تاریخ سیاسی اسلام گویای وقایع و حوادث پندپذیر و آموزنده برای بشریت است. از جمله اینها می‌توان به برخورد امام علی(ع) با مخالفان و معاندان اشاره کرد. در دوران حکومت کوتاه امیر مؤمنان علیه‌السلام به دلیل مخالفت گروه‌های گوناگون با آن حضرت، زمینه نمایش سیره عملی رهبران الهی در برخورد با مخالفان بیش از زمان دیگر امامان علیهم‌السلام پدید آمد. لذا بررسی این دوره از تاریخ در ترسیم اصل فوق، اهمیت بسزایی دارد. زمانی که امیر مومنان علی(ع) در سال 35 هجری قمری حکومت را به دست گرفتند، عده‌ای به مخالفت و معاندت با حضرت برخاستند.(1) در همان دوران بود که مقابله با امیرالمؤمنین علی(ع) و حکومت او چهره‌ای نظامی و جنگ‌طلبانه به خود گرفت.
حضرت علی(ع) در دوران حکومت خود با 3 گروه سرکش روبه‌رو شدند که خواسته آنها تکرار وضع زمان حکومت خلیفه سوم بود: بذل و بخشش‌های بی‌جهت، اسراف‌کاری، تثبیت حکومت افراد نالایقی چون معاویه و تحکیم فرمانروایی استانداران حکومت پیشین. در این میان ناکثین یا گروه پیمان‌شکن با رهبری طلحه و زبیر در سایه احترام عایشه، همسر پیامبر اکرم (ص) و کمک‌های بی‌دریغ بنی‌امیه که در حکومت امام علی(ع) دستشان از همه جا کوتاه شده بود، سپاه بزرگی برای تصرف کوفه و بصره ترتیب دادند، خود را به بصره رساندند و آن را تصرف کردند. از طرفی قاسطین یا گروه ستمگر که رئیس این گروه معاویه بود با فریب و نیرنگ، حدود 2 سال و بلکه تا پایان عمر امام علی(ع)، فکر آن حضرت را به خود مشغول ساختند. در نهایت نیز مارقین یا گروه خارج از دین که اینان همان گروه «خوارج» هستند، تا پایان نبرد صفین در رکاب علی(ع) بودند و به نفع آن حضرت شمشیر می‌زدند ولی فریبکاری معاویه سبب شد بر امام خود شورش کنند و گروه سومی تشکیل دهند که هم ضد امام و هم ضد معاویه باشند. علی(ع) با این گروه در منطقه‌ای به نام نهروان(2) روبه‌رو شد و جمع آنها را متفرق ساخت. اما سرانجام یکی از همین خوارج، حضرت را به شهادت رساند. امام علی(ع) در برخورد با مخالفان خویش 3 راهبرد اساسی داشتند: گفت‌وگو، مدارا، برخورد قاطع.(3) تلاش اولیه امیر مؤمنان، پاسخگویی به شبهات مخالفان بود و می‌کوشیدند راهی برای پایان‌ بخشیدن مسالمت‌آمیز به نزاع و دشمنی بیابند. اگر از این راه نتیجه دلخواه به دست نمی‌آمد، با مخالفان خود، تا جایی که به امنیت و وحدت جامعه اسلامی آسیبی نمی‌رسید، مدارا و از شدت و اتخاذ اقدامات قهرآمیز پرهیز می‌کردند. سرانجام اگر مخالفان دست به قیام علیه حکومت اسلامی می‌زدند و امنیت شهرها و راه‌ها را به خطر می‌انداختند، نوبت به برخورد قاطعانه می‌رسید. البته امام(ع) در این مرحله نیز هیچ‌گاه از ارشاد و راهنمایی دشمنان غفلت نمی‌کردند.(4)
 گفت‌وگو
امام علی(ع) با طلحه و زبیر بارها به گفت‌وگو نشستند و برای هدایت آنان از هیچ کوششی دریغ نورزیدند؛ به گونه‌ای که حتی به آنان پیشنهاد کردند بخشی از دارایی شخصی امام را از آن حضرت بگیرند و از زیاده‌خواهی و تصرف در اموال عمومی درگذرند اما آنان همچنان بر خواسته خود پای می‌فشردند و سهم بیشتری از بیت‌المال می‌خواستند.(5) طلحه و زبیر عدالت امام را تاب نیاوردند و سپاهی عظیم برای مبارزه با آن حضرت آراستند اما امیرمؤمنان همچون گذشته به روشنگری خویش ادامه دادند و با فرستادن نامه‌ها و سفیران خود، از آنان خواستند دست از هواهای نفسانی خود بردارند و به عهد و پیمان نخستین خویش بازگردند.(6) در گیر و دار جنگ جمل نیز امام علی(ع) از ارشاد و راهنمایی دشمنان خویش دست نکشیدند و سرانجام با یادآوری حدیثی از رسول خدا(ص) زبیر را از ادامه جنگ منصرف کردند.(7) امام(ع) در برخورد با معاویه نیز همین شیوه را در پیش گرفتند و در چندین نامه، فضایل خویش را برشمردند و معاویه را به تقوای الهی و پرهیز از دنیاطلبی فراخواندند و از دنبال کردن چیزی که شایستگی آن را ندارد، بر حذر داشتند.(8)
 مدارا  
امام علی(ع) نخست مخالفان سیاسی خود را از راه مذاکره، نصیحت می‌کردند و اگر این شیوه کارگر نمی‌افتاد، راه مدارا و بردباری را در پیش می‌گرفتند برخی یاران امام از ایشان می‌خواستند با کسانی که از بیعت با ایشان رو تافته‌اند، به‌صورت قهرآمیز رفتار کنند و دست‌کم آنان را زندانی کنند(9) اما امام این نظر را نمی‌پسندیدند و به‌صراحت اعلام می‌داشتند هر کس تا زمانی که به رویارویی علیه حکومت اسلامی برنخیزد، در امان خواهد بود.
 برخورد قاطع
 هنگامی که مذاکره با مخالفان به جایی نرسید و برخورد مسالمت‌آمیز به سوءاستفاده آنان انجامید، امام علی(ع) دست به شمشیر بردند و با همان قاطعیتی که در نبردهای صدر اسلام از خود به نمایش گذاشته بودند، به رویارویی با جنگ‌افروزان پرداختند. نمونه‌ای از این قاطعیت و دلیری در پاسخ امیر مؤمنان به معاویه آشکار است:  «گفتی من و یارانم را پاسخی جز شمشیر نیست؛ راستی که خنداندی از پس آن که اشک ریزاندی. کی پسران عبدالمطلب را دیدی که از پیش دشمنان پس روند و از شمشیر ترسانده شوند!... زودا کسی را که می‌جویی تو را جوید، و آن را که دور می‌پنداری به نزد تو راه پوید. من با لشکری از مهاجران و انصار و تابعین آنان که راهشان را به نیکویی پیمودند، به سوی تو می‌آیم؛ لشکری بسیار ـ و آراسته ـ و گرد آن به آسمان برخاسته. جامه‌های مرگ بر تن ایشان و خوش‌ترین دیدار برای آنان دیدار پروردگارشان. همراهشان فرزندان «بدریان»‌اند و شمشیرهای «هاشمیان» که می‌دانی در آن نبرد تیغ آن «رزم‌آوران» با برادر و دایی و جد و خاندان تو چه کرد و (ضرب دست آنان) از ستمکاران دور نیست (و امروزشان با دیروز یکی است)».(10) لازم به ذکر است مجازات حصر و طرد سیاسی یکی دیگر از راهبردهای اساسی بود که امام علی(ع) در خصوص برخورد با مخالفان خود اتخاذ کردند. به‌طوری که امام علی(ع) نزد عایشه که در بصره و در خانه عبدالله بن خَلف خُزاعی بود آمدند و فرمودند: «ای حُمَیرا! از این حرکت دست برنمی‌داری؟ عایشه گفت:‌ ای پسر ابی‌طالب! قدرت یافتی، پس نرمی به خرج ده! امام علی(ع) فرمود: به سوی مدینه حرکت کن و به همان خانه‌ات بازگرد که پیامبر خدا (ص) تو را دستور داد که در آن بنشینی».(11) با مقایسه رفتار امیرالمؤمنین در برابر معاویه و مخالفانی چون عایشه، اصحاب جمل و خوارجیان، می‌توان بدین پی برد که حضرت امیر(ع)، معاویه و دستگاه سیاسی حاکم بر شام را به‌عنوان فتنه اسلام قلمداد کرده(12) و در برابر ریشه‌کنی آن هیچگونه مصلحتی را نمی‌پذیرند در حالی که حضرت بعد از جنگ جمل و جنگ خوارج عفو عمومی صادر می‌کنند به‌گونه‌ای که عایشه آنچنان تحت تأثیر برخورد کریمانه و بزرگوارانه حضرت علی(ع) قرار گرفت که پس از جنگ می‌گفت: «آرزو داشتم 20 سال قبل از آن حادثه مرده بودم».(13) امام جواد(ع) در پاسخ به سوالات یحیی بن اکثم در باب تفاوت رفتار امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرمایند: «اما اینکه گفتی امیر مؤمنان(ع) اهل صفین را چه در حال پیشروی و چه در حال فرار می‌کشت و به مجروحان تیر خلاص می‌زد ولی در جنگ جمل هیچ فراری‌ای را تعقیب نکرد و هیچ مجروحی را نکشت و هر کس اسلحه خود را بر زمین گذاشت یا به خانه‌اش رفت، امان داد به این دلیل بود که اهل جمل پیشوایشان کشته شده بود و گروهی نداشتند که به آنها ملحق شوند و همانا به خانه‌هایشان بازگشتند بدون اینکه مخالف و محارب باشند و به اینکه از آنان دست برداشته شود راضی و خشنود بودند، پس حکم اینها این است که شمشیر از میانشان برداشته شود و از آزار و اذیتشان خودداری شود چرا که در پی اعوان و انصاری نیستند. ولی اهل صفین به سوی گروهی آماده و رهبری بازمی‌گشتند که آن رهبر اسلحه و زره و نیز شمشیر برای‌شان فراهم می‌کرد، از بخشش‌های خود آنها را سیراب می‌کرد، برای‌شان قرارگاه و منزلگاه آماده می‌کرد، از بیمارانشان عیادت می‌کرد و... بنابراین حکم آنها یکسان نیست».(14) تعدد و گوناگونی برخورد امام علی(ع) در خصوص مخالفان حکومت خود اشعار بر ضرورت، اهمیت و جایگاه مصلحت در دستگاه سیاسی شیعه دارد به‌طوری که حاکم جامعه اسلامی می‌تواند بر سبیل مصلحت حکم کرده و به جای اجرای مجازات اصلی معاندان و مخالفان، مجازات حصر و عدم دخالت آنها در امور اجتماعی را در نظر بگیرد. آنچه در ماجرای عایشه، همسر پیامبر صورت پذیرفت، مؤید همین امر بود. با توجه به آنچه ذکر شد، نگارنده اعتقاد دارد امام علی(ع) درباره برخورد با مخالفان با تمسک به 2 اصل اخلاق‌مداری(15) و عدم دستگیری مخالفان قبل از اظهار مخالفت(16)، با سیاست گفت‌وگو و مدارا، سعی در هدایت و زدودن پرده‌های جهل و نادانی آنان داشتند به‌طوری که ایشان با این اقدام تلاش می‌کردند زمینه‌های انحراف آنها و کسانی که را به دلیل ناآگاهی و بی‌خبری تحت تأثیر افکار آنها قرار گرفته‌اند از بین ببرند؛ از این رو حضرت تا زمانی که مخالفان دست به قیام نزدند با کمال بزرگواری با آنان برخورد کردند. در پایان باید اشاره داشت جمهوری اسلامی ایران نیز با تمسک به سیره علوی چنین رفتاری را با مخالفان و معاندان انجام داده است به‌طوری که به‌رغم اینکه جمهوری اسلامی ایران می‌توانسته با فتنه‌گران برخورد قاطع کند اما به دلیل ناآگاهی، کج‌اندیشی و غفلت برخی از آنان؛ بر پایه مماشات و مسالمت با آنان برخورد کرده است که این نوع برخورد اسلامی در جمهوری اسلامی بر گرفته از سیره رفتاری امام علی(ع) در برخورد با مخالفان‌شان است.

پی نوشت‌ها
1- امام علی(ع) در خطبه 3 نهج‌البلاغه این موضوع را برای ما چنین بیان می‌فرمایند: فلما نهضت بالامر نکثت طائفه و مرقت اخری و قسط آخرون. (نهج‌البلاغه،
خطبه 3)
2- نبرد صفین در منطقه‌ای میان عراق و شام بین حضرت امیرالمومنین علی(ع) و همین گروه به سرکردگی معاویه رخ داد که در آن، خون بیش از 100 هزار مسلمان ریخته شد. در نبردی که به جنگ جمل مشهور است، طلحه و زبیر کشته شدند و سپاهشان پراکنده شد و گروهی به اسارت درآمدند که بعداً مورد عفو امام(ع) قرار گرفتند.
3- اطلاعات بیشتر در: احمد حسین‌شریفی و حسن یوسفیان، امام علی(ع) و مخالفان.
http://imamalinet.net
4- امام علی(ع) درباره خوارج فرمودند: «الا ان لکم عندی ثلاث خلال ما کنتم معنا; ان نمنعکم مساجد اللهان یذکر فی‌ها اسمه و لانمنعکم فیئا ما کانت ایدیکم معنا و لا نقاتلکم حتی تقاتلوا (ابن اثیر, الکامل فی التاریخ, ج 2, ص 398) آگاه باشید تا با ما هستید (نه بر ما و مخالف مسلحانه) شما را از 3 حق ممنوع نخواهم کرد: 1- شما را از حضور در مسجد برای یاد خدا ممنوع نخواهم کرد 2- حقوقتان را مادامی که با ما هستید قطع نخواهم ساخت 3- تا وقتی که دست به سلاح نشدید با شما نخواهم جنگید. لازم به ذکر است شهید مطهری(ره) 2 ویژگی گفت‌وگو و مدارا را که در متن ذکر شد به نیروی جاذبه علی(ع) تعبیر می‌کند و ویژگی سوم که عبارت باشد از برخورد قاطع را نیروی دافعه علی علیه‌السلام می‌نامد. (مرتضی مطهری، جاذبه و دافعه علی علیه‌السلام، ص 50)
5- الموفق بن أحمد بن محمد الخوارزمی، المناقب، ص 178
6- ابن قتیبه، الامامه والسیاسه، ج 1، ص 70
7- بلاذری، انساب الاشراف، ج 3، ص 52 ـ 50
8- ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج 16، ص 133
9- الدینوری احمد بن داوود، احمد، الاخبار الطوال، ص 143
10- نهج البلاغه، نامه 28
11- تاریخ الیعقوبی: ج 2 ص 183. در خصوص کیفیت ورود عایشه (همسر پیامبر اکرم (ص)) رک: مروج الذهب، مسعودی، ج 2، ص 377
12- «الا و ان اخوف الفتن عندی علیکم فتنه بنی امیه فانها فتنه عمیاء مظلمه» (3) ولی فتنه و داستان خوارج آنقدر خطر بزرگی نیست، یعنی بزرگ است اما از آن بزرگ‌تر و خطرناک‌تر فتنه بنی امیه است. (نهج‌البلاغه فیض الاسلام، خطبه 92)
13- ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، دارالکتب العلمیه، ج 1، ص 264؛ سیدمحسن امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف للمطبوعات، ج 4، ص 307
14- وسائل الشیعه، ج 11، ص 56، باب 24 من ابواب جهاد العدو، حدیث 4
15- حضرت علی(ع) درعهدنامه خود به مالک اشتر می‌فرمایند: «مهربانی، عطوفت و نرم‌خویی با مردم را در دل خود جای ده (از صمیم قلب آنان را دوست بدار و به ایشان نیکی کن. نسبت به ایشان بسان درنده‌ای مباش که خوردن آنان را غنیمت شماری زیرا مردم دو گروه‌اند، دسته‌ای برادر دینی تو هستند و گروه دیگر در آفرینش همانند تو. اگر گناهی از ایشان سر می‌زند، عیب‌هایی برای‌شان عارض می‌شود و خواسته و ناخواسته خطایی انجام می‌دهند، آنان را عفو کن و از خطاهایشان چشم بپوش همان گونه که دوست داری خداوند تو را ببخشد و از گناهانت چشم‌پوشی کند». (نهج‌البلاغه/ نامه 53)
16- امیر المومنین علی(ع) فرمودند: «ای فرزند عباس! آیا به من دستور می‌دهی قبل از نیکی و احسان، به ظلم و گناه اقدام کنم و براساس گمان و اتهام قبل از ارتکاب جرم مؤاخذه کنم». (شیخ مفید، الجمل، مکتبه‌الاعلام الاسلامی، ص 166 ـ 167). برخی فقهای اهل سنت معتقدند: «قول صحیح از نظر ما این است که علی(ع) هیچ گاه مخالفانش را بدون اخطار اولیه نکشت، بعد از شکست آنها را به بردگی نگرفت، اسیران را نکشت، فراریان و مجروحان را تعقیب ننمود و اموال مخالفان را ضبط و توقیف نکرد.» (قاضی ابویوسف، الخراج، ص 59)
منبع: برهان

محمدرضا حیاتی: معضلی به نام ارزیابی
معضل فقدان بحث و گفت‌وگو و تعامل منحصر به محاوره و مشافهه درون‌کلاسی و برون‌‌کلاسی نمی‌شود. این معضل بزرگ خود را یکبار دیگر هنگام ارزیابی درس توسط استادان نشان می‌دهد. همان‌طور که می‌دانیم عرف مقبول و متعارف بین‌المللی این است که ارزیابی تمام یا اکثر دروس مقطع ارشد تماماً یا اکثراً با ارزیابی مقالات دانشجویان صورت ‌می‌گیرد. البته بعضاً برخی استادان ترکیبی از مقاله و ورقه امتحانی را مورد ارزیابی قرار ‌می‌دهند. همچنین، عرف متعارف جهانی، ارزیابی دروس مقطع دکترا را کاملاً منحصر به ارزیابی مقالات دانشجویان می‌کند. اما ارزیابی مقالات جهت تعیین نمره درس دانشجو یک بخش ماجراست. بخش مهم دیگر، بازخوردی است که دانشجو از اظهارنظرات انتقادی یا اصلاحی استاد در جای‌جای مقاله‌اش دریافت می‌کند. روشن است که این بازخورد برای تربیت و آزمودگی هر چه بیشتر دانشجو نقش مهمی ایفا می‌کند. با این توضیحات، اینک از خود سوال‌کنیم چند درصد دانشجویان در کل کشور چنین بازخوردی را صرف‌نظر از کیفیت آن، اساساً دریافت‌ می‌کنند؟ گذشته از استثنائات قابل انتظار، پاسخ روی‌هم‌رفته یکسان دانشجویان بسیار اسفناک است. بررسی دقیق اینکه عدم دریافت بازخورد معلول عدم اظهارنظرات انتقادی یا اصلاحی استاد روی مقاله است یا اینکه مقاله اساساً مطالعه و بررسی نشده است کار روی‌هم‌رفته دشواری است. لیکن این مقدار را می‌توان با اطمینان اظهار کرد که استادانی که مقالات را اساساً نمی‌خوانند در اقلیت نیستند.
 وضعیت شگفت‌انگیز رساله‌های ارشد و دکترا
اینک نوبت آن رسیده آنچه را از دور امری بسیار پیچیده و دشوار و پرهیبت به ‌نظر می‌رسد مورد درون‌کاوی و تحلیل قرار دهیم: وضعیت بسیار شگفت‌انگیز رساله‌های ارشد و دکترا. زیباکلام این موضوع را در 5 مساله بررسی کرده است: 1-چگونگی انتخاب و تصویب موضوع رساله و استادان راهنما و مشاور، 2- چگونگی انجام راهنمایی و مشاوره، 3- چگونگی ارزیابی رساله، 4- چگونگی برگزاری جلسه دفاعیه، 5- چگونگی و کیفیت حاصل‌کار.
 1- چگونگی انتخاب و تصویب موضوع رساله و استادان راهنما و مشاور:
دانشجو عموماً با مشورت استاد یا استادانی، موضوعی را برای پژوهش رساله انتخاب می‌کند و سپس با مذاکره و مشاوره نزدیک یکی از آنها، فرم طرح اولیه را تکمیل کرده و با ذکر نام وی به عنوان استاد راهنما تسلیم گروه می‌کند تا در شورای تحصیلات تکمیلی طرح و تصویب شود.
ندرتاً پیش می‌آید که عنوان و موضوع و جزئیات طرح و استاد راهنما بی‌هیچ قید و شرطی و جرح‌ و ‌تعدیلی در شورای مربوط تصویب ‌شود. بعضاً شورای تحصیلات تکمیلی گروه، عنوان پیشنهادی یا برخی مطالب مندرج در طرح اولیه پیشنهادی یا استاد راهنمای پیشنهادی و ندرتاً هر سه را بدون جلب نظر موافق دانشجو تغییراتی داده، سپس تصویب می‌کند.
عموماً به دانشجو پیشنهاد می‌شود برای تصویب طرحش لازم ‌است تغییراتی را یا در عنوان یا در مطالب مندرج در طرح اعمال کند. در این صورت، دانشجو با توجه به توضیحات شفاهی مدیر گروه اقدام به جرح‌ و تعدیل می‌کند و مجدداً طرح در نوبت شورا قرار می‌گیرد. در این مرحله گاه با یا بدون برخی جرح‌ و تعدیل‌هایی که شورا خود اعمال می‌کند طرح اولیه تصویب می‌شود و گاه رضایت شورا جلب نمی‌شود و طرح برای اعمال جرح‌ و تعدیل‌های مورد نظر شورا به دانشجو عودت می‌شود. گاه این رفت‌وآمد طرح اولیه 7-6 ماه به‌طول می‌انجامد اما به‌نظرم اکثر موارد ظرف 3-2 ماه خاتمه می‌پذیرد.
 دانشجوی زرنگ! و عبور از پل صراط
خان بعدی تهیه و تحویل و تصویب طرح تفصیلی است. قدری شبیه فرآیند تصویب طرح اولیه اما طرح تفصیلی هم باید مطابق عرف گروه‌های دانشگاهی در شورای مربوط طرح و بحث شود. در اینجا بسیار دشوار می‌توان‌ گفت چقدر دانشجو باید بدود یا معطل بماند تا بالاخره طرح تفصیلی‌اش نیز تصویب ‌شده، بتواند کار رساله‌اش را تحت هدایت استاد راهنما و مشاوره استاد مشاور شروع کند. کوتاه‌ترین مدت را شاید بتوان یک ماه و بلندترین را شاید بتوان 6-5 ماه تخمین زد. از موارد استثنا یا نادر که بگذریم، مدت زمانی که تصویب طرح اولیه و طرح تفصیلی روی هم می‌گیرد عموماً کمتر از 3 ماه و بیشتر از 7-6 ماه نخواهد بود.
دانشجویان نوعاً می‌دانند که کدام اساتید اصولاً برای رساله دقیق و سختگیر و وقت‌گذار هستند و کدام‌شان سهل‌انگار و پرمشغله و بی‌توجه به کیفیت‌کار. کدام سطر به سطر رساله را بادقت می‌خوانند و اظهارنظر می‌کنند و اشکال می‌گیرند و کدام حتی وقت کافی ندارند یا اهمیت نمی‌دهند یا سوادش را ندارند که دست‌کم فصل نتیجه‌گیری رساله را با دقت بخوانند و با اظهارنظر انتقادی‌شان نقشی در تقویت و بهبود رساله ایفا کنند. کدام بیشتر به دنبال حق‌الزحمه و امتیاز برای ترفیع و در نتیجه مایه تسهیل و تسریع بسیارِ عبور از سه خان رساله می‌شوند و کدام درست برعکس! کدام هنگام نمره‌ دادن به رساله، حیثیت خود را عمدتاً لحاظ می‌کنند و بنابراین با گشاده‌دستی حیرت‌انگیزی حق‌کشی جدی و علنی کرده بالاترین نمره ممکن را اعطا می‌کنند، و کدام هنگام نمره‌دادن به رساله، گویی می‌خواهند از پل صراط عبور کنند. کدام بدون خواندن یا با خواندن سرسری طرح اولیه و طرح تفصیلی آن را امضا می‌کنند و دیگر با دانشجو هیچ‌ کاری ندارند تا هنگامی که رساله حاضر و صحافی‌شده، آماده جلسه دفاعیه است و امضای سوم را هم برای اجازه دفاع بدون خواندن رساله یا با نگاهی بسیار سرسری به آن می‌دهند و کدام درست برعکس! کدام استادان علاوه بر دست‌کم
دو، سه شغل و مسؤولیت کاری دیگر، عهده‌دار راهنمایی و مشاوره ده‌ها رساله دیگر در اینجا و آنجا هستند و بنابراین وقت سرخاراندن ندارند و کدام درست برعکس!
 

امضای قرارداد کمک تسلیحاتی شوروی به صدام (1363 ش)
پس از تغییر اوضاع جنگ در نتیجه فتح خرمشهر و احتمال سقوط رژیم عراق، شوروی نیز همگام با دیگر کشورهای غربی، با واگذاری تجهیزات مدرن جنگی به عراق، بر میزان کمک‏های خود به این کشور افزود. در این راستا، در فروردین 1363، یک هیأت بلندپایه از شوروی به بغداد اعزام شد و فروش 5/4 میلیارد دلار اسلحه شوروی به عراق را پیشنهاد کرد. این بزرگ‌ترین پیشنهاد فروش سلاح بود که تا آن زمان، شوروی‏ها به عراق می‏دادند. هیأت شوروی که از میزان عصبانیت عراق به دلیل از دست دادن جزایر مجنون در عملیات خیبر مطلع بود، به عراق اطلاع داد حاضر است میگ‏های 21 و 22، هلی‏کوپترهای توپدار و 350 موشک اسکاد در اختیار رژیم بعث قرار دهد. سرانجام این قرارداد و قرارداد وام 2 میلیارد دلاری اتحاد جماهیر شوروی به رژیم بعث عراق در هفتم اردیبهشت 1363 ش برابر با 27 آوریل 1984 م بین طرفین در مسکو امضا شد و در جبهه‏های جنگ علیه رزمندگان اسلام به کار رفت. لازم به یادآوری است بعد از سقوط صدام، در سال 1382، مساله بازپرداخت وام‏های اعطایی کشورهای غربی و شرقی برای پیروزی در جنگ با ایران، به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‏های جدی منطقه و جهان مطرح شد.

تولد فقیه بزرگ «شیخ حرّ عاملی» (1033 ق)
محمد بن حسن عاملی معروف به شیخ حرّ عاملی در روستای مَشغَره از توابع جبل عامل لبنان متولد شد. شیخ حسن ظهیر، شهید ثانی، پدر، عمو و دایى وی از اساتید شیخ حر عاملی بودند. او تا 40 سالگی در کشور سوریه و منطقه جَبَل عامل، نزد استادان شیعی تعلیم یافت و بعدها به عراق و خراسان عزیمت کرد. شیخ حر عاملی در مشهد به منصب شیخ‌الاسلامی و قاضی‌القضاتی این شهر منصوب شد و در اصفهان نیز مورد احترام علامه محمد باقر مجلسی و شاه صفوی قرار گرفت. از ایشان بیش از 20 کتاب و رساله بر جای مانده است اما معروف‏ترین اثر شیخ حر عاملی، کتاب عظیم وسایل‌الشیعه در 30 جلد است که کار تالیف آن 18 سال به درازا انجامید. وی در این کتاب، همه‏ روایات و اخباری را که در قرن چهارم هجری در کتب ششگانه‏ روایی شیعه(شامل اصول کافی، مَن لایحضُرُهُ الفقیه، تهذیب و استِبصار، محاسن برقی و قُربُ الاستاد) گرد آمده بود، یکجا جمع‏آوری کرد و روایاتی بسیار بر آنها افزود. همچنین کتب صحیفه‏ ثانی، الفُصولُ المُهمَّه، الفَوایدُ الطوسیَّه و تواترُ القرآن از جمله آثار این عالم بزرگ مسلمان است. این عالم برجسته 21 رمضان 1104 قمری در مشهد مقدس وفات یافت و در صحن شریف امام رضا(ع) مدفون شد.

شهادت آیت‌الله بهبهانی از رهبران مشروطه (1328ق)
آیت‏الله سید عبدالله، فرزند سید اسماعیل مجتهد بهبهانی در حدود سال 1260 قمری به دنیا آمد. وی پس از تحصیل مقدمات علوم شرعی، راهی نجف اشرف شد و در حوزه درس آیات عظام شیخ مرتضی انصاری، میرزا محمدحسن شیرازی و سیدحسین کوه‏کمری شرکت جست. سید عبدالله پس از اخذ اجتهاد، در سال 1295ق به تهران مراجعت و پس از فوت پدر، مقام مذهبی او را احراز کرد. وی در جریان مشروطه، به همراه آیت‏الله سیدمحمد طباطبایى، رهبری اصلی مشروطیت را برعهده داشت و در راه تحقق آرمان انقلابی خویش، صدمات فراوانی دید و مدتی به عتبات تبعید شد. سرانجام آیت‏الله بهبهانی، این روحانی آگاه و مجتهد مبارز و مقتدر هشتم رجب سال 1328 ق برابر با 24 تیرماه 1289 ش در 68 سالگی توسط اشخاص نقابداری که به منزل او هجوم آورده بودند، به ضرب 3 گلوله به شهادت رسید. از این عالم برجسته، 25 رساله در فقه به جای مانده است.