علیرضا مظفری نیکو* - علیرضا قاسمی** :  موضوع تهدیدات نامتقارن در سالیان اخیر به یکی از مباحث مهم و دغدغه‌های اصلی استراتژیست‌ها و سیاستمداران ایالات متحده آمریکا تبدیل شده است و براساس آن مقوله جنگ نامتقارن، بخش عمده‌ای از ادبیات موجود در حوزه مسائل نظامی و راهبردی را در این کشور به خود اختصاص داده است.  برای نخستین‌بار رسماً مفهوم جنگ نامتقارن در گزارش بررسی دفاعی چهارسالانه آمریکا در سال 1997 میلادی مورد استفاده قرار گرفت و دانشگاه پدافند ملی این کشور  در برآورد استراتژیک سالانه خود در سال 1998 میلادی یک فصل کامل را به تهدیدات نامتقارن اختصاص داد. از آن زمان به بعد ادبیات مربوط به موضوعات نامتقارن رو به فزونی نهاد. ستاد مشترک ارتش آمریکا جنگ نامتقارن را به‌کارگیری رویکردهای غیرقابل پیش‌بینی یا غیرمتعارف برای خنثی نمودن یا تضعیف قوای دشمن و در عین حال بهره‌برداری از نقاط آسیب‌پذیر او از طریق فناوری‌های غیرقابل انتظار یا روش‌های مبتکرانه معرفی نمود و به موازات این مباحث پروژه قرن جدید آمریکا (استقرار نظم امپراتوری در سراسر جهان توسط ایالات متحده آمریکا) در دستورکار نو‌محافظه‌کاران این کشور قرار گرفت. هر کشوری با توجه به شرایط خاص داخلی و اوضاع و احوال منطقه‌ای و با درک نظامی بین‌المللی، نیازمند تدوین استراتژی امنیتی و دفاعی ویژه‌ای است و به همین ترتیب با توجه به چگونگی و اهمیت تهدیداتی که متوجه او است، نیازمند شیوه‌های مقابله خاصی است. (روشندل، 160) اگرچه باید توجه داشت بسیاری از تهدیدات منشأ روانی و تبلیغاتی برای تحت تأثیر قرار دادن اراده طرف مقابل دارند، با این حال آمادگی مقابله حتی با چنین تهدیداتی جزو راهبردهای کشورها محسوب می‌گردد.
از میان تهدیدات مختلف موجود، تهدید نظامی به دلیل آن که طرفین درگیر را در وضعیت شناخته‌شده‌ای قرار می‌دهد، اساسی‌ترین تهدید محسوب می‌گردد. تهدیدات نظامی از این رو مورد تأکید است که در صورت تبدیل تهدیدات بالقوه به بالفعل آثار و نتایج آن بسیار زیاد و خردکننده خواهد بود. (کالینز، 35)
جمهوری اسلامی ایران به لحاظ منزلت راهبردی‌ای که دارد، دارای وجوه و ابعاد مختلفی از امنیت است. پیروزی انقلاب اسلامی که محصول یک تحول بنیادین در جامعه ایران بود از حیث دگرگونی در بنیادهای الگوی استراتژیک کشور مورد توجه و امعان نظر قرار گرفته است چرا که الگوی استراتژیک کشور را تا سطح جهانی ارتقا بخشیده و از ضرورت تحول در مناسبات قدرت در گستره جهانی به نفع اسلام با رهبری جمهوری اسلامی ایران سخن می‌گوید. به عبارت دیگر رویکرد دینی با پیروزی انقلاب اسلامی درصدد بود نوعی «مهندسی آرمانی جهان» را عرضه بدارد. این ایده در تقابل با نگاه ایالات متحده آمریکا که الگوی «مهندسی جهانی» را مستند به آموزه‌های امپریالیستی لیبرال- دموکراسی، تولید و به اجرا گذارده بود قرار داشت.(استراتژی امنیت ملی ج.ا.ا، 52)
از سوی دیگر چند سالی است مفهوم نبرد نامتقارن در ادبیات دفاعی کشورمان مطرح گردیده و دکترین دفاعی و تحول در ساختار سپاه پاسداران براساس آن توضیح داده و تبیین می‌شود. اتخاذ تدابیر دفاعی در هر کشوری وابسته به دکترین دفاعی مناسبی است که در پاسخ به ماهیت تهدیدات آینده تدوین می‌شود. مجموعه تحولات پرشتاب کنونی و ورود متغیرهای متعدد به صحنه نظامی و امنیتی کشور، فرماندهان سطوح بالای نظامی را به این جمع‌بندی رساند که در حال حاضر تهدیدات فراروی جمهوری اسلامی ایران از ناحیه ایالات متحده آمریکا و با محوریت این کشور مطرح می‌باشد. از این رو لازم است در مواجهه با چنین تهدیدی الگوها و روش‌های کلاسیک در اداره جنگ مورد تجدیدنظر قرار گرفته و با در نظرگرفتن ویژگی‌های ارتش یک کشور توسعه‌یافته و تحولات پیرامونی کشور، به اتخاذ تدابیر جدید دفاعی اقدام نمود که این تدابیر در قالب مفهوم نبرد «نامتقارن» مورد توجه قرار می‌گیرد.
بر این اساس دکترین نبرد نامتقارن راهبردی بود که سپاه پاسداران برای مقابله با تهدید آمریکا انتخاب و براساس آن به اصلاح سازمان، ساختار، تجهیزات و آموزش نیروی انسانی خود اقدام نمود. محورهای عمده مورد نظر در این دکترین عبارتند از:
- مردمی کردن دفاع و مقاومت
- عدم ایجاد تاکتیک‌ها و تکنیک‌های هم‌قرینه با دشمن
- انعطاف‌پذیری ساختاری
- خوداتکایی و استقلال رزمی
- تحمیل جغرافیای غیرمنتظره مبارزه بر دشمن
- اشراف اطلاعاتی پنهان و آشکار به اهداف استراتژیک دشمن
- شناسایی نقاط ضعف دشمن
- ایجاد سیاست تحرک و واکنش سریع
- کارآمدسازی سیستم‌های ارتباطی غیرشبکه‌ای و ایجاد مهارت‌های لازم برای تصمیم‌گیری در شرایط قطع ارتباط
- قابلیت رزم در محیط‌های ناپیوسته جغرافیایی در انجام نبرد غیرخطی
- توجه به اصل غافلگیری و جلوگیری از برتری مطلق دشمن در توان هوایی و موشکی و به حداقل رساندن آسیب‌پذیری‌ها.
 علاوه بر محورهای مذکور، برخی شاخصه‌های محتوایی در دکترین نبرد نامتقارن جمهوری اسلامی ایران وجود دارد که مبتنی بر آموزه‌های مکتب اسلام و تعالیم روحبخش قرآن کریم و معصومین علیهم‌السلام و با تأسی از فرمایشات امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری شکل گرفته و آن را از مفهوم غربی آن کاملاً متمایز می‌سازد که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد. لازم به ذکر است این شاخصه‌ها به هم مرتبط بوده و در مواردی با یکدیگر هم‌پوشانی دارند.
1- توجه به اصل معنویت
عنصر معنویت در دکترین نبرد نامتقارن از دیدگاه «جمهوری اسلامی ایران» از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. معنویت مجموعه صفات و اعمالی است که حال و شور و جاذبه قوی و شدید و در عین حال منطقی و صحیح را در انسان به وجود می‌آورند تا او را در سیر به سوی خدای یگانه و محبوب عالم به طور اعجاب‌آوری، پیش ببرد. وجه غالب و اساسی در معنویت، توجه به خدا و انجام عمل برای اوست و هم در نیت و هم در عمل، خدا را حاضر و ناظر دانستن، معنویت است. (صحیفه نور، 8)
معنویت مثبت و صحیح حاصل معرفت، آگاهی، اخلاص در عمل، ارتباط و انس پایدار و عمیق با پروردگار عالم، اجرای احکام الهی و... است که دستاورد آن انسان‌های پرهیزکار، صالح، خداترس و مؤمن است که قطعاً در جبهه نبرد علیه دشمن بزرگ‌ترین صحنه‌های حماسه و ایثار را به وجود خواهند آورد.
از این رو یکی از محوری‌ترین اصول حاکم بر نبرد نامتقارن، توجه خاص به انگیزه‌های معنوی رزمندگان می‌باشد. امام راحل(ره) با الگو گرفتن از قرآن کریم و معصومان علیه‌السلام همواره بر این معنا تأکید داشتند که تنها در صورت داشتن ایمان و توسعه آن می‌توان بر دشمنان پیروز گردید. ایشان با محور قرار دادن عنصر معنویت در جنگ در بیانی فرمودند:
ما باید همه چیز خودمان را از او (خدا) بدانیم. شما نه افراد زیاد دارید و نه سلاح و ساز و برگ جنگی زیاد، ولی طرف مقابل شما از همه دنیا به او کمک می‌شود. وقتی این‌طور شد، آن کسی که هیچ ندارد باید با جهات معنوی مقابله کند. با جهات صوری که نمی‌شود. (صحیفه نور، ج 8، 114)
 این فرمایش امام(ره) در واقع ترجمان آیه شریفه سوره انفال می‌باشد که می‌فرماید:
«یا أَیهَا النَّبِی حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی الْقِتَالِ إِن یکن مِنکمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ یغْلِبُوا مِاْئَتَینِ وَإِن یکن مِنکمْ مِاْئَه.. یغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذِینَ کفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَیفْقَهُونَ؛
ای رسول! مؤمنان را به جنگ ترغیب کن. اگر بیست نفر از شما صبور و پایدار باشید بر دویست نفر از دشمنان پیروز خواهید شد و اگر صد نفر بودید با هزار نفر از کافران برابری توانید کرد و پیروزی را به دست خواهید آورد». (انفال، 65)
2- شهادت‌طلبی
 شهادت در این قاموس فدا کردن جان خویش در راه ارزش‌های الهی و دستیابی به حیات ابدی است. این خداباوری و معاداندیشی است که به شهادت معنا می‌دهد و از آنجا که در این نوع جهانبینی، شهید به حیاتی والاتر و لایزال دست می‌یابد، جان‌نثاری‌اش معقول است. (بهداروند، 40) امام راحل(ره) درباره این مهم می‌فرمایند:
«ما شهادت را برای خودمان حیات می‌دانیم. این مکتب اسلام است که شهادت را زندگی می‌داند». (صحیفه نور، 114)
از این رو در دکترین نبرد نامتقارن مقوله شهادت‌طلبی مورد توجه اساسی قرار می‌گیرد
چراکه از این دیدگاه شهادت بالاترین عطیه الهی است که به یک ملت داده می‌شود و تنها در سایه آن است که بنیان جامعه دینی استوار می‌ماند.
3- تکلیف‌مداری
 بی‌تردید در تمام جنگ‌های عالم، هدف نهایی طرف‌های درگیری، پیروزی در نبرد است و رسیدن به نقطه مطلوب جنگ زمانی متصور است که در نهایت برتری ظاهری و نظامی از آن یک طرف واقع شود. اما در آیین رحمت‌بخش اسلام که دکترین نبرد نامتقارن از آن آیین الهام می‌پذیرد هدف از جنگ و مبارزه صرفاً برتری ظاهری و نظامی نیست بلکه مقصود والاتری متصور است که همانا عمل به تکلیف و اطاعت امر پروردگار درباره دفاع از سرزمین اسلامی است چرا که خداوند متعال در قرآن کریم با خطاب‌های متعدد و گوناگون، کشتگان در راهش را زنده معرفی می‌نماید و آنان را پیروز میدان نبرد می‌خواند. (آل عمران: 69)
بر همین اساس بود که بنیانگذار جمهوری اسلامی با الهام از تعالیم متعالی اسلام و پیروی از سیره جد بزرگوارشان امام حسین علیه‌السلام بر مساله انجام تکلیف تأکید می‌نمودند و نگاه ایشان فقط و فقط انجام تکالیف بود و نه پیروزی نظامی ظاهری و این معنا را بارها با عبارات مختلف بیان می‌نمودند:
«من کراراً گفته‌ام ما چه کشته شویم و چه بکشیم، پیروزیم». (صحیفه نور، ج 13، 224) «کشتن و کشته شدن در راه خدا سرفرازی است». (همان، ج 3، 44) «ما بنا داریم به تکلیف عمل کنیم». (همان، ج 6، 220)
4- انسان‌محوری
با نگاهی گذرا به معادلات جنگی در منازعات جهانی به خوبی روشن می‌گردد آنچه به عنوان اصل عدول‌ناپذیر در همه درگیری‌ها مدنظر قرار می‌گیرد توجه به توانایی‌های تکنولوژیک و جنگ‌افزارهای نظامی است. لکن با نگاه به بیانات و مواضع رهبر فقید انقلاب مشخص می‌گردد دیدگاه ایشان با گزاره فوق متفاوت می‌باشد. (بهداروند، 145) امام(ره) همواره نقش مردم را به عنوان اصل و محور تعیین‌کننده در جنگ دانسته و ادوات نظامی را به عنوان فرعی بر این اصل مهم معرفی می‌نمودند. (ر.ک: صحیفه نور، ج 18، 83)
از این‌ رو است که مساله انسان‌محوری به عنوان شعار امروز سپاه پاسداران مورد تأکید قرار می‌گیرد (ر.ک: مصاحبه نماینده ولی فقیه در سپاه با هفته‌نامه صبح صادق، 10) و فرمانده کل سپاه در این زمینه می‌گوید: «در نبرد نامتقارن، آنچه عدم تقارن را جبران می‌کند، نیروی انسانی مؤمن و باانگیزه است. این ایمان و انگیزه می‌تواند در برابر تجهیزات دشمن مقاومت کند و کمبود فناوری و تکنولوژی را جبران نماید. ... ما معتقدیم نامتقارن بودن چنین نبردهایی با نیروی ایمان و نیروی انسانی باانگیزه قابل جبران است. بنابراین نقش بسیج به عنوان یک نیروی مؤمن و باانگیزه در نبرد نامتقارن تعیین‌کننده، اساسی و محوری است». (مصاحبه سرلشکر جعفری با پیام انقلاب، 8)
5- نفی تجاوز
 اگر به مجموعه مباحث و تعالیمی که دین مبین اسلام و قرآن کریم در باب نبرد و جهاد به پیروان خود آموخته‌اند بنگریم درخواهیم یافت اساساً ماهیت جهاد و نبرد در راه خدا کاملاً تدافعی است. آیه 39 سوره مبارکه حج که به اعتقاد برخی مفسران، نخستین آیه جهاد است می‌فرماید:
«أُذِنَ لِلَّذِینَ یقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ؛ به کسانی که مورد تهاجم و جنگ‌افروزی دشمن قرار گرفته‌اند، اجازه جهاد داده شده و خداوند بر یاری آنها تواناست».
در آیات دیگر مربوط به جهاد در قرآن کریم نیز به صراحت مشاهده می‌شود که اجازه یا فرمان جنگ و جهاد به این دلیل صادر شده است که مسلمانان مورد تهاجم و تجاوز نظامی قرار گرفته‌اند و نیروهای نظامی آنها که از متن مردم برآمده‌اند نه‌تنها ابزار تجاوزگری و سرکوب نیستند بلکه در دل‌های مردم جای دارند و به فرموده مولای متقیان علی علیه‌السلام، «دژی استوار برای پناه دادن مردم و پناهگاه تسخیرناپذیر آنان می‌باشند».(نهج‌البلاغه، نامه 53)
از این ‌رو است که امام راحل(ره) با الهام از تعالیم دین فرمودند:
«ما آن‌طور نیستیم که وقتی زور پیدا کردیم، با قلدری بخواهیم در یک کشور دیگر دخالت کنیم، ظلم و تجاوز و تعدی در قاموس فرهنگ اسلامی جایگاهی ندارد». (صحیفه نور، ج 233، 16)
6 - انسانی و عادلانه بودن نبرد
 اگر به مجموعه تعالیم دین مبین اسلام توجه کنیم درمی‌یابیم از اهرم خشونت صرفاً در موارد اضطراری، بسیار محدود و در حد ضرورت، آن هم با رعایت اصول انسانی و مقررات حقوقی جنگ استفاده می‌شود. (احمدی، 102) به عبارت دیگر رعایت حقوق انسانی و توجه وافر به مسائل اخلاقی یکی از ویژگی‌های مهم جنگ در اسلام است.
پیامبر گرامی اسلام هنگامی که می‌خواستند سپاهی را برای جنگ اعزام نمایند خطاب به آنها می‌فرمودند:
«سیروا بسم‌اللَّه و باللَّه و فی سبیل‌اللَّه، و لاتغلوا و لاتمثلوا و لاتغدروا و لاتقتلوا شیخاً و لاصبیاً و لا امراه.. و لاتقطعوا شجراً الا ان تضطروا الیها؛ با نام خدا و برای خدا و در راه خدا سفر را آغاز کنید، نیرنگ و حقه نزنید، کشته‌ها را مثله نکنید، سالخوردگان، کودکان و زنان را نکشید و درختی را نبرید؛ مگر این که مجبور شوید».(فروغ کافی، ج 27، 5)
و نیز از امام صادق علیه‌السلام نقل شده که فرمودند:
«نهی رسول‌اللَّه ان یلقی السمّ فی بلاد المشرکین؛ رسول خدا صلی‌الله و علیه و آله از ریختن سم در سرزمین مشرکان نهی کرده است».(همان)
 بنابراین از دیدگاه اسلام جنگ به معنای واقعی انسانی، اخلاقی و عادلانه است و به تبع در نبرد نامتقارن نیز استفاده از شیوه‌های غیرانسانی حتی در مقابل دشمن مورد تایید نیست.
----------------------------------
منابع:
- قرآن کریم
- نهج‌البلاغه
- احمدی، محمدرضا، امنیت، مفاهیم، مبانی و رویکردها، مربیان، ش 15، بهار 84.
- کالینز، جان، «استراتژی بزرگ»، ترجمه کورش بایندر، تهران، وزارت خارجه، 1380.
- روشندل، جلیل، امنیت ملی و نظام بین‌المللی، تهران، وزارت خارجه، 1374.
- سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، صحیفه نور، 3، 13، 6، 16.
- بهداروند، محمدمهدی، استراتژی دفاع همه‌جانبه، قم، میثاق، 1382.
- پژوهشکده مطالعات راهبردی، استراتژی امنیت ملی در ج.ا.ا.، تهران، 1384.
* کارشناس ارشد علوم سیاسی، گرایش خاورمیانه
**کارشناس ارشد روابط بین‌الملل، گرایش کنترل تسلیحات
 

مالک شیخی‌زازرانی*: بعد از جنجال حقوق‌های نجومی که از مدیرعامل بانک رفاه شروع شد و هنوز ادامه دارد، هفته گذشته رئیس سازمان بازرسی کل کشور اظهار داشت: «درباره مدیرعامل بانک رفاه، گزارش تخلف کلان وی در زمان تصدی‌گری در بانک ملی را نیز داشتیم ولی با فشار و لابی‌گری یکی از نزدیکان رئیس‌جمهور (نه نزدیکان دولت) این فرد در سمت مدیرعامل بانک رفاه قرار گرفت». اکنون بیش از آنکه برداشت‌های میلیونی به نظام ضرر رسانده باشد، به نظر می‌رسد سلب اعتماد عمومی جامعه از دستگاه‌های نظارتی کشور، خسرانی جبران‌ناپذیر باشد به طوری که رسانه‌های بیگانه خارجی و روزنامه‌های زنجیره‌ای داخلی چند مورد خاص را به کل کشور تعمیم می‌دهند و موجب از بین رفتن حق بزرگی به نام اعتماد مردم می‌شوند. موضوعی که رهبر معظم انقلاب نیز به آن اشاره کردند و با مطالبه پیگیری این موضوع، تکلیف دولت که پیش از این، سعی در شانه خالی کردن داشت را روشن کردند. اما در موضوع مطروحه چند نکته اساسی قابل مداقه است:
اول آنکه بهتر است رئیس‌جمهور محترم بخشی از وقتی را که صرف تنظیم کنایه‌های طعنه‌آمیز برای پاسخ به منتقدان دولت می‌کند، صرف دیده‌بانی و نظارت بر اطرافیان خود کند چرا که تنها در یک مورد، برادر ایشان بعد از موضوع شراکت با مدیرعامل متخلف بانک رفاه در صرافی مشهور خود و ایجاد اختلال در نظام ارزی، دلالی تحریم‌ها، تحصیل فرزندش در آمریکا، حضور تعجب‌برانگیز همسر ایشان در سازمان ملل و حالا ردپای ایشان در انتصاب‌های غیرقانونی، پروژه‌ای است که به تنهایی ماه‌ها باید به بررسی آن پرداخت. مضاف بر اینکه برخی از منابع آگاه این روزها گزارش‌هایی را منتشر می‌کنند که نشان می‌دهد حسین فریدون که پیش از این در نقش «عکاس شخصی رئیس‌جمهور» و «مسؤول باد زدن» ایشان ظاهر شده بود، علاوه بر موارد مذکور، نقش بازجویی از مدیران دولت قبل را نیز بر عهده دارد و بعضاً با احضار آنها، این افراد را مورد مواخذه قرار می‌دهد، رفتارهایی که نه زیبنده جمهوریت است، نه در شأن اسلامیت. همچنین لازم است رئیس‌جمهور محترم در انبوه مشغله خود در ثبت پست‌های توئیتری، نیم‌نگاهی به سیره ائمه بزرگوار و بالاخص رفتار امیرالمومنین علیه‌السلام با برادرش عقیل داشته باشند و یا آنجا که مولای متقیان به مالک اشتر فرمود: «ای مالک! همانا زمامداران را خواص و نزدیکانی است که خودخواه و چپاولگرند و در معاملات انصاف ندارند. ریشه ستمکاری‌شان را با بریدن اسباب آن بخشکان و به هیچ کدام از اطرافیان و خویشاوندانت زمین را واگذار مکن و به‌گونه‌ای با آنان رفتار کن که قراردادی به سودشان منعقد نگردد که به مردم زیان رساند. اگرچه اجرای حق مشکلاتی برای نزدیکانت فراهم آورد، تحمل سنگینی آن را با یاد قیامت بر خود هموار ساز زیرا تحمل آن پسندیده است.» همچنین در ادامه، امیرالمومنین علی علیه‌السلام در مقابله با منطق حاکمیت اشراف، در زمان خود، مالک اشتر را موظف می‌کنند رضایت عامه‌ مردم را ولو به بهای ناخشنودی طبقات ممتاز سرلوحه کار خود قرار دهد. از دیگر سو با توجه به این نکته که دولت تدبیر و امید همواره تلاش دارد عملکرد خود را به بزرگانی چون «امیرکبیر» گره بزند، لازم است رئیس جمهور محترم به جای مطالعه بخش‌های دلخواه زندگی امیرکبیر، تمام تاریخ را به طور کامل مطالعه کنند. آنجا که امیر کبیر پس از شنیدن خبر ابقای شاهزاده موثق‌الدوله (از نزدیکان ناصرالدین شاه) به حکومت قم، نامه‌ای به ناصرالدین شاه با این مضمون می‌نویسد: «خبر رسید که شاهزاده موثق‌الدوله، حاکم قم را که به جرم رشا و ارتشا عزل کرده بودم به توصیه عمه خود ابقا کرده‌اید و سخن هزل بر زبان رانده‌اید. فرستادم او را تحت‌الحفظ به تهران بیاورند تا اعلیحضرت بدانند که اداره امور مملکت به توصیه عمه و خاله نمی‌شود!»
اما نکته دوم در موضوع اعتماد ازدست‌رفته مردم، سخنان رئیس سازمان بازرسی کشور است که آن را تشدید می‌کند. آنجا که قاضی سراج عنوان کرد: «یکی از نزدیکان رئیس جمهور (تکرار می‌کنم: نه نزدیکان دولت!) اصرار کرد که ایشان (علی صدقی) بیاید و رئیس بانک رفاه شود حتی من مخالفت کردم و گفتم که او پرونده سنگینی دارد اما متاسفانه(!) با اصرار و لابی وی این فرد رئیس بانک رفاه شد.» آیا بدین معناست که قوه ‌قضائیه فاقد استقلال است و دولت به سبب قدرت اجرایی خود می‌تواند بر رأی سازمان بازرسی که باید چشم بینای نظام باشد، تاثیر بگذارد؟
نقل است یکی از اقوام شهید بهشتی که پیرمرد و بزرگ فامیل بود، با مراجعه به شهید بهشتی گفت: «پرونده من در فلان دادگاه است» و در ادامه انتظار سفارش از سوی شهید بهشتی داشت ولیکن شهید بهشتی به ایشان فرموده بودند: «اگر حق با شما باشد، حکم به نفع‌تان صادر می‌شود، اگر هم نباشد خب نیست دیگر». چندی پیش نیز وزیر اطلاعات (دستگاه دیگری که جزو دستگاه‌های نظارتی کشور است) با تشکر از رسانه‌ها درباره افشای حقوق‌های نجومی اذعان داشت: «این افشاگری موجب شد دست دولت در رسیدگی به این مساله باز شود.» اولین سوال از وزیر محترم اطلاعات این است که «اگر وزارت اطلاعات از این حقوق‌ها اطلاع داشته و منتظر بوده تا با رسانه‌ای شدن موضوع، به آن رسیدگی کند، آیا بهتر نبود قبل از عمومی شدن ماجرا، آن را بررسی کند تا هم دستاویز رسانه‌های بیگانه نشود، هم اعتماد مردم سلب نشود؟»
*دانشجوی دکترای مدیریت فرهنگی
 

مرحوم آیت‌الله شهید بهشتی در یکی از خاطراتش که مربوط به راهپیمایی در دوران انقلاب می‌باشد، می‌گوید: در راهپیمایی وحدت، مردم عزیز ایران توانستند با درخشیدن یک روزه، تبلیغات شوم چند ماهه دشمنان انقلاب اسلامی ایران را در داخل و خارج بی‌ارزش کنند. بوق‌های تبلیغاتی دشمنان انقلاب همه جا فریاد سر داده بودند که ملت ایران خودش را به زور می‌کشد و آن شور و آن حضور و آن عشق و علاقه به انقلاب، دیگر در ملت نیست. اما راهپیمایی 11 میلیونی در سرتاسر ایران و راهپیمایی 2 میلیون نفری در تهران، نشان داد دشمنان انقلاب اسلامی همانطور که اول، انقلاب ایران را نشناخته بودند، هنوز هم نشناخته‌اند. یادمان نرفته است که سیاستمدارهای آمریکا و سیاستمداران مزدور و نظامیان وابسته به آنها، و خبرنگاران اعزامی آنان به ایران، هر وقت صحبت از انقلاب ایران می‌شد، ما را تهدید می‌کردند. مکرر به خود من می‌گفتند: شما چکار می‌کنید؟ و موقعی که زمان بختیار رسیده بود می‌گفتند: بگذارید بختیار اقلا کار خودش را بکند! من به آنها گفتم: انقلاب ما جهتش مشخص است. مردم می‌دانند چه می‌خواهند. مگر مردم ما را ندیدید که تا بختیار بر روی کار آمد فریاد زدند مرگ بر بختیار نوکر بی‌اختیار! ملت ما نوکری را نمی‌پذیرد. ما را تهدید می‌کردند و می‌گفتند: شما خیلی به این ملت اتکا و اعتماد دارید و بیش از حد خوشبین هستید. ما نگران هستیم که اگر ارتش به وفاداری شاه قیام کند در همین تهران یک میلیون نفر کشته شوند. به اینها گفتم: عیب کار همین جاست که شما ما را نشناخته‌اید. به آنها گفتم وضع شما مانند وضع کسی است که با یک عاشق روبه‌رو شده باشد. آن وقت سخن از معشوقش به میان بیاید و بعد به او بگوید که تو از معشوقت نمی‌ترسی؟! شهادت؛ کشته شدن در راه آرمان الهی، معشوق ماست. آیا شنیده‌ای عاشقی را از معشوق بترسانند. شما ملت ما را به اشتباه با ملت خودتان قیاس می‌کنید، و رهبران مخلص ما را با رجال سیاسی‌تان اشتباه گرفته‌اید. در آنجا یک رجل سیاسی این طرف و آن طرف می‌رود، نطق انتخاباتی می‌کند، مصاحبه می‌کند تا به کرسی برسد. وقتی یک رهبر سیاسی همه تلاشش در عشق یک کرسی است اگر به او بگویند ممکن است در این راه تو را بکشند، واضح است که کناره‌گیری می‌کند. ولی یک رهبر سیاسی و اجتماعی اسلامی و یاران همرزمش از همان آغاز جهاد و مبارزه با عشق شهادت می‌آید؛ عشق به شهادت ناشی از مکتب است.(1)
فرهنگ نو
سال 57، روز چهارم شوال، مصادف با روز شانزده شهریور، دومین راهپیمایی عمومی پرشکوه تهران به دعوت روحانیت مبارز انجام گرفت. هنگامی که جمعیت به سر پیچ شمیران آمدند، نماز ظهر را به اتفاق خواندیم. در آن زمان هنوز برنامه‌ها از قبل هماهنگ نمی‌شد. وقتی نماز تمام شد عده‌ای گفتند: حالا از کدام طرف به راهپیمایی ادامه بدهیم؟ گفتم: مگر ستاد تصمیم قبلی نگرفته است؟ گفتند نه! فقط قرار شده است بر حسب موقعیت تصمیم‌گیری شود. کمی مشورت کردیم و تصمیم گرفتیم به سمت میدان آزادی که شهیاد نام داشت، حرکت کنیم و چون هنگام اعلام کردن نمی‌خواستیم شهیاد بگوییم همان جا ذهن خلاق دوستان اسمی پیدا کرد و گفتند به سمت میدان شیاد می‌رویم! وقتی حرکت کردیم، شاید حوالی دانشگاه بودیم که عده زیادی که هنوز ترس از دلشان زدوده نشده بود، گفتند مردم را به کجا می‌برید؟ به قتلگاه!؟ گفتم: نمی‌بریم، با هم می‌رویم، همه با هم می‌رویم، اگر قتلگاه است همه با هم می‌رویم ما که جلوتر هستیم. بعضی‌ها گفتند خواهرها جلوی صف باشند که دشمنان حیا کرده و حمله نکنند. ما گفتیم خیر! روحانیون باید جلوی صف باشند. برای اینکه خواهرها در عین اینکه در این مبارزه شرکت دارند، باید ما حامی آنها باشیم. حرکت را ادامه دادیم، خبر آوردند در نزدیکی میدان، ماشین‌های مسلح و آماده برای حمله ایستاده‌اند و اگر آنجا برویم، مردم اصلا امکان فرار ندارند و ممکن است هزاران نفر کشته شوند. به آنها گفتم اگر یک میلیون نفر هم کشته شوند باید این راه را برویم، این یک وظیفه است. اگر هم شهید شدیم که به هدفمان رسیده‌ایم. وقتی وارد میدان شدیم خواهرها که در پشت صف حرکت می‌کردند، با مشت‌های گره‌کرده به سمت ماشین‌ها رفتند و ابهت دشمن را شکستند. این کار؛ نشانه یک فرهنگ تازه است که در برابر آن، ماشین مسلح که هیچ، بلکه رگبار مسلسل هم توان ایستادگی ندارد. شاید در همان روز بود که شعار «توپ تانک مسلسل، دیگر اثر ندارد» را بیان کردند. این دگرگونی و این انقلاب راستین در روحیه و در نظام ارزشی انسان‌ها همان چیزی است که اسلام می‌خواهد زیرا اسلام می‌خواهد ما در راه دفاع از خود، سرزمین و دینمان؛ مردمی نترس و جانبازی فداکار باشیم.(2)
پی‌نوشت
1- سخنرانی شهید بهشتی تحت عنوان دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران، 13/5/1358، مسجد مهدیه تهران، آرشیو نوار معاونت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی
2- سخنرانی شهید بهشتی تحت عنوان جهاد در نظام ارزشی اسلامی، اهواز، آرشیو نوار معاونت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی.