نفت همچنان در بالاترین قیمت ۲ سال اخیر معامله می‌شود و علت ادامه این روند افزایشی، انتظار برای بهبود سریع تقاضا در نیمه دوم سال 2021 است. هر بشکه نفت برنت با 84 سنت افزایش 70/73 دلار معامله شد که بالاترین قیمت از اواخر آوریل 2019 به شمار می‌رود. همچنین هر بشکه نفت خام آمریکا با 95 سنت افزایش 83/71 دلار فروخته شد که بالاترین رقم در 32 ماه گذشته است. 

در زمان تقریر این مطلب کمتر از 48 ساعت به سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری باقی مانده است، فارغ از جنبه‌های سیاسی و بین‌المللی انتخاب رئیس‌جمهور، 28 خرداد روز انتخاب ریل‌گذار اقتصاد ایران در قرن جدید است. اقتصاد ایران در 4 دهه پس از انقلاب پستی و بلندی‌های زیادی را تجربه کرده اما در هیچ دوره‌ای مانند دهه 90 حالش وخیم نبوده است. 

تجربه رشد اقتصادی صفر درصدی، تورم افسارگسیخته و شکسته شدن رکورد تورم اقلام خوراکی، دلار ۳۳ هزار تومانی، بالاترین میزان رشد نقدینگی، بی‌سابقه‌ترین جهش قیمت مسکن، کاهش درآمد سرانه و رسیدن آن به کمتر از سال 90، تشکیل صف برای تهیه مرغ، روغن، شکر و... و تلخ‌ترین از همه موارد ذکر شده، قرار گرفتن کشور در بزنگاه جان- نان در برخورد با کرونا به دلیل نارسایی‌های اقتصادی گوشه‌ای از شرح وضعیت اقتصاد از دست رفته ایران در دهه 90 است. در دهه 90 نه‌تنها اقتصاد ایران درجا زد که در بسیاری از شاخص‌ها به پیش از خود بازگشت و این مردم بودند که با گوشت و پوست و استخوان خود این عقبگرد را درک کردند.  

کلان برنامه دولت مستقر در این دوره رشد اقتصادی با بهره‌گیری از ظرفیت‌های خارجی بود و آنچنان بر تفکر برون‌زایی اقتصاد خود اصرار داشت که هیچ نگاهی به ظرفیت‌های داخلی نداشت. همین کلان تصویر باعث شد فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران هیچ‌گاه نتوانند تصمیم درستی برای آینده بگیرند. شاید اگر امروز از تولیدکنندگان بپرسیم، دهه ۹۰ را دوران سخت‌ فعالیت خود بدانند؛ دورانی که هر هفته یک تصمیم جدید برای آنها گرفته می‌شد، برای کسب مجوز مشکلات زیادی داشتند و درگیر تحریم داخلی بودند. 

از سوی دیگر قیمت ارز به عنوان متغیری جدی برای اقتصادی که بیش از ۷۰ درصد واردات آن مواد اولیه و کالای اساسی است لطمه‌ای جدی به تولیدکنندگان وارد ‌کرد. به‌کلی ثبات، مفهومی گمشده در اقتصاد ایران بود. روزی همه منتظر توافق بودند، روز دیگر در خوف و رجای اینکه این توافق چه زمانی به پایان می‌رسد و چند صباحی هم اینطور سپری شد که آیا می‌توان دوباره توافق کرد یا نه؟ در یک مفهوم کلی همواره اقتصاد ایران در این سال‌ها در بلاتکلیفی محض به سر می‌برد. 

آش این بلاتکلیفی در دوره‌ای به قدری شور شده بود که قیمت ارز کشورمان با زرد شدن چهره یا طریقه ایستادن رئیس‌جمهور کشور دیگری دستخوش تغییر می‌شد و معیشت مردم را تحت تاثیر قرار می‌داد. 

دهه 90 با تمام کاستی‌هایی که داشت باعث پدید آمدن طبقه‌ای جدید در اقتصاد ایران شد که بیشترین استفاده را از بلاتکلیفی ممتد و ادامه‌دار موجود بردند؛ طبقه‌ای سوداگر که از خرد شدن استخوان‌های مردم زیر بار تورم و اختلاف طبقاتی بیشترین نتیجه را می‌بردند؛ سوداگران طلا، ارز، مسکن، گیرندگان تسهیلات نجومی، ارز 4200 تومانی، حقوقی‌های دولتی بازار سرمایه و... . نباید فراموش کنیم که ظرفیت و بستر چنین طبقه‌ای توسط تصمیم‌ها و سیاست‌های اشتباه دولت مستقر ایجاد شد. 

البته وقتی از هزینه‌ها صحبت می‌کنیم تنها به گرانی، تورم و اختلاف طبقاتی منتهی نمی‌شود، این بلاتکلیفی دامان خود دولت مستقر را هم در بزنگاه‌های مختلف گرفت؛ اتفاقی که باعث خلق تصمیماتی بسیار اشتباه مانند افزایش قیمت بنزین در آبان‌ماه سال 98 شد.  

28 خرداد روزی است که مردم ایران باید تصمیم بگیرند اقتصاد ایران باید در چه مسیری گام بردارد؛ تداوم شرایط موجود و انتظار تحفه چند کشور خارجی یا بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی و در کنار آن استفاده از ظرفیت دیپلماسی خارجی به عنوان محرک ثانویه اقتصاد. 

* روزنامه‌نگار اقتصادی

حمایت پروفسور درخشان از سیدابراهیم رئیسی

 پروفسور مسعود درخشان، اقتصاددان و استاد برجسته (سابق) مدرسه اقتصاد لندن از حجت‌الاسلام سیدابراهیم رئیسی حمایت کرد. درخشان تشریح کرد: این روز‌ها برخی از دانشجویان و همکاران دانشگاهی از بنده سوال می‌کنند به چه کسی رای خواهم داد. از سوال دوستان تعجب می‌کنم. بدیهی است از جناب آقای رئیسی حمایت خواهم کرد. آیا در تاریخ جمهوری اسلامی ایران رئیس قوه قضائیه‌ای را می‌شناسید که برادر رئیس‌جمهور مستقر و برادر معاون اول همان رئیس‌جمهور را به همراه جمعی از مفسدان بزرگ مالی روانه زندان کند؟ در جهان چنین رئیس قوه قضائیه‌ای وجود ندارد. آقای رئیسی در شجاعت و قاطعیت در برخورد با مفسدان و ظالمان و در عطوفت و حمایت از مظلومان بی‌نظیر هستند. وی افزود: اگر قبول ندارید فرد مشابهی را ذکر کنید. همتی جزئی از بانیان و مسببان وضع موجود است. اگر آقای رئیسی رئیس‌جمهور شوند از تمام ظرفیت‌های دیگر نامزدها استفاده خواهند کرد، در حالی که دیگر نامزدها این قابلیت را ندارند.

***

پیروزی سیاست‌های ضددلاری روسیه

افزایش قیمت نفت در بازار جهانی از یک سو و تلاش‌های دولت روسیه برای کنار گذاشتن دلار از اقتصاد این کشور باعث شده ارزش روبل روسیه به بالاترین میزان در 11 ماه گذشته برسد. در معاملات دیروز برابری روبل با دلار به 72 روبل در برابر دلار رسید. یکی از دلایل این مساله رسیدن قیمت نفت به بالاترین میزان در 6 ماه گذشته بوده و از طرف دیگر افزایش نرخ سود توسط بانک مرکزی روسیه هم در این مسیر اثرگذار بوده است. نشست دیروز ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه با جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا، باعث افزایش بیشتر ارزش روبل شده است، چرا که ممکن است به افزایش سطح همکاری‌ها و روابط بین روسیه و آمریکا منجر شود. از ماه مارس تاکنون بانک مرکزی روسیه ۳ بار نرخ سود در این کشور را افزایش داده تا بتواند از افزایش تورم در این کشور جلوگیری کند. تنها در ماه مه ‌روس‌ها 5 میلیارد دلار از دارایی‌های صندوق ثروت ملی این کشور را به دیگر دارایی‌ها تبدیل کردند و قرار است طی ماه آینده سهم دلار از این صندوق بنا به گفته وزیر اقتصاد روسیه به صفر برسد. این تصمیم بخشی از سیاست مسکو برای کاهش وابستگی به دلار و به حداقل رساندن آسیب‌پذیری اقتصاد این کشور در برابر تحریم‌های غرب است. هفته گذشته هم وزارت اقتصاد روسیه از برنامه خود برای جایگزین کردن دلار با یورو در معاملات خارجی خبر داد. معاون نخست‌وزیر روسیه هم گفته است این کشور بزودی بستن قراردادهای نفتی به دلار را متوقف می‌کند. 

***

تلاش مجلس برای حمایت از کسب‌وکارهای مجازی

نایب‌رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه کسب‌و‌کارهای مجازی یا اینترنتی از مظاهر نوظهور فعالیت اقتصادی هستند و فرصت ویژه‌ای برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان ایجاد کرده‌اند، گفت: هسته اصلی مزیت این فعالیت‌ها کاهش هزینه مبادله در اقتصاد است، همچنین فرصتی برای تولیدکننده است چرا که می‌تواند محصول نهایی خود را در بازار گسترده‌‌تری عرضه کند و فرصتی برای مصرف‌کننده جهت دسترسی آسان‌تر با قیمت منصفانه و اطلاعات متقارن به شمار می‌آید. سیداحسان خاندوزی افزود: متاسفانه طی سال‌های گذشته بستر مناسبی برای رفع موانع این نوع از کسب‌وکارها و حمایت برای توسعه آنها فراهم نشده به همین جهت هم است که انتقادهای بسیاری نسبت به این کسب‌و‌کارها از منظر کاربران وجود دارد. خاندوزی ادامه داد: تلاشی که ما در «فراکسیون فضای تولید و کسب‌و‌کار» انجام خواهیم داد، این است که در وهله اول موانع را شناسایی کنیم و از آنجا که این کسب‌وکارها توان تبدیل شدن به موتور صادرات کالا و خدمت را دارند، در صورت نیاز، قوانین جدیدی را وضع خواهیم کرد که در چارچوب آنها، به صورت دقیق و شفاف از کسب‌وکارهای مجازی حمایت به عمل آوریم و آنها را نیز مسؤول و پاسخگو کنیم. نایب‌رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس ابراز کرد: درصورتی که نیازمند ورود قانون‌گذار و حاکمیت در امر حمایت و مانع‌زدایی باشد، صدای فعال کسب‌و‌کار مجازی را می‌شنویم و نسبت به مشکلات آن اقدام می‌کنیم. 

***

افشاگری جدید وزیر اقتصاد درباره ریزش بورس

وزیر اقتصاد می‌گوید اقدامات و سیاست‌گذاری‌های بانک مرکزی درباره نرخ بهره بین‌بانکی و عدم همکاری عبدالناصر همتی به عنوان عضو شورای عالی بورس با اقداماتی که منجر به تقویت بازار سرمایه می‌شده، عامل سقوط سال گذشته بورس بود. فرهاد دژپسند درباره ماجرای استعفای شاپور محمدی، رئیس اسبق سازمان بورس گفت: نارضایتی ایشان زمانی جرقه خورد که بهمن‌ماه سال ۹۸ در یکی از جلسات شورای عالی بورس ایشان پیشنهاد کرد برای جلوگیری از رشد سریع شاخص بورس، شرکت‌هایی که تعهد شناوری دارند اما به تعهد خود عمل نکرده‌اند، تنبیه شوند. آنجا، بین ایشان و رئیس کل وقت بانک مرکزی (عبدالناصر همتی) اختلاف ایجاد و به تندی کشیده شد و این امر باعث ایجاد دلسردی شد. 

آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار ایران ۲ تصویر متفاوت از اقتصاد کشور را نشان می‌دهد. پرسش اینجاست: دلیل این اختلاف آماری چیست و کدام یک واقعیت اقتصاد ایران را به نمایش می‌گذارد؟ یکی از شاخص‌های کلیدی اقتصاد، تولید ناخالص داخلی است. آمار نرخ رشد اقتصادی نیز بر اساس تولید ناخالص داخلی محاسبه می‌شود. شاید بتوان همین اختلاف آماری را نشانه‌ای از بحران اقتصادی کنونی دانست.

 

* ۲ روایت از آمار رشد اقتصادی ایران

در حالی مرکز آمار ایران به عنوان مرجع رسمی محاسبه و انتشار آمار رشد اقتصادی، این شاخص را کمتر از یک درصد اعلام کرده که در سوی دیگر بانک مرکزی که انتشار عمومی این آمار منع شده، از رشد 6/3 درصدی خبر داده است؛ موازی‌کاری‌ای‌ که ظاهرا قرار نیست حذف شود و تکلیف وضعیت رشد اقتصادی با این اختلاف فاحش مشخص نیست. 

طبق گزارش بانک مرکزی که بتازگی آمار رشد اقتصادی را اعلام کرد، تولید ناخالص داخلی از ۶۱۳ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۸ به ۶۳۵ هزار میلیارد تومان در پایان سال گذشته افزایش یافته بود که نشان می‌دهد رشد اقتصادی با نفت به 6/3 درصد و بدون نفت به 5/2 درصد رسیده است. 

اما دیروز مرکز آمار نیز رشد اقتصادی سال گذشته را اعلام کرد که طبق روال سابق این ۲ گزارش همخوانی‌ای با هم ندارد؛ به طوری که بر اساس گزارش مرکز آمار محصول ناخالص داخلی با احتساب نفت در سال گذشته به ٧٠٧ هزار میلیارد تومان رسیده است، در حالی که در سال ۱۳۹۸ حدود ٧٠٢ هزار میلیارد تومان بوده و نشان از رشد 7/0 درصدی محصول ناخالص داخلی با نفت در سال ١٣٩٩ دارد.  

بنابراین، رشد اقتصادی با نفت که از نظر بانک مرکزی 6/3 درصد است، در مرکز آمار 7/0 درصد گزارش شده و اختلاف 9/2 درصدی دارد. رشد بدون نفت هم در بانک مرکزی 5/2 درصد و در مرکز آمار نزدیک به صفر اعلام شده که حتی ممکن است منفی ولی نزدیک به صفر باشد ولی در مجموع بار دیگر اختلاف آماری بین ۲ نهاد را مورد تاکید قرار می‌دهد. 

 

* استناد به کدام آمار؟

حسن روحانی نیز دیروز در اظهاراتش به آمار رشد اقتصادی بانک مرکزی استناد و آن را اعلام عمومی کرد و اشاره‌ای به آمار مرکز آمار که رشد کمتری را نشان می‌دهد نداشت. 

این در حالی است که در سال ۱۳۹۷ با مصوبه شورای عالی آمار رای به حذف موازی‌‌کاری آماری داده شد و بر اساس آن بانک مرکزی از انتشار آمارهای مربوط به تورم، رشد اقتصادی و حساب‌های ملی منع شد و مرکز آمار مرجع رسمی است. 

بانک مرکزی که از همان ابتدا با این مصوبه موافقت نداشت و همتی - رئیس کل وقت بانک مرکزی - کمابیش در اظهارات خود به آمار رشد یا تورم اشاره داشت، در یک سال اخیر رسما آمار خود را منتشر می‌کند و دیگر اکنون بدون توجه به مصوبه شورای عالی آمار انتشار آمار رشد اقتصادی بانک مرکزی حتی زودتر از مرکز آمار به عنوان مرجع رسمی آمار ایران و انتشار آمار اقتصادی انجام می‌شود. 

این اختلاف آماری در رشد اقتصادی یا تورم موضوعی جدید نیست و سال‌ها اتفاق افتاده است. درباره رشد اقتصادی ۹ ماه پارسال نیز اینگونه بود و حتی در مثبت و منفی بودن اختلاف وجود داشت؛ مرکز آمار رشد مثبت 8/0 با نفت و مثبت 2/0 بدون نفت را برای پاییز اعلام ولی برای ۹ ماه رشد منفی 1/0 با نفت و یک درصد بدون نفت را گزارش کرد ولی آنچه در آن زمان رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرد نشان داد که رشد اقتصادی مثبت 2/2 درصد در ۹ ماه ثبت شده است. 

موازی‌کاری بارها مورد نقد کارشناسان قرار داشته است و بیش از آنکه نقد به انتشار آمار و تعدد آن باشد، به این اختلاف آماری است که عمدتا به نحوه محاسبه بر می‌گردد، که موجب سرگردانی کاربران آمارهای اقتصادی می‌شود و در شرایطی که کمترین درصد در تورم یا رشد اقتصادی می‌تواند بر برنامه‌ریزی فعالان اقتصادی، سرمایه‌گذاران و کارشناسان موثر باشد، همواره شاهد آن هستند که آمارها جهت متفاوتی دارد و یکی به سمت مثبت و دیگری به سمت منفی می‌رود و اگر هم‌جهت باشند هم اختلاف قابل توجهی دارند.

 

طی ۳ سال گذشته مجموعه‌ای از اتفاقات از جمله خروج تولیدکنندگان کره‌ای از بازار لوازم خانگی ایران و افزایش نرخ ارز موجب شد تیراژ و کیفیت تولید و عمق ساخت لوازم خانگی داخلی افزایش چشمگیری پیدا کند؛ به شکلی که سال گذشته نزدیک به ۱۵ میلیون دستگاه لوازم خانگی تولید شد که سهم لوازم خانگی بزرگ (یخچال، لباسشویی، تلویزیون و اجاق گاز) ۵ میلیون و ۹۶۹ هزار دستگاه بوده است. 

 

* رشد 6/29 درصدی تولید یخچال و فریزر

بر همین مبنا، طی ۲ ماهه نخست سال جاری ۲۱۵ هزار و ۸۰۰ دستگاه یخچال و فریزر توسط تولیدکنندگان داخلی تولید شده است، این در حالی است که در ۲ ماه سال گذشته ۲۷۹ هزار و ۶۰۰ دستگاه از این محصول تولید شده بود. بدین ترتیب تولید یخچال و فریزر در ۲ ماه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد 6/29‌‌درصدی داشته است. 

 

* رشد 9/40 درصدی تولید  ماشین لباسشویی

همچنین طی ۲ ماه نخست امسال ۱۷۹ هزار و ۶۰۰ دستگاه ماشین لباسشویی در کشور تولید شده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال قبل ۱۲۷ هزار و ۵۰۰ دستگاه تولید شده بود، بنابراین تولید ماشین لباسشویی در ۲ ماه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد 9/40 ‌درصدی یافته است. 

 

* رشد ۲۵ درصدی تولید تلویزیون

در ۲ ماه نخست امسال ۱۴۹ هزار و ۶۰۰ دستگاه انواع تلویزیون توسط تولیدکنندگان داخلی تولید شده است که در مدت مشابه پارسال ۱۱۹ هزار و ۷۰۰ دستگاه تولید شده بود. بدین ترتیب تولید انواع تلویزیون در ۲ ماه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد ۲۵ درصدی داشته است. 

 

* رشد 3/6 درصدی تولید کولر آبی

همچنین در این ۲ ماه، ۳۶۸ هزار و ۱۰۰ دستگاه کولر آبی در کشور تولید شده که این رقم در مدت مشابه سال قبل ۳۴۶ هزار و ۲۰۰ دستگاه بوده است و از رشد 3/6 درصدی تولید این وسیله سرمایشی حکایت دارد. 

 

* رشد تولید برخلاف پیش‌بینی‌‌ها

مدیرکل دفتر صنایع برق و فلزی و لوازم خانگی وزارت صمت با تاکید بر اینکه در ابتدای سال گذشته بسیاری معتقد بودند با توجه به شرایط حاکم، رشد ۳۰ درصدی محقق نخواهد شد، افزود: برخلاف انتظارها ما شاهد فعالیت قابل تقدیر تولیدکنندگان لوازم خانگی در سال گذشته بودیم، همچنین بر اساس برنامه‌های وزارت صمت در سال ۱۴۰۰، صادرات لوازم خانگی و افزایش کیفیت و خدمات تولیدکنندگان داخلی به صورت جدی پیگیری خواهد شد.  کیوان گردان افزود: ارز حاصل از صادرات نیز برای تمام تعرفه‌های صنعت لوازم خانگی اختصاص یافت و بیش از ۵۰ درصد تهاتر وزارت صمت با بنگاه‌های اقتصادی نیز در اختیار صنعت لوازم خانگی قرار گرفت. مدیرکل دفتر صنایع برق و فلزی و لوازم خانگی وزارت صمت با بیان اینکه برای نخستین‌بار در تاریخ کشور عرضه اختصاصی ورق در حوزه لوازم خانگی شکل گرفت، تصریح کرد: ورق از جمله نیازهای اصلی تولید لوازم خانگی است که کمبود آن همیشه مورد نقد قرار می‌گرفت. وی خاطرنشان کرد: با این وجود و با تدبیر لازم امروز ۶۷ هزار تن ورق سرد تولید شرکت فولاد مبارکه به صنعت لوازم خانگی و خودرو بر اساس نیازهای این صنعت اختصاص پیدا کرد تا مشکلی در ساخت لوازم خانگی رخ ندهد. وی به شیوع ویروس کرونا در سال گذشته و بروز مشکلات متعدد در بخش تولید کشور اشاره و اضافه کرد: با این وجود صنعتگران با برنامه‌ریزی‌های دقیق، زنجیره تولید لوازم خانگی با گردش مالی ۶میلیارد دلاری را ایجاد کردند.