تابستان سال 71 وقتی گروهی از همکاران سیدمرتضی آوینی از جمله نادر طالب‌زاده برای شکستن کلیشه‌ گزارش‌های خبری بی‌‌خاصیت آن روز صداوسیما و برای تهیه فیلم مستندی از نسل‌کشی مسلمانان توسط صرب‌ها، با پذیرش خطرهای بی‌شمار جانی به دل مناطق جنگ‌زده بوسنی در قلب اروپا زدند و «خنجر و شقایق» را ساختند، شاید گمان نمی‌کردند این تلاش آنها بعدها با مثله شدن فیلم‌شان توسط مدیریت وقت صداوسیما به یکی از مهم‌ترین جنجال‌های فرهنگی زمانه‌ خود تبدیل شود. اما آن حاشیه‌ها نه‌تنها نشان‌دهنده‌ خصومت مدیریت سازمان صداوسیما و تیم سازنده بود، بلکه با نگاهی دیگر نشان‌دهنده‌ عدم درک اهمیت «مستند بحران» و لزوم بی‌نیازی رسانه‌های ایرانی از تصاویر جهت‌دار رسانه‌های خارجی از چنین وقایعی نیز بود.  کمی به عقب بازگردیم. سال 1337 وقتی ابراهیم گلستان با سرمایه دولتی و به قصد ساخت مستندی سفارشی برای شرکت نفت فیلمی درباره مهار یکی از بزرگ‌ترین آتش‌سوزی‌های تاریخ نفت ایران با نام «یک آتش» ساخت و یکی از نخستین جوایز سینمای ایران از جشنواره‌های جهانی را از ونیز به دست آورد، شاید خودش هم به این نکته دقت نکرده بود که علاوه بر باز کردن پای ایران به جشنواره‌های جهانی، ساخت نخستین نمونه‌های مستند بحران را هم به نام خود ثبت کرده است. اگرچه او پیش از آن نیز تجربه تهیه فیلم و گزارش از کودتای 28 مرداد را برای شبکه بی‌بی‌سی در کارنامه داشت.  بعد از آن اما شاید بتوان مهم‌ترین مستندها از درگیری‌ها و بحران‌ها را در میان فیلم‌های تهیه‌شده از دل انقلاب اسلامی یافت. مهم‌ترین فیلم این دوره را حسین ترابی با نام «برای آزادی» ساخت که بعدها قسمت‌های مختلفش به کرات در بسیاری از آثار تصویری که با محوریت انقلاب ساخته شد، مورد استفاده قرار گرفت و در سال‌های گذشته نیز توسط «مارک کازینزز» مورخ و منتقد سینما در موسسه بی‌اف‌ای لندن به عنوان 10 فیلم مستندی که دنیا را تکان داد، در کنار آثاری از لنی ریفنشتال و مایکل مور انتخاب شد. هرچند کیانوش عیاری نیز در مستند «تازه‌نفس‌ها» تصویر مطلوب خود را از انقلاب و انقلابیون به تصویر کشید. پس از انقلاب و با آغاز جنگ، مستندسازان بحران راهی مناطق جنگی شدند و به ثبت تصاویر دفاع‌مقدس مشغول شدند. در این میان سیدمرتضی آوینی و مجموعه‌ روایت فتحش تبدیل به نام‌های ماندگار مستندسازی از دفاع 8 ساله شدند و مهم‌ترین تصویر را از جنگ ایران و عراق در حافظه تاریخی ایرانیان ثبت کردند. پس از پایان جنگ اما مستندسازان که به ثبت دفاع 8 ساله مشغول بودند به چند گروه تقسیم شدند. عده‌ای باز هم به مستندسازی درباره جنگ ایران و عراق ادامه دادند و عده‌ای دیگر به دل بحران‌های کشورهای مختلف جهان سفر کردند. رضا برجی از چهره‌های شاخص گروه دوم است که از مهم‌ترین خبرنگاران جنگی جهان نیز به حساب می‌آید. او که سابقه عکاسی در جبهه و همکاری با گروه روایت فتح را داشت پس از پایان دفاع‌مقدس بیشتر عمر خود را در جنگ‌ها و آشوب‌های نقاط مختلف دنیا سپری کرد و 14 جنگ مهم از جنگ‌های عراق و افغانستان تا تاجیکستان، کشمیر، قره‌باغ، چچن، بوسنی، کوزوو، لبنان، سومالی، سودان، غزه و جنگ‌های خلیج‌فارس را از دریچه دوربین خود ثبت کرد.  برجی تنها خبرنگار و مستندساز جهان است که توانسته است مدتی را با اسامه بن‌لادن، رهبر القاعده، زندگی کند. او همچنین به همراه محمدحسین جعفریان، دیگر مستندساز بحران مهم سینمای مستند ایران که سال‌های طولانی از عمر خود را در افغانستان گذراند و درگیری‌ها و جنگ‌های آنجا را از نزدیک دید، جزو 6 خبرنگار و مستندساز دنیا هستند که توانسته‌اند «ملامحمد عمر» رهبر طالبان افغانستان را از نزدیک ببینند و با او گفت‌وگو کنند. حاصل تلاش‌ها و حضورهای مستمر برجی و جعفریان در مناطق مختلف دنیا اما ساخت مستندهایی مانند «شیر دره پنجشیر» با محوریت زندگی احمدشاه مسعود، «سفر به جمهوری طالبان»، «افغانستان سلام» و «چه کسی ما را کشت؟» درباره کشتار دیپلمات‌های ایران در مزارشریف از محمدحسین جعفریان، «سواحل اشک و زیتون» درباره جنگ 33 روزه لبنان و «مادران سربرنیتسا» درباره فجایع بوسنی از رضا برجی و «نسل گمشده» درباره جنگ کوزوو به‌صورت مشترک است. در این سال‌ها البته مستند بحران ایران تنها محدود به جنگ‌ها نماند و با وقوع بلایای طبیعی مانند زلزله مستندهایی مانند مستند «آن شب که...» از فرهاد مهرانفر درباره زلزله رودبار و مستند «آسیاب‌های بادی» از مهرداد اسکویی. اما همچنان مهم‌ترین مستندهای بحران ایرانی را آثاری با محوریت درگیری‌های منطقه‌ای تشکیل می‌داد.
«سهیل کریمی» که با به اسارت درآمدن توسط نیروهای آمریکایی در عراق همراه با سعید ابوطالب در سطحی گسترده در جامعه شناخته شد تنها فیلمسازی بود که فیلمی با محوریت کشتار شیعیان در پاراچنار با نام «زخم پیوار» ساخت. او همچنین «فتنه شام»، «زیتون تلخ»، «ما چند نفر» و «همه بچه‌های سیداعلا» را با محوریت اتفاقات سوریه ساخت. محمدرضا عباسیان مستند «قانا» را با محوریت بمباران روستای قانای لبنان توسط اسرائیل ساخت و محسن اسلام‌زاده پس از برجی و جعفریان بار دیگر به افغانستان و به میان طالبان سفر کرد و با ساخت مستند تحسین‌شده «تنها میان طالبان» تصویری واقعی‌تر از طالبان به مخاطب ارائه کرد. در این میان بیداری اسلامی نیز سوژه برخی مستندسازان شد و محسن برمهانی با سفر به تونس در زمان وقوع انقلاب تونس مستند «کریم» را ساخت. سعید فرجی و سلیم غفوری نیز سراغ بحران سومالی رفتند و «سفر به موگادیشو» و «آخرین فرزندان سومالی» را درباره وضعیت اسفبار این کشور آفریقایی ساختند. در چند سال اخیر نیز اتفاقات سوریه و عراق و مساله‌ داعش فصل جدیدی از مستندهای بحران را در سینمای مستند ایران رقم زده است و مستندهای مختلفی مانند «خالد و مجتبی»، «نبرد بلد» و «فرمانده جواد» از روح‌الله رفیعی، A157 از بهروز نورانی‌پور، «پل» از امیرحسین نوروزی، «تک‌تیرانداز» از وحید فراهانی، «نبرد پالمیرا» ساخته ساسان فلاح‌فر و ده‌ها مستند دیگر با این موضوع ساخته شدند که علاوه بر جذب مخاطب بالا توانستند در محافل و جشنواره‌های مختلف نیز حضوری چشمگیر داشته باشند. از بهمن‌ماه 89 که جنگ در سوریه و پس از آن مساله‌ داعش به موضوع اصلی رسانه‌های جدید تبدیل شد در مستندسازی بحران در سراسر جهان نیز فصل جدیدی آغاز شد، چه مستندهایی که از سوی خود داعش و در حمایت از آنها ساخته می‌شد و چه آثار علیه آنها. در ایران نیز به دلیل ارتباط مستقیم با ماجرا و حضور مستشارهای نظامی ایرانی در مناطق عملیاتی سوریه و عراق شاهد جریانی از آثار مستند مرتبط با بحران داعش و مدافعان حرم بودیم که سینمای مستند ایران را کاملا تحت تاثیر خود قرار دادند و به اصلی‌ترین دریچه‌ آگاهی و شناخت مردم از اتفاقات کشورهای درگیر جنگ تبدیل شدند. در این بین بسیاری از مستندهای مرتبط با داعش و مدافعان حرم علاوه بر اینکه توانسته‌اند طیف گسترده‌ای از مردم را جذب خود کنند، در جشنواره‌ها و محافل سینمایی نیز مورد تحسین قرار گرفتند. از جمله مستند «157A» که با دستمایه قرار دادن مضمون امنیت، به داستان 3 دختر نوجوان می‌پردازد که توسط نیروهای داعش مورد تجاوز قرار گرفته‌اند، مستندی که توانست جایزه بهترین فیلم مستند جشنواره فجر را به دست بیاورد و تبدیل به نخستین مستند ایرانی شود که در بخش بین‌الملل جشنواره فجر نیز مورد تقدیر قرار گرفته است. بعدها مستند «بازگرد» به کارگردانی ماریا ماوتی بار دیگر جنگ را از منظر زنان نگاه کرد و زندگی زنان ایزدی در مناطق تحت کنترل داعش را روایت کرد. مستند «پل» از امیرحسین نوروزی نیز در نهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت توانست دیپلم افتخار بهترین کارگردانی مستند نیمه‌بلند را به‌دست بیاورد. مستندی که در آن مستندساز به همراه دوربینش با یک گروه از مدافعان شیعه عراقی همراه می‌شود که باید با وجود حضور تک‌تیراندازهای داعشی در آن‌سو، از روی پلی کوتاه و کم‌عرض بگذرند و آن‌طرف نهر با نیروهای داعش درگیر شوند و در این بین مستندساز نیز در صف اول مبارزه با تروریست‌ها حضور دارد. جز مستند تحسین‌شده‌ «پل» اما مستندهای دیگری نیز با محوریت عملیات‌های مختلف مبارزه با تروریست‌ها ساخته شده است. از جمله «روز ناتمام فرمانده و من» ساخته‌ محسن اسلام‌زاده که روایتگر فعالیت گروهی از مستندسازان ایرانی است که بهار سال ۹۴ با یکی از فرماندهان نظامی عراق در حمرین همراه شدند تا بخشی از عملیات آزادسازی شهر تکریت را ثبت کنند اما در اواسط کار، فیلمبردار مستند به همراه فرمانده عراقی توسط نیروهای داعش مجروح شدند و ساخت مستند نیمه‌تمام باقی ماند. مستند 3 ‌قسمتی «بدون مرز عشق» به کارگردانی وحید فراهانی نیز آزادسازی استان صلاح‌الدین عراق را روایت می‌کند. فراهانی در مستند «بی‌جی» هم روایتگر عملیات آزادسازی پالایشگاه بی‌جی از دست نیروهای تکفیری است و در فیلم «با مرگ، زندگی» روزهای آزادی 2 شهرک استراتژیک نبل و الزهرا را روایت می‌کند. در مستند «آقای ژنرال» نیز سیداحسان اصغرزاده دست روی یکی دیگر از عملیات‌ها گذاشته و با تیمی از ارتش سوریه که برای پاکسازی یک اردوگاه فلسطینی در سوریه اعزام شده‌اند همراه شده است.  در این میان بسیاری از مستندها نیز دست روی شهدا و شخصیت‌های شاخص جنگ گذاشته‌اند. از «ابووهب» حسین پالیزدار که روایتگر زندگی سردار شهید حسین همدانی ا‌ست تا «عارف مسلح» وحید فراهانی که درباره شهید هادی ذوالفقاری است و «فرمانده» به کارگردانی محمدهادی نعمت‌اللهی  که روایتی ا‌ست از زندگی شهید علیرضا توسلی بنیانگذار و فرمانده لشکر فاطمیون و همچنین «فرمانده جواد» از روح‌الله رفیعی که دست روی زندگی و شهادت فرمانده گردان خط‌شکن سرایا‌الخراسانی گذاشته است که پیش از جنگ فارغ‌التحصیل رشته مدیریت از دانشگاه کربلا بوده است. «شیر غوطه» از علی‌محمد ذوالفقاری نیز با محوریت شخصیت سرتیپ شهید محمد محمودعلی از فرماندهان ارتش سوریه ساخته شده است که با شعله‌ور شدن آتش بحران سوریه داوطلبانه به رسته‌های عملیاتی پیوست و نقش بارزی را در آزادسازی مناطق بیابانی اطراف دمشق و فرودگاه بین‌المللی آن ایفا کرد.  اما همه‌ مستندهای شخصیت‌محور تولیدی با موضوع داعش و جنگ‌های سوریه و عراق دست روی شهدای مدافع نگذاشته‌اند و در این بین آثاری مانند «ایرانی‌های مرتد» از زاویه نگاه طرف مقابل به روایت جنگ پرداخته‌اند. مستندی به کارگردانی حمید عبدالله‌زاده که با مصاحبه با یکی از سران گروه داعش که در اجرای حکم اعدام ۱۷۰۰ سرباز عراقی دست داشته ساخته شده است. لیست بلند مستندهای چند سال اخیر سینمای مستند ایران با محوریت جنگ‌های منطقه شامل ده‌ها اثر با موضوعات و ساختارهای دیگر نیز هست. از «مدافعان آمرلی» ساخته‌ محسن اسلام‌زاده که درباره مقاومت مردم آمرلی در محاصره‌ 84 روز‌ه‌ داعش ساخته شده است تا مستند «دو برادر، خالد و مجتبی» که دست روی مساله‌ وحدت مذاهب گذاشته است و در آن خالد و مجتبی دو جوان سنی و شیعه هستند که در منطقه زینبیه به دفاع از کشورشان می‌پردازند و همچنین «نبرد پالمیرا» از ساسان فلاح‌فر که در آن برای نخستین‌بار تصاویری از رزم تیپ فاطمیون دیده می‌شود. با این وجود به نظر می‌رسد با تسلط بیشتر مستندسازان بر سوژه و همچنین حضور جدی‌تر آنها در مناطق عملیاتی در سال‌های آینده نیز طبعا شاهد تولید و پخش چندین مستند پرمخاطب‌تر و جدی‌تر با محوریت جنگ‌های منطقه و شخصیت‌های تاثیرگذار آن از جمله شهدای مدافع حرم خواهیم بود.
منبع: هفت

در هفته‌های منتهی به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و روزهای پس از آن، ویدئوهای حضور «دونالد ترامپ» در فیلم‌های سینمایی و شوهای تلویزیونی در سطحی گسترده در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌گشت، اما باید گفت حتی اگر خود ترامپ به عنوان یک شومن تمام‌عیار تلاشی برای این حضورهای سینمایی نمی‌کرد هم، پس از انتخاب به عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده قطعا هالیوود، به عنوان فعال‌ترین سینمای جهان برای به تصویر کشیدن رؤسای جمهور کشورش، برای به تصویر کشیدن او دست به کار می‌شد، چرا که تا امروز جز رئیس‌جمهورهای تخیلی و غیرواقعی در آثار پرمخاطبی چون «خانه پوشالی» و «24»، تصویر 42 نفر از میان 44 رئیس‌جمهور تاریخ آمریکا در فیلم‌های سینمایی یا سریال‌های تلویزیونی ثبت شده است. آثاری که در آنها گاهی نفر اول کاخ سفید مثل «جان ‌اف‌کندی» مانند یک اسطوره بالا برده می‌شود و گاهی شبیه «ریچارد نیکسون» بشدت مورد انتقاد قرار می‌گیرد اما همیشه و در همه حال نظام سیاسی آمریکا مقدس باقی می‌ماند تا رئیس‌جمهور، مثل «رونالد ریگان» فقط یک بازیگر باشد.  «جکی» ساخته جدید «پابلو لارائین» را باید آخرین فیلم هالیوود با محوریت یک رئیس‌جمهور واقعی دانست؛ فیلمی که باز هم دست روی ماجرای ترور کندی گذاشته است و در آن «ناتالی پورتمن» نقش «ژاکلین کندی» را ایفا می‌کند. «جکی» به وقایع قبل و بعد از ترور جان اف‌کندی می‌پردازد و در آن «کسپر فیلیپسون»، بازیگر 45 ساله دانمارکی نقش رئیس‌جمهور کندی را بازی می‌کند.  در این میان اما شاید بتوان «افسانه سوار تنها» ویلیام فریکر را ضعیف‌ترین اثر هالیوود با حضور رئیس‌جمهور دانست. فیلمی که بهار سال 1981 روی پرده رفت و به‌رغم زمان خوب اکران، شکست سختی در گیشه خورد و آخر سال هم نامزد 5 جایزه تمشک طلایی، از جمله جوایز بدترین فیلم و بازیگر مرد شد و 3 جایزه را به خودش اختصاص داد. در میان فیلم‌های متعدد هالیوود درباره رؤسای‌جمهور آمریکا اما می‌توان «آقای لینکلن جوان» جان فورد را آمریکایی‌ترین اثر این لیست دانست. فیلمی از آمریکایی‌ترین فیلمساز تاریخ هالیوود که برای این فیلم نامزد بهترین فیلمنامه ارجینال اسکار هم شد. «آقای لینکلن جوان» به دلیل ارزش والای تاریخی، فرهنگی و هنری در سال 2003 برای حفظ و نگهداری توسط کتابخانه کنگره آمریکا در فهرست ملی ثبت فیلم قرار گرفت. اما در بین فیلم‌هایی که آمار بودجه و فروش‌شان روشن است و رئیس‌جمهور هم در آنها نقشی کلیدی دارد، «پرل هاربر» مایکل بی ‌را می‌توان پرخرج‌ترین فیلم دانست. فیلمی که در آن «جان وویت» در نقش «فرانکلین روزولت» حضور دارد و با 132 میلیون دلار هزینه برای کمپانی سازنده‌اش توانست سال 2001 بیش از 449 میلیون دلار فروش کند.«پرل هاربر» با وجود فروش خوب 450 میلیون دلاری اما پرفروش‌ترین فیلم با حضور یک رئیس‌جمهور نیست و باید از «تبدیل‌شوندگان؛ نیمه تاریک ماه» با حضور ریچارد نیکسون و 2/1 میلیارد دلار فروش به عنوان پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینما که در آن یک رئیس‌جمهور هم نشان داده می‌شود نام برد. در این بین حضور همزمان «مورگان فریمن»، «متیو مک‌کانهی»، «آنتونی هاپکینز» و «آنا پاکویین» در کنار «جایمن هانسو» و «نایجل هاوثورن» در فیلمی از استیون اسپیلبرگ «آمیستاد» را با معیارهای امروزی تبدیل به پرستاره‌ترین فیلم این لیست کرده است. فیلمی با حضور 2 رئیس‌جمهور آمریکا «مارتین ون بورن» با بازی «نایجل هاوثورن» و «جان کوئنسی آدامز» با بازی «آنتونی هاپکینز».  در این فهرست پرشمار «ویلسون» هنری کینگ با وجود تمام نظرات و نقدهای منفی علیه آن پرافتخارترین فیلم با موضوع یک رئیس‌جمهور در آمریکا به حساب می‌آید. «ویلسون» روایتگر دوران قبل از ریاست‌جمهوری «وودرو ویلسون» و زمانی‌ است که وی برای فرمانداری نیوجرسی تلاش می‌کرد. «ویلسون» نامزد 10 جایزه اسکار از جمله جوایز بهترین فیلم، کارگردانی و بهترین بازیگر نقش اول مرد شد و در نهایت توانست 5 جایزه اسکار از جمله اسکار بهترین فیلمنامه ارجینال را به خود اختصاص دهد. عنوان قدیمی‌ترین فیلم با حضور رؤسای جمهور آمریکا را هم باید به «تولد یک ملت» دیوید گریفیث داد که با بودجه‌ای کمتر از 100 هزار دلار ساخته شد و بین 50 تا 100 میلیون دلار فروش کرد و در آن 2 رئیس‌جمهور مشهور ایالات متحده، «آبراهام لینکلن» و «یولیسیز گرانت» حضور دارند. در این بین اما می‌توان از ایرانی‌ترین فیلم با حضور یکی از رؤسای جمهور ایالات متحده هم نام برد. «حاجی واشنگتن» ساخته‌ پرحاشیه‌ «علی حاتمی» که به مقطعی از تاریخ روابط ایران و آمریکا می‌پردازد که «گروور کلیولند» رئیس‌جمهور ایالات متحده بود و نقش او را هم «ریچارد هریسون» ایفا کرده است. باید به این نکته هم توجه داشت که در بین فیلم‌های هالیوودی آثار پرشماری را هم می‌توان دید که در آنها رؤسای جمهور بعضا حتی بدون هیچ دلیل دراماتیک حضوری گذرا یا هیچکاکی داشته‌اند، از سکانس دست دادن «فارست گامپ» با کندی تا حضور لینکلن در انیمیشن «فیلم لگویی». انقلاب‌ها، کودتاها، ترورها، رقابت‌های انتخاباتی و رسوایی‌های چهره‌ها و گروه‌های سیاسی همواره بهترین مواد خام برای ساختن درام‌های سیاسی جذاب و تاثیرگذار تاریخ سینما بوده‌اند و «آلن جی‌ پاکولا»، کارگردان و تهیه‌کننده سرشناس آمریکایی نیز سال 1976 با دستمایه قرار دادن یکی از مهم‌ترین رسوایی‌های سیاسی تاریخ آمریکا فیلمی را ساخت که تا امروز در میان بهترین آثار سیاسی تاریخ سینما قرار دارد. «همه مردان رئیس‌جمهور» که 2 سال پس از استعفای ریچارد نیکسون، سی‌وهفتمین رئیس‌جمهور ایالات متحده ساخته شد، روایتگر رسوایی «واترگیت» و روند افشای آن توسط 2 روزنامه‌نگار جوان روزنامه واشنگتن‌پست است که در نهایت منجر به کناره‌گیری رئیس‌جمهور از مقام خود شد. ماجرای «واترگیت» به دستگیری 5 دزد در هتلی به همین نام که در آن زمان محل ستاد مرکزی حزب دموکرات در جریان رقابت‌های انتخاباتی آمریکا بود اطلاق می‌شود. ماجرایی که در ابتدا یک دزدی ساده به نظر می‌آمد اما پس از کشف وسایل استراق سمع و مشخص شدن سوابق امنیتی و روابط سیاسی آن 5 نفر، با پیگیری «باب وودوارد» و «کارل برنستین»، 2 روزنامه‌نگار جوان واشنگتن‌پست، حاشیه‌های آن تا پس از رقابت‌های انتخاباتی و پیروزی نیکسون ادامه پیدا کرد و با افشای تلاش وی برای جاسوسی از حزب رقیب و سپس سرپوش گذاشتن بر آن با کناره‌گیری او پایان یافت. پس از این اتفاقات اما «همه مردان رئیس‌جمهور» با علاقه و پیگیری رابرت ردفورد، که خودش نیز نقش «باب وودوارد» را در فیلم ایفا کرد و پیشنهاد او توسط «آلن جی‌پاکولا» ساخته شد و با نامزدی در 8 رشته در جوایز اسکار موفق به دریافت 4 اسکار شد. پاکولا نیز بعدها با ساخت آثاری مانند «واژگونی» و «گزارش پلیکان» نشان داد علاقه زیادی به ساخت درام‌های سیاسی دارد و همواره به عنوان یکی از بهترین سازندگان آثار سیاسی شناخته شد. «همه مردان رئیس‌جمهور» اما نه‌تنها روایتی از یکی از مهم‌ترین جنجال‌های سیاسی تاریخ آمریکاست، بلکه یکی از مهم‌ترین آثار تاریخ سینما درباره رسانه‌ها و اهمیت روزنامه‌نگاری و روزنامه‌نگاران نیز هست. محوریت فیلم تلاش‌های شبانه‌روزی 2 روزنامه‌نگار، با بازی «رابرت ردفورد» و «داستین هافمن»، طی چندین ماه برای یافتن حقیقت و افشای آن است. نکته قابل تامل آنکه برای به تصویر کشیدن تلاش‌های وودوارد و برنستین برای نوشتن گزارش‌های افشاگرانه‌ خود، پاکولا نیز با ماجرای واترگیت و روند افشای آن برخوردی شبه‌مستند دارد و با حذف هرگونه داستان فرعی برای نشان دادن زندگی شخصی شخصیت‌ها یا روابط بین آنها و همچنین خودداری از اضافه کردن هرگونه خرده‌روایت‌های عاطفی و عاشقانه برای کاراکترهای خود به منظور جذب مخاطب بیشتر، فیلم را نیز تبدیل به گزارشی صرف از پیگیری‌های آنها برای کسب اطلاعات بیشتر کرده است، پیگیری‌هایی که در نهایت 2 روزنامه‌نگار گمنام را تبدیل به مهم‌ترین چهره‌های رسانه‌ای زمانه خود کرد.  بنابراین در پایان و با مروری گذرا بر تعداد اندکی از لیست بلندبالای فیلم‌های هالیوودی با حضور رؤسای جمهور ایالات متحده می‌توان این سوال را مطرح کرد که دلیل اهتمام بالای سینمای آمریکا به به تصویر کشیدن رؤسای جمهور و ماجراهای پیرامون آنها با داستان‌های واقعی و حتی غیرواقعی چیست و چرا هیچ سالی را نمی‌توان دید که در آن چند اثر سینمایی و تلویزیونی با محوریت یک رئیس‌جمهور آمریکا ساخته نشده باشد؟ و در مقابل چرا در سینمای ایران با وجود حضور رئیس‌جمهور مورد ترور قرار گرفته مانند شهید رجایی، هنوز یک اثر سینمایی با محوریت رؤسای جمهور و داستان‌های پیرامون آنها ساخته نشده است؟

دکتر موسی نجفی: با تحقیق عمیق‌تر در متون مشروطیت، به این نکته واقف می‌شویم که در همان زمان مشروطه، منتهای روان و روشنی وجود دارد که با توجه به فرهنگ بومی و روحیات مردم، به بیان علت درد و طریقه درمان آن می‌پردازد. و اینگونه بیان‌ها بوده که بیشترین اثر را برای شوق به حرکت در مردم ایجاد می‌کرده است.
ج- میزان تأثیر متون اندیشه مذهبی در مشروطیت
از آثار مزبور، تعدادی مربوط به نظریات علمای دینی و مجتهدان تراز اول و تعدادی نیز به قلم مذهبیون و ملیون آزادی‌خواه پرشور آن عصر است. در این آثار، نکات و جاذبه‌هایی متناسب با وضعیت امروز وجود دارد که آنها را خواندنی و نو می‌کند. به منظور بررسی تطبیقی این آثار، به یکی از رسائل آفتاب و زمین، نظر می‌اندازیم، تا ببینیم بیان حماسه و تحلیل وقایع تاریخ و درس دادن از آن وقایع برای انقلاب مشروطه به چه نحو صورت می‌گرفته است. در این رساله، حماسه و شور مردم چنین توصیف شده است:
چه شدند مسلمانان دین باور؟ کجا رفتند ایرانیان ایمان‌پرور؟ بزرگان اسلام چه شدند؟ سرداران ایران کجایند؟ روح اسلام در کیست و خون ایران در کدام؟ حال که آنها زنده نمی‌شوند، کاش ما بیدار شویم...
... ایران یک مملکتی است که اهالی آن دارای عقاید و معنویاتی هستند که اگرچه تمام قوای مادی آن هم از میان برود و از غفلت و غرور، گاه به گاه نهایت ضعف و ناتوانی حاصل کند، باز به واسطه همان عقاید و معنویات، به محض آنکه یک نفر دل آگاه و خیرخواه قد مردانگی برافرازد و دامن همت را برای اعاده سعادت و استقلال و شوکت و جلال آن بر کمر زند و خورشید آسا از مشرق استعداد این خاک تابناک طلوع کند، فوراً و بلادرنگ اهالی مملکت هم که در تیرگی شب‌های غفلت و
تن آسایی به خواب رفته بودند، از تابش آفتاب با فر و تاب بیدار گشته، و سر از پای نشناخته، پروانه‌وار گرد شمع وجود آن بزرگمرد جمع گشته، پریشانی‌ها را فراهم می‌ساختند... عقیده و معنی را این دو شعر درخشنده مهر سپهر غیرت و مردانگی و فرزند بی‌مانند ایران، فردوسی‌طوسی- که رحمت بر آن تربت پاک باد- بخوبی می‌توان دریافت:
چنین گفت دانا که مردن به نام
به از زنده و دشمن شادکام
تن مرده و گریه دوستان
به از زنده و طعنه دشمنان
و نیز تمام شعرا و ادبا و حکمای علمای ایرانی که می‌توانیم آنها را فرزند ایران بنامیم، همین معانی را در اشعار و کلمات خود اشعار و اظهار داشته‌اند...
در رساله آفتاب و زمین، برای بیان زمانی که ملت ایران اسیر درد و رنج و گرفتار سلطه بیگانه هستند، با جملاتی زیبا و عامه فهم، بخوبی و روشنی توضیح داده شده است که:
همیشه ایرانیان در مانند اینگونه زمان، پدران فرزند مرده بودند و فرزندان پدر کشته؛ همه سوگوار بودند و همگی خشمناک؛ دل‌های‌شان آتشزار بود و چشم‌های‌شان شرربار؛ چهره‌شان پر از چین بود و سینه‌شان آکنده از کین؛ جامه‌شان سیاه بود و خانه‌شان تاریک. آمد و رفت‌شان با خوی‌شان همدرد بود و گفت و شنودشان با همدردان خویش؛ آنی از جوش و خروش نمی‌افتادند و تا آنچه از دست داده، بچنگ نمی‌آوردند، از پای نمی‌نشستند؛ و مادام که خصم را به جای خود نمی‌نشانیدند، در بستر راحت نمی‌خوابیدند. سورشان در آزادی از بند دشمن بود و سرورشان در استقلال و آبادی وطن. و اگر این کارهای بایسته را نپرداخته بودند، پارک سازی و خانه‌پردازی را شایسته نمی‌دانستند. و مادام که تاج و تخت مملکت را از تصرف غیر، خارج و عساکر متجاوز را از قلمرو حکومت اخراج نکرده بودند، از پذیرفتن نام مملکت مدار و قبول اسم فرمانگذار شرم کرده، از خود این آب و خاک آزرم داشتند و چون چنین بودند، چنان بودند...
در این رساله، توجه به عادات و آداب قومی، شرط اصلی پذیرش اصول جدید آزادی و مقابله با استبداد معرفی می‌شود:
چون هر مملکتی و ملتی را دین و مذهب و آداب و احتیاجات و منافع علیحده است، نمی‌توان قوانین مشروطه را کلاً و بدون شور و اخذ رأی و ملاحظات فوق‌الذکر از مملکتی دیگر تقلید و اخذ کرد.
اینگونه جملات و اصول از زبان کسی در می‌آید که تحصیلات غربی نداشته، همچنین از تفکر و ایمان انسان پرشوری بر آمده که با توجه به واقعیات و مقدسات مذهبی و ملی خود و نه از سر تفنن و تقلید به پایه‌ریزی اصول و تمدن و حکومت برای ملت خود نشسته است.
ادامه دارد