روز سیزدهم دی 1357 ژنرال «رابرت هایزر» معاون فرمانده نیروهاى ارتش آمریکا در اروپا ماموریت یافت با هدف تشویق فرماندهان ارتش شاه به حمایت از نخست‌وزیری بختیار به تهران سفر کند. وی 14 دی وارد تهران شد.  هایزر در حالى که در قسمت بار هواپیما پنهان شده بود، بدون اطلاع قبلى با یک هواپیماى نظامى از اشتوتگارت آلمان عازم تهران شد و هواپیماى حامل وى در فرودگاه مهرآباد به زمین نشست. هایزر درباره چگونگى ورودش به تهران در کتاب «مأموریت در تهران» نوشت:  «خبر ورود من به ایران به طور سرى به اطلاع ژنرال «فیلیپ گاست» رئیس هیات مستشارى آمریکا در ایران رسیده ‏بود و ترتیب استقبال از من، به طور مخفیانه داده شده‏ بود. درهاى هواپیما که باز شد، چندین نظامى آمریکایى وارد هواپیما شدند. برخى از آنها، لباس نظامى بر تن داشتند و برخى دیگر، لباس شخصى پوشیده بودند و براى تخلیه سوخت وارد هواپیما شدند. من از هواپیما دور شدم... در سفرهاى قبلى، مهم‌ترین رهبران نظامى حکومت شاه در فرودگاه به استقبال من مى‏آمدند و مراسم استقبال هم پرطمطراق بود اما این بار با همیشه فرق مى‏کرد».  هایزر در شب اول ورودش به تهران درباره وضعیت این شهر نوشت: «عبور از خیابان‌هاى تهران، براى من تکان‌دهنده بود. این شهر پرتحرک، اینک کاملاً فلج شده بود، خیابان‌ها خالى بودند، حتى یک اتومبیل، اتوبوس یا موتوسیکلت هم در خیابان‌ها دیده نمى‏شد. از میدان شهیاد [آزادى] تا آن سوى شهر، همه جا تعطیل به نظر مى‏رسید. مغازه‏ها بسته بودند، پیاده‏روها خالى و جایگاه‌هاى بنزین تعطیل بودند... روى پنجره‏ها یک در میان تصویر آیت‏الله خمینى دیده مى‏شد. نیروهاى مخالف، کنترل ارگان‌هاى حیاتى را در دست گرفته بودند».  هایزر در ادامه نوشت: «مردم فریاد مى‏زدند «الله‏اکبر» و صدا از پشت‌بام‌هاى نزدیک به گوش مى‏رسید؛ به هر فریادى از گوشه‏اى دیگر پاسخ داده مى‏شد. در تاریکى صداى تیراندازى از سلاح‌هاى خودکار شنیده مى‏شد».  هایزر از فرودگاه مهرآباد ابتدا به منزل ژنرال هووى استون (Howie Stone) فرمانده بخش نیروى زمینى در دفتر وابسته نظامى و مستشارى نظامى آمریکا در تهران رفت. در این محل اعضاى مهم و اصلى اداره مستشارى جمع بودند. ژنرال گاست، رئیس اداره مستشارى، ژنرال جرج کرتز (George J. Kertesz) نماینده نیروى هوایى و آدمیرال فرانک کالینز (Frank C. Collins) نماینده نیروى دریایى. این افسران هایزر را در جریان امور نظامى ایران و اداره مستشارى قرار دادند. همه آنان یک نظر مشترک داشتند: اوضاع ایران از کنترل خارج شده ‏است. سپس هایزر به منزل ژنرال گاست رفت و شب را بدون پلک بر هم زدن به صبح رساند. بخش عربى رادیو عدن نیز اعلام کرد: «به‏رغم اینکه افکار عمومى ایران و جهان مداخله آمریکا در امور ایران را نکوهش مى‏کنند، ایالات متحده همچنان به مداخله خود در ایران ادامه مى‏دهد.» این رادیو در ادامه افزود: «فرستاده آمریکا براى یک مأموریت ویژه و انجام مشورت‌هایى با افسران عالیرتبه ایران و شاه به طور محرمانه وارد تهران شده ‏است.» به نوشته هیکل در کتاب «ایران؛ روایتى که ناگفته ماند» هدف مأموریت هایزر، تشویق نیروهاى مسلح ایران براى انتقال وفادارى از شاه به بختیار بود و قرار بود او به عنوان رئیس ستاد ارتش همان شغل ژنرال عباس قره‏باغى را به دست بگیرد و اطمینان بدهد بعد از رفتن شاه از کشور، نیروهاى مسلح به بختیار وفادار بمانند.... دکتر مهران کامروا، استاد و رئیس گروه علوم سیاسى دانشگاه نورث ریچ (Northridge) آمریکا، در کتاب «انقلاب ایران؛ ریشه‏هاى آشوب» درباره چگونگى اعزام هایزر به ایران نوشت: «اگرچه دولت کارتر کاملاً از بختیار حمایت کرد اما بسیارى در وزارت امور خارجه از جمله سفیر [سولیوان] فکر نمى‏کردند او بتواند ماه ژانویه را پشت سر بگذارد. رئیس‌جمهور کارتر، برژینسکى، وزیر دفاع براون و وزیر انرژى شلزینگر مخالف این فکر بودند. به منظور اطمینان یافتن از اینکه بختیار جان سالم به در خواهد برد، واشنگتن تصمیم گرفت یک افسر عالىرتبه نظامى به ایران گسیل دارد تا نیروهاى مسلح را در پشتیبانى از نخست‏وزیر جدید گرد هم آورد. ژنرال رابرت هایزر، فرمانده نیروهاى ناتو در اروپا براى این مأموریت انتخاب شد. هایزر در چند مناسبت به ایران سفر کرده بود و شخصا اکثر رهبران نظامى ایران را مى‏شناخت. به او دستور دادند بى‏درنگ عازم ایران شود و مراتب نگرانى و اطمینان رئیس‏جمهور آمریکا را به رهبران نظامى حاضر در تهران انتقال دهد. قرار بود آنها را ترغیب کند «منسجم بمانند و تنگاتنگ هم کار کنند و کشور را ترک نگویند». مأموریت پیشنهادى هایزر شدیدا مورد مخالفت مافوق بلافصلش، فرمانده عالى نیروهاى ناتو ـ ژنرال الکساندر هیگ ـ و سفیر سولیوان قرار گرفت. هایزر نیز به همین اندازه دلواپس تحقق‏پذیرى مأموریتش بود. او بعدها نوشت: «نمى‏فهمیدم چه چیزى مى‏توانستم به دست آورم.» به علاوه، در واشنگتن بر سر هدف دقیق سفر ژنرال به ایران و معنا و مفهوم دستورات داده‌شده به او اختلاف نظر وجود داشت. کارتر دستورات را تنها به عنوان آخرین حربه، مهر تأییدى بر کودتا مى‏دید اما برژینسکى مأموریت هایزر و دستورات همراهش را چراغ سبزى براى کودتا مى‏دانست. برژینسکى مى‏نویسد: «هدف از مأموریت هایزر این بود که اساس استیلاى نظامى را در صورت لزوم، پى‏ریزى کند و در این حین رهبرى مورد نیاز را ایجاد کند.» در این زمان، برژینسکى «با بى‌میلى» به این نتیجه رسیده بود که یک دولت نظامى بدون شاه «تنها چاره قابل طرح» بوده است».  مهران کامروا در ادامه درباره فعالیت‌هاى هایزر پس از ورود به تهران مى‏نویسد: «هایزر 4 ژانویه/ 14 دى وارد تهران شد و به سرعت براى ملاقات با تمام رهبران نظامى کلیدى اقدام کرد. هایزر پس از نشست‌هاى زیاد با تک‏تک فرماندهان شاخه‏هاى نظامى و دیگر افسران عالیرتبه، آنها را در «حالتى کاملاً درمانده» یافت. همگى نگران امنیت شخصى‏شان بودند و مى‏خواستند در صورتى که شاه کشور را ترک کرد با او بروند. همچنین اکثرشان از سفیران انگلیس و آمریکا یعنی پارسونز و سولیوان به خاطر فشار آوردن به شاه براى ترک کشور خشمگین بودند. همین‏طور هم از ایالات متحده مى‏خواستند از نفوذش براى ساکت کردن خمینى و پوشش خبرى رک و صریح بنگاه خبرپراکنى انگلیس [رادیو بى‌بى‌سى] از ناآرامى ایران استفاده کنند. آنها همگى اظهار مى‏کردند بختیار چیز خیلى کمى مى‏تواند به دست آورد و او را فقط مردى پشت میزنشین مى‏نامیدند». خبرگزارى آسوشیتدپرس درباره عزیمت هایزر به تهران در گزارشى از واشنگتن اعلام کرد: «دولت آمریکا براى حصول اطمینان از حفاظت دقیق از تجهیزات نظامى و جاسوسى مخفى این کشور در ایران، یک ژنرال چهار ستاره را به ایران فرستاده‏ است. فرستاده آمریکا همچنین نفوذ ارتش را در صورت روى کار آمدن دولت چپگرا در ایران ارزیابى خواهد کرد. منابع وزارت دفاع آمریکا اعلام کردند رابرت هایزر... با مقامات نظامى ایران به مشورت پرداخته و مقامات آمریکایى امیدوارند ارتش بتواند نفوذ خود را براى برقرارى ثبات در ایران حفظ کند. مقامات آمریکایى نگران وسایل و تجهیزات امنیتى سرى خود هستند که در ایران به کار گرفته شده و این نگرانى بویژه با روى کار آمدن احتمالى یک دولت طرفدار شوروى یا بروز هرج و مرج به دنبال پایان یافتن حکومت استبدادى در ایران شدت مى‏یابد».  «جیمز بیل» در کتاب «شیر و عقاب» درباره چگونگى اعزام هایزر به تهران و هدفش از این مأموریت نوشت: «توصیه‏هاى بى‏ثمر بال در مورد ایران خیلى زود جاى خود را به پیشنهاد وزارت دفاع داد که از سوى برژینسکى مورد حمایت قرار گرفت. بدین ترتیب که یک افسر عالیرتبه نظامى به ایران فرستاده شود تا با نیروهاى مسلح ایران تماس بگیرد. هایزر با این مأموریت که نیروهاى ارتش ایران را منسجم نموده، و به آنها گوشزد کند که ایالات متحده از رژیم فعلى پشتیبانى مى‏نماید، راهی تهران شد. به گفته خودش «من از سوى دولت ایالات متحده به آنجا گسیل شدم تا نیروهاى ارتش ایران را تشویق کنم که از حکومت قانونى خود پشتیبانى کنند.» قرار بر این بود ارتش از شاپور بختیار نخست‏وزیر حمایت کند و اگر دولت از هم پاشید، هایزر، امراى ارتش را وادار به کودتا کند. به گفته هایزر: «اگر دولت از هم مى‏پاشید، من باید مترصد فرصت مناسبى براى دست به کار شدن نظامیان باشم». برژینسکى نیز درباره هدف مأموریت هایزر در ایران از طرح یک کودتاى نظامى در ایران در صورت شکست بختیار توسط هایزر خبر داد و در کتاب خاطرات دوران خدمت خود در کاخ سفید نوشت: «اجراى نقشه کودتا در ایران، هم به یک برنامه‏ریزى دقیق و طرح لجستیکى و هم به تصمیم و اراده سیاسى از طرف فرماندهان نظامى ایران بستگى داشت و علاوه بر آن مستلزم علامت یا اجازه‏اى از طرف یک مقام قابل قبول بود. مأموریت هایزر آماده نگاه داشتن ارتش ایران براى انجام چنین برنامه‏اى در صورت ضرورت بود و با رفتن شاه از ایران فقط واشنگتن مى‏توانست علامت لازم را براى اجراى این نقشه در ایران بدهد».  ارتشبد «حسین فردوست» درباره پنهانى بودن سفر هایزر به تهران در کتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوى» مى‏نویسد: «من از ورود هایزر اطلاع نداشتم و محمدرضا پهلوى نیز اطلاعى نداشت.» رابرت هایزر درباره مأموریت خود در ایران در کتاب مأموریت در تهران نوشت: «اولین مساله‏اى که باید با آن روبه‌رو مى‏شدیم، رفتن شاه بود. باید درمى‏یافتیم هر کدام از فرماندهان با رفتن شاه چه مى‏کردند. واشنگتن درست فکر کرده بود که وظیفه اصلى ما طبق رهنمود کارتر، جلوگیرى از فرار فرماندهان (بعد از رفتن شاه) بود. باید فرماندهان مى‏ماندند و در تثبیت دولت و در دست گرفتن اوضاع مملکت کمک مى‏کردند. مساله دوم، اکراه آنها از کار با بختیار بود. وفادارى آنها به شاه آنقدر قوى بود که به نظر نمى‏رسید به انقیاد جدیدى گردن نهند. به بختیار هم قلبا اعتماد نداشتند. ترس آنها را درک مى‏کردم. بختیار، عضو جبهه ملى بود و همه مى‏ترسیدند ورود او به معناى خروج دیگران باشد، همه نگران بودند بختیار ممکن است خبر تشکیل «هیات کودتا» را شنیده باشد و در آن صورت، به محض رفتن، شاه آنها را قلع و قمع کند. مساله سوم، تهیه طرح اولویت‌ها براى نخست‏وزیر جدید بود، طرح‌هاى گسترده‏اى براى به حرکت درآوردن اقتصاد و سر پا آوردن دوباره کشور، مورد نیاز بود».
منبع: روزشمار انقلاب اسلامی

زهره رحمانی*:  وقتی توفان انقلاب اسلامی ایران پایه‌های رژیم پهلوی را درنوردید و منجر به سرنگونی رژیم گردید، بنیان بسیاری از نظریه‌های انقلاب نیز با چالش‌های اساسی مواجه شد، زیرا کمتر کسی وقوع چنین انقلابی را پیش‌بینی می‌کرد. این انقلاب در حالی رخ داد که علاوه بر نظریه‌پردازان، بسیاری از سیاستمداران و دستگاه‌های اطلاعاتی دنیا مانند سازمان اطلاعاتی سیا- که آشنایی نزدیکی با وقایع کشور داشتند- از وقوع آن متحیر شدند. در رأس سیاستمداران، می‌توان از کارتر، رئیس‌جمهور وقت آمریکا نام برد. وی به‌حدی به قدرت شاه و کشور و آرامش آن مطمئن بود که در جمله‌ای خطاب به شاه، ایران را «جزیره‌ ثبات» نامید.  در میان نهادهایی که می‌توانستند انقلاب اسلامی را پیش‌بینی کنند، عملکرد سازمان سیا از همه بدتر بود، زیرا این نهاد اطلاعاتی به‌‌رغم بهره‌مندی از وجود چندین هزار کارشناس و نیروی اطلاعاتی، در گزارشی اشتباه از تحولات ایران در سال 57 معتقد بود شاه تا 10 سال دیگر بر سر قدرت خواهد بود. با این توضیحات سوال اساسی این است: «چرا نهادی مانند سازمان سیا- که مهم‌ترین نهاد اطلاعاتی- امنیتی آمریکا محسوب می‌شود- نتوانست تحولات انقلابی ایران را پیش‌بینی کند؟» در پاسخ به این سوال می‌توان این فرضیه را مطرح کرد که اولاً این نهادها بیش از حد به قدرت شاه و نیروهای نظامی و اطلاعات ساواک خوش‌بین بودند. ثانیاً سازمان سیا نتوانست قدرت و نفوذ واقعی امام میان مردم و نظامیان را بخوبی درک کند. در ادامه‌ مقاله، تلاش می‌کنیم محورهای یادشده را تبیین کنیم.
 وقوع انقلاب و تحیر سیاستمداران و سازمان‌های اطلاعاتی
 انقلاب ایران در شرایطی به وقوع پیوست که به نظر می‌رسید رژیم شاه به‌عنوان ژاندارم منطقه با بهره‌مندی از یک ارتش قوی، از موقعیت مناسبی در برخورد با مخالفان برخوردار است. همین موضوع باعث شده بود از دید بسیاری از صاحب‌نظران، وقوع انقلاب در ایران غیرمنتظره به نظر برسد. بنابراین با پیروزی انقلاب، اندیشمندانی چون «تدا اسکاچپول» اذعان داشتند «انقلاب ایران موردی از انقلاب اجتماعی بود که غیرقابل انتظار و حیرت‌انگیز برای همه تئوری‌‌پردازان انقلاب بود.» یا «میشل فوکو» (فیلسوف و جامعه‌شناس فرانسوی) ضمن سفر به ایران، به این نتیجه می‌رسد که این انقلاب پدیده‌ای نو و منحصربه‌فرد است. این موضوع در میان سیاستمدارانی چون «جیمی کارتر» رئیس‌جمهوری وقت آمریکا نیز صادق بود، زیرا وی در جمله‌ای معروف خطاب به شاه در سال 56 گفت: «ایران تحت رهبری باعظمت شاه، جزیره‌ ثبات در یکی از پرآشوب‌ترین مناطق جهان است.»بنابراین از نظر کارتر نیز وقوع انقلاب در ایران غیرمحتمل به نظر می‌رسید.  البته عدم آگاهی از تحولات انقلاب تنها به صاحب‌نظران و سیاستمداران محدود نبود، بلکه بسیاری از نهادهای مهم دنیا نیز که در ارتباط نزدیک با ایران قرار داشتند، از پیش‌بینی انقلاب ناتوان ماندند. از جمله‌ این نهادها می‌توان به سفارت آمریکا اشاره کرد. این سفارت در نخستین روز خرداد 57 در گزارشی که به وزارت خارجه‌ آمریکا ارسال کرد، با ابراز رضایت و خوش‌بینی نسبت به آرامش نسبی در ایران، در بررسی وضعیت کشور نوشت: «... به‌رغم وقایع گاه‌وبیگاه اینجا و آنجا، یک آرامش نسبی جایگزین آشفتگی‌های اخیر در جبهه‌ مخالفان ایران شده است، در حالی که در طول چند ماه گذشته، تقریباً روزانه یک واقعه یا بیشتر اتفاق می‌افتاد. شمار این وقایع اخیراً به سه یا چهار واقعه در هفته کاهش یافته است.»  اما شاید در میان این نهادها، عملکرد سازمان سیا از همه بدتر بود، زیرا این سازمان ضمن اینکه یک نهاد اطلاعاتی قوی به‌شمار می‌رود، با شخص شاه و بسیاری از نهادهای امنیتی- اطلاعاتی ایران از جمله ساواک در ارتباط مستقیم بود. سازمان سیا نیز در گزارشی که از وقایع ایران در سال 1978 به کاخ سفید مخابره کرد، بر این باور بود که «ایران دستخوش انقلاب یا حتی در مرحله‌ پیش از انقلاب نیست... و شاه تا 10 سال دیگر بر سر قدرت خواهد بود.»اما این پیش‌بینی غلط از آب درآمد و درست 5 ماه بعد از این گزارش، انقلاب ایران به وقوع پیوست. حال مساله‌ مهم این است که چرا سازمان سیا (که وظیفه جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات مهم درباره کشورها، حکومت‌ها، شرکت‌های اقتصادی و افراد خارجی را به‌عهده دارد) نتوانست وقوع انقلاب را به‌درستی پیش‌بینی کند! در پاسخ به این سوال، می‌توان به چند دلیل مهم اشاره کرد.
 خوش‌بینی بیش از حد به قدرت شاه و ساواک
 یکی از دلایل مهم در رابطه با شکست سیا در پیش‌بینی انقلاب ایران، ارزیابی خوش‌بینانه‌ سیا از قدرت نظامی شاه بود. طبق آمارهای موجود، ایران از نظر هزینه‌های نظامی «در سال 1353ش/1974م، در بین 138 کشور، رتبه‌ هفتم را در جهان به خود اختصاص داده بود.» در واقع مهم‌ترین ابزار قدرت رژیم پهلوی، ابزار نظامی محسوب می‌شد که مرکب از نیروی زمینی، نیروی دریایی، نیروی هوایی، سازمان گارد شاهنشاهی و... بود. شاه از این ابزار در سرکوب بسیاری از جنبش‌های آزادی‌خواهانه و اعتراضی مانند قیام 15 خرداد 42 و... بخوبی استفاده کرد اما درباره انقلاب این اتفاق صورت نگرفت، چراکه واقعیت‌های نظامی کشور در آستانه انقلاب، متفاوت از سال‌های قبل از آن بود. در این سال‌ها، بسیاری از نظامیان به دلیل اختلافات داخلی، «اسلحه‌ اصلی و اساسی خود، یعنی روحیه‌شان را از دست داده بودند.» و مذهب به‌عنوان عامل اصلی در انقلاب و نیز همبستگی با امام، در روحیه بسیاری از نظامیان تأثیر مثبتی نهاده بود.  «در واقع تقید مذهبی در سال‌های نزدیک به انقلاب، در ارتش و بدنه آن مطرح بوده است. از سال 52 تقید مذهبی در ارتش تقریباً همپای تقید مذهبی- ملی مردم ما دیده می‌شد.» دلایل اثبات‌کننده‌ این امر، اعترافاتی است که خود سران نیروهای نظامی داشته‌اند: «برابر اظهارات سپهبد جعفری، سرپرست شهربانی کشور، در شورای امنیت ملی (در دولت بختیار)، تعدادی از پرسنل شهربانی کتباً گزارش کرده بودند از مقلدان آیت‌الله خمینی بوده، نمی‌توانند برخلاف دستورات آیت‌الله عمل نمایند.» بنابراین زمانی که نظامیان احساس کردند شاه پایبندی چندانی به مذهب ندارد، او را تنها گذاشتند و در برهه‌ انقلاب بی‌طرفی اختیار کرده یا همگام با مردم در مبارزات شرکت کردند.  از طرفی ارتش در این سال‌ها، دچار اختلافات داخلی شده و اتحاد و یکپارچگی خود را از دست داده بود. دلیل این مدعا، «فرار سربازان از پادگان‌ها، خودداری تعداد قابل‌ توجهی از آنها از تیراندازی به مردم و تمرد آنان از فرمان مافوق، اعلام همبستگی گروهی از نظامیان از جمله همافران نیروی هوایی با انقلاب و رهبری آن یعنی امام‌ خمینی (ره)» است. و این همان واقعیاتی است که سازمان اطلاعاتی سیا نتوانسته بود آنها را درک کند. بنابراین زمانی که موج انقلاب کشور را در بر گرفت، بسیاری از نظامیان از محل خدمت خود فرار کرده و به مردم پیوستند. عامل اشتباه محاسباتی دیگر سیا، تکیه بیش از حد به اطلاعات ساواک بود. ساواک و سازمان سیا ارتباط نزدیکی با یکدیگر داشتند و سازمان برای اطلاع از شرایط کشور و مخالفان رژیم شاه، به اطلاعات داده‌شده توسط سازمان اطلاعات‌ و امنیت ایران (ساواک) اعتماد داشت. این اعتماد از آنجا ناشی می‌شد که ساواک اطلاعات کسب‌شده از نیروهای مخالف و برانداز را طبق توافق، براحتی در اختیار سازمان سیا قرار می‌داد. بنابراین در حالی که ساواک نتوانسته بود واقعیات ارتش را درک کند و اطلاعات صحیح و دقیقی را از وضعیت نیروهای نظامی استخراج کند، سیا این اطلاعات را مبنای تحلیل خود قرار می‌داد؛ به‌طوری‌که رهبران سیا بعدها در پاسخ به انتقادات وارده به سیا مبنی بر عدم پیش‌بینی انقلاب، «حرف‌های «استانفیلد ترنر» رئیس وقت سیا را بازگو می‌کردند که تنها منبع موثق اطلاعاتی سیا از اوضاع ایران، ساواک بوده و شکست سیا در پیش‌بینی حوادث ایران به‌خاطر اعتماد به ساواک بوده است.»
 عدم درک صحیح سازمان سیا از مردم و رهبری
 سازمان سیا هیچ‌گاه نتوانست علل اعتراضات مردمی و خواسته‌های آنان را درک کرده و آن را جدی بگیرد. «هوارد هارت» (کفیل سرپرست ایستگاه سیا در تهران) می‌گوید: «ما هنوز این ملت را نشناخته و به افکار و عقایدشان‌ پی نبرده بودیم.»در واقع سازمان در رابطه با مردم بر این باور بود با اقداماتی که شاه در راستای توسعه و اصلاحات کشور انجام داده است، مردم از او رضایت داشته و به او وفادار خواهند بود. در حالی که «اصلاحات، بسیار کمتر از آنچه ادعا می‌شد برای دهقانان مفید واقع شده بود. مهاجران روستایی در شهرها از لحاظ اجتماعی و اقتصادی، زندگی سختی را می‌گذراندند و اقتصاد متکی به نفت با انبوهی از مشکلات روبه‌رو بود...» تصورات اشتباه سازمان در رابطه با میزان قدرت و نفوذ امام خمینی نیز صادق بود. سیا هیچ‌گاه نتوانست قدرت رهبر کبیر انقلاب اسلامی و نفوذش بر مردم را به‌خوبی درک کند! ترنر در بخشی از کتاب خود، «پیش از خواندن بسوزانید»، در اعتراف به این اشتباه می‌نویسد: «ما از درک آیت‌الله خمینی رهبر انقلاب و میزان نفوذ او عاجز بودیم.»  به همین دلیل، سیا هیچ‌گاه تصور نمی‌کرد مردم به رهبری امام خمینی(ره) بتوانند پایه‌های رژیم پهلوی را بلرزانند: «ما هرگز تصور نمی‌کردیم همه‌ گروه‌های ناراضی و مخالف شاه توسط یک روحانی 79 ساله به نام آیت‌الله خمینی که به حالت تبعید در فرانسه به سر می‌برد، به هم جوش داده شوند.» بنابراین همین اشتباهات باعث شد سازمان اطلاعاتی سیا به‌عنوان یک نهاد اطلاعاتی مهم نتواند تحولات انقلاب در ایران را پیش‌بینی کند و در نتیجه، با وقوع انقلاب، دچار تعجب و تحیر شد.  در نهایت، بررسی مطلب فوق نشان داد به‌رغم آنکه نارضایتی از رژیم پهلوی در میان مردم به اوج خود رسیده بود اما بسیاری از صاحب‌نظران و نهادهای اطلاعاتی دنیا بویژه سازمان سیا، با تکیه بر اطلاعات ناصحیح و عدم شناخت و درک واقعی قدرت رهبری و همبستگی مردم با امام خمینی، از پیش‌بینی انقلاب و تحولات آن عاجز ماندند. در واقع سازمان سیا با خوش‌بینی زیاد، قدرت شاه و ارتش را فراتر از واقعیات تصور می‌کرد و بر این باور بود ارتش و نیروی نظامی توان مقابله با نیروی مخالف را دارد؛ غافل از آنکه شاکله نیروی نظامی کشور مدت‌ها قبل، به علت همبستگی بسیاری از نظامیان با رهبر کبیر انقلاب و اختلافات درونی آن، از هم پاشیده بود.
 * پژوهشگر انقلاب اسلامی
منبع: برهان

دکتر موسی نجفی: شاید در نگاه اول چنین به نظر‌ آید که گروه متجددان غربگرا در ابتدای راه به این نتیجه رسیده بودند که با توجه به تازه بودن حرف و هدف‌شان، باید جهت نیل به مقصود، روحانیان را برای تهییج مردم ترغیب کرد؛ ولی با دقت در تاریخ مشروطیت و دهه‌های بعدی تا به امروز و در دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، این نکته کاملاً آشکار است که روشنفکران و متجددان غربگرا نتوانسته و نمی‌توانند با مردم ارتباط عمیق و مؤثر داشته باشند. چنانکه در انقلاب مشروطیت، بعد از برداشته شدن فشار استبداد سلطنت و با توجه به حربه مطبوعات و شبنامه‌ها که به‌طور عمده در دست آنان بود، باز این گروه نتوانست نفوذ کلام جدی و مؤثر در مردم بیابد؛ و هیچ صحنه ملی و مردمی پرشکوه را نمی‌توان یافت که این گروه توانسته باشد به‌عنوان رهبری بی‌بدیل مردم عمل کرده باشد. و این نکته مهم و ضعف اساسی روشنفکران لیبرال و حتی چپگرا تا به امروز با شدت و ضعف همچنان به قوت خود باقی است.
مراتب غرب‌شناسی و تأثیر آن در حیات ملی ایرانیان (تقلید، تحقیق و نقد)
از مسائل مهمی که در یک سال اخیر به‌طور عام در مقاطعی مثل مشروطه، نهضت نفت و انقلاب اسلامی ذهنیت بسیاری از اهل نظر را به‌طور خاص به خود مشغول داشته مساله نگرش به مجموعه تفکر و تمدن در غرب است. در این زمینه، مطالب زیادی در متون تاریخی ایران منتشر شده است که برخی در حد سطحی و ابتدایی به بررسی مطلب پرداخته و برخی در زوایا و کنه مطالب رفته‌اند. در این فراز مناسب است سرچشمه نگرش خود را از دوره مشروطه بر این دیدگاه‌ها متمرکز کنیم. در کنار موضوع مورد بحث، ذکر یک نکته دیگر هم قابل توجه است و آن نحوه ارزشیابی جایگاه غرب در سطوح مختلف اندیشه و زندگی اجتماعی و سیاسی مردم ایران است. در این‌باره می‌توان بحث‌های مناقشه‌انگیز و دیدگاه‌های شدیداً متناقضی را از نظر گذراند. اما ابتدا با یکی از متون سطحی‌نگر دوران مشروطه درباره غرب و جایگاه آن در ایران شروع می‌کنیم:
درباره برخی نکاتی که روزنامه «الجمال»
- منتشره در صدر مشروطیت- ترویج می‌کرده است، می‌توان به نوعی از تقلید و ترویج تجددطلبی غربی با زبان عامیانه و حتی مردم‌فریب توجه کرد. به‌نظر می‌رسد ترویج گرایش‌ها و افکار غربی، به 2 زبان صورت می‌گرفته است: یک زبان، همان موارد غریب و نامأنوسی بود که گروهی از شیفتگان غرب به زبان فرنگی‌مآبی خود گفتند؛ و چنانکه گفتیم، تأثیری جدی در توده‌ها و آحاد ملت نداشت. ولی بیان و زبان به‌کار رفته در روزنامه «الجمال» از این جهت که همان آرمان‌های شیفتگان غرب بوده ولی به بیان عامیانه و در لباس دوست و به ظاهر مردم پسندانه مطرح می‌شده است، در مدتی اندک محیط فرهنگی و وحدت ملی را دچار تفرقه کرد و اصول علمای بزرگ و اصیل مشروطه را دچار خدشه و دودستگی ساخت. بیان این افکار هرچند با ظاهری موجه صورت می‌گرفت، در بافت و ماهیت، با اصول مذهبی و ملی پیوندی نداشت و شیفته فرهنگ غرب بود به نظر می‌رسد تشنج و سردرگمی و اختلاف مردم و شبهات دوره مشروطه را می‌توان از این زاویه نواندیشی کرد.
با این مقدمات، به سراغ بخش‌هایی از مطالب جریده «الجمال» می‌رویم تا ببینیم واعظ‌اصفهانی در زمینه‌های مذکور چه گفته است:
بعد از حکمای هند، اهل اروپا و فرنگستان از آنجایی که همه چیز را به درجه کمال رسانیده‌اند، در این قسم کتب هم تألیفات زیادی دارند که آنها را رومان می‌گویند و خیلی مفید است. بگیرید بخوانید هر کدام سواد دارید. حالا من دیگر نمی‌دانم این اروپایی‌ها کارهای‌شان از این هم بالاتر هم هست یا خیر؟ مثلاً ما خیال می‌کردیم که تلگراف فوق علوم است که انسان اینجا دست بزند، پاریس صدای او شنیده شود. بعد دیدیم بلی بالاتر هم هست؛ تلیفون که اینجا حرف می‌زنی، عین حرف تو در قزوین مثلاً شنیده می‌شود. بعد دیدیم خیر بالاتر از این هم هست، تلگراف بی‌سیم که تو از اینجا حرف می‌زنی، لندن معلوم می‌شود و نه سیمی در کار است و نه ستونی، نه مرغی می‌پرد و نه بادی می‌آید.
ایهاالناس! اینها از کجا پیدا شد؟ ببینیم از او چه می‌شود؟ من می‌دانم از علم‌علم‌علم‌علم و او در مملکت ما نیست، نیست. اما یک علم در مملکت ما خیلی ترقی دارد؛ می‌دانی او چیست؟ علم حرامزداگی؛ یعنی تو که امشب در خانه‌ات خوابیده‌ای، فردا صبح که از خواب برمی‌خیزی، می‌بینی که خانه تو را قباله کرده‌اند، داده‌اند به یکی دیگر. فعلاً از اینها چند نفر در طهران هست. خیلی اینها در حرامزادگی کار کرده‌اند و آنها در تحصیل علم.
ادامه دارد