پیش‌تر توضیح داده بودم که انتخابات تکلیفی اخلاقی درباره زندگی جمعی افراد یک ملت در اکنون و در آینده حیات آنهاست و اینطور گفته بودم که از این‌ جهت مشارکت در فرآیندهای انتخاباتی تکلیفی اخلاقی است که نمی‌شود از ادای آن سر باز زد. در این بخش بنا دارم به نتایج منطقی این عبارات بپردازم اما قبل از آن باید این نکته را یادآوری کنم که انتخابات به طور مطلق کنشی است که درون یک وضع مستقر، برای بیرونیت بخشیدن به عمل تاسیسی مردم و حق حاکمیتی که به آن نیرو می‌بخشد پیش‌بینی ‌شده است و این نکته را نیز اضافه کنم که نفس پیش‌بینی‌کردن نهاد انتخابات در یک وضع مستقر، متضمن تصور نوعی آزادی سازمان پیدا کرده و نهادمندشده در حدود هستی‌شناختی یک دولت است. یعنی انتخابات فرآیندی است که در حدود مرزهای یک وضع مستقر، با هدف نهادمند کردن قدرت تاسیس اعضای ملت پیش‌بینی‌شده است. از این‌ جهت نفسِ مشارکت در انتخابات متضمن پذیرفتن اعتبار اصول کلی و مرزهای وجود شناختی یک وضع مستقر است. با این‌ وجود این‌ همه ماجرا نیست. از آنجا ‌که موضوع انتخابات تلاش برای دست‌ یافتن به توافق عمومی درباره مناسب‌ترین روایت‌ها درباره امر جمعی و تعیین‌ کردن بهترین روش‌های ممکن برای دنبال‌کردن آن است، می‌توانیم ادعا کنیم در عین ‌حال تصور نهاد انتخابات بر نوعی روحیه انتقادی و اصلاح‌طلبانه دلالت می‌کند که از یک‌ طرف حدود و مبانی دولت را پذیرفته و از طرف دیگر ضمن استفاده از رویکردی انتقادی به دنبال جرح ‌و تعدیل در روش‌های پیش‌تر به‌‌کار رفته برای پیشبرد مسائل مربوط به امر جمعی است. از این‌ جهت و با توجه‌ به مسائلی که درباره دو چهره سیاست آورده بودیم، می‌توانیم بگوییم نهاد انتخابات از یک‌ جهت بر ایمان و وفاداری به حدود هستی‌شناختی دولت استوار است و از جهت دیگر بر روحیه اصلاح‌گری - که منافع دولت و مردمی را که به آن تعلق دارند از طریق جرح ‌و تعدیل در سیاست‌های پیش‌تر مورد استفاده قرار گرفته تامین می‌کند - ابتنا یافته است. خواست اصلاحات در حدود یک وضع مستقر به معنای ضدیت با تمامیت وجود شناختی آن وضع نیست، بلکه اصل بقا و ضرورت حفاظت از آن را از پیش‌فرض گرفته است. 

در چنین وضعیتی برخورداری از ذهنیت انتقادی که همواره بهبود شرایط حاکم بر زندگی اعضای ملت و افزایش قدرت داخلی و تثبیت قدرت خارجی دولت را در نظر دارد ضرورتی اخلاقی است. یعنی اینطور نیست که بگوییم اگر کسی نسبت به سیاست‌های اجرایی کشور رویکردی انتقادی دارد ضرورتا باید به ‌عنوان دشمن وجود شناختی برای دولت فهمیده شود. در غیاب این رویکرد انتقادی نهاد انتخابات حیثیت سیاسی و ضرورت اخلاقی خود را از دست می‌دهد. من درست بر پایه ضرورت روحیه انتقادی و اراده اصلاح‌جویانه در فرآیندهای انتخاباتی است که انتخابات را به ‌عنوان تکلیفی اخلاقی صورت‌بندی می‌کنم. این روحیه انتقادی و اراده اصلاح‌جویانه در نهایت هم به تقویت هر چه بیشتر قدرت دولت کمک خواهد کرد و هم به ‌عنوان تکلیفی در قبال شهروندان آینده دولت، شرایط لازم برای بهزیستی ایشان در آینده را فراهم می‌کند. نادیده‌ گرفتن این موضوع در کنش‌های انتخاباتی ما در ایران امروز نظام انتخاباتی ما را با مشکلات فراوانی رو به رو ساخته که کوچک‌ترین آنها را پیش‌تر در قالب قطبی‌سازی‌های ستیزه‌جویانه در انتخابات و نقش مخربی که در سازوکارهای سیاسی بازی می‌کنند مورد بررسی قرار داده‌ام.

در ایران تحت‌تأثیر ناکارکردهای انتخاباتی ناشی از ظهور آفت‌های پیش‌تر آمده، هواداری از نظام با موافقت بی‌چون‌ و چرا با وضع موجود یکسان انگاشته شده است. در حالی ‌که یک شهروند معتقد به اصول نظام سیاسی حاکم بر ایران بیش از هر کس دیگری باید ضرورت بازنگری در سیاست‌های جاری در کشور را مورد توجه قرار دهد. از این‌ جهت بازنگری در سیاست‌های جاری یا روندهایی که پیش‌تر در کشور جریان داشته است نشانگر دغدغه شریف کسانی است که به معنای دقیق کلمه به تمامیت وجود شناختی، ثبات و استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران دلبسته هستند. درست تحت‌تأثیر فقدان همین رویکردهای انتقادی، برخی از نیروهای انقلابی هر شکلی از انتقاد یا هر اراده‌ای برای اصلاح امور جاری در کشور را با عنوان ضدیت با انقلاب طرد می‌کنند. در جدیدترین مورد از مسائل ناشی از این رویکرد نادرست هر شکلی از مواجهه انتقادی با سیاست‌های اجرایی در دولت رئیس‌جمهوری فقید اسلامی ایران، مرحوم شهید دکتر سیدابراهیم رئیسی را به ‌نوعی کفرگویی تبدیل کرده‌اند. در حالی ‌که تنها در جریان یک‌جور مواجهه انتقادی با سیاست‌های اجرایی دولت شهید جمهور است که می‌توان توانمندی، کارآمدی و برجستگی‌های کارنامه آن شهید در مقام ریاست‌جمهوری را نشان داد و امکان تداوم رویکردی را که ایشان به سیاست داشته‌اند فراهم آورد.

آنچه در این زمینه باید به آن توجه کنیم این است: مساله انتخابات، درست مثل دیگر صورت‌های ممکن از مشارکت سیاسی، موضوعی شخصی یا حتی گروهی نیست. یعنی اینطور نیست که تنها به مسائل و موضوعات آنی شخص مربوط باشد، بلکه موضوعی است که به آینده کشور، چه آینده دور و چه آینده نزدیک آن مربوط است. برای روشن‌تر شدن این موضوع اجازه بدهید تا از استعاره دوی امدادی استفاده کنم؛ دوی امدادی یکی از شاخه‌های بی‌شمار مسابقات دوومیدانی است. در این شاخه از مسابقات دوومیدانی موضوع مسابقه نه قهرمانی شخص، بلکه پیروزی تیمی است که فرد به او تعلق دارد. در مسابقات دوی امدادی هر تیم از چند دونده متفاوت تشکیل شده است. هر کدام از اعضای تیم نمادی را به نمایندگی از تمامیت تیم خود در اختیار دارد؛ نمادی که باید در پایان هر بخش از مسابقه به عضو دیگر تیم سپرده شود. هر بار با منتقل شدن نماد تیمی به اعضای دیگر تیم، روند حضور او در رقابت آغاز می‌شود. در این شکل از مسابقات دوومیدانی اگرچه پیروزی و موفقیت، مساله‌ای شخصی و فردی است اما باید این موضوع را به اعتبار نقش و اهمیتی که عملکرد او در روند کار تیمی بازی می‌کند فهمید. حالا اگر اینطور فرض کنیم که تاریخ سیاسی یک کشور میدان مسابقات دوی امدادی است، هر نسل از اعضای کشور را می‌توان به‌عنوان اعضای یک تیم در نظر گرفت. مشارکت سیاسی معنادار در فرآیندهای نهادمند سیاسی، مثل انتخابات، یا فرآیندهای مشارکتی دیگر، کارکردی مانند عملکرد شخصی در مسابقات دوی امدادی دارد. یعنی هر نسل برای اینکه بتواند به شکل مؤثری در روندهای مربوط به تاریخ سیاسی کشور خود فعال باشد، باید بتواند بهترین عملکرد خود در زمینه مسائل مربوط به سیاست در دوران حیات خودش را به‌خوبی پیش ببرد. از این‌ جهت، نوع عملکرد امروز هر کدام از ما در زمینه مشارکت سیاسی با سرنوشت همه اعضای ملت، در آینده دور یا نزدیک پیوند خورده است. به همین دلیل است که می‌گویم شرکت در انتخابات تکلیفی اخلاقی است؛ تکلیفی که به اعتبار تأثیری که در آینده زندگی سیاسی افراد یک ملت دارد نمی‌توانیم و نباید از آن رو‌گردان باشیم. همین‌طور باید تلاش کنیم تا در محدوده مقدورات زمانی خود، به بهترین نحو از عهده انجام‌ آن برآییم.