پشت پرده قرارداد هسته‌ای قزاقستان با روسیه
در 14 ژوئن، قزاقستان شرکت دولتی هسته‌ای روسیه، «روس‌اتم»، را برای ساخت اولین نیروگاه هسته‌ای خود از دوران شوروی انتخاب کرد. این انتخاب در حالی صورت گرفت که تنها چند روز پیش از اعلام رسمی، شرکت ملی هسته‌ای چین (CNNC) به عنوان گزینه اصلی برای ساخت این نیروگاه در نظر گرفته می‌شد.
با این حال، قزاقستان قصد دارد توافقنامه همکاری هسته‌ای با چین را نیز امضا کند و اعلام کرده که نیروگاه دوم احتمالاً توسط شرکت چینی ساخته خواهد شد.
نکته قابل‌توجه این است که گفته شده روس‌اتم به جای ساخت انفرادی، ریاست یک «کنسرسیوم بین‌المللی» را بر عهده خواهد داشت. این رویکرد نشان می‌دهد که آستانه با آگاهی از ریسک‌های اقتصادی و زیست‌محیطی انتخاب یک شرکت روسی، اقداماتی را برای کاهش خطرات و عدم قطعیت‌های مرتبط با این تصمیم اتخاذ کرده است.
میراث هسته‌ای شوروی و بحران آب؛ نگرانی‌های زیست‌محیطی مردم
زمانی که مقامات قزاقستان بحث‌ها درباره لزوم ساخت نیروگاه هسته‌ای جدید را تشدید کردند، بسیاری از کارشناسان محلی، گروه‌های جامعه مدنی و مردم، نگرانی عمیق خود را از خطرات زیست‌محیطی ابراز کردند.
این نگرانی‌ها تنها ناشی از خاطرات فجایع هسته‌ای چرنوبیل و فوکوشیما نیست، بلکه ریشه در گذشته شوروی قزاقستان نیز دارد. بین سال‌های 1949 تا 1989، خاک قزاقستان شوروی شاهد دست‌کم 468 آزمایش سلاح هسته‌ای بوده است.
به عنوان کشوری که تحت این آزمایش‌های هسته‌ای قرار گرفته، جمعیت قزاقستان همچنان به هر موضوع مرتبط با حوزه هسته‌ای بسیار حساس است. ترس‌های مشخص شامل آسیب احتمالی به اکوسیستم شکننده دریاچه بالخاش، جایی که قرار است نیروگاه ساخته شود، می‌باشد.
این دریاچه در حال حاضر با مشکل خشک شدن روبروست و عملیات نیروگاه می‌تواند این وضعیت را وخیم‌تر کند. طراحی راکتورهای آب فشرده (VVER) روسیه برای خنک‌سازی و عملیات‌های مرتبط به آب وابسته است و این مسئله برای قزاقستان یک چالش بزرگ محسوب می‌شود، زیرا منابع آبی این کشور رو به کاهش است و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2037، زمان مورد انتظار برای اتمام ساخت نیروگاه، این وضعیت تشدید شود.
علاوه بر این، کارشناسان تأکید می‌کنند که در حال حاضر هیچ راه شناخته‌شده‌ای برای مدیریت ایمن زباله‌های هسته‌ای وجود ندارد و این مشکل به نسل‌های آینده به ارث خواهد رسید.
کارنامه روس‌اتم در بلاروس؛ 18 هزار حادثه و پنهان‌کاری
با نگاهی به این تصمیم و با در نظر گرفتن نمونه نیروگاه هسته‌ای ساخته شده توسط روس‌اتم در بلاروس، انتخاب یک شرکت روسی بسیار بحث‌برانگیز به نظر می‌رسد.
بلاروس نیز مانند قزاقستان، روس‌اتم را برای ساخت اولین نیروگاه هسته‌ای خود انتخاب کرد. رسوایی‌های مربوط به ساخت نیروگاه «آستراوتس» از همان روزهای اولیه فرآیند را تحت‌الشعاع قرار داد. اولین مورد در سال 2016 رخ داد، زمانی که گروهی از فعالان بلاروسی ادعا کردند که مینسک اطلاعات مربوط به یک حادثه مرتبط با مخزن تحت فشار راکتور را پنهان کرده است.
اپوزیسیون بلاروس از آن زمان فاش کرده که در طول ساخت این نیروگاه و پس از آن، 18,000 حادثه با مقیاس‌های مختلف رخ داده است. گزارشی از شبکه اقدام استراتژیک بین‌المللی برای امنیت نیز موارد متعددی از پنهان‌کاری اطلاعات مربوط به ساخت و بهره‌برداری از این نیروگاه را برجسته کرده است.
ریسک‌های اقتصادی؛ از وام مبهم روسیه تا سایه تحریم‌های غرب
در صورت بروز حوادث احتمالی، قزاقستان با خسارات اقتصادی مستقیم و غیرمستقیم مواجه خواهد شد. این کشور در حال بررسی همکاری با آلمان و چین برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، به ویژه هیدروژن سبز و صادرات آن به اتحادیه اروپاست. از آنجایی که تولید هیدروژن سبز به مقادیر عظیمی آب نیاز دارد، هرگونه حادثه می‌تواند برنامه‌های بلندپروازانه قزاقستان را به خطر بیندازد.
از سوی دیگر، جنبه مالی پروژه نیز مبهم است. منابع قزاقستانی می‌گویند روسیه یک اعتبار صادراتی بلندمدت پیشنهاد داده، اما جزئیات مشخصی منتشر نشده است.
کارشناسان قزاقستانی حتی به این نکته اشاره کرده‌اند که روسیه پیش از این، با وجود امضای توافقنامه بین‌دولتی در آوریل 2024، نتوانسته بود بودجه لازم برای سه نیروگاه حرارتی در این کشور را تأمین کند. این مسئله توانایی روسیه برای تأمین بودجه کامل و بدون تأخیر نیروگاه هسته‌ای را زیر سؤال می‌برد.
دومین جنبه، مربوط به تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه است. اگرچه روس‌اتم هنوز تحریم نشده، اما این وضعیت ممکن است تغییر کند. با توجه به نمونه نیروگاه «آک کویو» در ترکیه که ساخت آن به دلیل تحریم‌های ثانویه با تأخیر قابل توجهی مواجه شد، قزاقستان نیز می‌تواند با چالش‌های مشابهی روبرو شود.
تجربه بلاروس و ترکیه؛ آیا نیروگاه هسته‌ای قزاقستان سودآور خواهد بود؟
در نهایت، مسائل مربوط به سودآوری بالقوه یک نیروگاه ساخت روسیه مطرح است. در مورد بلاروس که برای ساخت نیروگاه خود وام 10 میلیارد دلاری از روسیه دریافت کرد، توانایی این کشور برای کسب سود – یا حتی بازپرداخت وام به روسیه – به دلیل امتناع برخی کشورهای اتحادیه اروپا از خرید انرژی از بلاروس، با مشکل مواجه شده است.
علاوه بر این، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش داد که این نیروگاه در دو سال اول با حدود نیمی از ظرفیت خود کار می‌کرد. وضعیت مشابهی در مورد نیروگاه آک کویو در ترکیه نیز وجود دارد، جایی که قیمت مورد انتظار برق ممکن است چندین برابر قیمت برق تولیدی از انرژی خورشیدی باشد.
انتهای پیام/