خروج آمریکا از برجام و شکست راهبرد چندین‌ساله غرب‌گرایان در اعتماد به آمریکا برای حل مشکلات کشور، هر چند هزینه‌‌های بسیاری بر گرده مردم و کشور گذاشت اما همان‌طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند افزایش پشتوانه تجربه ملت ایران از جمله دلایل ایشان برای موافقت با مذاکرات هسته‌ای با آمریکا بود. تجربه برجام و عبرت از فرآیند طی شده در 5 سال اخیر بیش از هر چیز یادآور اعتماد نافرجام مصدق به آمریکاست. در همین راستا و همزمان با 28 مرداد و سقوط دولت دکتر مصدق، با دکتر جواد منصوری، معاون سابق مرکز اسناد انقلاب اسلامی گفت‌وگو کرده‌‌‌‌‌ایم تا زوایای بیشتری از مشابهت‌‌های این دو تجربه ملت ایران در مقابل آمریکا را بازگو کند.
***
  به نظر شما چرا تجربه شکست‌خورده مصدق در اعتماد به آمریکا هم از سوی بخشی از جامعه و هم در میان نخبگان سیاسی کشور به عنوان یک عبرت تاریخی مورد توجه قرار نگرفت؟
معمولا افراد از تاریخ درس‌‌های لازم را نمی‌گیرند. اگر افراد و نخبگان سیاسی از تاریخ درس گرفته بودند قطعا بخش زیادی از مشکلات و گرفتاری‌‌های بشر تکرار نمی‌شد. امیرالمومنین علی(ع) می‌فرماید: «ما اکثر العبر و اقل الاعتبار؛ چه بسیارند عبرت‌ها و چه کمند عبرت‌گیرندگان». نکته مهم دوم این است که شاید در نظام آموزشی ما ضعف‌ها و اشکالاتی وجود دارد که افراد در طول تحصیل، اطلاعات و آموزش‌‌های لازم در موضوعات مختلف از جمله رویدادهای تاریخی را به عنوان یک آموزه جدی و مهم برای زندگی خودشان فرا نمی‌گیرند. همین موضوع اشتباهات و مشکلات بسیاری را برای نخبگان و همچنین برای توده به وجود می‌آورد، چرا که تجارب تاریخی آنگونه که باید در ذهن افراد ثبت و ضبط نشده و زمینه تکرار خطاهای جمعی را فراهم می‌کند.
  تا چند سال پیش شاید تنها تجربه ملت ایران از بی‌اعتمادی به دولت آمریکا به انجام تعهداتش محدود در دوره مصدق و دولت او می‌شد اما اکنون و با تجربه برجام و مشاهده اینکه در ازای عمل به همه تعهدات‌مان، آمریکا زیر این توافق زد، به نظر می‌رسد نسل جدید جامعه هم این واقعیت را به چشم دید و می‌توان برجام را هم مانند دوره مصدق به عنوان یک تجربه تاریخی معرفی کرد؛ نظر شما چیست؟
درست است! البته علاوه بر این مورد، سابقه بی‌اعتمادی به آمریکا در سال‌‌های گذشته صرفا محدود به دوره مصدق نیست و ما در زمان پیروزی انقلاب اسلامی هم چندین مورد از نقض عهد و خلاف وعده از آمریکایی‌ها را دیده‌‌‌‌‌ایم و این موارد در حافظه ملت ایران ثبت شده است. متاسفانه مسؤولان ذی‌ربط نخواستند یا نتوانستند به این تجربه‌‌های پرشمار توجه کنند و همین بی‌توجهی زمینه‌ساز شرایط امروز کشور شده است. به نظر من، تجربه بیانیه الجزایر در اثبات خلف وعده و نقض تعهدات آمریکا کمتر از برجام نیست. شما می‌دانید که دولت آمریکا تمام تعهدات خود در بیانیه الجزایر را زیر پا گذاشت. همه آن تعهدات را زیر پا گذاشتند و یک مورد را هم اجرا نکردند. درباره موارد دیگر هم این ادعا صادق است، مانند موضوع افغانستان، عراق و لبنان و تعهداتی که ابتدا مطرح و سپس نقض کردند. به هر حال یکسری توافقات درباره این کشورها با آمریکا مطرح بود ولی به‌رغم صحبت‌‌‌هایی که در جلسات مطرح شد و تعهداتی که دادند، در نهایت زیر همه چیز زدند و به هیچ کدام‌شان عمل نکردند. مسؤولان دیپلماسی متاسفانه از دوره مصدق عبرت‌‌های لازم را نگرفتند و خودشان برای نسل‌‌های بعد عبرت شدند.
  درباره عبرت از برجام نکته‌ای که معمولاً مغفول می‌ماند، هزینه‌هایی است که به لحاظ فرهنگی متوجه مردم و کشور می‌شود. به عنوان مثال در این مورد خاص، علاوه بر امتیازات مادی بیشماری که داده شد و تمام امور کشور هم  برای چند سال معطل و مشروط به مذاکرات ماند، ما شاهد پمپاژ این ذهنیت در میان مردم از سوی غربگرایان بودیم که می‌شود به آمریکا اعتماد کرد! به نظر می‌رسد هزینه اینگونه القائات بیشتر از هزینه‌‌های مادی آن باشد.
در این راستا 2 نکته مهم به ذهن بنده می‌رسد؛ نکته اول اینکه متاسفانه یک ضعفی در میان روشنفکران، سیاستمداران و نخبگان کشور وجود دارد که خسارات و ضربه‌‌های زیادی را به کشور ما وارد کرده است. این ضعف عبارت است از اینکه وقتی 2 گروه یا 2 حزب با هم مشکلات و اختلافی دارند به جای اینکه با همدیگر مسأله را حل کنند، می‌آیند و برای رقابت یا حذف رقیب‌شان به مسائلی بسیار غیرمنطقی متوسل می‌شوند. به طور مشخص در نظر بگیرید 2 حزب که رقیب یکدیگرند به‌خاطر رقابت و حذف دیگری می‌آیند و از رضاخان تعریف می‌کنند! یا آمریکا و انگلیس را تطهیر کرده و ذهنیت منفی درباره این کشورها را پاک می‌کنند، صرفا برای اینکه دیگری را بکوبند و از میدان خارج کنند. این موضوع، مسأله زشت و بسیار خطرناکی است.  نکته دوم این است که در رسانه‌‌های ما مناظرات تاریخی خیلی کم انجام می‌شود. در صورتی که به‌نظرم هم در تلویزیون و هم سایر رسانه‌ها باید شاهد مناظره‌‌های زیادی در حوزه تاریخی و با حضور جریان‌‌های معارض در مقابل یکدیگر باشیم. اگر این اتفاق تحقق یابد، آن تهدید فرهنگی هم که اشاره کردید خود به خود خنثی خواهد شد. متاسفانه صداوسیمای ما می‌ترسد که 2 جریان متضاد را مقابل هم بگذارد و مناظره پخش کند.
  آقای دکتر! به اعتقاد شما تجربه لازم و عمیق از قضیه برجام برای نخبگان و آحاد جامعه ما حاصل شده است؟
حصول همین نتیجه هم در گرو تحقق برگزاری جلسات و مناظره‌‌های تاریخی در رسانه‌هاست؛ و الا ممکن است این تجربه هم به فراموشی سپرده شود. قطعا برجام این ظرفیت را دارد که به عنوان یک تجربه مهم تاریخی درباره بی‌اعتمادی آمریکا به مردم معرفی شود اما باید در این راستا کار کرد تا ذهن مردم به طور کامل روشن شود.  نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که جدا از عبرت گرفتن از تجارب تاریخی، متاسفانه دستگاه‌‌های مسؤول هم به وظایف خود عمل نمی‌کنند که اگر می‌کردند شاهد خیلی از خسارت‌ها نبودیم. الان در کشور ما قوه مجریه هر کاری بخواهد انجام می‌دهد و به کسی هم پاسخگو نیست. الان متاسفانه رئیس دولت ما هم رئیس قوه مجریه است، هم قاضی و هم نظریه‌پرداز! این رویه غلط است و برای کشور مشکل ایجاد می‌کند. اصلا فلسفه تشکیل نهادهای قانونی مانند شورای عالی امنیت ملی یا کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس چیست؟ چرا نمایندگان مجلس باید بگویند که در جریان رسیدگی برجام از مفاد آن بی‌اطلاع بوده‌اند؟ یک موافقتنامه فرهنگی بین ایران و تانزانیا را در نظر بگیرید. این کجا و برجام کجا؟! همین موافقتنامه بخواهد تصویب شود باید برود در کمیسیون و صحن مجلس و کلی بحث و چکش‌کاری شود تا بتواند به فرآیند اجرا برسد. به همین خاطر، سوال ما از مجلس و قوه قضائیه این است که اصلا چرا اجازه دادید دولت برجام را فارغ از فرآیندهای قانونی جلو ببرد؟ حالا اینکه نتیجه آن چه بود، بحث دیگری است.
  به لحاظ تاریخی چه مشابهت‌‌‌هایی در زمان دولت مصدق و دولت روحانی در موضوع اعتماد به آمریکا می‌بینید؟
واقعیت قضیه این است که ملی‌گراها، سکولارها و غربزده‌ها چه بخواهند، چه نخواهند عملا نقش ستون پنجم دشمن را در این مملکت بازی می‌کنند. در 150 سال گذشته این نقش به تناوب از سوی این گروه‌ها اجرایی شده است و همچنان هم ادامه دارد. تاسف اینجاست که دستگاه‌‌های ذی‌ربط به وظایف خودشان در این راستا عمل نمی‌کنند. نکته دیگر و پاسخ به سوال شما این است که بله! تشابهات این دو دوره‌ای که پرسیدید بسیار زیاد است. اینطور نیست که یک واقعه‌ای در یک زمانی اتفاق افتاد و دیگر تکرار نمی‌شود. موارد متعددی از تکرار وقایع را می‌توان فهرست کرد. نمونه‌‌‌‌اش اختلافاتی است که برای پیشبرد اهداف خود میان مردم و مسؤولان ایجاد کردند. همین‌طور رواج شایعات و دروغ‌‌‌هایی که به مردم گفتند. تشابه 2 دوره در اعتماد به آمریکا هم بخش دیگر آن است. جالب است که پس از برجام هم مذاکرات کره‌شمالی با آمریکا را داشتیم که با وجود مذاکره رهبر کره‌شمالی با رئیس‌جمهور آمریکا، دوباره این کشور تحریم شد!

محمدرضا کردلو: 1- شهریور 94 بود. در برنامه «خندوانه» رقابت سختی میان امین حیایی و امیرمهدی ژوله در مسابقات استندآپ کمدی شکل گرفته بود. بعد از اینکه رئیس دفتر دولت آزادی بیان و غیره و ذلک، آن سازماندهی عجیب و غریب را در «نه به امین حیایی» (به‌خاطر بازی در قلاده‌‌های طلا) به راه انداختند و تصویر صورت امین حیایی را به جای شمایل شعبان بی‌مخ در آن عکس معروف با چماق روی سقف اتومبیل با فوتوشاپ درست کردند، یکی دیگر از دوستان‌شان یعنی مهدی خزعلی هم متنی نوشت به این شرح: «من هرگز به هنرمندی که در خدمت دربار باشد رای نخواهم داد، هنرمند باید در خدمت مردم و ارزش‌ها باشد و بس، هرگز اجازه ندهد که ارباب زر و زور و تزویر بر گردنش قلاده بیندازند، حتی اگر آن قلاده از طلا باشد!...» (حالا شاید یکی، دو روز از فوت مرحوم پدرش آیت‌الله ابوالقاسم خزعلی می‌گذشت و برای من سوال بود که این چه حرکتی است از این بشر! نه اینکه آدم باید کمی سنگین باشد در این جور مواقع و متاثر؟!) اما مهدی خزعلی مراسم پدرش تمام شده و نشده آمده بود اینستاگرام و پست گذاشته بود برای «نه به امین حیایی». آنجا به خودم گفتم این جماعت چه عناصر پای کاری در تشدید و توسعه دوقطبی‌ها تا کشاندن آن به یک مسابقه طنز عادی دارند! رسما به «هنر برای هنر» گفته‌‌اند برو جلو بذار باد بیاد. سر شعار «هنر آزاد» را هم کرده بودند توی گونی و خلاص!
2- همین اتفاق برای بازیگر دیگر قلاده‌‌های طلا هم افتاد. وقتی در مراسمی برای کمک به زلزله‌زدگان حاضر شده بود، کارگردان مارمولک به او می‌گوید: «تحمل این را ندارم که شما را اینجا ببینم. بفرمایید بیرون. شما برو «قلاده‌های طلا»تو بازی کن!» همین جماعت مریلا زارعی و بابک حمیدیان را به‌خاطر بازی در فیلم‌‌های حاتمی‌کیا نادیده گرفتند. علیه شهاب حسینی و پروانه معصومی به‌خاطر صحبت در حضور رهبری کمپین‌‌های «نه» در فیسبوک به راه انداختند. یک‌شبه به علیرضا افتخاری گفتند «مطرب» و علیه‌اش مطلب زدند که سطحش را پایین بیاورند. یعنی این جور آدم‌‌‌هایی هستند اینها!
3- در یکی از گفت‌وگوهایم با یکی از کارگردانان صاحبنام سینما همین‌ها را مطرح کردم؛ گفتم پس چه شد آن هنر برای هنر! این فیلمساز گفت: «88! برگرد به 88 و ببین این دوقطبی که در 88 برساخته شد، چه بلایی بر سر فرهنگ آورده است. مثلا همین «مدافعان حرم» سوژه من هم هست و به آن اعتقاد دارم اما نمی‌گذارند درباره‌‌‌‌اش فیلم بسازم». آف رکورد گفت: «پدرم را درمی‌آورند!» البته گفت: «کاش یکبار دیگر بیایی و فقط درباره این دوقطبی صحبت کنیم.» البته فرصت نشد که بروم و با او گفت‌وگوی مفصل‌تری درباره «این دوقطبی که در فرهنگ درست شده است» داشته باشم، البته «یکفی بالاشاره».
4- اپوزیسیون جمهوری اسلامی اگرچه طیف‌‌های مختلفی دارد اما در نقاطی «سفت و سخت» خودش را نشان می‌دهد. فرهنگ و هنر همواره محل ظهور و بروز دگم‌اندیشی‌‌های سیاسی و تناقض‌‌های شخصیتی بوده است. آنچنان که جدی‌‌‌‌‌ترین مدعیان «هنر برای هنر» در قد و قواره فعال‌‌‌‌‌ترین عناصر کمپین‌‌های انتخاباتی ظاهر شده‌‌اند و هیچ به روی خودشان نیاورده‌اند! سال 88 اما متاسفانه اتفاقی بسیار بدتر افتاد. فضای غبارآلود در عرصه سیاست خیلی از هنرمندان را تا منتهاالیه مخالفت با نظام برد. در این میان برخی نیز اصرار نداشتند تا منتهاالیه مخالفت با نظام بروند، بلکه بسیاری اصرار داشتند آنها را به این قهقرا بکشانند. هم از آن‌سو مانند صادق صبا که کلاه بر سر شجریان گذاشت و برای نخستین‌بار روی ترانه‌‌های او تصاویر تند سیاسی را با اجازه خودش میکس کرد و هم از این‌سو که عده‌‌‌ای منتظر بودند یک گلایه کوچک اهالی فرهنگ و هنر را به اعتراض علیه نظام تعبیر کنند و آنها را یک‌شبه به اپوزیسیون تبدیل کنند. حتی برای مدتی اصطلاح «کارخانه اپوزیسیون‌سازی» تعبیری بود که برای برخی مسؤولان یا اهالی رسانه استفاده می‌شد. آنها که فقط دافعه داشتند! طی سال‌‌های اخیر جریان رسانه‌ای و فرهنگی وفادار به نظام و انقلاب با «اصحاب دافعه» مرزبندی کرده است و بارها در نوشته‌ها و گفت‌وگوها تاکید کرده است: «ما با اینها نیستیم». آن طرف قضیه اما اینطور نیست؛ عقده‌ای‌‌‌هایی هستند که هنوز می‌خواهند این دوقطبی لعنتی سیاسی و بی‌ربط به فضای فرهنگ و هنر را ادامه دهند. هزار مثال برای این ادعا هست. نوع مواجهه طیف مدعی روشنفکری در سینما و رسانه، در قالب یک دیکتاتوری دگم مطبوعاتی، ظهور کرده است.
5- سانسور هدفدار فوت ضیاءالدین دری، کارگردان «کیف انگلیسی» و «کلاه پهلوی» در زنجیره‌ای‌‌های رسانه‌‌‌ای، دلیل مشخصی دارد. این رسانه‌ها به اصل خود بازگشته‌‌اند و اتفاق عجیبی نیفتاده است. دوست دارند این دوقطبی ادامه پیدا کند، چرا که همه حیات و ممات‌شان در گیر و دار این دعواهای سیاسی است. آنچنان گود فرهنگ و هنر را به چاله میدان سیاست تبدیل کرده‌اند که منافع‌شان موجب می‌شود حتی از انتشار خبر فوت کارگردان سریال‌‌های محبوب تلویزیونی در صفحه یک خود دریغ کنند! گور پدر آزادی، درود بر سانسور و لابد سلامتی رضاخان میرپنج یک کف مرتب!
 

محمد سلامتی: تاکنون تعاریف زیادی از واژه تراژدی[سوگنامه] شنیده‌ایم. در یک تعریف ساده، «تراژدی»، نمایشی است که ریشه در مناسک سنتی یونان باستان دارد. پایان یک تراژدی چیزی جز مرگ یک قهرمان یا رقم خوردن داستانی غم‌انگیز نیست. «ارسطو» هدف از تراژدی را ایجاد
حس ترس و ترحم در مخاطب می‌داند. «شوپنهاور» هم تراژدی را نمایش نوعی نگونبختی بزرگ می‌داند که انسان را عمیقا تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
واقعه کودتای 28 مرداد 32، می‌تواند مظهر و نماد یک «تراژدی» باشد؛ با این تفاوت که این واقعه تلخ، جنبه‌ای نمایشی نداشته است! در طول 65 سال اخیر، هر یک از مقامات آمریکایی به فراخور موقعیت و جایگاهی که داشته، گوشه‌ای از نقش واشنگتن را در کارگردانی این تراژدی آزاردهنده افشا کرده؛ از «مادلین آلبرایت» وزیر اسبق خارجه ایالات متحده گرفته تا مقامات سابق سازمان سیا! «محمد مصدق‌السلطنه» سال 32 بدون آنکه خود نیز متوجه نقش‌آفرینی‌اش در صحنه تئاتر تراژیک مقامات آمریکایی شود، از سوی کاخ سفید به بدترین نحو ممکن به بازی گرفته شد! دیالوگی که مصدق آن را مدام تکرار می‌کرد، «اعتماد به آمریکا» بود؛ دیالوگی که کاش لااقل در همان سال 32 و پس از قهقهه‌های مستانه سرلشکر «فضل‌الله زاهدی» و «شعبان جعفری[بی‌مخ]» برای همیشه از دامان ایران رخت می‌بست.
امروز دقیقاً 65 سال از کودتای 28 مرداد و 40 سال از سقوط حکومت منحوس پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی می‌گذرد. از سال 68 و پس از رحلت آن پیر و مراد حکیم، حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای سکانداری این کشتی عظیم را بر عهده گرفتند. معظم‌له نیز مانند حضرت امام(ره)، لحظه‌ای از دشمن اصلی ایران یعنی ایالات متحده غافل نشده‌اند و همواره خطر وجود این دشمن و توطئه‌های آن را به مسؤولان نظام اسلامی گوشزد فرموده‌اند. توطئه‌های آمریکا علیه نظام و ملت ایران هیچ‌گاه در طول 4 دهه اخیر متوقف نشده است؛ از دوران ریاست‌جمهوری «جیمی‌ کارتر» که با دکترین تزیین شده و دروغین حقوق بشر در راس معادلات سیاسی واشنگتن قرار گرفت تا امروز در دوران ریاست‌جمهوری فردی که خود را به دیوانگی‌زده ولی برای منافع صهیونیست‌ها و آمریکاییان مهره بسیار خوبی است یعنی «دونالد ترامپ»، توطئه‌ها، تهدیدها و تحریم‌های آمریکا علیه ایران لحظه‌ای متوقف نشده است.
در این میان نکته‌ای وجود دارد که نمی‌توان بسادگی از آن گذشت؛ شاید برخی تصور کنند 28 مرداد 32، یک روایت تاریخی کهنه بوده و باید در همان گذشته دفن شود! حتی برخی بازخوانی این واقعه را مصداق عینی «تسری گذشته به حال و آینده» دانسته و به همین دلیل آن را تقبیح(!) می‌کنند. واقعه 28 مرداد اما نه صرفا یک «واقعه تاریخی» و نه یک «تراژدی»  است! این واقعه، در حقیقت «نقطه آشکارساز» (و نه نقطه آغاز) دشمنی ایالات متحده با ملت ایران است. بر خلاف آنچه تصور می‌شود، دشمنی ایالات متحده با ملت ایران از مدت‌ها قبل از کودتا نیز وجود داشته است اما 28 مرداد 32، روز ظهور و بروز این دشمنی عمیق با ملت ایران بود. پس از وقوع کودتای مذکور تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی، ایالات متحده در موارد متعددی دشمنی خود را با ملت ایران بروز داد؛ از سرکوب انقلابیون تا تاسیس و تقویت ساواک و حمایت‌های مالی و نظامی گسترده از رژیم پهلوی. با این حال پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، دشمنی دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان آمریکا با ایران به نقطه اوج خود رسید.
نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، مربوط به «بازچینش صحنه بازی کودتای 28 مرداد» توسط مقامات آمریکایی است. نباید فراموش کرد خمیرمایه این بازی خطرناک را «اعتماد مصدق به آمریکا» تشکیل داد و همین غفلت کافی بود تا بدترین ضربه، آن هم در بدترین برهه زمانی ممکن به ملت ایران وارد شود.
امروز ایالات متحده به دنبال خلق همان «خمیر مایه» است! تثبیت گزاره «اعتماد به آمریکا» در داخل ایران، یکی از اقداماتی است که اتاق‌های فکر ایالات متحده و مقامات رسمی سیاسی و امنیتی این کشور بشدت روی آن کار می‌کنند.
باور نادرست و بازدارنده برخی سیاستمداران اجرایی کشورمان  مبنی بر «اعتماد به آمریکا» یا «لزوم حل اختلافات با کاخ سفید» نیز این روند را به صورت خودکار تقویت می‌کند. کارویژه مشترک اوباما و ترامپ این بوده و هست که خمیرمایه «مذاکره با آمریکا» را چه به عنوان یک «گزاره اقناعی» و چه به عنوان یک «گزاره اجباری» در بطن جامعه سیاسی ایران تثبیت کرده و سپس، بدترین ضربه ممکن را به کالبد جمهوری اسلامی و کشور ایران وارد کنند. همان‌گونه که مشاهده می‌کنیم، بازی ایالات متحده در این معادله بسیار پیچیده است! از سوی دیگر، بنا به فرموده رهبر حکیم انقلاب اسلامی، ما هم اکنون در یک پیچ تاریخی بزرگ قرار داریم. بدیهی است در این برهه زمانی حساس و سرنوشت‌ساز، مقامات و مسؤولان کشورمان حق هیچ گونه خطای عملی و حتی محاسباتی و فکری را ندارند. آنچه در این میان اصالت و موضوعیت دارد، جلوگیری از شکل‌گیری و قوام همان خمیرمایه‌ای است که هسته اولیه فاجعه 28 مرداد را شکل داد؛ «اعتماد به موجود حیله‌گری چون آمریکا که به افرادی که به آن اعتماد می‌کنند هم رحم نمی‌کند!»
آری! 28 مرداد هر لحظه می‌تواند تحت تاثیر غفلت ما از توطئه‌های ایالات متحده آمریکا تکرار شود. هم اکنون زمان آن رسیده است «نگاه تحلیلی» ما نسبت به این واقعه بر «نگاه تاریخی» و «روایی» غلبه کند. «رصد هوشمندانه بازی آمریکا» و «حفظ گارد بسته مقابل کاخ سفید» 2 پیش‌شرط اساسی برای مواجهه با این بازی خطرناک و جلوگیری از عدم تکرار آن محسوب می‌شود. همچنین مسؤولان کشورمان نه‌تنها باید در تحقق این 2 پیش شرط نقش اساسی را ایفا کنند، بلکه باید از ارسال هرگونه سیگنال خواسته یا ناخواسته که منجر به چینش دوباره زمین بازی و مهره‌های ایالات متحده در تقابل با ایران می‌شود، بپرهیزند.

گروه سیاسی: «وانگ یی» وزیر خارجه چین روز گذشته در تماس تلفنی با محمدجواد ظریف اعلام کرد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در راستای منافع مشترک جامعه بین‌الملل است.
براساس گزارش شینهوا، وزیر خارجه چین افزود: ما آشکارا اعلام کردیم که با اقدامات غلط و تحریم‌های یکجانبه در روابط بین‌الملل مخالف هستیم. وانگ تصریح کرد پکن روابط با تهران را ارج می‌نهد و با در نظر داشتن آخرین تحولات بین‌المللی، به دنبال گسترش همکاری‌ها برای بهره‌مندی 2 طرف از منافع متقابل است. به گزارش «وطن‌امروز»، کارشناسان می‌گویند تماس وزیر خارجه چین و تصریح او بر مخالفت کشورش با تحریم‌های یکجانبه آمریکا به معنای آن است که پکن در واکنش به تهدیدهای اخیر آمریکا برای جلوگیری از همکاری با ایران، جانب ایران را گرفته است. تماس تلفنی وزیر خارجه چین با جواد ظریف در حالی است که پنجشنبه گذشته گروه «اقدام ایران» در وزارت خارجه آمریکا تشکیل شد و در جلسه اعلام تشکیل این گروه، تهدیدهایی نسبت به کشورهایی که با ایران تجارت می‌کنند مطرح شد. «برایان هوک» که به عنوان رئیس گروه جدید موسوم به اقدام ایران انتخاب شده است، در این جلسه گفت: دولت ترامپ آماده اعمال تحریم‌ها علیه همه کشورهایی است که پس از ضرب‌الاجل نوامبر به خرید و واردات نفت از ایران ادامه می‌دهند. این تحریم‌ها شامل چین، بزرگ‌ترین وارد‌کننده نفت خام ایران هم خواهد شد. وی در ادامه افزود: آمریکا معافیت‌هایی را برای کشورهایی در نظر خواهد گرفت که خرید نفت از ایران را کاهش دهند. اما روز گذشته مجددا  برایان هوک به ابعاد تازه‌ای از سیاست‌های خصمانه این گروه علیه ایران اشاره کرد و در پاسخ به سوال خبرنگار «فاکس‌نیوز» مبنی بر اینکه تشکیل این گروه چه تفاوتی در سیاستی که دولت آمریکا تاکنون در قبال ایران پیگیری می‌کرده ایجاد می‌کند، گفت: «ایران، مساله بسیار فراگیری است و [این گروه] مسائل مختلف مربوط به ایران اعم از تروریسم، تأمین مالی تروریسم، خشونت در دریا، اشاعه موشکی، نقض حقوق بشر و مسائل متعدد دیگر درباره ایران را پوشش می‌دهد». در مقابل این تهدیدهای آمریکا، به جز چینی‌ها، وزارت خارجه روسیه هم در بیانیه‌ای بار دیگر بر «عزم قاطع» این کشور برای انجام تمام اقدامات لازم برای حفظ توافق هسته‌ای برجام پس از خروج آمریکا از آن تأکید کرد. در بیانیه وزارت خارجه روسیه که خبرگزاری «شینهوا» منتشر کرد، آمده است: «روسیه همچنان به اجرای مداوم تعهداتش ذیل برجام ادامه می‌دهد... ما بار دیگر بر عزم قاطع خود برای انجام تمام اقدامات لازم جهت حفظ برجام و اجرای کامل آن تأکید می‌کنیم». با ارزیابی واکنش مسکو و پکن نسبت به تهدیدهای گسترده ایالات‌متحده آمریکا به نظر می‌رسد بلوک شرق عزم جدی برای ایستادگی در برابر واشنگتن خواهد داشت. اعلام موضع سریع روسیه و چین بلافاصله بعد از تشکیل گروه اقدام ایران در آمریکا نشان‌دهنده شرایطی است که در آن واشنگتن نمی‌تواند با یکجانبه‌گرایی اهداف خود را جلو ببرد.
روس‌ها و ما و سوریه!
در عین حال در شرایطی که 24 مرداد یک مقام آمریکایی مدعی شده بود روسای جمهوری آمریکا و روسیه در دیداری که در هلسینکی داشتند، توافق کردند ایران از سوریه خارج شود، روز گذشته سخنگوی کرملین این ادعا را رد کرد. ادعای همراهی پوتین با نظر ترامپ درباره خروج ایران از سوریه را خبرگزاری رویترز منتشر کرده بود. این خبرگزاری انگلیسی مدعی شده بود یک مقام آمریکایی با اشاره به دیدار 22 تیرماه دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین، روسای جمهوری آمریکا و روسیه در هلسینکی، پایتخت فنلاند گفت موضوع اصلی سران 2 کشور در این دیدار مساله سوریه و نقش ایران در این کشور بوده است. این مقام آمریکایی اعلام کرده بود که ترامپ و پوتین در این ملاقات توافق اصولی کردند ایران از سوریه خارج شود که رئیس‌جمهوری روسیه این موضوع را مساله‌ای دشوار دانست. در واکنش به این ادعای آمریکایی‌ها، روز شنبه دیمیتری پسکوف، سخنگوی دفتر ریاست‌جمهوری روسیه در گفت‌وگو با خبرگزاری روسی تاس درباره خبر برخی رسانه‌های گروهی اعلام کرد کاخ کرملین این خبر منتشر شده را که ظاهراً «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه در آخرین دیدار خود با «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا در هلسینکی از لزوم خروج ایران از سوریه حمایت کرده است، تفسیر نمی‌کند. به گزارش تسنیم، پسکوف در جمع خبرنگاران گفت: «هیچ تفسیری در رابطه با این مساله نخواهیم داشت. پیش از این هر آنچه درباره محتوای مذاکرات سران روسیه و آمریکا در هلسینکی لازم بوده اعلام کرده‌ایم و دیگر نیازی نمی‌بینیم چیز بیشتری به آن اضافه کنیم». آمریکایی‌ها تاکنون به دفعات نشان داده‌اند تلاش ویژه‌ای برای همراه کردن روسیه در موضوع خروج ایران از سوریه انجام می‌دهند. تاکنون مقامات روس مواضع صریحی در همراهی با این خواسته آمریکایی‌ها نشان نداده‌اند و در برخی موارد نیز اذعان کرده‌اند حضور مستشاری ایران در سوریه موضوع پیچیده‌ای است و خواسته آمریکا به این آسانی قابل تحقق نیست. این در حالی است که پیش از این برخی کارشناسان در ایران اعلام کرده‌اند روس‌ها درباره حضور مستشاری ایران در سوریه نقش موثری ندارند و این  کشور اگرچه همپیمان ایران در جنگ منطقه‌ای با تروریست‌ها بوده اما در عمل نسبت به وضعیت حضور ایران در سوریه توان تصمیم‌گیری ندارد. پیش از این بشار اسد،
 رئیس‌جمهور سوریه بر ادامه حضور ایران در این کشور تاکید کرده بود.   
 

مجتبی  مومنی: عمران‌خان، پیروز انتخابات اخیر پارلمانی در پاکستان درحالی به عنوان نخست‌وزیر سوگند یاد کرد که همچنان انتشار تحلیل‌ها و تفسیرها درباره آرایش دولت جدید در فضای رسانه‌ای و مطبوعاتی جهان ادامه دارد. آخرین برآوردها حکایت از این دارد که عمران‌خان و تحریک انصاف با 181 کرسی می‌توانند به راحتی دولت را تشکیل دهند اما بحث بر سر این است که دخالت‌ قدرت‌های خارجی و برخی عوامل داخلی آنها چگونه در طول 40 سال گذشته علیه منافع عمومی مردم پاکستان نقش‌آفرینی کرده است. از این‌رو برای روشن شدن بیم و امیدهای دولت آینده پاکستان و محورهای سیاست خارجی جنبش انصاف به‌علاوه رویکرد آن در قبال افراط‌گرایان، به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین ناصر عباس جعفری، دبیرکل حزب سیاسی- مذهبی مجلس وحدت مسلمین پاکستان نشستیم.
***
 برخی تحلیلگران و چهره‌های سیاسی معتقدند پیروزی جنبش انصاف در انتخابات نوعی سنت‌شکنی در پاکستان به شمار می‌رود؛ تحلیل شما از این پیروزی چیست؟
زمانی که ژنرال ضیاءالحق در سال 1977 توانست قدرت را با استفاده از کودتا در دست بگیرد پاکستان دستخوش تحولات مختلفی شد. حضور شوروی در افغانستان و اشغال این کشور توسط روس‌ها باعث شد یک تفکر جهادی افراطی در منطقه و بویژه پاکستان شکل بگیرد که آمریکا و عربستان به همراه دولت ضیاءالحق حامیان اصلی تشکیل این تفکر و تربیت نیروهای آن بودند. افراد تربیت یافته از این تفکر اقدام به شروع حرکت خود برای به اصطلاح جهاد کردند که البته به این امر واقف نبودند که زیر پرچم استکبار جهانی و در راس آن آمریکا، جهاد معنایی ندارد. حضور این افراد با تفکرات افراطی خطرناک در پاکستان موازنه قدرت مدنی در جامعه پاکستان را به هم ریخت، به شکلی که اگر تا پیش از این اهل تسنن و شیعه بدون اصطکاک و در کنار هم در صحنه قدرت و سیاست و اجتماع حضور داشتند، حال با حضور تفکر افراطی و خشن در هرم قدرت موازنه مدنی، ساختار قدرت در پاکستان بشدت تغییر کرد.
این تغییرات برای تداوم، نیاز به بسترسازی اجتماعی داشت و در این زمان شاهد گسترش وسیع تفکرات افراطی توسط برخی مدارس بنیادگرا در پاکستان بودیم. به نحوی که در زمان کوتاهی تعداد مدارس با تفکرات افراطی از 250 مدرسه به 4 هزار مدرسه و تعداد طلاب آن از چند هزار نفر به چند میلیون نفر افزایش پیدا کرد. این ایام مقارن شد با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و قرار گرفتن شیعیان در صف نخست مقابله با استکبار جهانی و آمریکا.
با توجه به این شرایط، بلوک آمریکا، عربستان و دولت وقت پاکستان به نام مقابله با شوروی و به کام تفکرات افراطی شروع به کشتار مردم از جمله در پاکستان کردند و این روند تا 40 سال ادامه یافت. 40 سال پاکستان میزبان تکفیری‌های جهان بود و گروه‌های سیاسی که وجود این تفکر را همسو با منافع خود می‌دیدند نیز بدون تصادم با آنها، حتی در اکثر اوقات به حمایت از آنها پرداختند. به نحوی که سیاست خارجی و داخلی اسلام‌آباد در این سال‌ها بیش از آنکه تامین‌کننده منافع ملت پاکستان باشد بر اساس خواسته‌های آمریکا و  عربستان‌سعودی طرح‌ریزی می‌شد. گروه‌های افراطی پاکستانی نیز به عنوان بازیگران داخلی عربستان و آمریکا جهت تضمین تامین منافع این دو کشور همیشه حضوری  پرهیاهو داشتند.
اما اکنون، پیروزی عمران‌خان و جنبش انصاف در واقع نه شکست مسلم لیگ، حزب مردم و... بلکه شکست این تفکر و سیاست ناپاک 40 ساله است. این پدیده در واقع «نه» بزرگ ملت پاکستان به حضور منفی 40 ساله آمریکا و عربستان در متن سیاست داخلی و خارجی پاکستان است. از همین رو است که می‌بینیم شخصیت‌هایی که از آنها به عنوان سیاسی و مذهبی یاد می‌شود و غالبا از حمایت  عربستان‌سعودی و ایالات متحده نیز برخوردارند، همگی با هم علیه عمران‌خان وارد یک ائتلاف شده‌اند. برخی از این رقبای سنتی همیشگی حتی برای یکدیگر احترام تشریفاتی نیز قائل نیستند اما اکنون اقدام به تشکیل یک اپوزیسیون مشترک علیه عمران‌خان و جنبش انصاف کرده‌اند.
زمانی که به نواز شریف یا آصف علی زرداری به عنوان رهبران احزاب مسلم لیگ و مردم نگاه می‌کنیم، به وضوح می‌بینیم آنها منافع و مراودات مالی فراوانی با امارات متحده عربی، آمریکا، بریتانیا،  عربستان‌سعودی و برخی کشورهای دیگر دارند و همین مولفه‌ها باعث می‌شود حداقل برای حفظ این منافع ، مخالف میل این کشورها عمل نکنند اما در مقابل عمران‌خان هیچ یک از این شاخصه‌ها را ندارد و از همین رو هیچ‌گاه مرعوب آمریکا، اروپا، عربستان و دیگر کشورهای منطقه به دلیل مسائل شخصی نخواهد شد. تمام این مصادیق کاملاً نشان می‌دهد پیروزی عمران‌خان و جنبش انصاف در این انتخابات بدرستی یک سنت‌شکنی در امور مختلف سیاسی، اجتماعی، مذهبی و... است.
 با این تفاسیر چه چالشی در برابر تشکیل دولت ائتلافی و آتی پاکستان وجود دارد؟
بر اساس اعلام نهایی، جنبش انصاف و متحدانش 181 کرسی در پارلمان پاکستان به دست آوردند که البته اکثریت قابل‌توجهی است و کار را برای ساخت دولت نسبتاً هموار می‌کند اما باید توجه داشت که بیشترین چالش پیش روی عمران‌خان برای دولت‌سازی نه گروه‌های اپوزیسیون‌ و مشکلات داخلی، بلکه موانع خارجی است. در لبنان که ماه‌ها از انتخابات در این کشور می‌گذرد یا عراق که همچنان اختلافات در آنجا ادامه دارد تاکنون شاهد تشکیل دولت نبوده‌ایم و نباید از این امر غافل ماند که اصلی‌ترین مانع در این 2 کشور عناصر و مهره‌های سیاسی وابسته به عربستان و آمریکا هستند که به هیچ وجه خواستار ثبات سیاسی در کشورهای خود نبوده، نیستند و نخواهند بود، چرا که رؤسای آنها در واشنگتن و ریاض چنین خواسته‌ای ندارند. در پاکستان هم بزرگ‌ترین چالش پیش‌روی تشکیل دولت همین عناصر خواهند بود که باید با برنامه‌ریزی دقیق مانع از اجرای خواسته‌ها و عملی شدن سناریوهای آ‌نها شد.
البته نکته دیگری که باید به آن اشاره شود این است که کمیسیون انتخاباتی که مسؤولیت برگزاری انتخابات را بر عهده داشت در اصل ساخته و پرداخته حزب مردم و مسلم لیگ (شاخه نواز) بود و از همین رو شاهد تاثیرات این کمیسیون در برگزاری و نتایج انتخابات بودیم که اگر این امر پیش نمی‌آمد شاهد پیروزی قاطع‌تر جنبش انصاف در انتخابات بودیم. کمیسیون انتخابات همچنین تحت فشارهای خارجی قرار داشت و آمریکا سعی می‌کرد با سوءاستفاده از مشکلات مالی و اقتصادی پاکستان خود را وارد انتخابات کرده و نتایج را آنطور که مایل است رقم بزند، لذا در عرصه تشکیل دولت و حتی روند برگزاری انتخابات، خط‌دهی خارجی‌ها دقیقاً مشخص است و باید ببینیم چه سناریوی جدیدی از سوی آنها عملیاتی خواهد شد.
 محتمل‌ترین ائتلاف برای تشکیل دولت کدام است؟
ائتلاف برای تشکیل دولت عملاً شکل گرفته است و بسیاری از نمایندگان مستقل از ایالت‌های مختلف بویژه پنجاب و بلوچستان به ائتلاف جنبش انصاف پیوسته و در پارلمان این کشور در صف حامیان عمران‌خان قرار گرفتند. از میان احزاب سیاسی نیز حزب مسلم لیگ شاخه قائداعظم، جنبش متحده ملی (MQM)، احزاب سیاسی و قومیتی در ایالت‌های سند و بلوچستان و برخی احزاب کوچک در ائتلاف جنبش انصاف برای تشکیل دولت حضور پیدا کرده‌اند.
با احتساب تمام کرسی‌های جنبش انصاف و احزاب و نماینده‌های متحد با این حزب جهت حضور در ائتلاف، مجموعاً 181 کرسی در پارلمان پاکستان، همسو با عمران‌خان و جنبش انصاف هستند که این امر باعث آسان‌تر شدن تشکیل دولت برای عمران‌خان خواهد شد.
 چه برنامه‌ای برای ائتلاف با جنبش انصاف و حضور در دولت دارید؟ آیا پیشنهادی از سوی این جنبش دریافت کرده‌اید؟
اتحاد میان مجلس وحدت مسلمین و جنبش انصاف یک اتحاد استراتژیک است که نه بر اساس سهم‌خواهی از قدرت، بلکه بر اساس دستیابی به اهداف و آرمان‌های سیاسی مشترک از جمله شکست و کوتاه شدن دست  عربستان‌سعودی از پاکستان شکل گرفته است.
ریاض به دنبال پیروزی «نواز شریف» و «مولانا فضل الرحمان» در انتخابات اخیر بود و برای حمایت از این 2 فرد و بویژه برای حمایت از ائتلاف «مجلس متحده عمل» که با حضور برخی شخصیت‌های بنیادگرا و افراطی پاکستان تشکیل شده بود امام مکه شخصا وارد میدان شد و با سفرهایی که به پاکستان داشت تلویحاً و تصریحاً به حمایت از فضل الرحمان و «مجلس متحده عمل» پرداخت. پر واضح است که استفاده از یک شخصیت مذهبی جهت حمایت از یک کاندیدا، حزب یا ائتلاف مشخص در واقع پوششی برای دولت در پس پرده است که در صورت شکست مهره‌های مذکور، کاخ‌نشینان ریاض همچنان راه خود را برای ورود در دولت جدید هموار بیابند و در صورت پیروزی، انگشت اتهام دخالت در انتخابات را از سمت خود به سوی دیگری منحرف کنند. «مجلس وحدت مسلمین» با تکیه بر آرای بسیاری از دوستداران خود که عمدتاً از شیعیان پاکستان هستند در بسیاری از مناطق به حمایت از جنبش انصاف پرداخت که همین امر باعث پیروزی این حزب در اغلب این مناطق شد. اگر این حمایت‌ها نبود عمران‌خان در برابر ائتلاف تشکیل شده توسط فضل الرحمان در این مناطق که عمدتاً در غرب پنجاب، خیبرپختونخوا و بلوچستان هستند، شکست می‌خورد.
ما پیش‌تر اهداف خود را بویژه در مسائل سیاست خارجی به اطلاع عمران‌خان رسانده و موافقت وی را به دست آورده بودیم و از همین رو وارد ائتلاف و حمایت از وی شدیم. از مهم‌ترین خواسته‌های ما در سیاست خارجی، توسعه روابط و سطح همکاری‌ها با ایران، چین، ترکیه و روسیه است و در مقابل خواستار دور شدن پاکستان از ایالات متحده آمریکا و  عربستان‌سعودی هستیم، البته بدیهی است که در متن دولت نیز نمایندگان مجلس وحدت مسلمین حضور خواهند داشت.
 تحلیل شما از حضور حزب تحریک اسلامی به رهبری حجت‌الاسلام ساجد نقوی به عنوان یک حزب شیعی در ائتلاف عمل و در کنار احزاب افراط‌گرای پاکستانی چیست؟
این امر البته مایه تاسف فراوان است که یک حزب شیعی به رهبری یک روحانی شیعه اقدام به همپیمان شدن با احزاب و گروه‌هایی کند که برخی از آنها دست‌شان به خون شیعیان آلوده بوده و دیگر احزاب موجود در این ائتلاف نیز هیچ‌گاه به هواخواهی شیعیان اقدامی نکرده و در مقابل ظلم و ستم‌هایی که به آنان شده اعتراضی نکرده‌اند.
اینکه امام مسجدالحرام به عنوان نماینده  عربستان‌سعودی و «محمد بن‌سلمان» در پاکستان در جلسه مربوط به ائتلاف عمل حاضر می‌شود و از سوی دیگر نه‌تنها شاهد محکومیت این حضور از سوی حزب تحریک اسلامی نبوده، بلکه شاهد حضور نماینده این حزب در جلسه مذکور هستیم، همه و همه باعث تاسف است. امام کعبه به عنوان نماینده بن‌سلمان و حامی تجاوز  عربستان‌سعودی به یمن در تک تک خون‌های ریخته شده یمنی‌ها و به خاک و خون کشیده شدن مردم این کشور شریک است. از این منظر اقدام حجت‌الاسلام نقوی و تحریک اسلامی در راستای مفاد و خواسته‌های ریاض ارزیابی می‌شود و قطعاً از همین‌رو است که شیعیان و اهل تسنن دست رد به سینه تمام احزاب موجود در این ائتلاف زدند و تنها برخی از کرسی‌های سنتی این ائتلاف و احزاب موجودِ آن، در اختیار ائتلاف عمل باقی ماند. این ائتلاف و تمام احزاب موجود در آن، «نه» قدرتمند مردم پاکستان به خود را بخوبی شنیدند.
 آیا جناح‌های سیاسی افراطی پاکستان جایگاهی در ساختار قدرت کشور خواهند داشت؟ کدام‌یک از این جناح‌ها وارد مذاکره و ائتلاف با عمران‌خان شده‌ است؟
از میان احزابی که با عمران‌خان ائتلاف کردند تنها جنبش متحده ملی (MQM) به عنوان یک حزب افراط‌گرای سیاسی و نه مذهبی شناخته می‌شد که البته این حزب پس از تغییر دبیرکل سابق خود یعنی «الطاف حسین» شاهد دگرگونی‌ ساختاری کلی شده و از شکل و شمایل سابق خود کاملاً خارج شده است. هیچ یک از افراد و احزابی که وارد ائتلاف با جنبش تحریک انصاف شده‌اند از افراد و احزاب افراط‌گرای سیاسی و مذهبی نیستند و اساساً عمران‌خان در مذاکرات انجام شده با مسؤولان مجلس وحدت مسلمین این قول را داده بود که اجازه حضور به هیچ فرد یا حزب افراط‌گرا در ساختار دولت آتی پاکستان داده نخواهد شد.
 بسیاری از منتقدان عمران‌خان می‌گویند از آنجایی که همسر سابق وی تبعه بریتانیا بوده، او نیز تحت تاثیر سیاست‌های لندن قرار دارد؛ این اظهارات تا چه اندازه صحیح است؟
در ابتدا باید روی همان نکته‌ای که در سوال مطرح شده، تاکید مجدد کرد و آن هم جدا شدن این 2 نفر از یکدیگر است. نکته دیگر این است که عمران‌خان به معنای واقعی کلمه، یک شهروند پاکستانی است که نسبت به کشور خود دغدغه‌های زیادی دارد. از سوی دیگر وقتی به سیاست‌های مدنظر عمران‌خان مانند جنگ یمن، توسعه روابط با ایران، چین و روسیه، اتحاد منطقه‌ای با این کشورها و از این دست اظهارات توجه می‌کنید، به وضوح مشخص می‌شود نه‌تنها سیاست‌های عمران‌خان همسو با سیاست‌های لندن نیست، بلکه در بسیاری از موارد تعارض‌های شدیدی با نگاه کشورهای غربی از جمله انگلیس در منطقه و در قبال پاکستان دارد.  سیاست‌گذاری‌های وی به روشنی نشان می‌دهد این اظهارات در واقع صحبت‌ها و ادعاهای بدون دلیل بوده و بیشتر به اتهامات بی‌پایه و اساس شبیه است تا تحلیل یا حتی انتقاد سازنده.
 سیاست عمران‌خان در قبال ایران چه خواهد بود؟
عمران‌خان در مرحله نخست به دنبال متوازن‌سازی سیاست خارجی دولت آتی پاکستان است. تمرکز وی روی توسعه روابط با کشورهای همسایه بویژه ایران و همچنین تمایل در حفظ روابط کنونی است. رهبر جنبش انصاف در بحث توسعه روابط با ایران در پی نهایی‌سازی خط لوله صلح و انتقال گاز از ایران به پاکستان و همچنین توسعه روابط تجاری و امنیتی میان 2 کشور است.
مهم‌ترین عاملی که در عمران‌خان وجود دارد، نداشتن ترس از کشورهایی همچون آمریکا و  عربستان‌سعودی است که همین امر باعث خواهد شد سیاست خارجی در دولت وی مستقل و بدون در نظر گرفتن منافع دیگر کشورها طرح‌ریزی شود. نکته‌ای که در این میان باید به آن توجه کرد این است که همیشه پرسیدن این سوال که پاکستان چه برنامه‌ای برای توسعه روابط با ایران دارد درست نیست. یک بار هم اینگونه بپرسیم که ایران چه برنامه‌ای در این راستا دارد؟ ایران بیشتر به سوی اروپا گرایش دارد و تمایل تهران برای توسعه روابط با اسلام‌آباد آنچنان مشهود نیست. اتفاقاً کم‌توجهی ایران به پاکستان باعث تمایل بیشتر اسلام‌آباد در دوره‌های قبل به سوی آمریکا و  عربستان‌سعودی شد. زمانی بود که نخست‌وزیران پاکستان در نخستین سفرهای خارجی خود عازم تهران می‌شدند ولی کم‌توجهی 2 طرف به یکدیگر باعث دورتر و دورتر شدن این 2 کشور از یکدیگر شده است. کم‌توجهی تهران به اسلام‌آباد از زمان دولت خاتمی آغاز شد و مسائل پیش آمده باعث کمرنگ شدن روابط و در نتیجه پدیدار شدن وضعیت موجود شده است که باید در اسرع وقت به شکل سابق خود بازگردد.
هنگامی که رهبری ایران از اهمیت کشورهای شرقی در سیاست خارجی و روابط جمهوری اسلامی سخن به میان می‌آورند به گونه‌ای خواستار کمتر شدن تمایلات به سوی اروپا و توجه به کشورهای شرقی هستند که بسیاری از نیازهای ایران را می‌توانند فراهم کنند. در نظر ایشان پاکستان یک کشور استراتژیک بوده و اهمیت توسعه روابط برای شخص ایشان کاملاً مشهود است.
2 کشور باید ابزارها و راهبردهای مناسب برای توسعه روابط در زمینه‌های مختلف را فراهم آورند و از همین رو باید اتاق‌های مشترک در موضوعات مختلف اعم از اقتصادی، سیاسی، امنیتی و... تشکیل شود. زمانی که 2 کشور با یکدیگر همسایه بوده و مرزهای زمینی و دریایی وسیع  با هم دارند قاعدتاً باید سطح مبادلات تجاری میان 2 کشور بسیار گسترده باشد و امیدواریم این مهم بزودی عملی شود و اگر این فرآیند آغاز شود بدون تردید نزدیکی 2 کشور باعث ناکامی دیگر کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای که در صدد دشمنی با اسلام‌آباد و تهران هستند، خواهد شد.
 کشورهایی نظیر چین، روسیه،  عربستان‌سعودی و ایالات متحده آمریکا چه جایگاهی در ساختار سیاست خارجی آتی پاکستان خواهند داشت؟
نکته‌ای که باید به عنوان مقدمه در پاسخ به این سوال ذکر شود این است که حوادث پیش آمده در منطقه باعث ناامنی برای ایالات متحده آمریکا و شکست طرح‌های واشنگتن شده است. از مهم‌ترین پروژه‌های آمریکا که در منطقه با شکست مواجه شد طرح خاورمیانه بزرگ بود و شکست این دست پروژه‌های منفی ایالات متحده در قبال کشورهای منطقه باعث تحلیل رفتن قدرت و هژمونی این کشور در خاورمیانه و جنوب آسیا شده است. از سوی دیگر نیز چین و روسیه مخالف اقدامات آمریکا در منطقه هستند. سیاست این دولت درباره مسائل منطقه با رویکردهای چین، روسیه، ایران و ترکیه همخوانی بیشتری دارد و در آینده نزدیک شاهد گسترش روابط میان اسلام‌آباد با پکن، مسکو، تهران و آنکارا خواهیم بود.
همچنین درباره کشورهایی مانند یمن و سوریه که در منطقه دستخوش ناامنی و جنگ شده‌اند، دولت پاکستان نه‌تنها در این جنگ شرکت نخواهد کرد، بلکه از تمام توان خود برای پایان یافتن ناامنی‌ها در منطقه استفاده می‌کند. اتحاد استراتژیک میان ایران و پاکستان می‌تواند بر روابط 2 کشور با دیگر کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تاثیرگذار باشد، چرا که پروژه‌ها و طرح‌های اقتصادی، تجاری و امنیتی مهمی در این راستا وجود دارد که می‌توان به «سی پک» که یکی از این طرح‌ها به شمار می‌رود اشاره کرد. این همکاری‌ها باعث دورتر شدن پاکستان از آمریکا و عربستان خواهد شد و بدون تردید شرکای جدید در این بین پدیدار می‌شوند. برای انجام این مهم باید شخصیت‌های امنیتی و سیاسی پاکستان، ایران، روسیه و چین بر سر میز مذاکره نشسته و راه‌های توسعه‌ همکاری‌های چند جانبه را مورد بحث و گفت‌وگو قرار دهند و پس از دستیابی به نتیجه مورد نظر نسبت به اجرای آن مبادرت ورزند.
 به عنوان آخرین سوال، رویکرد این دولت درباره صلح افغانستان و حضور گروه‌های تروریستی و افراطی همچون داعش، طالبان، شبکه حقانی، لشکر طیبه و ... چه خواهد بود؟
پیش از این ما شاهد حضور گسترده عناصر افراطی در عرصه قدرت و سیاست در پاکستان بودیم و حضور این افراد در مناصب و پست‌های حساس باعث فراغ بال این گروه‌ها و حتی در برخی موارد حمایت‌های پشت پرده از آنها می‌شد اما شرایط کنونی کاملاً متفاوت با آنچه در گذشته در جریان بود رقم خواهد خورد،  چرا که سیاست‌های جدید به اقتضائات و عناصر جدید نیاز دارد، لذا این امر باعث پیچیده شدن نسخه افراد افراطی حاضر در هرم قدرت خواهد شد. ایالات متحده آمریکا در بحران سوریه و تبدیل این کشور به پایگاه عناصر تکفیری و تروریستی شکست خورد و حال خواهان به آتش کشیدن پاکستان است. اگر پاکستان و همچنین کشورهای حاضر در منطقه خواستار امنیت هستند باید نسبت به نزدیک‌تر شدن به یکدیگر و توسعه روابط با هم اقدام کنند، چرا که این گزینه تنها راه کوتاه کردن دست کشورهای حامی تروریسم از منطقه است. این امر همان‌گونه که پیش از این عنوان شد نیاز شدید و وافر به همکاری نزدیک اطلاعاتی- امنیتی میان کشورهای پاکستان، ایران، روسیه و چین دارد که امید داریم بزودی این مولفه‌ها محقق شود.

با برگزاری مراسم افتتاحیه بازی‌‌های آسیایی ۲۰۱۸ جاکارتا- پالمبانگ در شب گذشته، مسابقات رسماً از صبح امروز آغاز شد و در روزهای آینده شاهد رقابتی سنگین و فشرده برای کسب مدال‌‌های رنگارنگ در رشته‌‌های مختلف خواهیم بود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. به گزارش خبرنگار اعزامی «وطن‌امروز» به اندونزی، کاروان ایران از امروز تلاش برای کسب مدال را آغاز می‌کند و خبر خوب اینکه بر خلاف دوره‌‌های قبل بازی‌‌های آسیایی که بیشتر مدال‌‌های ایران در هفته دوم به دست می‌آمد و هفته اول بیشتر شاهد مدال‌آوری رقبا بودیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، در این دوره ورزشکاران اصلی‌‌‌‌‌ترین رشته‌‌های مدال‌آور کشورمان در هفته اول به میدان می‌روند. این یعنی کسب بخش زیادی از مدال‌ها در هفته اول که قطعا در روحیه همه کاروان ایران تأثیر مثبتی خواهد داشت. رقابت های کشتی (آزاد و فرنگی)، تکواندو و ووشو که اصلی‌‌‌‌‌ترین رشته‌‌های مدال‌آور ما هستند و در دوره قبل در اینچئون کره‌جنوبی جمعا ۲۳ مدال کسب کردند، در هفته اول برگزار می‌شود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. ۱۱ مدال طلا نتیجه تلاش ورزشکاران این 3 رشته بود یعنی بیش از نیمی از مدال‌‌های طلای کاروان ایران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. پس باید این هفته منتظر مدال‌‌های طلا، نقره و برنز ورزشکاران این رشته‌ها باشیم. کشتی‌گیران دلاورمان که با کسب ۶ طلا، یک نقره و ۵ برنز در دوره قبل بهترین نتیجه را کسب کردند امروز قبل از ظهر به وقت تهران برای کسب ۵ مدال در کشتی آزاد روی تشک می‌روند. حسن یزدانی اعجوبه مازندرانی و قهرمان المپیک امروز می‌تواند به همراه رضا اطری، مهران نصیری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، مصطفی حسین‌خانی و علیرضا کریمی 5 مدال خوشرنگ برای ایران به ارمغان بیاورند. کشتی آزاد و فرنگی در ۷ وزن دیگر هم این هفته شانس کسب مدال دارند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.  تکواندو هم که عملکرد خیره‌کننده‌ای در دوره قبل با کسب ۴ مدال طلا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ۲ نقره و یک برنز داشت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، با وجود کاهش 2 وزن در این دوره، همچنان از شانس‌‌های اول کسب مدال است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. علاوه بر اینکه رشته پومسه هم در این دوره از بازی‌ها شانس کسب مدال ایران را در تکواندو افزایش داده است. همه مدال‌‌های تکواندو هم در هفته نخست توزیع خواهد شد. اما در ووشو به‌رغم حذف سنگین‌وزن، در 2 بخش تالو و ساندا تا پایان این هفته شانس کسب مدال و از جمله مدال طلا خواهیم داشت. جایی که در بخش ساندا خواهران منصوریان و محسن محمدسیفی در کنار 3 سانداکار دیگر از شانس‌‌های کسب مدال هستند.  این هفته همچنین در تیراندازی بویژه در بخش بانوان امید فراوانی به کسب مدال‌‌های خوشرنگ داریم. شمشیربازی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، جوجیتسو، پنچاک سیلات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تیراندازی با کمان و قایقرانی هم دیگر رشته‌‌‌هایی هستند که می‌توانند ایران را در این هفته صاحب مدال کنند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.  در مجموع می‌توان این هفته را هفته طلایی ورزش ایران دانست، چرا که بیشتر مدال‌‌های پیش‌بینی شده کشورمان در بازی‌‌های ۲۰۱۸ که نقش اصلی را در تعیین جایگاه نهایی ایران در جدول مدال‌ها دارد در همین هفته تعیین تکلیف می‌شود.

محمد نجارصادقی: کمتر از 3 ماه تا شروع تحریم‌های آمریکا علیه سازوکار فروش نفت و ارتباطات نظام پولی و بانکی ایران با کشورهای دیگر فرصت مانده و اکثر خریداران نفتی ایران یا میزان خرید خود را کاهش داده‌اند یا در حال تلاش برای توقف آن هستند؛ در این شرایط به نظر می‌رسد وزارت نفت به غیر از تخفیف‌ به مشتریان خارجی برای حفظ بازار، سیاست دیگری را در پیش نگرفته است.
قرار است هند، کره‌جنوبی و ژاپن خرید خود را متوقف کنند؛ فقط چین می‌ماند و شاید روسیه هم مشتری شود؛ این خلاصه رفتار کشورهای مختلف در برابر تحریم نفت ایران است. سنتی بودن روش فروش نفت توسط ایران که تنها باید از مجرای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت انجام شود از یک‌سو و مشخص نشدن نحوه تسویه پولی یا تهاتری نفت خام ایران با مشتریان خود از سوی دیگر اصلی‌ترین مشکلات پیش‌رو هستند.
بسته محرمانه فروش نفت
کارشناسان در این شرایط استفاده از ظرفیت بورس نفتی را پیشنهاد داده‌اند که تاکنون دولت به این موضوع هم روی خوشی نشان نداده است. حسن بهرام‌نیا، عضو کمیسیون انرژی مجلس می‌گوید: جلساتی در مجلس برای حل مشکل فروش نفت در زمان تحریم برگزار شد که در بسته‌ای محرمانه در اختیار وزارت نفت گذاشتیم؛ یکی از این راهکارها استفاده از ظرفیت بورس نفتی بود. طبق تحقیقاتی که انجام دادیم بسیاری از شرکت‌های نفتی و پتروشیمی در کشورهای همسایه تمایل دارند از طریق بورس با ما همکاری کنند، چرا که دریافت و پرداخت در حوزه نفتی از این طریق ضمانت می‌شود.
سیدعلی ادیانی، دیگر عضو کمیسیون انرژی مجلس نیز بورس نفت را راه‌حل این مشکل می‌داند. وی در این‌باره گفت: یکی از راهکارهای مهم و اساسی برای خنثی‌سازی آثار مخرب تحریم‌های نفتی آمریکایی‌ها، بهره‌مندی از صنعت بورس است، چرا که با بورس می‌توانیم علاوه‌بر فروش نفت به اشخاص حقیقی و حقوقی، مطالبات خود را فارغ از مشکلات دریافت کرده و هم سطح تولید و صادرات نفت را به میزان قابل توجهی افزایش دهیم. در حال حاضر ایران به خریداران نفت خود تخفیف‌های بی‌سابقه می‌دهد، در کنار این نباید فراموش کرد که همواره  13 درصد از درآمدهای فروش نفت ایران به دلیل مسائل بین‌المللی به دلالان خارجی تعلق می‌گیرد، همه اینها گویای آن است که ایران برای فروش نفت خود هزینه سنگینی تقبل می‌کند؛ سوال اینجاست که چرا یک‌صدم این هزینه‌ها در اختیار بخش خصوصی در قالب بورس قرار نمی‌گیرد؟
بورس نفتی تنها راه عبور از تحریم‌ها
در این میان حسن خسروجردی، رئیس سابق هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» در پاسخ به اینکه از بین راه‌های بورس نفتی، تخفیف در محموله نهایی یا توسل به دلالان خارج از دولت، کدام یک را برای دور زدن تحریم‌ها  مناسب می‌دانید، گفت: در شرایط کنونی از بین راه‌های مطرح شده و دیگر راه‌ها تنها موضوع بورس نفتی را مناسب می‌بینم. وی با بیان اینکه البته تضمین صددرصدی وجود ندارد که در بورس نفتی حتما نفت به طرف خارجی برسد، تصریح کرد: اما از دیگر راه‌های موجود بهتر است و می‌توان آینده امیدوارکننده‌تری را برای آن متصور شد. خسروجردی درباره تجربه شکست بورس نفتی تحت عنوان بورس انرژی در سال 2012، افزود: دلیل شکست بورس در آن مقطع عدم تمایل وزارت نفت وقت بود. در آن دوره همه چیز برای فروش ریالی آماده بود اما وزارت نفت به هر دلیلی با آن مخالفت کرد و طرح بورس انرژی شکست خورد. وی در پاسخ به این پرسش که نگاه وزارت نفت در حال حاضر چگونه است؟ تصریح کرد: شرایط بهتر شده و نگاه مناسب‌تری دارند اما زمان آن را مناسب نمی‌دانند، آنچه مشخص است بورس نفت باید شروع شود و به آن هم باید زمان داد تا مشتریان خود را بشناسد. خسروجردی تنوع‌بخشی به فروشندگان نفت را راه مناسبی برای دور زدن تحریم‌ها عنوان کرد و گفت: وزارت نفت باید به بخش خصوصی اعتماد کند.
مسؤولان دستپاچه نشوند!
در همین حال محمدعلی خطیبی، نماینده اسبق ایران در اوپک که در سخت‌ترین دوران تحریم کشورمان، جزو مدیران وزارت نفت بود و در جریان روند فروش نفت ایران قرار داشت، در رابطه با راه‌های دور زدن تحریم‌های جدید آمریکا به «وطن‌امروز» گفت: تحریمی که چند ماه دیگر پیش روی ایران است بسیار کوچک‌تر از تحریم‌های دهه 90 است و نباید مسؤولان دستپاچه شوند.  وی افزود: تجربه تحریم قبلی روش‌های مناسبی را پیش‌روی مسؤولان قرار می‌دهد، نکته اینجاست که آنها نمی‌خواهند به هر دلیلی از تجربه پیشینیان استفاده کنند. خطیبی در بیان راه‌های پیش رو برای دور زدن تحریم‌ها، استفاده از ارزهای‌های ملی را پیشنهاد داد و گفت: یکی از محدودیت‌های ایران موضوع جابه‌جایی پول است، چندین سال است صحبت گذار از دلار توسط مسؤولان مطرح می‌شود که باید هر چه زودتر این اتفاق رخ دهد. وی تصریح کرد: ایران می‌تواند به جای دلار از ارز کشور خریدار بهره گیرد؛ در حال حاضر یوآن چین قابلیت بین‌المللی دارد. تهاتر هم راه دیگری است که در این مسیر می‌توان از آن استفاده کرد. نماینده اسبق ایران در اوپک با پیشنهاد استفاده از پول سوم بین 2 کشور به عنوان ارز مرجع در معاملات نفتی، ابراز داشت: در زمان تحریم‌های دهه 90 موضوع واحد پول آسیایی مطرح شد که با توجه به اینکه بیشتر مشتری‌های ایران از کشورهای آسیایی هستند می‌توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم. وی درباره شیوه اخیری که توسط دولت برای فروش نفت استفاده می‌شود و آن هم تخفیف برای جذب مشتری است، گفت: تخفیف به هیچ وجه راه‌حل مناسبی نیست، فضای فروش نفت بین‌المللی و شفاف است. اگر به یک مشتری تخفیف داده شود مشتری‌های دیگر حق اعتراض دارند و این کار می‌تواند تمام بازارهای ایران را از بین ببرد. خطیبی درباره راهکار بورس نفتی برای فروش نفت در زمان تحریم، گفت: اگر به معنای واقعی به دنبال بورس هستیم با این تعریف که طرف‌های خارجی و داخلی در آن بتوانند به خرید و فروش و سوددهی بپردازند در عمل چنین چیزی برای شرایط موجود ایران غیرممکن است. وی تصریح کرد: چنین بورسی نیاز به سیستم‌های مالی بین‌المللی دارد که زیرساخت آن در ایران وجود ندارد. نماینده اسبق ایران در اوپک افزود: به نظر می‌رسد آنچه به عنوان بورس ارزی مطرح شده موضوع تالار حراج است، یعنی اینکه نفت عرضه شود و هر کسی که خواست این نفت را تهیه کند که البته اگر این چنین باشد با بورس نفتی فاصله زیادی دارد.
مشکلات چین با آمریکا بر سر نفت ایران
مشکلات چین و آمریکا به عنوان 2 ابرقدرت اقتصادی شرق و غرب در رابطه با تعهدات‌شان نسبت به وظایف خود در WTO  و توافقنامه پاریس کم بود که حالا موضوع خریدن یا نخریدن نفت ایران توسط چین هم به آن اضافه شده است. وال‌استریت ژورنال در این باره نوشت: «مقامات آمریکایی به‌تازگی تهدید کردند همه کشورهایی را که پس از اعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران از این کشور نفت بخرند تحریم خواهند کرد و این مسأله شامل چین به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت ایران نیز می‌شود». این نشریه توضیح داد: «البته دولت آمریکا به کشورهایی که تلاش کنند خرید نفت از ایران را کاهش دهند، مجوز ادامه واردات از این کشور را خواهد داد». هند، کره‌جنوبی  و ژاپن عمده واردکنندگان آسیایی نفت ایران اعلام کرده‌اند در حال متوقف کردن خرید نفت از ایران هستند. چین با این‌حال از قبول درخواست آمریکا برای کاهش خرید نفت از ایران خودداری کرده‌، هر چند گفته است میزان واردات خود را از ایران افزایش نخواهد داد.
بر اساس این گزارش چین، بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران روزانه حدود ۶۵۰ هزار بشکه نفت از تهران خریداری می‌کند که ۷ درصد کل نیاز این کشور به واردات نفت را تامین می‌کند. با قیمت‌های فعلی ارزش این میزان صادرات نفت به سالانه حدود ۱۵ میلیارد دلار می‌رسد که می‌توان آن را یک‌پنجم درآمد ارزی ایران تخمین زد.
 

جنگ تخفیفی بین ایران و عربستان
عربستان‌سعودی بزرگ‌ترین تولیدکننده عضو اوپک، تولید نفت خود را برای جبران افت تولید کشورهای دیگر افزایش داده و از طرف دیگر قیمت‌های خود را به بازار آسیا برای جذب مشتریان بیشتر کاهش داده است. سعودی‌ها اوایل ماه میلادی جاری قیمت گرید «عرب لایت» را برای بازار آسیا ۷۰ سنت در هر بشکه کاهش دادند. شرکت ملی نفت ایران نیز به تازگی قیمت فروش رسمی گرید «ایران لایت» را به میزان ۸۰ سنت در هر بشکه کاهش داد که بیشترین تخفیف در طول 14 سال گذشته است.  بر این اساس قیمت فروش گرید‌های «ایران لایت»، «ایران هوی»، «فروزان» و «سروش» به آسیا، اروپای شمال غربی و مدیترانه بین ۵۰ سنت تا 45/1 دلار با توجه به بازار کاهش پیدا کرده است. قیمت فروش «ایران هوی» و «فروزان» به آسیا در مقایسه با گریدهای سعودی مشابه به پایین‌ترین سطح از سال ۲۰۰۰ رسید. همچنین مشتریان نفتی ایران از مزیت هزینه حمل رایگان بهره می‌برند. بلومبرگ نیز مدعی شده است ایران قیمت فروش رسمی همه گریدهای خود به همه بازارها برای سپتامبر را کاهش داده و تلاش کرده است پیش از اجرای تحریم‌های آمریکا در نوامبر، حداکثر درآمد را از فروش نفت کسب کند.  تهران قیمت گریدهای نفتی خود را در مقایسه با گریدهای مشابه سعودی به پایین‌ترین میزان در بیش از یک دهه گذشته کاهش داده است.
 

حمله‌ به یمن که قرار بود با عملیات برق‌آسای نیروهای عربستان سعودی و حمایت آمریکا  در عرض چند هفته تمام شود، اکنون با گذشت بیش از 3 سال همچنان بدون دستاورد خاصی برای ائتلاف متجاوز ادامه دارد. نیروهای مردمی یمن از مارس 2015 تاکنون با ظرافت خاص نظامی، بسیج مردمی و استراتژی و تاکیتک‌‌های دقیق جنگ‌‌های چریکی، نیروهای عربستان و متحدانش را در باتلاق یمن گرفتار کرده‌‌اند به نحوی که حمایت‌‌های لجستیکی، جاسوسی و سیاسی آمریکا نیز نمی‌تواند گرفتاری‌‌های سعودی‌ها را کاهش دهد. اما چرا آمریکایی‌ها به‌رغم دست نیافتن سعودی‌ها به خواسته‌‌های خود در یمن، همچنان بر حمایت از عربستان تاکید می‌کنند و حتی خود به بخش جدایی‌ناپذیری از سیاست محاصره و حمله به مردم یمن تبدیل شده‌اند؟ آیا احتمال تغییر این استراتژی در دکترین رئیس‌جمهور فعلی آمریکا وجود دارد یا اینکه همچنان واشنگتن بر طبل جنگ یمن خواهد کوبید و ماشین نظامی عربستان را کوک می‌کند؟ در صورت تداوم وضعیت کنونی و مقاومت مثال‌زدنی نیروهای انصارالله، آینده مداخله واشنگتن و ریاض در یمن به کجا می‌رسد؟ برای یافتن پاسخ این سوالات، «وطن‌امروز» با دکتر «فواد ایزدی»  کارشناس مسائل بین‌الملل به گفت‌وگو نشسته است.
***
با گذشت بیش از 3 سال از آغاز جنگ عربستان علیه مردم یمن، آمریکایی‌ها همچنان از این حمله و استراتژی عربستان برای شکست مقاومت مردم یمن حمایت می‌کنند؛ آیا هیچ‌گونه تمایزی در ارتباط با حمایت از عربستان در مقابله با مردم یمن در میان دولت سابق و مدیریت کنونی کاخ سفید وجود دارد و چرا آمریکایی‌ها همچنان بر حمایت از ریاض تاکید دارند؟
ورود عربستان به جنگ با یمن و تشکیل ائتلاف عربی در ماه مارس 2015 با چراغ سبز ایالات متحده آمریکا و حمایت‌‌های این کشور انجام شده است و این به عنوان بخشی از راهبرد کلان واشنگتن در منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود. در پیگیری این سیاست هیچ‌گونه تمایزی میان دولت پیشین آمریکا و مدیریت کنونی کاخ سفید وجود ندارد. حمله به یمن توسط عربستان در زمان ریاست‌جمهوری «باراک اوباما» انجام شد و در آن زمان تیم حاکم بر کاخ سفید و بویژه «جان کری» وزیر خارجه اسبق آمریکا بشدت از این اقدام عربستان حمایت کردند. اکنون نیز کاخ سفید به حمایت خود از ریاض و سیاست‌‌های جنگ‌طلبانه این کشور علیه مردم جنگ‌زده یمن ادامه می‌دهد. می‌توان تنها تمایز این دو دولت در حمایت از حمله عربستان به یمن را در این موضوع خلاصه کرد که دولت اوباما به‌رغم حمایت از سعودی‌ها خود به جلودار حملات به یمن تبدیل نشده بود اما با روی کارآمدن «دونالد ترامپ»، دولت آمریکا به جلودار، توجیه‌کننده و مدافع این حمله تبدیل شده است و ترامپ به صورت صد درصدی از ولیعهد جوان عربستان حمایت می‌کند. شروع دوران جدیدی از روابط گسترده عربستان با آمریکا، هماهنگی ریاض با سیاست‌‌های واشنگتن در قبال مساله فلسطین و جمهوری اسلامی ایران و همچنین پرداخت دلارهای سعودی نقش مهمی در این حمایت همه‌جانبه آمریکا از محمد بن‌سلمان داشته است. یک روز پس از حمله به اتوبوس حامل کودکان یمنی در منطقه «ضحیان» استان «الصعده» که منجر به کشته شدن 55  نفر شد، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به این سوال که بمب‌‌‌هایی که اتوبوس حامل این دانش‌آموزان را مورد حمله قرار داده بود آمریکایی بوده و این کشور به لحاظ اطلاعاتی به عربستان در این حمله کمک کرده است؛ آیا واشنگتن این حمله و عربستان را محکوم می‌کند؟ ضمن دفاع از عربستان و عملکرد این کشور اعلام کرد «ما در این زمینه بررسی و تحقیقات لازم را انجام می‌دهیم» که این اوج حمایت آمریکا از یک کشور متجاوز را به نمایش می‌گذارد.
اما اکنون در آمریکا و بویژه کنگره این کشور شاهد حمایت‌هایی از مردم یمن و انتقاد از عملیات نظامی عربستان هستیم؛ آیا این می‌تواند رویکرد و دکترین واشنگتن در قبال سعودی‌ها در یمن را تغییر دهد یا اینکه این جریان همچنان به عنوان یک روند حاشیه‌ای در سیاست آمریکا باقی می‌ماند؟
در کنگره آمریکا بویژه در سنا تعدادی از نمایندگان که بیشتر نمایندگان «حزب دموکرات» هستند، این اواخر سوالات و انتقاداتی را نسبت به حمایت‌‌های آمریکا از عربستان مطرح کرده‌‌اند؛ در دوران باراک اوباما نیز تعدادی از این نمایندگان دولت را تحت فشار قرار دادند اما این نمایندگان تنها بخش کوچک و محدودی از حزب دموکرات را تشکیل می‌دهند و جریان اصلی این حزب را دربرنمی‌گیرند، بنابراین نخواهند توانست به جریانی تاثیرگذار و یک لابی قدرتمند تبدیل شوند که در پایان باعث تغییرات محسوسی در قبال یمن شوند. این نکته را نیز باید در نظر داشت بخشی از این نمایندگان تنها به صورت نمادین و سمبلیک با ترامپ و سیاست‌‌های تیم وی مخالفت می‌کنند و بیشتر به لحاظ سیاسی کاخ سفید را تحت فشار قرار می‌دهند و مسائل مرتبط با حقوق‌بشر در این موضوع مطرح نیست. وضعیت وجهه آمریکا و اعتبار این کشور نیز بخش دیگری از دلایل این انتقادات را تشکیل می‌دهد؛ اکنون و بویژه با بالا گرفتن میزان مرگ‌ومیر غیرنظامی‌ها و حمله سعودی‌ها به مردم عادی، وجهه و اعتبار آمریکا در سطح جهانی بشدت مخدوش شده است و این نمایندگان نمی‌خواهند اعتبار آمریکا به‌واسطه جنگ یمن بیش از این لکه‌دار شود. اما به طور کلی بر این باورم انتقادات محدود برخی نمایندگان نه‌تنها باعث تغییر رویکرد واشنگتن در قبال عربستان نمی‌شود، بلکه این موضوع بیشتر یک موضوع سیاسی و حاشیه‌ای برای نمایندگان کنگره محسوب می‌شود.
آمریکا در طول 3 سال گذشته چگونه به عربستان در حمله به یمن کمک کرده و چرا به‌رغم این کمک‌ها تغییر چندانی در عرصه میدانی و نظامی یمن مشاهده نمی‌شود؟
از همان آغاز آمریکایی‌ها ضمن حمایت همه‌جانبه سیاسی و دیپلماتیک از عربستان به لحاظ لجستیکی و اطلاعاتی نیز به سعودی‌‌های کمک‌‌های شایان توجهی کرده‌‌‌اند. اگر حمایت‌‌های سیاسی آمریکا در محافل بین‌الملل و منطقه‌ای نبود، عربستان هیچ‌گاه جرأت حمله به یمن را به خود نمی‌داد. به لحاظ لجستیکی نیز ضمن ارسال سلاح و تجهیزات، بخش اعظم سوخت‌‌‌گیری جنگنده‌‌های سعودی در آسمان یمن و محاصره هوایی این کشور با حمایت و هدایت هوایی آمریکایی‌ها انجام می‌شود؛ عربستان سعودی نه توانایی، نه تجربه و نه تکنولوژی این چنین عملیات‌‌‌هایی را ندارد. به لحاظ اطلاعاتی و جاسوسی نیز نقش آمریکا بسیار پررنگ است؛ چه به لحاظ عملیات‌‌های هوایی و همچنین نبردهای زمینی و حتی دریایی آمریکا اطلاعات حساس و سرنوشت‌‌سازی در اختیار سعودی‌‌های قرار داده است. در آخرین مورد از این حمایت‌‌های همه‌جانبه می‌توان به عملیات «پیروزی طلایی» برای بازپس‌‌‌گیری بندر الحدیده در روز 23 خرداد اشاره کرد. عربستانی‌ها به‌واسطه حمایت‌‌های نظامی و اطلاعاتی آمریکا از پیروزی خود ظرف چند روز خبر دادند اما مقاومت نیروهای مردمی یمن این رویای سعودی‌ها را بر باد داد. موقعیت ژئوپلیتیکی یمن، توان و ظرافت نظامی و اراده مستحکم نیروهای مردمی یمن و ضعف بنیادین ارتش‌‌های عربستان و متحدانش همراه با چندین عامل دیگر مانع از پیروزی و تغییر معادله نظامی یمن شده است. سعودی‌ها بعید است در آینده نیز بتوانند به‌رغم حمایت‌‌های آمریکا تغییری در این معادله و موازنه ایجاد کنند.
به باور شما در حالتی که عربستان قادر به تغییر معادله کنونی نباشد، آمریکایی‌ها چه راهبردی در قبال یمن و وضعیت کنونی این کشور و نبرد عربستان در آن اتخاذ می‌کنند؟
موازنه قوا در منطقه خاورمیانه در طول سال‌‌های گذشته بویژه با شکست داعش در سوریه و عراق و پیروزی چشمگیر محور مقاومت در لبنان تغییرات محسوسی کرده است، اکنون هم عربستان در سطح منطقه و هم آمریکا به عنوان یک ابرقدرت جهانی برای تغییر این توازن و اعمال نظرات و استراتژی خود تلاش می‌کنند. یمن نیز تنها میدان و عرصه‌ای است که آنان می‌توانند راهبرد خود را تحقق بخشند، بنابراین بعید به نظر می‌رسد آمریکا و عربستان رویه جنگ‌طلبانه خود در یمن را متوقف کنند و این وضعیت همچنان در یمن ادامه خواهد یافت، زیرا تغییر راهبرد عربستان و آمریکا در یمن به مثابه شکست آنان تلقی می‌شود اما شاید آنان با حفظ راهبرد کنونی تغییرات تاکتیکی جدید در سیاست‌‌های خود ایجاد کنند.
اما برخی بر این باورند واشنگتن و ریاض با کسب یک پیروزی بزرگ در میدان نبرد، راهبرد خود را در یمن تغییر می‌دهند؟
بله! این حرف درست است و با نگاه به سیاست نظامی عربستان و امارات در یمن نیز می‌توان این موضوع را بخوبی مشاهده کرد. اکنون ریاض و واشنگتن برای این پیروزی بزرگ تلاش می‌کنند و هم محمد بن‌سلمان به عنوان معمار جنگ یمن و هم آمریکایی‌ها از تداوم جنگ یمن تحت فشار قرار دارند. عملیات بازپس‌‌‌گیری الحدیده از این منطق و راهبرد سرچشمه می‌گرفت؛ یعنی در تلاش بودند با شکست انصارالله در منطقه الحدیده، ضمن مجبور کردن آنان به عقب‌نشینی، انصارالله را در یمن نیز تحت فشار قرار دهند و در میز مذاکره نیز با کمترین امتیاز این جریان را به بازیگران حاشیه‌ای در یمن جدید تبدیل کنند و سپس با استفاده از کارت یمن و پیروزی در آن دوباره به صحنه بازی‌‌های منطقه‌ای بازگردند اما این پیروزی بزرگ نیازمند تداوم استراتژی نظامی کنونی و حمله همه‌جانبه و محاصره یمن است. در واقع بدون حمله نظامی و پیروزی بزرگ عربستان انتظار تغییر راهبرد سعودی‌ها غیرممکن به نظر می‌رسد.

گروه اجتماعی: این روزها که رفتن «محمدعلی افشانی» از شهرداری پایتخت با توجه به مصوبه منع به‌کارگیری بازنشستگان و تایید کلیات آن توسط شورای نگهبان قوت گرفته است، صدور احکام عزل و نصب مدیران رده‌های گوناگون در سازمان شهرداری پایتخت هم شدت گرفته است. این موضوعی است که کارشناسان حوزه شهری آن هم در شرایطی که وضعیت رفتن افشانی از شهرداری از یک سو قوت گرفته است و از طرف دیگر طرح ارسال استفساریه به مجلس در دستور کار مدیریت شهری قرار دارد، نسبت به آن ابهاماتی دارند. براستی چه ضرورتی احساس شده است که افشانی در شرایطی لرزان حکم‌های پی‌درپی برای مجموعه تحت مدیریتش صادر می‌کند؟
انتصاب 2 معاون جدید
در ادامه موج انتصابات در شهرداری، مصطفی سلیمی با حکم افشانی، جایگزین مجتبی یزدانی، معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری تهران شد و شاپور رستمی نیز به‌عنوان معاون هماهنگی و امور مناطق شهرداری تهران منصوب شد، همچنین عبدالرضا گلپایگانی با حکم شهردار پایتخت به سمت قائم‌مقام معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران منصوب شد.
به دور از اقتضای شرایط
اما در همین باره «محمد اعتمادی»، کارشناس حوزه شهری و استاد دانشگاه بر این باور است که یک مدیر در منصب ریاست بر یک سازمان این اختیار را دارد که عزل و نصب‌هایی را با توجه به تشخیص خود یا پیشنهاد دیگران انجام دهد اما شرایط با شرایط فرق دارد. اعتمادی به «وطن امروز» می‌گوید: شرایط این روزهای مدیریت شهردار پایتخت به گونه‌ای است که رفتن یا ماندن وی در ابهام قرار دارد و مشخص نیست  آیا افشانی در شهرداری پایتخت ماندنی است یا رفتنی!
بنا بر اظهارات وی، اقتضای شرایط این روزهای افشانی این است که با توجه به وضعیتش، برای عزل و نصب‌ها کمی تامل کند و از صدور احکام شتابان پرهیز کند. این استاد دانشگاه معتقد است در صورت رفتن افشانی از شهرداری پایتخت سیستم مدیریتی در مجموعه عظیمی به نام شهرداری پایتخت دچار مشکلاتی می‌شود، چرا که از یک طرف مدیرانی حضور دارند که در اصطلاح هنوز مهر حکم آنها خشک نشده است و مدت زمان کوتاهی است بر مسند مدیریت یک واحد یا معاونت تکیه زده‌اند و از سوی دیگر شهردار آینده پایتخت این تمایل را دارد که نیروها، مدیران و معاونانی را با توجه به شرایط و نظرات خود انتخاب کند و همین موضوع باعث ایجاد مشکلاتی در بدنه مدیریتی می‌شود.
به کجا چنین شتابان
کارشناسان بر این باورند که محمدعلی افشانی، شهردار پایتخت برای صدور احکام در مجموعه تحت مدیریتش باید کمی با تامل و صبوری رفتار کند، چرا که اگر این احتمال وجود داشته باشد که وی در مجموعه شهری ادامه فعالیت داشته باشد به اندازه کافی وقت برای صدور احکام است و می‌تواند مدیران بخش‌های گوناگون را آنطور که می‌خواهد تغییر دهد، البته ناگفته نماند که این موضوع تنها به تغییر، جابه‌جایی و صدور یک حکم برای معاون شهردار خلاصه نمی‌شود و این احتمال وجود دارد که آن مدیر و معاون هم در داخل مجموعه مدیریتی خود از یک رئیس دفتر تا مدیران میانی خود را تغییر دهد و به همین صورت موجی از تغییرات در درون ساختار مدیریتی یک سازمان ایجاد می‌شود که بی‌شک برای مدیریت بعدی مشکل‌ساز خواهد بود.

تعیین تکلیف شهردار پس از اعلام نظر شورای نگهبان
شهردار تهران روز گذشته در پاسخ به سؤالی درباره قانون منع به‌کارگیری بازنشستگان و تعیین‌تکلیف شهردار تهران گفت:‌ در حال حاضر این قانون به مجلس برگشت داده شده تا آنها اعلام نظر کنند. پس از نظر نهایی شورای نگهبان آن زمان مشخص می‌شود این قانون شامل حال چه افرادی می‌شود.

گروه یادآور: «هفته پیش و در حالی که هنوز تابوت‌های نخستین «شهدا» از مکه به تهران نرسیده بود، میلیون‌ها نفر در صفی چند کیلومتری در خیابان‌های تهران راهپیمایی کرده و خشم و درد مشترک خود از آن حمام خون را به نمایش گذاشتند. این بزرگ‌ترین راهپیمایی از زمان روزهای تاریخی انقلاب در اوایل سال ۱۹۷۹ بود...» این عبارات بخشی از یک گزارش است که در شماره 33 هفته‌نامه اشپیگل و درباره حج خونین سال 66 نوشته شده است. اتفاقی که نقطه اوج یک تقابل ریشه‌دار و تاریخی بود. اگرچه ابعاد پیدا و پنهان بسیاری از این واقعه وجود دارد که تاکنون آشکار نشده است ولی آنچه از میان روایت‌های معتبر داخلی و خارجی برمی‌آید، این است که اتفاق حج خونین 66، چیزی فراتر از برخورد افراطی نیروهای امنیتی عربستان با تظاهرات برائت از مشرکان است. چیزی شبیه به یک آمادگی برای یک کشتار دسته‌جمعی! کشتاری که در بعدازظهر روز نهم مردادماه 1366 در مکه اتفاق می‌افتد. در مراسمی با عنوان برائت از مشرکان. مناسکی که حتی در سال‌های پیش از انقلاب با پیام امام خمینی(ره) برگزار می‌شد. پس از انقلاب و گسترش نفوذ جمهوری اسلامی در منطقه و در میان مسلمانان، عربستان‌سعودی برای مقابله با این نفوذ از صدام برای جنگ با ایران حمایت می‌کند. رژیم سعودی اوج مقابله خود با تفکر انقلاب اسلامی را در مرداد‌ماه سال 66 به نمایش می‌گذارد؛ در عملیاتی به زعم بسیاری از تحلیلگران بین‌المللی از پیش «برنامه‌ریزی» شده، عمال سعودی به صف حاضران در مراسم برائت از مشرکین حمله می‌کنند،  بیش از 400 حاجی ایرانی را به شهادت می‌رسانند و موجب مجروح شدن صدها نفر دیگر از حجاج می‌شوند.
غفلت نابخشودنی
 درباره این حادثه اگرچه گزارش‌های متعددی نوشته شده است اما کمتر نوشته‌ای تلاش کرده به جزئیات مهم این کشتار بپردازد. از سوی دیگر در فضای رسانه‌ای نیز به علت پربسامد بودن اخبار، تمرکز بر وقایعی این‌چنینی همواره با چالش‌هایی مواجه بوده است. به نحوی که گاهی به طور کامل در مرز فراموشی قرار می‌گیرد. از طرف دیگر لیبرال‌ها همواره تلاش می‌کنند حج خونین 66 را یک اتفاق تلقی کنند. آنها پرداختن به ابعاد پیدا و پنهان این واقعه را «تنش‌زا» می‌دانند. همین رویکرد در مواجهه با حادثه منا نیز از سوی رسانه‌های حامی دولت، صورت گرفت و در واقع زمینه‌ساز بسیاری از غفلت‌ها درباره پیگیری حقوقی این فاجعه از سوی مسؤولان دولتی شد.
در این بین جواد موگویی یکی از مستندسازان جوان با تکیه بر اسناد و اطلاعاتی که کمتر دچار خدشه است به بررسی این حادثه از زبان شاهدان عینی و مسؤولان وقت حج و زیارت می‌پردازد و به نتایج قابل تاملی دست می‌یابد؛ یافته‌هایی که در مستند «کابوس در بیداری» پیرامون آنها صحبت می‌شود. این پژوهشگر کتابی را نیز با همین عنوان به چاپ رسانده است.
«کابوس در بیداری» به نقش شخصی به نام «اولریش ویگنر» اشاره می‌کند و از او به عنوان فرمانده میدانی نیروهای آل‌سعود در روز خونین مکه یاد می‌کند؛ کسی که فرمانده نیروهای ضد شورش عربستان بوده و از 2 سال پیش از مراسم حج سال 66 در عربستان مستقر بوده است. در این مستند به سال‌ها سابقه فعالیت ویگنر در پلیس ضد‌شورش آلمان غربی، دوره دیدنش در اسرائیل و حضور موثرش در واقعه طبس با استفاده از اسناد و اطلاعات تاکید می‌شود. او البته با شاهدان عینی که برنامه‌ریزی‌های نیروهای آموزش‌دیده عربستانی در خیابان‌های مکه را به خاطر دارند گفت‌وگو کرده است. یکی از شاهدان عینی در این باره می‌گوید: آن چیزی که قبل از راهپیمایی توجه همه را جلب می‌کرد حضور بی‌سابقه نیروهای انتظامی و امنیتی رژیم سعودی در خیابان‌های مکه بود که به آن روز هم محدود نبود، حتی از روزهای قبلش ما حس کردیم که ماشین‌های اینها و افراد مسلح اینها حضور قابل‌ توجه و متفاوتی را دارند پیدا می‌کنند و رفته‌رفته هم به تعداد اینها و میزان تجهیزات اینها افزوده می‌شد و کاملاً مشخص بود اینها برنامه خاصی دارند.
شعارها علیه آمریکا بود
برنامه راهپیمایی در ساعت 16:30 با تلاوت آیاتی از قرآن کریم آغاز شد. پیام امام به کنگره حج برای مردم خوانده شد و تظاهرکنندگان با شعار علیه آمریکا و اسرائیل آرام به سوی سه‌راهی شعب‌ابوطالب به راه افتادند، مردان و زنان در صفوف جدا حرکت می‌کردند و جانبازان روی ویلچرهای‌شان در صفوف مقدم بودند. یکی از شاهدان تاکید می‌کند که جمعیت حجاج چیزی حدود 150هزار نفر بوده است. او می‌گوید: «حجاج از قبل سازماندهی شده بودند و انتظامات، نظم را برقرار کرده و مراسم خیلی خوب پیش می‌رفت. حتی به رژیم سعودی هم مستقیماً کسی شعاری نمی‌داد، اهانتی نمی‌کرد؛ برای اینکه تحریک نکنند و بشود آن تظاهراتی که در اصل علیه رأس شیطان بود که آمریکا بود». نزدیک غروب، راهپیمایی تمام شد. حجاج می‌خواستند برای خواندن نماز مغرب به مسجدالحرام بروند اما ناگهان به دستور ویگنر پلیس‌های مکه، جای خود را به نیروهای ضد شورش دادند. نیروهای ضدشورش با بستن راه حجاج جلوی جمعیت را گرفتند. سعودی‌ها برای سرکوب تنها به یک بستن راه نیاز داشتند. همان موقع ویگنر نیز با هلیکوپتر عملیات را فرماندهی می‌کرد. با بسته شدن راه در چند متری پل هجوم، فشار جمعیت افزوده شد و حتی نفس کشیدن برای حجاج دشوار شده بود.  شیخ عطار، از شاهدان عینی این حادثه می‌گوید: «آخر راهپیمایی بود و در پل هجوم متوقف شد و تراکم ایجاد شد. در مدت‌کوتاهی هم خبر رسید که اینها از بالای پشت‌بام‌ها کولرگازی و وسایل سنگین و اینها، روی سر جمعیت می‌اندازند و اول هم گازهای اشک‌آور را شروع کردند به پرتاب کردن و بعد هم تیراندازی، یعنی در همین مراحل جلو رفت، که خب! شرایط به هم ریخت».
آغاز تیراندازی
یکی دیگر از شاهدان ادامه حادثه را اینطور تعریف می‌کند: «جمعیت همین‌طور به همدیگر فشرده‌تر می‌شد و بتدریج صدای تیراندازی هم شروع شد یعنی تا آن زمان باتون‌برقی و اینها می‌زدند و کسانی که می‌آمدند عقب صرفاً  با شکستگی سر و گیجی و اینها که به خاطر آن جریان شوک برقی به آنها وارد شده بود برمی‌گشتند، بتدریج ما با جنازه‌ها مواجه شدیم، جنازه‌هایی که تیرخورده بودند و اینها را جابه‌جا می‌کردیم، با تأسف شدید بعضی از اینها جانبازانی بودند که روی حساب جایگاهی که داشتند اینها جلوی جمعیت می‌رفتند و افتخارات ما محسوب می‌شدند و به همین خاطر آسیب‌پذیری‌شان هم بیشتر شد یعنی خیلی از مجروحان و حتی شهدا از جانبازان ما بودند، چون نمی‌توانستند از خودشان دفاع کنند و خیلی راحت از صندلی چرخ‌دارشان سرنگون می‌شدند و زیر دست‌وپا می‌رفتند و احتمالاً خفگی. اینها اگر تیر نخورده بودند، ما اینها را جابه‌جا می‌کردیم ولی نمی‌دانستیم کجا ببریم، چون بالاخره فکر متأسفانه کمک‌رسانی اولیه و به داد مجروحیت اینها رسیدن را کسی نکرده بود».
راهپیمایی میلیونی در تهران
آنچنان که گفته شد سد حرکت حاجیان و تظاهر‌کنندگان در مراسم برائت از مشرکان نقطه آغاز درگیری و کشتار حاجیان ایرانی بود. در ادامه و بر اساس گفته‌های شاهدان عینی، ورود نیروهای ناشناس و تک‌تیراندازهایی که در موقعیت‌های مختلف جا گرفته بودند و به سمت حجاج شلیک می‌کردند، این حادثه را دردناک‌تر کرد و موجب شهادت بیش از 400حاجی ایرانی شد. خبر کشتار حجاج، تیتر اول روزنامه‌های ایران دوشنبه 11 مرداد بود. اعلام این خبر موجی از خونخواهی و انتقام را در ایران در پی داشت و بسیاری از مردم را به خیابان‌ها کشاند. اشپیگل در یکی از گزارش‌های خود درباره تجمعات پس از حج خونین در تهران می‌نویسد: «هفته پیش و در حالی که هنوز تابوت‌های نخستین «شهدا» از مکه به تهران نرسیده بود، میلیون‌ها نفر در صفی چند کیلومتری در خیابان‌های تهران راهپیمایی کرده و خشم و درد مشترک خود از آن حمام خون را به نمایش گذاشتند. این بزرگ‌ترین راهپیمایی از زمان روزهای تاریخی انقلاب در اوایل سال ۱۹۷۹ بود».

حسین‌قدیانی: دست‌کج مقدمه دهان‌لق است! البته شکی نیست شبهات می‌توانند حقایقی را چند روزی در قلوبی وارونه کنند اما کارگزارانی که خود بهتر از همه مسائل را می‌دانند، تنها و تنها متأثر از لقمه حرام است که زبان علیه شهدای مدافع حرم باز می‌کنند! آری! دست‌کجی به دهان‌لقی منجر می‌شود! و این محکومیت اخیر استعاره از محکومیت همیشگی این دست‌کج‌های دهان‌لق است نزد «الله» پاسدار حرمت خون شهیدان! واقعیت آن است که توهین به شهید هر عصری، در حکم اهانت به شهدای همه اعصار است! و جریان آلوده به چرب و شیرین دنیا، فقط اینگونه نبوده که ناسپاس در برابر شهدای مدافع حرم باشد! اگر امروز علیه بلباسی‌ها و حججی‌ها، لوگو را با رنگ پرچم لعین تکفیری ست می‌کنند، دیروز هم لوله تانک را در کاری حقیقتا زشت، جاساز کردند در عینک شهید چمران! وقاحت را ببین که چه بی‌حد و عدد است؛ دست ببری در عکس شهید چمران که مثلا آن عارف فی‌سبیل‌الله را بدنام کنی با انگ جنگ‌طلبی! مساله! آیا چمران هم در سوریه شهید شد؟! آیا چمران هم جنگ‌ندیده و جبهه‌نرفته بود؟! آیا چمران هم سپاهی یا سپاه قدسی بود؟! شگفتا! سخن بر سر شهیدی است که از فرط عرفان حتی زبان گل آفتابگردان را هم می‌دانست و ناگاه می‌دیدی دقایقی دارد گلبرگ گلی را نوازش می‌کند! بدیهی است جریان ناسپاس در برابر خون مصطفای دهه ۶۰ قدردان خون مصطفاهای دهه‌های بعدی هم نباشد! پس خیلی هم بحث چمران و احمدی‌روشن و شهید دفاع‌مقدس و شهید مدافع حرم نیست! مشکل اساسی «فی قلوبهم مرض» همین قلب مریض‌شان است! قلب وقتی مریض شد، علیه عاشورا و زیارت عاشورا و معصوم هم می‌نویسد! خدا اما جای حق نشسته! ۲۰ سال پیش که بهار شبهه‌آفرینی علیه عاشورا بود و زنجیره‌ای‌ها رسما فرهنگ شهادت را خشونت‌آفرین می‌خواندند و از لزوم تجدیدنظر در عبارات زیارت عاشورا می‌نوشتند، چه کسی امروز را و زیارت باشکوه و جهان‌شمول اربعین را می‌دید؟! خواستند شور عاشورا کم شود ولی اربعین هم شورشی در خلق عالم پدید آورد! به محرم نزدیکیم! و اگر قرار بود کنایه‌ها مچ کتیبه‌ها را بخوابانند که خدا، خدا نبود!
فتوشاپ به جنگ چمران آمد تا نسل‌های بعدی، هرگز چمران و چمران‌ها را نشناسند اما شهید احمد کاظمی مبدل به الگوی شهید محسن حججی شد! این را خانواده معزز شهدای مدافع حرم بدانند! مشکل امثال برخی کارگزاران، با اصل و اساس فرهنگ شهادت است! و الا جگرگوشه شما که در دیار غربت جنگید تا دشمن را در همان سنگر ابتدایی، متوقف نگه دارد، حتم دارم مظلوم‌تر از شهید دفاع‌مقدس است! راستش ما با جماعتی طرفیم که مظهر ناسپاسی است! عمدتا هم چرند می‌بافد و چرت می‌گوید! فی‌المثل در نقد بسیجی و سپاه قدسی امروز، این طعنه را می‌زنند که اینان، خاک جبهه به تن‌شان نخورده است و سنی ندارند و جوزده‌اند و چه و چه! و کاش بگویند آیا سردار محاسن‌سپید سپاه اسلام هم متولد دهه ۷۰ بود که فردای شهادتش تیتر یک رفتند: «سرتیپ حسین همدانی در سوریه کشته شد»؟! نه اما! ماندگاری نام و مرام شهید، بسته به این چیزها نیست! هزاری هم رنگ لوگو را با حرامیان ست کنند و هزاری هم متلک‌های درشت بار کنند، قادر نخواهند بود کنایه‌ها را در جنگ با کتیبه‌ها پیروز کنند! ما هر گل آفتابگردانی می‌بینیم، یاد چمران می‌کنیم! و هنوز عید قربان نرسیده، یاد بابایی! و دهه فجر، یاد والفجر هشت! هر کجا که نگاه ایرانی به قله‌ای و به موفقیتی و فتحی هست، برای ما تداعی‌گر محسن حججی است! کجا ما می‌توانیم فراموش کنیم محمد بلباسی را که آخرین فرزندش بعد از شهادتش متولد شد؟! برای جاری شدن بعضی اشک‌ها، حاجتی به هیچ روضه‌ای نیست! دختری را فرض کن که از بدو تولد، محروم از نوازش پدر است! الساعه آیا حق همسر شهید بلباسی با ۴ یادگار قد و نیم‌قد از آقامحمد، این است که کارگزاران دارندگی و برازندگی، نمک بپاشند بر زخم این همه داغ؟! و این همه فراق؟! آحاد ملت البته قدردان این خون‌ها و این خون‌دل‌ها هستند، همچنان که در تشییع باشکوه شهدای مدافع حرم نشان می‌دهند! درون تابوت دردانه‌های وطن، فرقی نمی‌کند که شهید، شهید چه نسلی و چه عصری باشد! القصه! روزهایی هست که شمالم! و شمال‌غرب! چه بسیار شهرها و روستاها که تا دیروز بلوارها و خیابان‌ها را فقط مزین به تصویر شهدای دفاع‌مقدس کرده بودند ولی امروز تمثال مظلوم شهدای مدافع حرم را نیز در هر کوی و برزن می‌بینی! و ۲۰ سال بعد، حتم دارم شهید جوانی را خواهی دید که در وصیتنامه‌اش، همین بلباسی و حججی را الگو گرفته! اگر فتوشاپ توانست چمران را از ما بگیرد، فضای مجازی هم خواهد توانست بلباسی و حججی را از ما بگیرد! ما در روزگار بدون سیم‌خاردار، امیدمان به خدا بود و الان هم که کوهی از موشک داریم، باز امیدمان به خداوند است! رشت و خلخال و اردبیل و سرعین و هر کجای ایران عزیز که می‌روی، فراوان شهید می‌بینی از همه روزگاران! سوگند به نام «الله» پاسدار حرمت خون شهیدان، ما آنقدرها هم تنها و غریب نیستیم که بعضی‌ها فکر می‌کنند! ما شهید چمران را داریم! امروز، بیش از دیروز! ما شهید املاکی را داریم! امروز، بیش از دیروز! ما شهیدان همدانی و بلباسی و حججی را داریم! امروز، بیش از دیروز! همین که رزمنده و سرباز و سردار ما جرعه‌نوش باده شهادت می‌شود، تازه گویا کارش و رسالتش و حیات طیبه‌اش آغاز می‌شود! و الا تا همین ۲ سال پیش، کدام ما بلباسی و حججی را می‌شناختیم؟! صبر کنید! خداوند هنوز هم بزرگ‌ترین نقشه‌هایش را با خون شهدا می‌کشد! و این است راز «بل احیاء»! می‌رساند خدایی که ما می‌شناسیم نگاه نافذ شهید سرجدا را به یوم‌العیار رهایی! می‌رساند خدایی که ما می‌شناسیم پرچم بلندبالای حاج‌احمد را به انتهای افق! می‌رساند خدایی که ما می‌شناسیم پیشانی حاج‌قاسم را به خاک مطهر قدس! محرم نزدیک است! می‌رساند خدا منتقم خون اباعبدالله را! کنایه‌ها یعنی همان حاشیه‌ها! یعنی همین حاشیه‌ها! متن تاریخ را اما خدا نخواهد نوشت، الا با خون سیدالشهدا! بی‌خود کنایه می‌زنند کارگزاران دنیا! خدا هوای کتیبه‌ها را دارد! و می‌شنود گریه‌های وقت و بی‌وقت دخترکی را که چندی بعد از شهادت پدر به دنیا آمد... .