دشت کبودرآهنگ و قهاوند که روزگاری سرسبزترین دشت‌های همدان بودند، در حال بیابانی شدن و ایجاد مرکز ریزگرد هستند و وضعیت فروچاله‌ها مانند غده سرطانی در پیکرشان روزبه‌روز وخیم‌تر می‌شود.  «مرگ دشت‌های همدان در راه است»؛ خبر کوتاه است اما نگران‌کننده، چراکه فرونشست زمین در چند نقطه از دشت‌های استان همدان به مرحله خطر نزدیک شده است اما همچنان برداشت بی‌رویه از طریق چاه‌ها ادامه دارد و هنوز بهره‌وری در بخش آب کشاورزی پایین است.  براساس بررسی‌ها، ایران رتبه سوم برداشت آب را از منابع زیرزمینی در جهان دارد و نیمی از دشت‌های کشور ممنوعه و نیم دیگر نیز با اضافه برداشت مواجهند اما این وضعیت در دشت‌های استان همدان زنگ خطر را به صدا درآورده است.  به گفته محققان، منابع آب زیرزمینی پس از یخچال‌ها، دومین منبع آب شیرین موجود در جهان هستند و در نقاطی که آب‌های سطحی از جمله دریاچه‌ها و رودخانه‌ها وجود نداشته یا غیرقابل استفاده باشند نیازهای آبی توسط منابع زیرزمینی برطرف می‌شود. در این میان برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی دلیل اصلی افت سطح آب است و کارشناسان نگران تداوم این قصه تلخ هستند، چراکه همچنان برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی ادامه دارد و هنوز از مدیر و مسؤول گرفته تا کشاورز و روستایی ابراز تأسف می‌کنند و سری به نشانه نگرانی تکان می‌دهند اما اقدام عاجلی دیده نمی‌شود. گذشته از این موضوع آنچه اوضاع دشت‌های همدان را نگران‌کننده کرده است وقوع فروچاله‌هایی در اقصی نقاط این دشت‌هاست، چرا که نشست یا فرونشستن زمین پدیده‌ای است که در اثر خالی شدن آب بافت‌های متراکم و لایه‌های زیرین سطح زمین رخ می‌دهد و در اثر آن سطح زمین به صورت تدریجی و در برخی موارد به طور ناگهانی فرو می‌نشیند.  براساس اعلام مسؤولان، استان همدان دارای ۱۳ دشت مستقل و مشترک است که براساس اعلام کارشناسان احتمال ایجاد فروچاله در تمام آنها وجود دارد اما این احتمال در برخی دشت‌ها همچون قهاوند و کبودرآهنگ بسیار بالاست. در همین راستا کارشناس زمین‌شناسی استان همدان در گفت‌وگو با مهر با بیان اینکه یکی از پدیده‌هایی که در سال‌های اخیر به یکی از بحران‌های خسارت‌بار کشور تبدیل شده و هر چند وقت یک‌بار نیز اخبار مربوط به این پدیده و خسارت‌هایش به گوش می‌خورد، پدیده فرونشست زمین است، گفت: فروچاله‌ها چندی است میهمان ناخوانده دشت‌های همدان شده‌اند. علی محمدی با بیان اینکه فرونشست‌ها، فرورفتگی و نشست‌های ناگهانی سطح زمین با عمق قابل توجهی هستند که به دلایل طبیعی و انسانی رخ داده و گاهی با خسارات جانی و مالی نیز همراه هستند، گفت: با خالی شدن آبخوان، لایه هیدرولیک ضعیف شده و فشار آن کاهش می‌یابد که به همین دلیل زمین نشست کرده و فروچاله یا شکاف‌هایی در زمین ایجاد می‌شود.  وی با تاکید بر اینکه در صورت نبود تدبیر و مدیریت در زمینه آب، باید منتظر اتفاقات ناخوشایند زیادی بود، گفت: در دشت‌های استان همدان بویژه کبودرآهنگ و فامنین فروچاله‌هایی بر اثر برداشت بی‌رویه آب ایجاد شده که جبران‌شان غیرممکن است.  در همین زمینه رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی همدان نیز از نابودی ۶۱ قنات در همدان خبر داد و گفت: در شهر همدان ۷۹ قنات وجود داشت که تنها ۱۸ قنات باقی مانده است. ابوالقاسم سوزنچی با بیان اینکه ۹۰ درصد آب در استان همدان در  بخش کشاورزی و مابقی در بخش‌های شرب و صنعت مصرف می‌شود، گفت: تاکنون ۲۶ فروچاله در استان همدان شناسایی شده است.  وی با بیان اینکه باید از اضافه برداشت‌ها در استان همدان جلوگیری کرد، گفت: در ایجاد فروچاله‌ها ۵۴ درصد به اضافه برداشت‌ها و ۲۶ درصد به برداشت‌های غیرمجاز مربوط می‌شود. وی با بیان اینکه امروز مدیریت خشکسالی حرف نخست را می‌زند، عنوان کرد: اگر وضعیت به همین منوال پیش رود در آینده با مشکل جدی بحران آب در استان مواجه خواهیم بود.  فرماندار کبودرآهنگ نیز پیرامون وضعیت دشت کبودرآهنگ و وجود فروچاله در این دشت با بیان اینکه ۹۰ درصد آب در بخش کشاورزی استفاده می‌شود و باید برای مدیریت آب در این بخش برنامه داشت، گفت: تولید برخی محصولات در استان همدان در ایجاد فروچاله‌ها بی‌تاثیر نیست. احسان قنبری با بیان اینکه جهاد کشاورزی باید کاهش تولید سیب‌زمینی در استان همدان را در برنامه قرار دهد، گفت: تولید محصولات پر آب بر از جمله خیار و هندوانه نیز باید مدیریت شود. وی با بیان اینکه استان همدان با بحران آب روبه‌رو است و در این راستا بروز فروچاله‌ها در دشت‌ها یک هشدار است، گفت: تاکنون ۱۹۰۰ حلقه چاه غیر مجاز در شهرستان کبودرآهنگ شناسایی و ۳۶۰ حلقه چاه نیز در 5/2 سال اخیر مسدود شده است.

برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی در همدان
مدیرکل محیط زیست استان همدان با بیان اینکه علت ایجاد فروچاله تخلیه مخازن زیرزمینی در دشت‌های استان همدان است، گفت: دشت قهاوند و کبودرآهنگ نیازمند اقدام فوری در مدیریت منابع آب است.  محمدعلی محمدی با بیان اینکه اگر برداشت بی‌رویه همچون گذشته ادامه یابد باید منتظر مشکلات بسیاری در دشت‌ها بود، گفت: پس از فرونشست، زمین از نظر قابلیت ذخیره آب عقیم می‌شود و این امر سبب می‌شود آبی در منابع زیرزمینی ذخیره نشود. وی با تاکید بر تغییر رویه در کشت محصولات کشاورزی عنوان کرد برای برون رفت از مشکلات باید به دنبال مدیریت علمی آب بود و برداشت آب با مدیریت صورت گیرد در غیر این صورت باید منتظر اتفاقات ناخوشایند دیگری نیز بود. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان نیز علت اصلی ایجاد فروچاله‌ها را برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی عنوان کرد و گفت: آب ماده هیدرولیکی است که به دلیل حجم و فشار خود، لایه‌های زمین را به صورت پایدار نگه می‌دارد. مرتضی عزالدین عنوان کرد: با خالی شدن آبخوان، لایه هیدرولیک ضعیف شده و فشار آن کاهش می‌یابد که به همین دلیل زمین نشست کرده و فروچاله یا شکاف‌هایی در زمین ایجاد می‌شود. وی گفت: در ۸ سال گذشته فروچاله‌ای در دشت‌های همدان ایجاد نشده ولی احتمال اینکه هر لحظه فروچاله در همه دشت‌های همدان ایجاد شود وجود دارد. با این تفاسیر افت سطح آب‌های زیرزمینی اگرچه یک مشکل جهانی است ولی به دلیل بالا بودن این بحران در کشورمان بویژه استان همدان بسیاری از دشت‌ها با پدیده نشست زمین مواجه شده و فروچاله‌ها حیات دشت‌ها را تهدید می‌کند که باید پیش از آنکه فاجعه‌ای رخ دهد به فکر پیشگیری آن بود.

بازارچه مرزی چیلات دهلران راه‌اندازی می‌شود
استاندار ایلام گفت: بازارچه مرزی چیلات دهلران راه‌اندازی می‌شود. محمدرضا مروارید در گفت‌وگو با فارس در ایلام، اظهار داشت: به همراه جمعی از مدیران استانی به شهرستان دهلران سفر کرده و از نزدیک در جریان موضوعات و مسائل دهلران از جمله ایجاد و راه‌اندازی بازارچه چیلات قرار گرفتم و در این باره نیز دستوراتی صادر شد. نماینده عالی دولت در استان ایلام گفت: مرز دهلران یکی از ظرفیت‌های استان ایلام بوده که قرار است با راه‌اندازی بازارچه مرزی تحولی در اقتصاد شهرستان مرزی دهلران  پدید‌ آید. وی ادامه داد: فراهم کردن بستری مناسب برای راه‌اندازی مرز چیلات در دهلران یکی از موضوعاتی است که در دستور کار مسؤولان امر در استان ایلام و این دستگاه اجرایی قرار دارد. این مسؤول اضافه کرد: خوشبختانه مراحل تصویب مرز چیلات در کمیسیون‌های مختلف انجام شده و به هیأت دولت تحویل شده و همچنین در عراق هم به همین صورت اقداماتی صورت گرفته است.


تجلیل از ورزشکاران بسیجی لرستان
طی مراسمی با حضور جمعی از مسؤولان لرستانی مراسم تجلیل از ورزشکاران بسیجی لرستان در خرم‌آباد برگزار شد. به گزارش فارس از خرم‌آباد، طی مراسمی با حضور محمدرضا ملکشاهی‌راد نماینده مردم خرم‌آباد در مجلس شورای اسلامی، بهروز بازگیر مسؤول بسیج ورزشکاران سپاه حضرت ابوالفضل(ع) لرستان و جمعی از مسؤولان لرستانی مراسم تجلیل از ورزشکاران بسیجی لرستان در خرم‌آباد برگزار شد. در این مراسم مسؤول بسیج ورزشکاران سپاه حضرت ابوالفضل(ع) لرستان گفت: بزرگ‌ترین درس یک پهلوان ایثار و از خودگذشتگی است که شهدای ما الگوی یک پهلوان واقعی هستند. بهروز بازگیر افزود: ترویج فرهنگ پهلوانی ایثار و شهادت، سحلشوری و... باید توسط ورزشکاران بسیجی صورت گیرد. وی عنوان کرد: ما تمام افتخارات گذشته را مدیون ایثار و ازخودگذشتگی رزمندگان
8 سال دفاع مقدس هستیم، از این‌رو ورزشکاران بسیجی باید آن روحیه دفاع‌مقدس را داشته باشند و با فرهنگ ایثار و شهادت آشنا شوند.

پرداخت 200 ریال سود برای هر سهم بانک کارآفرین
مجمع عمومی عادی سالانه بانک کارآفرین سه‌شنبه 29 تیر با حضور صاحبان 89 درصد سهام در سالن مجموعه فرهنگی- ورزشی تلاش برگزار شد. سهامداران این بانک در مجمع عمومی عادی سالانه با تقسیم 200 ریال سود خالص به ازای هر سهم از 314 ریال EPS مصوب موافقت کردند. براساس این گزارش، در این مجمع که با حضور اکثریت سهامداران برگزار شد، صورت‌های سال مالی منتهی به 29 اسفند ماه 1394 به تصویب رسید. همچنین پاداش اعضای هیأت مدیره، حق حضور اعضای غیرموظف هیأت مدیره، انتخاب حسابرس و بازرس قانونی و انتخاب روزنامه کثیرالانتشار برای درج آگهی‌های شرکت از دیگر مواردی بود که در این جلسه به تصویب رسید.


ایرانسل نخستین شرکت بخش خصوصی حامی طبیعت شد
شرکت خدمات ارتباطی ایرانسل و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور تفاهمنامه همکاری مشترک امضا کردند. این اپراتور به‌عنوان نخستین شرکت بخش خصوصی حامی محیط‌ زیست و منابع طبیعی، در راستای اجرای تعهدات و مسؤولیت‌های ملی و اجتماعی خود، تفاهمنامه همکاری مشترکی را با «سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور» به منظور حفاظت از محیط‌زیست به‌عنوان یک وظیفه عمومی و گسترش فرهنگ صیانت از منابع‌ طبیعی کشور منعقد کرد.  علیرضا قلمبردزفولی، مدیرعامل ایرانسل در این مراسم تاکید کرد: حفظ و نگهداری منابع طبیعی، به‌عنوان یک تعهد انسانی-اجتماعی اهمیت مضاعفی پیدا کرده و توجه افکارعمومی و هموطنان عزیزمان را بیش از پیش جلب کرده است. همچنین در این مراسم، خداکرم جلالی رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری گفت: ایرانسل نخستین شرکت بخش خصوصی است که برای حمایت از فعالیت‌های سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور گام برداشته است و با سرلوحه قرار دادن «ما می‌توانیم» به‌عنوان یکی از ارزش‌های سازمانی‌اش، سعی دارد سهمی در خور توجه در حفظ منابع طبیعی ایران عزیزمان ایفا کند.

سعید حاجی‌پور*: «آنها به اندازه‌ کافی برای ورشکست شدن بزرگ بودند.» این جمله، عبارتی آشنا برای آمریکایی‌ها در سال 2008 است؛ آنگاه که با ترکیدن حباب مسکن در ایالات متحده، موسسات مالی وال‌استریت به ورطه نابودی کشیده شدند و طبق آمار منتشره ثروت خانوارهای آمریکایی در این سال به شکل یک سقوط آزاد اُفت کرد، بی‌خانمانی و بیکاری زیاد و هزینه‌های زندگی به نسبت درآمد سرانه کمرشکن شد. اکتبر 2008، رئیس‌جمهور ایالات متحده از کنگره می‌خواهد 700 میلیارد دلار برای نجات شرکت‌های مالی بزرگ کشور در نظر بگیرد. بسیاری پرداختن این کمک از محل مالیات مردم به موسسات وال‌استریت را دور از انصاف می‌دانستند و معتقد بودند این موسسات که در سال‌های گذشته سود‌های هنگفتی را به جیب زده‌اند نباید در این شرایط نابسامان صورتحساب کارکنان خود را از جیب مردم بپردازند اما ظاهراً هیچ جایگزینی وجود نداشت. همه می‌دانستند آنها به اندازه‌ کافی برای ورشکست شدن بزرگ بودند و این استدلال به اندازه کافی موجه بود که کنگره این پیشنهاد را به تصویب برساند. پس از تصویب این طرح و کمک به شرکت‌ها و موسسات، گزارشات خبری حکایت از این داشت که بعضی شرکت‌ها در این وضعیت نابسامان اقتصادی و به هزینه‌ عمومی، میلیون‌ها دلار به مدیران اجرایی‌شان پاداش داده‌اند. اخبار مرتبط با پاداش‌ها، اعتراضات عمومی را در پی داشت. بررسی‌های دقیق‌تر نشان داد در سال 2008، این شرکت‌ها مبلغ 16 میلیارد دلار از محل کمک‌های دولتی به مدیران خود پاداش داده‌اند. در نهایت برای کاهش خشم عمومی، مجلس نمایندگان به منظور بازگرداندن پرداخت‌ها با تصویب یک لایحه، مالیاتی 90 درصدی را بر پاداش‌های پرداخت شده به کارکنان کمپانی‌هایی تحمیل کرد که وجوه پایدار بسته‌ نجات را دریافت ‌کرده بودند.
افکار عمومی منتظر یک پاسخ از سوی مدیران این موسسات به سر می‌برد و پاسخ صریح و روشن بود؛ مدیران مستحق دریافت این کمک‌ها بودند. مدیرانی که در سال‌های 2006 و 2007 بیش از 2 برابر 2008 پاداش گرفته بودند یقینا استحقاق این مقدار را داشتند و این امری عادی و طبیعی بود.
آنها خود را مستحق دریافت پاداش می‌دانستند، چرا که توانسته بودند مانع بروز بحرانی عمیق‌تر و خطرناک‌تر شوند و این پاداش در قبال خدماتی بود که به جامعه عرضه کرده بودند و اساسا خدماتی از این جنس، دستمزد‌هایی بالا را به دنبال دارد.
نتایج شنیدن این روایت‌ها از دنیای غرب، شگفتی تطابق نوع نگاه مدیران در این سو و آن سوی جهان است؛ مدیرانی که این روز‌ها فیش‌های حقوقی‌شان به برکت شبکه‌های مجازی در بین جماعت ایرانی دست ‌‌به دست می‌شود، نگاهی حق به جانب به خود می‌گیرند و - بسان مدیران وال‌استریت- خود را مستحق دریافت چنین پاداش‌هایی می‌دانند و خود را که مدیر دولتی هستند، با مدیران بخش خصوصی وال‌استریت مقایسه می‌کنند! لکن در این بین پرداختن به چند موضوع خالی از لطف نیست.
اول، در مملکتی که حمایت از محرومان و پابرهنگان، ساده‌زیستی مسؤولان، عدالت اقتصادی و از این قسم شعارها زمزمه‌ مدیران و مسؤولان آن است، چنین رفتارهایی چگونه قابل توجیه است؟ چه بهتر است یکبار برای همیشه و در قالب یک نظرسنجی همگانی از مسؤولان و کارگزاران نظام این سوال را پرسید که پس از گذشت حدود 4دهه از پیروزی انقلاب به چه میزان به اهداف و شعائر آن معتقدند و چه‌مقدار آن را با واقعیت مطابق دانسته و به‌دنبال تحقق آن هستند؟
دوم، یقینا برای مدیر محترمی که در گذشته از محل فعالیت‌های اقتصادی میلیاردها تومان درآمد کسب می‌کرده بسیار مشکل خواهد بود- و اصلا از لحاظ اقتصادی به‌صرفه نخواهد بود- با حقوق ناچیز چند میلیونی کارمندی دولت، به خلق خدا خدمت کند. لذا پیشنهاد می‌شود دولت محترم در نهایت ادب و احترام از زحمات پرهزینه این جماعت تشکر و قدردانی کرده و صندلی خدمت را به مدیرانی کم‌خرج‌تر بسپارد!
سوم، این گلایه به دولت محترم وارد است، حال‌که کشور را با خزانه خالی و وضعیتی ویران تحویل گرفته است و سرنخ همه مشکلات کشور به دولت قبل بازمی‌گردد- بر فرض شروع پرداخت‌های نجومی در دولت قبل- چرا جلوی این امر را نگرفته است؟ اگر بیان شود عدم اطلاع مانع این امر شده است به بیان وزیر محترم فعلی دادگستری و رئیس سابق سازمان بازرسی، ایشان در زمان دولت قبل از این موضوع اطلاع داشته و بارها تذکر داده‌اند اما گوش شنوایی نبوده است. پس عدم اطلاع از این موضوع جای تعجب بسیار دارد. در واقع برای جماعتی این سوال مطرح می‌شود که چطور از خزانه‌ خالی اینچنین فیش‌های حقوقی نجومی بیرون می‌آید؟
آخر، آنچه خشم مردم ایالات متحده را در قبال پاداش‌های میلیاردی مدیران وال‌استریت برانگیخت، نه حرص و طمع مدیران آن، بلکه پرداخت پاداش به شکست است. آنها مدیرانی را که خود مسؤول بروز بحران بودند شایسته دریافت این پاداش‌ها نمی‌دانستند. در شرایط حداقلی و بدون در نظر گرفتن شرع و عرف، معقول به‌نظر می‌رسد که ملت از جماعت مدیرانی -که مطابقت فکری بسیاری با مدیران وال‌استریت دارندـ سوال کنند در ازای چه موفقیتی و گشودن کدام گره از مشکلات این مملکت مستحق دریافت این حجم از پاداش‌ها هستند؟ در این وانفسای اقتصادی مملکت چه فتح‌الفتوحی از مدیران بانک‌ها و بیمه‌ها و صندوق‌های دولتی سر زده است که لیاقت حقوق‌های چند ده میلیون تومانی و تسهیلات چندصد میلیونی را دارند؟
مشکل اساسی نشأت گرفته از یک نگاه و بینش است که بدتر و خطرناک‌تر از آن نگاه وال‌استریتی و آمریکایی است که حتی در شرایط شکست هم خود را مستحق دریافت پاداش می‌داند؛ نگاهی که هر عملی را خدمت به انقلاب و مردم تلقی می‌کند و خود را مستحق دریافت پاداش می‌داند. با این نگاه است که جماعتی از مدیران در پس میز‌های مدیریت به‌جای خدمت به خلق نداشته‌شان به‌دنبال حق‌شان می‌گردند.
*کارشناس ارشد اقتصاد

سیدیاسر جبرائیلی: شواهد درباره باج‌گیری شرکت‌های غربی از دولت جناب حجت‌الاسلام  روحانی بابت امضای برجام توسط دولت‌های‌شان، به حد تواتر رسیده است. اوایل سال جاری میلادی فاش شد «توماس پیکرینگ»، سفیر سابق آمریکا در سرزمین‌های اشغالی، مبالغ قابل توجهی از شرکت هواپیمایی بوئینگ دریافت کرده است تا از طریق برگزاری جلسات استماع در کنگره، نگارش نامه به مقامات بلندپایه آمریکایی و نگارش یادداشت‌های تحلیلی برای رسانه‌ها از جمله روزنامه «واشنگتن پست»، از توافق هسته‌ای با ایران حمایت کند.(1) انعقاد قراردادی به ارزش 25 میلیارد دلار توسط شرکت دولتی ایران‌ایر با بوئینگ در دوران «پسابرجام»، فلسفه مداخله بوئینگ به نفع توافق هسته‌ای را آشکار کرد و به سوالاتی از این قبیل که اولا اولویت خرید این مقدار هواپیما برای کشور چیست و ثانیا اگر موانع خرید هواپیما رفع شده، چرا شرکت‌های خصوصی حسب نیاز اقدام به خرید نکنند و شرکت ورشکسته ایران‌ایر چنین هزینه سنگینی را از جیب مردم انجام دهد، پاسخ گفت. اینکه بخشی از حاکمیت آمریکا به هر دلیلی مخالف این قرارداد هواپیمایی باشد و بتواند جلوی آن را بگیرد، یا بخش دیگر موافق قرارداد بوده و موفق شود آن را به انجام برساند،‌ در اینجا اهمیت ندارد. آنچه مهم است اینکه چنین سناریویی پیاده شده، بوئینگ برای برجام هزینه کرده، سودش را در فروش 25 میلیارد دلاری هواپیما به دولت ایران پیگیری می‌کند، و مهم‌تر اینکه این سناریو محدود به بوئینگ نبوده است.
تاکنون اخبار متعددی درباره یک قرارداد محرمانه نفتی میان وزارت نفت دولت یازدهم و شرکت فرانسوی توتال منتشر شده است. جناب آقای «بیژن زنگنه» وزیر نفت دولت آقای روحانی نیز فروردین‌ماه سال جاری تایید کردند برای توسعه میدان نفتی آزادگان جنوبی، یک «سند محرمانه»‌ میان «شرکت ملی نفت ایران و توتال فرانسه امضا شده است».(2) درباره این قرارداد با توتال فرانسه، پرسش‌های مشابهی مربوط به «منافع ملی» ‌وجود دارد که درباره قرارداد با بوئینگ مطرح است. میدان نفتی آزادگان با ظرفیت 35 میلیارد بشکه نفت درجا، یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های نفتی جهان و از میادین مشترک کم‌ریسک محسوب می‌شود و «بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد امکان بهره‌برداری و توسعه این میدان نفتی، نیاز چندانی به فناوری‌های پیشرفته که خارج از توان شرکت‌های داخلی باشد، ندارد».(3) چرا باید شرکت توتال که بابت رشوه‌دهی به مقامات دولت اصلاحات برای پروژه گازی پارس‌جنوبی محکوم شده و ایران را در توسعه میدان سیری  A و E  فریب داده و به ما ضرر هنگفتی وارد کرده است، مجددا طرف قرارداد دولت یازدهم قرار گیرد؟ چرا باید با این شرکت فرانسوی که «لوران فابیوس» وزیر خارجه این کشور در مذاکرات هسته‌ای سنگ‌اندازی می‌کرد، قراردادی اینچنین بسته شود؟ آقای «سیدمهدی حسینی» رئیس کمیته بازنگری قراردادهای نفتی پاسخ این سوالات را داده‌اند تا پشت صحنه فیلمی که لوران فابیوس خرداد 94 و میانه مذاکرات بازی کرد و به «سنگ‌اندازی فرانسه»‌ مشهور شد نیز آشکار شود:‌ «لابی نفتی در دنیا، لابی بسیار قدرتمندی است و از آنجا که ما تجربه مشابهی در این زمینه در زمان قراردادهای بیع متقابل داشتیم، می‌دانستیم این لابی نفتی می‌تواند در پیشبرد مذاکرات هسته‌ای فعلی نیز موثر باشد». می‌توان به‌راحتی حدس زد توتال واسطه شده است تا جلوی «سنگ‌اندازی» نمایشی فابیوس را بگیرد و امروز افرادی در دولت یازدهم واسطه هستند تا میدان نفتی آزادگان را طی یک سند «محرمانه» به توتال واگذار کنند.(4)  ایشان البته در کنار این اعتراف مهم،‌ در حال فشار آوردن به کشور نیز هستند تا سریعا این قراردادها اجرایی شود و آمار داده‌اند که ماهانه 4 میلیارد دلار ضرر تاخیر در اجرای این طرح‌هاست.
درباره این فاجعه‌ای که در حاشیه برجام رخ داده، 2 مساله مهم مرتبط با امنیت ملی و سیاست‌های اقتصادی کشور وجود دارد.
نخست اینکه اگر تا امروز، قراردادهای خرید نجومی هواپیما از شرکت‌های بوئینگ و ایرباس، یا واگذاری پروژه توسعه میدان آزادگان به توتال فرانسه،‌ از زاویه اقتصادی و سیاسی بررسی شده و پرسش‌های جدی درباره اولویت خرید این تعداد هواپیما نسبت به جاده‌سازی و سایر مسائل اقتصادی کشور، چرایی خرید هواپیما برای شرکت دولتی ایران‌ایر، چرایی واگذاری پروژه آزادگان به شرکت بدنام و خیانتکار توتال در عین وجود توان داخلی برای انجام این امر و... مطرح می‌شد، یک نگاه امنیتی نیز باید به این معادلات افزوده شود. پاسخ این سوال مهم است که برجام کدام دستاورد را برای کشور داشته است که بوئینگ و توتال، در قبال قراردادهایی که امروز برای انعقاد آنها تلاش می‌شود و خسارت آنها برای کشور محرز است، لابی کرده و پول خرج کرده‌اند؟ آیا این ماجرا محدود به بوئینگ و ایرباس است یا می‌توان از شرکت‌های دیگری نیز در این زمینه نام برد و سوال‌هایی از این دست مطرح کرد: «چرا فی‌المثل به‌رغم کیفیت بسیار بالای خودروهای کره‌ای، شرکت دولتی ایران‌خودرو وارد قراردادهای عظیم با شرکت‌های دست چندم فرانسوی می‌شود؟» لذا این انتظار طبیعی است که نهادهای امنیتی به این قراردادها ورود کرده و حداقل، ارتباط آنها را با برجام قطع کنند که اگر قراردادی بسته می‌شود، واقعا بر مبنای نیاز اقتصادی و منافع کشور باشد، نه باجی که برای امضای برجام تقدیم شده است.
مساله دوم، درسی است که فاجعه «باج‌های برجام»‌ برای لیبرال‌های ایرانی مدافع و مبلغ تجارت آزاد دارد. غربی‌ها گفته و نوشته‌اند و لیبرال‌های ایرانی نیز باور کرده‌اند لازمه رشد و پیشرفت اقتصادی، عدم مداخله دولت در اقتصاد، عدم حمایت از تولید داخلی، آزادسازی تجاری و برداشتن مرزهای گمرکی است؛ و اگر می‌بینید غرب به پیشرفت فناورانه دست یافته، ناشی از همین آزادسازی و عدم مداخله و سپردن اقتصاد به «دست نامرئی»‌ اسمیت است.  «باج‌های برجام» را اما می‌توان خط بطلان دیگری بر این توهم و آخرین نسخه از نوحمایت‌گرایی دولت‌های غربی از شرکت‌های داخلی خود دانست و درباره آن بحث کرد.
بازار، مهم‌ترین ابزار تولید ثروت برای فعالان اقتصادی است و هرگونه تغییر در وضعیت این ابزار، به نوسان در سود و زیان تولیدکنندگان کالا و خدمات منجر شده و بعضا تعیین‌کننده حیات و ممات اقتصادی آنهاست. مطالعه تاریخ اقتصاد سیاسی به ما می‌گوید کشورهای غربی اولا در مراحل اولیه پیشرفت خود با اعمال محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های گسترده گمرکی، یا اجازه نداده‌اند ملیت‌های بیگانه به ظرفیت بازار داخلی آنها دست یافته و تولیدکنندگان داخلی را – هرچند به صورت نسبی- از این ظرفیت محروم کنند، یا ورود خارجی‌ها به بازار داخلی را بشدت محدود کرده‌اند. از سوی دیگر، از همه ابزارهای خود برای نفوذ و تسلط بر بازارهای خارجی بهره برده‌اند. مشهور است یکی از سیاست‌های استعماری انگلیس علیه ایران عصر قاجار، تحمیل تعرفه بسیار نازل 5 درصدی- و به روایتی 3 درصدی- برای واردات محصولات انگلیسی به ایران بوده است.
دولت‌های غربی پس از اینکه تولیدات داخلی خود را در بازارهای جهانی بلامنازع دیدند، پرچم تجارت آزاد برافراشته و گفتند ما نیز که در گذشته از تولید داخلی حمایت می‌کردیم،‌ اشتباه کرده‌ایم و راه پیشرفت تنها در «آزادی» تجاری است. ادبیات علمی گسترده‌ای در این‌باره تولید شد و فریب‌خوردگانی چون لیبرال‌های کشور ما نیز این علم را آموختند و سینه‌چاک آن شدند. اگر روزی انگلیسی‌ها به زور اسلحه، قرارداد تعرفه 5 درصدی را به دولتمردان قاجار تحمیل می‌کردند، امروز ذهن لیبرال‌های ایرانی به اسارت این تفکر درآمده تا با اشتیاق تمام و به عنوان علم اقتصاد، همان سیاست‌ها را بی‌جیره و مواجب اجرا کنند. غربی‌ها اما به همین ادعای آزادی تجاری و عدم مداخله دولتی نیز وفادار نماندند. ماجرای باج‌های برجام، یک نمونه ملموس مداخله دولتی به نفع شرکت‌های داخلی است.
«جیمز براندر» و «باربارا اسپانسر»، در نظریه سیاست تجاری استراتژیک خود که در دهه 1980 ارائه کردند و از قضا رقابت بوئینگ و ایرباس را مثال قرار دادند، در واقع اصلاحیه‌ای به نظریه تجارت آزاد زده و مداخله دولت برای کسب سود به نفع شرکت داخلی را توجیه کردند. آنها گفتند دولت می‌تواند با اعطای یارانه به بنگاه‌های داخلی و ایجاد قدرت بازار برای آنها در مقابل رقبا، سود را از رقبای خارجی به شرکت‌های داخلی منتقل کند. اما اتفاقی که در حاشیه برجام رخ داده، حوزه چنین نظریه‌ای را بسیار گسترده‌تر کرده است. مساله در باج‌های برجام، اعطای یارانه به بوئینگ یا توتال از سوی واشنگتن و پاریس برای انتقال سود از رقیب خارجی به شرکت داخلی نیست. اینجا دولت با ابزار سیاسی خود نه‌تنها رقبای احتمالی را از بازار حذف کرده، بلکه دست به «خلق بازار» نیز زده است. نه‌تنها از طریق برجام، شرکت‌های ایرانی از پروژه میدان آزادگان محروم شده‌اند و توتال آن را تصاحب کرده، بلکه برای بوئینگ یک بازار منحصربه‌فرد خلق شده است. شاید البته بتوان این فرضیه را نیز مطرح کرد که بوئینگ ممکن است با هدف بهره‌برداری انحصاری از بازار خلق‌شده، از ابزار دولتی برای صادر نشدن مجوز فروش از سوی دولت آمریکا برای فروش ایرباس به ایران نیز بهره گیرد.
اینجاست که بازنگری در قراردادهایی که این ایام، محرمانه و آشکار میان دولت و غول‌های اقتصادی غربی در حال طی روند است، ضروری است و باج‌های برجام برای متفکران و مقامات اقتصادی ما درس‌ مهمی دارد:‌ «صیانت از بازار داخلی برای تولیدکننده ایرانی»، «تلاش برای پیروزی شرکت‌های داخلی بر رقبای خارجی در بازارهای جهانی» و «خلق بازار برای بنگاه‌های داخلی»، یکی از نقش‌های راهبردی دولت در افزایش ثروت و رفاه ملی است. آنها که مدعی آزادسازی تجاری‌اند، هم درگذشته این راه را رفته‌اند،‌ هم امروز در مقابل چشمان متحیر لیبرال‌ها همین سیاست‌ها را اجرا می‌کنند.
----------------------------------
پی‌نوشت
1-http://www.thedailybeast.com/ articles/2016/06/22/boeing-s-man-pushed-for-the-iran-nuclear-deal-and-now-the-company-is-selling-25-billion-worth-of-planes-to-tehran.html
2-http://alef.ir/vdciruapqt1a5q2. cbct.html?340626
3-http://www.farsnews.com/ newstext.php?nn=13950324000489  
4-http://www.iribnews.ir/fa/news /1206205/