، در اداره امور کشور ناتوان است. او همچنین مقام‌های عربستان را از بی‌توجهی و سهل‌انگاری برحذر داشته و می‌افزاید که حذف افراد با تجربه از دولت و عدم مشورت با آنها کشور را به نابودی خواهد کشاند.
فریاد تظلم آفریقا
در شرایطی که شاهزاده خالد الفیصل، رئیس کمیته مرکزی حج عربستان‌سعودی با متهم کردن «برخی حجاج با ملیت آفریقایی» در این فاجعه منجر به شلعه‌ورتر شدن خشم و ناراحتی‌ها از این حادثه شد، «محمد سنونسی»، فرماندار ایالات کانو نیجریه سخنان وی را رد کرده و گفت حجاجی که در حال عزیمت به سوی جمرات بودند نباید در همان مسیر که حجاجی که مناسک خود را انجام داده و در حال برگشت بودند، هدایت می‌شدند. «بار عبدالله مختار محمد»، رئیس کمیسیون ملی حج نیجریه نیز گفت در این عصر الکترونیک و دوربین‌های مداربسته که در مکه و محیط اطراف آن نصب شده است، نتایج تحقیقات مشخص می‌کند که حجاج نمی‌توانند مقصر شناخته شوند.
اسحاق صالح، یک کنیایی بازمانده از این فاجعه نیز گفت: «من دولت سعودی را مقصر می‌دانم، زیرا آنها وضعیت را کنترل نکردند». همچنین شایجا پاتل، شاعر، نمایشنامه‌نویس و فعال سیاسی کنیایی در صفحه توئیتر خود نوشت اظهارات این شاهزاده «وقیحانه» است. «این یک تهییج و تحریک خشونت ضد سیاهپوستان است».
 

حامد نجفی مهر: 2 حادثه فاجعه‌بار مسجدالحرام و منا ضمن افزایش بی‌اعتمادی مسلمانان به مدیریت حج، تبعات اجتماعی فراوانی برای دولت آل‌سعود نیز به همراه داشته است. سوءمدیریت و بی‌کفایتی سعودی‌ها که بیش از 2 هزار مسلمان را در منا قربانی کرد، کوس رسوایی این رژیم را در جامعه بین‌المللی به صدا درآورده است. این در حالی است که ضعف توان مدیریتی و امنیتی سعودی‌ها در اداره مناسک حج، عید قربان را به قربانگاه 136زائر ایرانی تبدیل کرد و تعداد زیادی را هم به بیمارستان‌ها فرستاد. اگر وقوع توفان و بلایای طبیعی بهانه‌ای شد تا رژیم آل‌سعود از پذیرفتن مسؤولیت سقوط مرگبار جرثقیل در مسجدالحرام شانه خالی کند، این بار ریخته شدن خون بیش از 2 هزار مسلمان در منا مهر تاییدی شد بر بی‌کفایتی آل‌سعود برای خدمتگزاری به زائران حرم امن الهی. ناتوانی دولت عربستان در تامین امنیت زائران به عنوان اولین شرط میزبانی، بی‌اعتمادی مردم عربستان به دولت، تبدیل فرصت حج به تهدید و صرف منابع مسلمان علیه آنها از مهم‌ترین تبعات اجتماعی فاجعه منا است که بهارستان‌نشینان در گفت‌وگو با «وطن امروز» بر آن تاکید کردند و خواستار تغییر شیوه دیکتاتوری مدیریت حج و ایجاد رویه مشورتی با مشارکت دیگر کشورهای مسلمان در اداره مناسک حج شدند.
انحصارطلبی آل‌سعود بلای جان مسلمانان
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که پس از وقوع حادثه دوم برای حجاج درباره نحوه مدیریت عربستان برای همگان آشکار شد، انحصارطلبی این دولت در اداره حرمین‌شریفین است. به گفته عوض حیدر‌پور، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، این حادثه نه‌تنها گواهی بر بی‌کفایتی آل‌سعود در تامین امنیت زائران است بلکه شیوه خدمات‌رسانی و ممانعت از دخالت نیروهای امدادی دیگر کشورها پس از وقوع حوادث گوناگون نشان‌دهنده این است که این رژیم مدیریت دیکتاتوری را در دستور کار دارد. حیدر‌پور در گفت‌وگو با «وطن امروز» یادآور شد: مکه پذیرای گروه‌های گوناگون مسلمانان از گوشه و کنار دنیاست که مدیریت کلان این برنامه نیازمند مشارکت و همفکری همه مسلمانان است. انجام ایمن این مراسم نیاز به دقت نظر و برنامه‌ریزی‌های سنواتی دارد که در اولویت عربستان نیست. این عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس یادآور شد: اگر عربستان ادعای خدمت به زائران را دارد باید زمینه مشارکت دیگر کشورها را فراهم آورد و با فراخوان از ظرفیت‌های دیگران استفاده کند. به باور حیدرپور، مشارکت جمعی و واگذاری مدیریت حج به سازمان کنفرانس اسلامی از جمله انتظاراتی است که باید عربستان به آن جامه عمل بپوشاند و برای عذرخواهی از کشورهای مسلمان مدیریت حج را واگذار کند.
رسوایی عربستان در جامعه بین‌الملل
نکته دیگری که درباره وقایع عربستان مطرح می‌شود تخریب وجهه عربستان و بی‌اعتمادی مردم این کشور به دولت است. این موضوعی است که ضرغام صادقی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس بر آن تاکید دارد. وی در این‌باره بیان داشت: حادثه دوم در عربستان بی‌کفایتی این رژیم را که برای مسلمانان ثابت شده بود برای جهانیان بازگو کرد. اکنون مردم عربستان نیز از حکومت ناامید هستند چرا که آنها توان اداره یک مراسم را که همه‌ساله در این کشور برگزار می‌شود ندارد. صادقی با اشاره به این نکته که تامین امنیت اولین شرط میزبانی است، اظهارداشت: وقوع 2 حادثه مرگبار طی
2 هفته اوج بی‌برنامگی و بی‌لیاقتی رژیم آل‌سعود را برای پذیرایی از حجاج نشان داد و کوچک‌ترین تبعات اجتماعی آن برای دولت عربستان صلب اعتماد مردم از دولت است. به باور وی، تنها مدیریت شورایی و گروهی برای اداره مراسم میلیونی حج می‌تواند راهگشا باشد، چرا که میهمانان سرزمین وحی از آداب و رسوم خاص خود تبعیت می‌کنند و از گوشه و کنار دنیا به این محل عازم می‌شوند، بنابراین باید برای مدیریت آنها از همه گروه‌ها نماینده وجود داشته باشد.
صرف منابع در جهت خیانت به مسلمانان
جالب اینجاست که عربستان سعودی یکی از ثروتمند‌ترین کشورهای مسلمان است که هم از نظر ذخایر نفت و گاز و هم از منظر توریسم زیارتی دارای درآمد‌های چشمگیر است اما متاسفانه این منابع به جای خدمت به مسلمانان در مسیرهای دیگر هزینه می‌شود. تامین نیاز مالی گروه‌های تروریستی و حمایت از جنگ‌افروزی‌ها یکی از روش‌های غلطی است که این رژیم در پیش گرفته است. رضا صابری، عضو کمیسیون آموزش مجلس با بین این مطلب به «وطن امروز» اظهار داشت: حادثه مسجدالحرام و قربانی شدن حجاج در عیدقربان نشان داد حکومت آل‌سعود وظایف خود را در قبال مسلمانان انجام نمی‌دهد و این شیوه مدیریت و خونریزی‌ها به طور حتم از سوی مسلمانان بی‌پاسخ نخواهد ماند. وی با اشاره به ضرورت واگذاری مدیریت حج به سازمان کنفرانس اسلامی و اداره شورایی آن خاطرنشان کرد: برنامه‌ریزی نداشتن برای یک مراسم که سال‌های سال است برگزار می‌شود بی‌توجهی به اهمیت این مراسم بوده و به نوعی قصور تلقی می‌شود.  
فرصتی که عربستان به تهدید تبدیل کرد
از دیگر موضوعاتی که نمایندگان درباره تبعات اجتماعی حوادث اخیر عربستان بر آن تاکید کردند از بین بردن بزرگ‌ترین فرصت گردهمایی مسلمانان به تهدید است. آن‌طور که حجت‌الاسلام نصرالله پژمان‌فر، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در گفت‌وگو با «وطن امروز» اذعان داشته است بزرگ‌ترین اجتماع مسلمانان در عربستان اتفاق می‌افتد که سوءمدیریت آل‌سعود این موضوع را مستمسک غرب برای تاخت و تاز به جامعه اسلامی کرده است. به گفته پژمان‌فر، کشورهای اروپایی و غیرمسلمان جان باختن بیش از 2 هزار نفر را در جریان بی‌کفایتی عربستان به بهانه‌ای برای هجمه به مسلمانان تبدیل کرده و با کاریکاتور و عکس ارزش جامعه اسلامی را مورد حمله قرار داده‌اند. وی خاطرنشان کرد: عربستان نه‌تنها باید پاسخگوی خون جان باختگان باشد بلکه باید دربرابر نشر مطالب توهین‌آمیز و هتک آبروی مسلمانان در جامعه بین‌المللی هم جوابگو باشد.

موضوع بی‌کفایتی آل‌سعود در مدیریت حج ابراهیمی یکی از اصلی‌ترین محورهای انتقادی نسبت به فاجعه منا بود. تکرار حوادثی که منجر به کشتار حجاج در موسم حج می‌شود؛ از مدت‌ها پیش این موضوع یعنی ساماندهی مدیریت حج توسط کشورهای اسلامی را مطرح کرده بود. اکنون و پس از فاجعه منا، به نظر می‌رسد این موضوع به عنوان یکی از راهکارهای ویژه برای جلوگیری از تکرار چنین اتفاقاتی قابل توجه باشد. مهرداد بذرپاش در این‌باره از طرح دوفوریتی مجلس خبر داده است. بذرپاش گفت: طرحی مبنی بر الزام دولت جهت پیگیری انتقال مدیریت حج از دولت عربستان به سازمان همکاری‌ اسلامی از طریق رایزنی با سایر کشورها تهیه شده است. عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی از طرح دوفوریتی مبنی بر الزام دولت جهت پیگیری امر انتقال مدیریت از دولت عربستان به سازمان همکاری‌ اسلامی از طریق رایزنی با سایر کشورهای عضو این سازمان خبر داد و به فارس گفت: امروز یکشنبه (5 مهر) طرح دوفوریتی جهت ساماندهی امور حج را تقدیم هیات‌رئیسه مجلس خواهیم کرد. وی جزئیات این طرح را تشریح کرد و افزود: طرحی است مبنی بر اینکه دولت ملزم شود رایزنی‌ها و پیگیری‌های خود را از طریق سازمان‌ همکاری اسلامی با هدف انتقال مدیریت حج از دولت عربستان به سازمان همکاری‌ اسلامی (سازمان کنفرانس اسلامی) انجام دهد. عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی همچنین تصریح کرد: به طور قطع با توجه به اینکه زائران و حاجیان زیادی از کشورهای مختلف  در این حادثه صدمه دیده‌اند؛ هم در این حادثه، هم در حادثه مسجدالحرام و هم در حوادثی که اخبار آن منتشر نمی‌شود رهبران بسیاری از کشورها با این طرح، اگر از طرف ایران در سازمان همکاری اسلامی و سایر نهادهای بین‌المللی مطرح شود همراهی خواهند کرد و ان‌شاءالله رئیس‌جمهور کشورمان از فرصت سازمان ملل برای رایزنی استفاده کند. حسین امیرعبداللهیان نیز دیروز از احضار مجدد کاردار سفارت عربستان در ایران خبر داد. معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه کشورمان گفت: «عدم مسؤولیت‌پذیری سعودی در قبال فاجعه منا غیرقابل قبول است». معاون وزیر امور خارجه کشورمان با بیان اینکه «مقامات سعودی نباید
سوء مدیریت کارگزاران مرتبط با اداره مناسک حج را به قضا و قدر ربط دهند»، افزود: «انتظار فوری ما از مقامات سعودی تسریع در تعیین وضعیت مفقودان و کمک مؤثر در انتقال فوری جان‌باختگان و مجروحان است». این سومین بار طی 3 روز اخیر است که کاردار عربستان در ایران احضار می‌شود. دلیل اصلی این احضار، عدم همکاری و رفتار غیراخلاقی ماموران و عوامل سعودی با کاروانیان ایرانی است. براساس اخباری که برخی ایرانیان حاضر در مکه گزارش داده‌اند؛ پلیس سعودی نه تنها به هیچ عنوان رفتاری متناسب با فاجعه رخ داده در منا دنبال نمی‌کند بلکه پس از اعتراض ایران نسبت به بی‌کفایتی آنها، رفتارهای توهین‌آمیزی با ایرانیان انجام داده و همکاری نمی‌کند.
 

آیت‌الله العظمی جوادی‌آملی با صدور پیامی ضمن محکوم کردن بی‌تدبیری مقامات سعودی که منجر به حادثه مرگبار منا شد، تاکید کرد اگر سازمان‌های حقوق بشر تحت اسارت استکبار جهانی نمی‌بود، فریاد حق‌طلبانه آن نهاد، هم‌اکنون به گوش می‌رسید و اگر جوامع بین‌الملل از نفوذ استثمار آزاد بودند، هم‌اکنون مسؤولان بی‌تدبیر عربستان را به محاکمه فرامی‌خواندند.
به گزارش رسا، آیت‌الله جوادی‌آملی در پی واقعه دردناک صحرای منا و کشته شدن شمار بسیاری از زائران، پیام تسلیتی صادر کرد.
متن پیام بدین شرح است:
انا لله و انا الیه راجعون
سانحه سنگین و رنج بار سرزمین وحی را به محضر حضرت بقیه..‌الله ارواح من سواه فداه، تسلیت عرض نموده و غفران الهی را برای ضیوف‌الرحمانی که رحلت نموده‌اند، مسألت می‌نمایم. آنچه بر اندوهباری این رخداد تلخ و سوگ اسفبار می‌افزاید، بی‌تدبیری و سوء‌مدیریت مسؤولان سرزمین وحی است، اینان که نان قداست آن بلد امین را به بهای ناامنی می‌خورند، نه پاسخی در پیشگاه صاحب آن سرزمین یعنی خدای سبحان دارند و نه جوابی در برابر مسلمانان جهان بویژه خانواده‌های معزز جان‌باختگان.
اگر سازمان‌های حقوق‌بشر تحت اسارت استکبار جهانی نمی‌بود، فریاد حق‌طلبانه آن نهاد، هم‌اکنون به گوش می‌رسید و اگر جوامع بین‌الملل از نفوذ استثمار آزاد بودند، هم‌اکنون مسؤولان بی‌تدبیر عربستان را به محاکمه فرامی‌خواندند.  تنها چاره صیانت از حقوق مردم، بیداری خود آنهاست، به امید آن روز.
و‌السلام علی من اتبع‌الهدی
جوادی‌آملی
ذی‌الحجه 1436