پیروزی انقلاب اسلامی ایران، محصول «جهاد تبیین» بود. انقلاب اسلامی ایران برخلاف بسیاری از انقلاب‌ها که متکی بر خشونت انقلابیون جلو رفته‌اند، بر پایه روشنگری روشنگران جلو رفته است؛ انقلابی که چهره‌های تراز اول آن، نه چریک‌ها و تفنگداران، بلکه عالمان و روشنفکران بوده‌اند. نکته جالب توجهی که در برهه انقلاب اسلامی نمایان است، عنصری است که می‌توانیم آن را «شبکه اجتماعی انقلاب» بنامیم. به این معنا که زمانی که هنوز شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی متولد نشده بودند، یک شبکه و هرمی از انقلابیون تشکیل شد که راس این هرم حضرت امام بود و قاعده هرم، توده مردم. در این بین اعلامیه‌ها و نظرات امام توسط یک شبکه اجتماعی به پایین سرازیر می‌شد تا جایی که توده‌های مردم از آخرین اعلام مواضع امام به همراه تبیین این مواضع آگاهی داشتند. این ابتکاری بود که روحانیت در آن نقش ویژه‌ای داشت. به این ترتیب جهاد تبیین به صورت یک ساختار منظم به پیش رفت تا توانست تحول بزرگی مانند انقلاب اسلامی را در کنار سایر عوامل رقم بزند؛ مساله‌ای که رهبر معظم انقلاب امتداد آن را در دوران ما مورد مطالبه قرار داده‌اند. به مناسبت ایام دهه فجر در گفت‌وگو با دکتر عباس سلیمی نمین، تاریخ پژوه به بررسی نقش جهاد تبیین در فرآیند انقلاب اسلامی پرداختیم.

***

گروه فرهنگ و هنر: پرداختن به روی زنانه جنگ، کار سختی است. البته عمده درام‌های جنگی در سینمای دنیا از این ظرفیت استفاده کرده‌اند. در عین حال که پرداختن به میدان جنگ، با همه سختی‌ها و سنگینی‌های تولید از رسم نیفتاده و تولید فیلم مهم «1917» دو سال پیش نشان داد هنوز این مدل سینما جذاب و پرطرفدار است اما عمده تولیدات سینمای اروپا و آمریکا در سال‌های اخیر از بسترهای زنانه برای تعریف درام بهره برده‌اند؛ زنان دور از جنگ، زنان در فراق همسر، زنان منتظر و زنانی که عشقی در دل جنگ دارند. به عنوان مثال یکی از مهم‌ترین فیلم‌های جنگی جهان بر انتظار یک زن استوار شده است؛ «نجات سرباز رایان» که با خواسته مادر رایان برای حفظ او پیش می‌رود. در سینمای دفاع‌مقدسی ایران در سال‌های اخیر یکی از فیلمسازانی که قصه‌های زنانه را در دل جنگ مورد پرداخت قرار داده، منیر قیدی است. او با «ویلایی‌ها» تجربه تازه‌ای در سینمای دفاع‌مقدس را روی پرده برد و حالا در جشنواره چهلم، «دسته دختران» به عنوان یک اثر برجسته مورد توجه منتقدان قرار گرفته است. این فیلم شب گذشته در سالن رسانه‌های برج میلاد به نمایش درآمد. در زیر مطالبی را درباره «دسته دختران» می‌خوانید.

***

عباس اسماعیل‌گل: جشنواره فجر به عنوان ویترین سینمای ایران همواره در پرداخت به سوژه‌های زنانه کم‌کار بوده است. هر چند که در سال‌های گذشته بویژه در جشنواره سی‌و‌نهم سهم زنان و فیلم‌های مرتبط با آنان زیاد بود اما به طور کلی فیلمسازان کمی سراغ سوژه‌های زنانه رفته‌اند. بیشتر آثار مرتبط با موضوعات زنان نیز توسط فیلمسازان زن ساخته شده است که این خود جای تامل دارد. اما با وجود این کم بودن آثار، جشنواره فجر امسال شاهد حضور ۲ فیلم با موضوع زنان در خانه جشنواره است. «هناس» و «دسته دختران» که هر ۲ محصول سازمان سینمایی سوره حوزه هنری هستند.  «دسته دختران» که ساخته تنها کارگردان زن حاضر در جشنواره فجر امسال است، قصه‌ای درباره زنان مدافع خرمشهر است. این فیلم را منیر قیدی کارگردانی کرده و از مدت‌ها قبل از آغاز جشنواره با توجه به حضور چهره‌های شاخص بازیگری در آن، به اثری کنجکاوبرانگیز برای اهالی رسانه و مخاطبان سینما بدل شده بود و در نتیجه با اکرانش در خانه جشنواره به عنوان یکی از آثار پر سر و صدای جشنواره چهلم مطرح شده است؛ اثری که سازندگانش تمام تلاش خود را کرده‌اند متفاوت‌ترین روایت را از حضور زنان در دوران دفاع‌مقدس ارائه دهند. شاید بتوان به جرات گفت «دسته دختران» جدی‌ترین اثر سینمایی‌ای است که به مبارزه مسلحانه زنان در دوران دفاع‌مقدس می‌پردازد. درباره نقاط بارز و شاخص این اثر نکات متفاوتی می‌توان مطرح کرد که اغلب این موارد در یادداشت دیگری در همین صفحه آمده، بنابراین بهتر است نگاهی اجمالی به برخی نقاط مبهم «دسته دختران» داشته باشیم. اغلب بازیگران «دسته دختران» از چهره‌های شناخته‌شده و حرفه‌ای سینمای ایران هستند و بالطبع مخاطب انتظار دارد بهترین بازی‌های ممکن را از این بازیگران تماشا کند اما به واقع اینچنین نیست و بازیگر کارکشته‌ای چون نیکی کریمی به عنوان نقش نخست آنچنان که باید در «دسته دختران» نقش باورپذیری ارائه نمی‌دهد که این مساله از ضعف کریمی در عدم ثبات در لهجه جنوبی کاراکتر حکایت دارد. در برخی سکانس‌ها عدم تسلط نیکی کریمی بدجور توی ذوق مخاطب می‌زند و البته باید گفت سطح بازی سایر بازیگران اصلی از نیکی کریمی قابل قبول‌تر است. اما اگر بخواهیم نگاه کلی به «دسته دختران» داشته باشیم باید گفت این اثر را در ۲ وجه جداگانه «فرم» و «محتوا» باید مورد بررسی قرار داد که «دسته دختران» از لحاظ فرم در شرایط بسیار بهتری نسبت به محتوا قرار دارد و بخش عمده آن به سطح مناسب جلوه‌های ویژه و میدانی این فیلم بازمی‌گردد اما درباره محتوا به یکی، دو نکته اساسی می‌توان اشاره کرد، نخست به ویژگی‌های شخصیتی برخی کاراکترها بازمی‌گردد که سخت است بپذیریم این کاراکترها در اوایل دهه 60 زندگی می‌کردند، مثل کاراکتری که فرشته حسینی نقش آن را بازی می‌کند؛ حسینی در این فیلم نقش یک دختر 18 ساله با ویژگی‌های رفتاری نوجوانان دهه نودی را برای مخاطبان تداعی می‌کند که این مساله کمی تعجب‌برانگیز است. یکی دیگر از نقاط ضعف «دسته دختران» پرداخت بدون وجه به برخی خصلت‌های شخصی کاراکترهاست که این مساله جنبه تعمیم یافته پیدا می‌کند، به عنوان مثال روابط میان دختر و پسر متعلق به آن دهه و  آن روزگار نیست و از امروز به گذشته منتقل شده است، از سوی دیگر اغراق در برخی شخصیت‌پردازی‌ها جای تعجب دارد، مثلا اینکه سیگار کشیدن برای یکی از شخصیت‌های زن قصه شکل حیاتی پیدا کرده است. رویکردی که فیلم در نسبت با مساله دفاع‌مقدس دارد نیز صورتی از سینمای ضدجنگ دهه 80 را بازآفرینی کرده است. حضور زنان در جنگ اگر چه می‌توانست بستر مناسبی برای درام‌پردازی باشد اما از این ظرفیت به نفع سینمای دفاع‌مقدس در حد اعلا استفاده نشده است، در حالی که می‌شد مانند «ویلایی‌ها» این اتفاق درست‌تر رخ بدهد.

***

محمد نجار صادقی: در روزهای اخیر رهبر معظم انقلاب از قیمت لوازم خانگی و کیفیت خودروهای داخلی انتقاد کردند. در پرده‌ای دیگر در یک تصادف که حدود یک ماه پیش اتفاق افتاد، ایربگ تمام خودروهای داخلی باز نشد اما تک‌ ماشین خارجی موجود ایربگش باز شد. جالب اینجاست که چندین سال براساس مصوبات دولتی واردات خودروهای خارجی و لوازم خانگی خارجی محدود شده است. پیش از اینکه به چرایی شرایط کنونی و تحلیل مسیری که گذراندیم تا به اینجا رسیدیم، بپردازیم باید این نکته مهم را در نظر بگیریم که صنعت خودروسازی و لوازم خانگی از لحاظ گستردگی و حجم اشتغال‌زایی دومین و سومین صنایع کشورمان هستند. یعنی اگر این دو را به مثابه کل صنعت بدانیم بیراه نگفته‌ایم؛ در اصل امروز حال کل صنعت ایران خوب نیست. مجموع تحلیل‌هایی که پس از این عتاب رهبر انقلاب در رسانه‌ها و محافل علمی مطرح شد از چند کلیدواژه و گزاره فراتر نرفت: «شرایط کنونی حاصل حمایت‌های دولتی و حاکمیتی است و اگر روزی این حمایت برداشته شود و واردات آزاد شود شاهد شکوفایی صنایع خواهیم بود»، «همان‌طور که در صنایع نظامی قدرتمند شدیم، صنایع بزرگ باید در اختیار مدیران شایسته قرار بگیرند و از آن حمایت شود»، «مدیران لیبرال ما را به این نقطه رسانده‌اند و اگر مشکل مدیریتی حل شود، این صنایع شکوفا می‌شوند» و... نسخه‌پیچان همیشگی اقتصاد ایران یا می‌گویند باید دست از حمایت برداشت یا گروه دیگری از آنها از آن طرف بام افتاده و می‌گویند اگر دولت مدیریت و مالکیت تمام و کمال این صنایع را در دست بگیرد شاهد روزهای روشنی خواهیم بود. امروز کشورهای توسعه‌یافته و حتی کشورهای در حال توسعه که بعضا می‌توان آنها را در اطراف ایران نیز دید از این تعابیر و واژگان عبور کرده‌اند. اساسا دیگر خبری از نسخه‌پیچی برای اقتصاد از ساحت مطلق منسوخ شده اندیشه‌های سیاسی نیست. لیبرال‌ترین حکومت‌ها در مواجهه با کرونا تبدیل به بزرگ‌ترین حمایت‌کنندگان معیشت مردم می‌شوند و در اشکال مختلف نه تنها در صنایع بلکه در روند توزیع اقلام مصرفی هم دخالت می‌کنند. از سوی دیگر در حکومت‌های کمونیستی حرف از تبیین بازار اقتصاد برای کاهش انحصار و توسعه صنایع از طریق تجارت آزاد است. چه تلخ که صنعت کشورمان امروز در چرخه نامعیوب سیاست‌گذاری ذیل تفکرات اقتصادی چپ و راست افتاده است. روزی واردات خودرو را آزاد می‌کنیم و وقتی به مشکل خروج ارز و توسعه نیافتن قطعات خودرو در داخل کشور برمی‌خوریم می‌گوییم باید از تولید‌کننده داخلی حمایت و  واردات را متوقف کرد. چند صباحی می‌گذرد و زمانی که لبه تیغ انحصار به زیر گلوی مصرف‌کننده می‌رسد، نسخه واردات می‌دهیم. شرایط کنونی ناشی از این است که نقشه صنعتی کشور بایسته‌ای از تصمیم‌گیری ذیل تفکرهای سیاسی است. چه بد که این جهت‌گیری‌ها با انتخاب مدیران و تحت فشار افکار عمومی نیز تغییر می‌کند. مادامی که استراتژِی توسعه صنعتی در کشورمان نداشته باشیم، صنعت به مثابه دونده‌ای است که به هر طرف می‌دود اما هیچ‌گاه به نقطه مطلوب نمی‌رسد. این دونده نقشه ندارد و شاید اصلی‌ترین ماموریت دولت سیزدهم در حوزه صنعت، تدوین «استراتژی توسعه صنعتی» یا به تعبیر رهبر انقلاب «نقشه راهبردی صنعتی» است.