سیدعلی لطیفی*: پیشرفت در مقابل توسعه غربی به‌عنوان الگویی درونی و بومی در باب تغییر و تحول اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه مطرح است، چرا که توسعه مبتنی بر نظریه داروینیسم اجتماعی و تنازع بقا شکل گرفته و به‌دنبال ارائه الگویی در باب تغییرات اجتماعی و انجام سریع آن است، درحالی‌که نظریه پیشرفت مبتنی بر الگوی بومی در چارچوب مکان و زمان فرهنگی صورت می‌پذیرد. این رویکرد برخلاف نظریه توسعه، بر اساس نزاع و جنگ ارائه نشده است و در آن، خانواده به‌عنوان مبنا در مقابل اصالت اقتصاد که در قالب اصالت فرد یا جامعه بیان می‌شود، قرار دارد. در چنین نظریه‌ای، تغییرات و تحولات اجتماعی به‌صورت بطئی و بنیادی صورت می‌پذیرد و دین با لسان آن تاریخ و جغرافیا ارائه می‌شود و ظهور می‌یابد: «وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِیُبَیِّنَ لَهُمْ». ازاین‌رو، پیشرفت با 2 مؤلفه اسلامیت و ایرانیت عجین می‌شود و مبتنی بر ساخت درونی و ذاتی آن جامعه شکل می‌گیرد. اینجاست که اعتمادبه‌نفس ملی نقش بارزی در الگوی پیشرفت دارد و آن را متفاوت از دیدگاهی می‌کند که الگوی پیشرفت خویش را مبتنی بر مصداق و مفهوم توسعه، یعنی غرب و بویژه آمریکایی شدن قرار می‌دهد. در واقع این دیدگاه در تضاد با نگاهی است که به‌دنبال اسلامی‌سازی الگوی توسعه و معرفی غرب به‌عنوان اسلام و انسان کامل مبتنی بر این دیدگاه است که «اسلام را در غرب دیدم و مسلمان را در شرق». سروکین یکی از برجسته‌ترین جامعه‌شناسان معاصر، با طرح نظریه «تحول درون‌ذاتی» معتقد است در تحولات اجتماعی و فرهنگی، عوامل خارجی نقش تعیین‌کننده‌ای ندارند، بلکه تحول در ذات هر جامعه و بیشتر متأثر از سرشت و شرایط و اوضاع خود آن جامعه است. هرچند سروکین بسان دیگر اندیشمندان غرب، تک‌نگر است و تنها بخشی از واقعیت را به‌عنوان کل واقعیت ارائه می‌کند و نقش عوامل نفوذی مانند تکنولوژی و عوامل تحمیلی مانند استعمار را از نظر دور می‌دارد ولی به‌عنوان چارچوب تئوریک می‌تواند بخش اعظم پاسخ به موضوع مورد بحث را داشته باشد. از آنجا که در نگاه اسلامی- ایرانی، فرهنگ به‌عنوان زیرساخت و اصل و عوامل مادی به‌عنوان موضوعات فرعی است و در بستر فرهنگ زاییده می‌شود، لذا ما ریشه‌های عدم باور به پیشرفت درون‌زا در جامعه را به 2 عامل غیرمادی و مادی تقسیم و بر اساس آن تحلیل و تفسیر می‌کنیم. در این باب، باید به این سؤالات پاسخ داد که چرا ما در ایران ضمن اینکه از نزدیکی با غربی‌ها احساس خوبی نداریم، نسبت به آنها خودباخته هستیم؟ آیا این ناشی از فرهنگی ایرانی است که غرب را انسان کاملی می‌پندارد؟ آیا ترسیم نخبگان ما از غرب باعث این نوع نگاه می‌شود؟
  عامل غیرمادی و فرهنگی
در بدایه امر به نظر می‌رسد بین عناصر فرهنگی غرب فکری و جغرافیایی و فرهنگ ایرانی، اختلافات فاحشی وجود دارد، درحالی‌که بین غرب و ایران اشتراک فرهنگی نسبی برقرار است. این «قرابت فرهنگی» بین ایران و جهان، ریشه در بسترهای تاریخی و جغرافیایی دارد که مهم‌ترین عامل این قرابت نیز جنگ بوده است. جنگ که به‌تعبیر هگل و مارکس، عامل تداوم و حرکت‌بخش تاریخ است، سبب شده ایران در دوره‌هایی از تاریخ به‌صورت فعالانه یا منفعلانه، برابر دیگر فرهنگ‌ها متأثر شود. فرهنگ یونان و روم و آیین مسیحیت که به تعبیر نیچه و گادامر مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده غرب هستند، در دوره‌ای از تاریخ ایران پیش از اسلام به‌وسیله جنگ‌های تمدنی ایرانی و یونانی و رومی پیش از اسلام، سبب تأثیرگذاری بر بسترهای فرهنگی هر سه تمدن بزرگ دوران باستان شده ‌است؛ به‌گونه‌ای که رگه‌های این تأثیرگذاری را می‌توان در تأثیرپذیری فلسفه افلاطون از دین زرتشت و تأثیرگذاری حکومت‌های ملوک‌الطوایفی رومیان بعد از حمله اسکندر بر جامعه ایرانی مشاهده کرد. در دوران سلاطین و خلفای مسلمان نیز این روند ادامه داشته است و این‌بار با تأثیرگذاری فراگیر و فزاینده دین اسلام و تحولات فرهنگی، علمی و تکنولوژیکی جهان اسلام بر غرب، بویژه بعد از جنگ‌های صلیبی و فتح قسطنطنیه و گسترش مرزهای جهان اسلام تا جنوب فرانسه، این قرابت تشدید شده است. پیشرفت‎های مسلمانان در دوران جنگ صلیبی را می‌توان سبب بیداری غرب و آغاز تحولاتی دانست که بعدها انقلاب صنعتی و رنسانس را محقق کرد. در آثار قدمای سازنده غرب جدید همچون جان لاک، اشاراتی به تأثیر کشورهای اسلامی، از جمله امپراتوری عثمانی بر تحولات فزاینده غرب را می‌توان دید. ازاین‌رو در دوران استعمار و استیلای غرب بر ایران و جوامع اسلامی، با ورود تکنولوژی‌های جدید غرب و علوم پایه و فنی که ریشه‌های آن در گذشته مسلمانان بود، مردم این منطقه نسبت به دیگر ملل جهان از زمینه پذیرش بالایی برخوردار و به آن خوشبین‌تر از دیگر جوامع بودند. این در حالی بود که در دیگر جوامع، شاهد سطح مقاومت بالایی در مقابل ورود این تکنولوژی‌ها هستیم. این قرابت فرهنگی از یک‌سو و ریشه‌های خودبسندگی و مختاریت در جامعه و فرهنگ ایرانی از سوی دیگر، ایران را دچار یک نوع تناقض رفتاری کرده است، لذا این مساله سبب می‌شود ایران به‌لحاظ فرهنگی از یک نوع کثرت در عین وحدت و وحدت در عین کثرت برخوردار شود و آن را به‌لحاظ فرصت، به سرزمین خواهان صلح تبدیل کند و به‌لحاظ تهدید، سبب رکود و رفتار گهگاه منفعلانه در مقابل نفوذ دیگر فرهنگ‌ها شود. با ملوک‌الطوایفی شدن جامعه اسلامی و سقوط و تضعیف دستگاه خلافت به‌عنوان عامل وحدت‌بخش جهان اسلام در آن دوران، شاهد نزاع قدرت در کشورهای اسلامی و تضعیف و شروع سقوط تمدنی مسلمانان هستیم. از طرف دیگر، حمله مغول سبب شد جامعه ایران دچار انزوا و رخوت شود و انحطاط خویش را آغاز کند. رشد فرهنگ صوفیانه و خانقاه دراویش پس از حمله مغول موجب اوج‌گیری استبداد و رکود فکری و فرهنگی در جامعه شد. با تضعیف ارکان حیاتی جامعه، سستی عقیده و انحطاط اخلاقی جهان اسلام را دچار هرج‌ومرج و مساعد برای تجاوزات استعمارگران غربی کرد و مسلمانان را به دست شستن از تکالیف اجتماعی و دستگاه فقاهت را از حالت غلبه مسائل اجتماعی به سمت غلبه فردگرایی سوق داد. در این دوران بود که دین آغشته به خرافات شد و بازی‌های صوفیانه موجب تخدیر جامعه شد. مساله‌ای که نتیجه فکری و اعتقادی آن در دوران صفویه، سبب ظهور و تشدید جدال‌های فکری بعضاً خونین اخباری‌گری، اصولی‌گری، تصوف، فقه‌گرایی و شیخیه شد. نتیجه ساختاری این نزاع‌ها بود که قاجاریه و پهلوی را به‌عنوان 2 نماد انحطاط تاریخی در دوران معاصر ایران مطرح کرد.
 عامل مادی
برتری تکنولوژیک غرب بویژه تکنولوژی نظامی، به‌نوبه خود یکی از عوامل ایجاد غرب‌گرایی بوده است. پس از برخورد ایرانیان با سلاح‌های پیشرفته و نوین غرب در دوران شاه‌عباس کبیر و در جریان جنگ ایران و پرتغال بر سر خلیج‌فارس و سواحل آن و جنگ چالدران در دوران صفوی، زمینه ورود و تفوق غرب آغاز شد و حکومت وقت ایران درصدد ورود تکنولوژی جنگی از غرب برآمد. این کار که بدون ورود سیستم اداری و آموزشی میسر نبود، سبب تحولات اداری و نهادی شد و جابه‌جا شدن موقعیت اجتماعی برخی طبقات و اقشار را در پی داشت. تحول تکنولوژیک به تحول نهادی و شکل‌گیری موقعیت اجتماعی جدید در جامعه می‌انجامد و این تحول نهادی منجر به تحول فرهنگی در تفکر، شعر، هنر، موسیقی و فلسفه می‌شود. با پا گرفتن نظام اداری جدید، طبقه جدید بروکرات‌ها نیرو و نضج گرفت و با ورود نظام آموزشی مدرن، طبقه روشنفکر نیز متعاقب آن ظهور یافت و قد علم کرد. از سوی دیگر، نظام اقتصادی وارداتی نوین، سرمایه‌گذاران و کارخانه‌داران را از نظر نفوذ، جایگزین زمین‌داران سابق کرد و بدین‌سان واردات محصولات تکنولوژیک غرب نقش مؤثری در تسریع غربگرایی یافت. از قرن هجدهم به‌کمک این دست روشنفکران، زمامداران و نویسندگان و هنرمندان وابسته، استعمار این تز را رواج داد که تمدن یکی و آن ‌هم تمدن غرب است و هرکس می‌خواهد متمدن باشد، باید تمدن خودش را رها کند و راه ‌و رسم غربیان را پیشه کند. جالب است که با نگاه به نظریات غرب جدید، در باب طبقه‌بندی دوره‌های تاریخی نیز این روند به‌صورت منسجم تئوریزه شد و دوران تاریخ را بر اساس نظریات تکاملی منبعث از داروینیسم اجتماعی به 3 مرحله درنده‌خویی، وحشی‌گری و تمدن تقسیم کرد. بدین‌ترتیب آغاز تمدن را همراه با نوآوری و تکنولوژی بیان کردند و این تمدن همان روندی معرفی شد که غرب به‌تنهایی از دوران رنسانس به بعد آغاز کرده است و دیگر جوامع نیز به‌دلیل عقب‌ماندگی تکنولوژیک، به‌عنوان بقا در دوران وحشی‌گری و درنده‌خویی معرفی شدند و دوباره نظریه بربریت دوران یونان باستان با نظریه داروینیسم اجتماعی گره خورد و بازتولید شد و کلنیالیسم و غربگرایی تئوریزه شد. در این راستا، روشنفکران با ترجمه غلط و بعضاً انحرافی از واژگان لاتین و کتب غربی، سبب جهالت مرکب جامعه ایران شدند. البته این تنها بخشی از اشتباهات روشنفکران بود. در همین راستا، یکی از واژگانی که روشنفکران به‌غلط و در راستای اهداف استعماری جعل کردند، واژه لاتین «کلنیالیسم» بود که به‌غلط و با دسیسه روشنفکران بیماردل به‌تعبیر مقام معظم رهبری، به واژه عربی «استعمار» ترجمه شد. در واقع این جریان مبتنی بر برده‌داری، سودجویی از منابع طبیعی و بهره‌کشی از مردم کشورهای ضعیف بود که به «استعمار» (به‌معنای آباد کردن و ساختن) ترجمه شد. این پدیده که با چپاول و غارت همراه بود، به‌دنبال پیوند کشورهای ضعیف و پیرامونی به کشور مادر جهت تولید و استفاده از منابع اولیه این کشورها اتفاق می‌افتاد. پدیده سرمایه‌داری و کاپیتالیسم نیز با ایجاد وابستگی اقتصادی و به راه ‌انداختن الیناسیون فرهنگی به‌عنوان عامل تداوم‌بخش سرمایه‌داری، توانست فرهنگ مصرف جامعه ایرانی را از یک فرهنگ زهدگرا و اشراقی به فرهنگ مصرف‌گرا تبدیل کند، چرا که کاپیتالیسم که ماهیتاً تجاوزگر است، از طریق تولید ماشین با توجه به پیشرفت‌های تکنیکی، به‌صورت تصاعدی به تولید می‌پردازد، درحالی‌که مصرف در جامعه به‌صورت تصاعدی بالا نمی‌رود یا لااقل شدت تصاعدش به‌مراتب کمتر است، لذا غرب برای فروش مازاد تولید، باید از طریق تحمیل عادات و اطوار و طرز تفکر و زندگی و قالب‌های غربی، می‌کوشید برای تولیدات و مصنوعات کارخانه‌های خود، تقاضا ایجاد کند. بدین‌سان غرب با تغییر نگرش فرهنگی اشراف جامعه (که سرریز فرهنگی در جامعه توسط این طبقه صورت می‌گیرد) توانست ذائقه فرهنگی جامعه را تغییر دهد و فرهنگ خود را به‌صورت استعلایی بر دیگر اقشار جامعه تحمیل کند. هرچند تکنولوژی عامل مادی غربگرایی و شکل‌گیری اسطوره‌ای غرب در جوامع است ولی عامل اصلی در شکل‌گیری پرستیژ و اسطوره برتری غرب، عامل روانی است. از آنجا که سرمایه‌داری، اشرافیت و غربگرایی به‌عنوان عوامل ساختاری و کارگزاری در اسطوره‌بخشی به غرب محسوب می‌شدند، باید گفت در طول تاریخ این طبقات مرفه و اشراف جامعه، چه در معنای سنتی و چه در معنای مدرن آن، دور از ارزش‌های اصیل فرهنگی جوامع اسلامی بوده‌اند. به‌عبارتی باید گفت تمام سیستم‌ها و نظامات و مکاتب غربی، طرفداران خود را از میان اشراف جامعه می‌یافتند. این روند حتی در جریانات کمونیستی نیز ظهور داشت و عمده طرفدارانش از اشراف‌زادگان و بچه‌های اعیان و سرمایه‌داران بودند. این طبقات با الگوگیری از فرهنگ غرب و به‌عنوان عامل اصلی در تحولات اجتماعی و نفوذ تیپ در جامعه، سبب شدند عامل برتری اسطوره‌ای نظامی و مادی غرب به لباس، عادات و اطوار و طرز نشستن، گفتار و رفتار فردی و جمعی غربیان نسبت داده شود. اقتباس فرآورده‌ها و لباس و تقلید از آداب و اطوار غربیان برای طبقه بالای شهری، نشانه نجات از عقب‌افتادگی و برای طبقه متوسط نشانه شمول در طبقه بالا محسوب می‌شد و در اذهان ساده برخی مردم، یک احساس خطرناک، یعنی اعتقاد به برتری غرب و عقده خودکمتربینی را در پی داشت، لذا می‌توان گفت آنچه فرهنگ را دگرگون کرد، غربی نبود که به‌عنوان فاتح نظامی وارد شد، بلکه غربی بود که به‌صورت استاد و مربی و برادر بزرگ حضور پیدا کرد. از آنجا که فرهنگ در ایران به‌صورت استعلایی و از بالا به پایین در طول تاریخ اعمال می‌شد، در این روند علاوه بر اشراف، دستگاه حاکمه نیز در بسط و گسترش فرهنگ غرب و ضدیت با فرهنگ ایرانی، کمک و موتور نفوذ الگوهای توسعه در جهان غیرغربی بود. در جوامع این‌چنینی، عامل استبداد داخلی و ماشین زور بود که در دیکتاتوری‌های رضاخانی، آتاتورکی و... ظهور و بروز یافت و این نظام‌های دیکتاتوری بودند که معیارها و ارزش‌های صوری غرب را بر جامعه تحمیل کردند و جریان روشنفکری نیز از طریق اقناع در کنار ابزار زور، کمک‌رسان آن بوده است. جالب است که در این روند، هم جریان کاپیتالیستی و هم جریان کمونیستی، در بیگانه‌سازی جامعه از فرهنگ خویش و وابستگی به بیرون به‌صورت همزمان، نقش ایفا می‌کردند. مساله‌ای که به‌عنوان عامل اصلی خروج جلال آل‌احمد (این روشنفکر دردمند) از حزب توده به‌دلیل وابستگی به شوروی بیان شده است.
 نتیجه‌گیری
راه برون‌رفت از این شرایط و توانایی ارائه الگوی پیشرفت، مبتنی بر شناخت صحیح اندیشه اسلامی، غربی و تاریخ و فرهنگ ایران است تا در سایه این شناخت بتوان به‌صورت کارآمد در ساحت عمل بدرستی حرکت کرد. در این جهت باید متون اصلی غربی ترجمه و ارتباط آنها با بنیان‌های‌شان در دین یهود، مسیحیت، فلسفه شرک‌آلود یونانی و حقوق رومی تبیین شود تا در سایه این غیریت‌ها، الگویی متناسب با ساخت فرهنگی ایران ارائه شود. این تجویز که در این آیات قرآن نهفته است، به پویایی و شمولیت و کارآمدی الگوی پیشرفت، آن‌هم نه مبتنی بر جنگ، بلکه همراه با صلح، منجر خواهد شد: «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَى کَلَمَه سَوَاء بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ‌الله وَلاَ نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا»، «وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّهً وَسَطًا»، «مَا کَانَ إِبْرَاهِیمُ یَهُودِیًّا وَلاَ نَصْرَانِیًّا وَلَکِن کَانَ حَنِیفًا مُّسْلِمًا وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ».
 * کارشناس‌ارشد علوم سیاسی
منبع: برهان
 

 رهبر انقلاب اسلامی در خطبه‌ عربی نماز جمعه‌ 14 بهمن 90، هنگامی که به تبیین چشم‌انداز اسلامگرایی در کشورهای منطقه و بویژه مصر پرداختند، فرمودند: «مصر، مصرِ مجمع تقریب مذاهب اسلامی و شیخ شلتوت است». ایشان سال 79 نیز در پیامی به کنگره بزرگداشت حضرت آیت‌الله‌العظمی بروجردی و علامه شیخ محمود شلتوت، نکاتی را درباره این مفتی بزرگ اهل سنت و رئیس دانشگاه الازهر مصر بیان کردند. پیشنهاد شیخ شلتوت در کاربرد نام «مذاهب اسلامی» به جای «فرقه‌ها» و «طوایف» اسلامی و فتوای تاریخی او در جواز پیروی از مذهب امامیه و صحت عمل به اجتهاد مذاهب صحیحه، همچون بارانی پاک‌کننده بود که بسیاری از توطئه‌های تفرقه‌افکنانه را از جهان اسلام شست و برد. دکتر محمد الدسوقی، استاد دانشگاه قاهره در این گفتار به توصیف شخصیت شیخ محمود شلتوت پرداخته است: شیخ محمود شلتوت (1383- 1310 ﻫ.ق) از علمای بزرگ جهان اسلام است که نقش برجسته‌ای در نزدیک کردن و قرابت ملت‌های اسلامی ایفا کرد. این مرد بزرگ در دانشگاه «الازهر» آموزش دید و از مؤسسان «دارالتقریب بین ‌المذاهب الاسلامیه» در قاهره بود؛ مجمعی که یک قرن پیش تأسیس شد و بیش از 20 سال در این زمینه فعالیت کرد. «مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی» در ایران نیز در امتداد فعالیت‌های آن به‌ شمار می‌آید. تنها یکی از تولیدات علمی این جماعت، مجله «الرساله» بود. شیخ شلتوت مردی فقیه و برخوردار از یک فهم سلیم و صحیح بود و بر مذاهب فقهی مختلف، احاطه علمی داشت. شخصیتی معتدل و میانه‌رو داشت و فعالیت علمی برجسته و حضوری فعال و پررنگ در صحنه اجتماعی و در عرصه رسانه‌ای داشت؛ عملکردی که بر پایه یک ذخیره ارزشمند علمی بنا نهاده بود. شیخ همچنین کتاب ارزشمندی به نام «عقاید اسلامی» دارد که آن را با زبانی ساده و نسبتاً همه‌فهم و با قلمی روان و سلیس نگاشته و ضمن آموزش عقاید اسلامی، از بیان مسائل اختلافی و نظریات متناقض پرهیز کرده است. این کتاب تاکنون بیش از 20 بار تجدید چاپ شده است.
میراث علمی شیخ
اخیراً کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی کتابی را با عنوان «پیشگامان تقریب» منتشر کرده و در آن از بزرگان و شخصیت‌های اصلی وحدت اسلامی نام برده است. شیخ شلتوت یکی از شخصیت‌های برجسته مورد اشاره در این کتاب است. شیخ شلتوت نمونه یک عالم، مربی، مجاهد و مصلح بزرگ است که همه هم ‌و غم او مسأله تقریب بود. تاکنون پایان‌نامه‌های بسیاری درباره او و رویکردهای علمی‌اش در دانشگاه الازهر نگاشته شده است. این عالم بزرگ با تحقیقات گسترده علمی خود و با حضور پررنگش در مجامع علمی بین‌المللی در داخل و خارج مصر نقش ویژه‌ای را در دفاع از دین اسلام ایفا کرد. وی ثابت کرد دستورهای این دین الهی از تمام قوانین مکاتب بشری برتر است. او همچنین نقش بزرگی در ترویج تفسیر قرآن کریم به زبان ساده و تألیف و تدوین فقه جدید داشته و مقالات او در این زمینه در مجله «الرساله» آمده است. همچنین همه دیگر فعالیت‌های علمی او در مجله «رساله الاسلام» ثبت است و مجمع جهانی تقریب، تمام شماره‌های این مجله را در 20 جلد به چاپ رسانده است. کوتاه سخن آنکه شیخ شلتوت مرد بزرگی است که الازهر به داشتن چنین فرزند عالم، فقیه، مفسر و مجاهدی و به پروراندن او در دامان خود و تقدیم او به امت اسلامی به خود می‌بالد. متأسفانه نسل‌های جدید با فعالیت‌های بسیاری از متفکران و مصلحان ناآشنا هستند. برای نسل‌های امروز لازم است حتماً از زندگی این مرد بزرگ آگاهی یابند تا از امثال او الگو بگیرند، زیرا شیخ شلتوت خیر علمی کثیری را به نسل‌های آینده عرضه کرده است.
 فخر مسلمانان
مکاتبات شیخ شلتوت با آیت‌الله‌العظمی بروجردی، مرجع تقلید وقت شیعیان نیز در جای خود قابل تأمل و بررسی است. نامه‌هایی که میان این دو اندیشمند جهان اسلام رد و بدل شده، همگی در جهت منافع مسلمانان و موجب نزدیکی میان آنها بود، زیرا تمام جهان اسلام در قرن گذشته در سیطره و اشغال بیگانگان به سر می‌برد. ایران، مصر، منطقه شام و تمام مغرب [مراکش] همگی در اشغال بود. برای رهایی سرزمین‌های اسلامی از دست اشغالگران راهی نبود جز آنکه راهبران و دانشمندان این سرزمین‌ها به یکدیگر نزدیک شوند و با هم به تفاهم برسند تا بر اثر این مفاهمه، روحیه مبارزه و جهاد و آزادی‌خواهی و استقلال‌طلبی گسترش یابد. ارتباط میان این دو دانشمند بزرگوار از این رو باعث فخر مسلمانان است که علم و دانش، وطن نمی‌شناسد. مسلمانان - چه سنی و چه شیعه- با یکدیگر برادرند و به خاطر منافع کلی امت اسلام با هم همکاری می‌کنند. خداوند این دو دانشمند بزرگ را قرین رحمت خود گرداند و بازماندگان‌شان را پیرو ایشان قرار دهد تا راه آنها را در دعوت به حق و عمل صالح ادامه دهند. ما امیدواریم با پیروزی انقلاب مصر، وحدت اسلامی در این کشور مستحکم‌تر شود و باشکوه‌تر به پیش رود، زیرا امروز مردم داوری می‌کنند و نه حاکمان. امروز مردم جهت‌گیری اسلامی دارند، چنان‌که اسلامگرایان در انتخابات پارلمانی مصر بیشترین آرا را از آن خود کردند. اگرچه گروه‌هایی هم هستند که برابر وحدت اسلامی مقاومت می‌کنند اما در نهایت حرف حق بر کرسی می‌نشیند و دعوت به وحدت پیروز خواهد شد؛ هرقدر هم دشمنان علیه آن تلاش کنند. «وَاللّهُ غَالِبٌ عَلَی أَمْرِهِ وَ لَـکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ».(1)
--------------------------------------
پی‌نوشت
1- سوره مبارکه یوسف، آیه 21: وَ قَالَ الَّذِی اشْتَرَاهُ مِن مِّصْرَ لاِمْرَأَتِهِ أَکْرِمِی مَثْوَاهُ عَسَی أَن یَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَ کَذَلِکَ مَکَّنِّا لِیُوسُفَ فِی الأَرْضِ وَ لِنُعَلِّمَهُ مِن تَأْوِیلِ الأَحَادِیثِ وَ‌الله غَالِبٌ عَلَی أَمْرِهِ وَ لَـکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ/ و آن کس که او را از مصر خریده بود، به همسرش گفت: «نیکش بدار، شاید به حال ما سود بخشد یا او را به فرزندی اختیار کنیم» و بدین‌گونه ما یوسف را در آن سرزمین مکانت بخشیدیم تا به او تأویل احادیث (خواب‌ها) را بیاموزیم و خداوند بر کار خویش چیره است ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.
منبع: دفتر حفظ و نشر
آثار حضرت آیت‌الله‌ العظمی خامنه‌ای
 

وحید حاج سعیدی: سخن راندن در باب اهمیت مقوله «آموزش‌وپرورش» در تربیت نسلی پویا و کارآمد یکی از آسان‌ترین، کاربردی‌‌‌‌‌ترین و پرمصرف‌‌‌‌‌ترین رویکرد‌ها در نظام سخنوری جامعه است و کمتر نویسنده، محقق، پژوهشگر و سخنرانی را می‌یابید که در این باب قلم نزده باشد یا تحقیق و سخنرانی نکرده باشد. چرا که اساساً حرف زدن و سخن گفتن به مراتب ارزان‌تر، آسان‌‌‌‌‌‌تر و کم‌هزینه‌‌‌‌‌‌تر از عمل کردن و به کار بستن است. در طول 4 دهه گذشته که شاهد رشد علمی شتابنده در بسیاری از امور بودیم،  کشورهایی که از نظر علمی و فرهنگی و اقتصادی در جایگاهی به مراتب پایین‌‌‌‌‌‌تر از ما بودند حرکت در مسیر توسعه را با جدی گرفتن مقوله آموزش آغاز کردند و در عوض سخنوری در باب آموزش‌وپرورش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، برگزاری بی‌شمار همایش و نشست و سمینار بی‌حاصل و تغییرات مداوم سیستم و کتب آموزشی، اقدام به اجرای سیاست‌‌های عملی مدونی کردند که ماحصل آن را ما در کنفرانس‌ها، نشست‌ها، سخنرانی‌ها و همایش‌های‌مان آرزو می‌کنیم!
آموزش‌وپرورش ورشکسته
بی‌هیچ تردیدی نگاه و دلسوزی تصنعی به مقوله آموزش‌وپرورش و اختصاص و واریز بودجه قطره‌چکانی به این سیستم بیمار و ایجاد تغییرات غیرضروری فاقد ضمانت اجرایی، حال و روز این جایگاه مقدس و محترم را به حضیض‌‌‌‌‌ترین موقعیتش رسانده است. اصلاح امور در این آموزش‌وپرورش ورشکسته و در حال احتضار که تاکنون بیش از 12 وزیر به خود دیده به رویایی می‌ماند که با ادامه روند کنونی هیچگاه تعبیر نخواهد شد، چرا که هرچند صباح این ساختار معیوب با انبوهی از گرفتاری‌‌های پیش‌بینی شده و نشده، وزیر جدیدی بر مسند بی‌یال و کوپال خود می‌بیند که تنها دغدغه‌‌‌‌اش باید پر کردن کلاس‌ها با معلمانی خسته و فرسوده و تامین حقوق بخور و نمیر آنان باشد! کار تا جایی از خرک در رفته است که رسانه ملی از ساخت یک مدرسه سه کلاسه توسط نیرو‌‌های مسلح در نقطه صفر مرزی به وجد می‌‌‌‌‌‌‌‌آید و در چند وعده خبری آن را با آب‌وتاب و سایر مخلفات پخش و بازپخش می‌کند، در حالی که داشتن مدرسه خوب و استاندارد، حق همه دانش‌آموزان ایرانی است! حال و روز معلمان نیز در این سیستم، ناگفته پیداست. معلمانی که بدون تعارف تنها جسم‌شان در کلاس است و روح‌شان در آژانس‌ها و تاکسی‌تلفنی‌ها، داروخانه‌ها و مغازه‌ها، زمین‌های کشاورزی و بنگاه‌‌های املاک و در خوشبینانه‌‌‌‌‌ترین حالت در آموزشکده‌ها و دانشگاه‌ها! دردمندانه این اضافه‌کاری و تلاش مضاعف فقط و فقط برای داشتن یک زندگی حداقلی و گذراندن امور روزمره یک زندگی ساده و عادی است و تلاش برای کسب درآمد بیشتر، به منظور تفریح یا خرید خانه و سفرهای داخلی و خارجی نیست! در حالی که سایر ادارات بدون سروصدا و جار و جنجال حقوق کارمندان را افزایش می‌دهند و گاه تاریخ اجرای حکم را از چند سال قبل لحاظ می‌کنند، در آموزش‌وپرورش برای افزایش حداقلی باید نظام رتبه‌‌‌بندی اجرا شود که بعد از گذشت چند سال از تدوین آن هنوز وارد فاز اجرا نشده است و زونکن اجرای نهایی آن از کشوی وزیری به وزیر دیگر منتقل می‌شود! البته از نظام آموزشی‌ای که سهمش از رسانه ملی تنها پخش تیزر‌‌های تبلیغاتی کلاس‌‌های کنکور و آموزشگاه‌‌های علمی است، معلم نمونه‌‌‌‌اش سهمی در هیچ کدام از تصمیم‌گیری‌‌های نظام آموزشی ندارد، داشتن اضافه کار ذنب لایغفر محسوب می‌شود و هیچ معلمی حق داشتن اضافه‌کاری ندارد، معلمان تصادف‌کرده، سرطانی و سکته‌کرده باید تدریس کنند، انتخاب مدیران و معاونان مدارس سلیقه‌ای و رفاقتی است و... ، بیش از این انتظاری نیست و ماحصل چنین نگاه و سیستمی، پرورش و تعلیم و تربیت نسلی است که نه‌تنها درس خواندن اولویت‌شان نیست، بلکه حرمت مدیر و معلم را نیز به اندازه پر کاهی نگاه نمی‌دارند و از توهین و درگیری و فحاشی و ضرب و شتم و حتی قتل معلم در کلاس درس ابایی ندارند!
سخن پایانی
بی‌هیچ تردید زیربنا و اساس توسعه هر کشوری توجه جدی به همه ابعاد آموزش‌وپرورش است. اگر نوع نگاه و نگرش مسؤولان نظام نسبت به آموزش‌وپرورش تغییر کند و از اجرای برنامه‌‌های کوتاه‌مدت، عاریه‌‌‌ای، سطحی و نخ‌نما نظیر استخدام معلم با قدرت شنوایی نجوا از فاصله 6 متری، طرح کشدار و من‌درآوردی رتبه‌بندی، پر کردن کلاس‌‌های درس تا 40 نفر، ضمن‌خدمت‌‌های پولی، تدریس دروس توسط معلمان غیرمتخصص، تلاش در جهت حذف اضافه‌کاری از سفره فرهنگیان، تدریس اجباری مدیران و معاونان در مدارس و سایر مواردی که شرح آنها مثنوی هفتاد من کاغذ است، صرف نظر کنند و به اجرای برنامه‌‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدتی رو بیاورند که علاوه بر اختصاص بودجه دارای هدف و ساختار مشخصی باشد، شاید در آینده ثمرات و تبعات این برنامه‌‌ریزی را ببینیم، البته به شرطی که در این بین کمبود بودجه را بهانه نکنند و با دست و دلبازی و سخاوتمندی بخشی از درآمدهای هنگفت این کشور را به «ساماندهی آینده و آینده‌‌‌سازان کشور» اختصاص دهند!  شاید فردا دیر باشد...