سیده‌آزاده  امامی: بحث توافق هسته‎ای که می‎شود، جریانی که در عرصه استدلال برای دفاع از محتوای این توافق بشدت معیوب چنته‎اش تهی است، برای سرِ پا نگاه داشتن خویش زمین دیگری طراحی می‎کند تا مگر در آن میدان خودساخته بتواند پیروز از معرکه بیرون آید و آنگاه سرمست از این فتح پوشالی به خودش دست‎مریزاد هم بگوید و بسا برای خودش تحفه‎ای هم به پاداش این پیروزی تدارک ببیند، غافل از آنکه به همان «مرد هنرمند»ی می‎ماند که «خود گوید و خود خندد»! این طراحی خودساخته را علمای «منطق» افتادن در وادی مغالطه «پهلوان‎پنبه» نامیده‎اند و آن هنگامی است که کسی در عالم واقع از رویارویی با مدعای محکم و مستدلی در‎مانده است و روی به ترسیم صورتی سست و نحیف از ادعای مزبور می‎آورد، آنگاه به عوض رد مدعای (پهلوان) اصلی، آن صورت بدلی ضعیف را زمین می‎زند و مسرور از چیرگی بر «پهلوان‎پنبه» برای خود کف می‎زند و هورا می‎کشد! حال حکایت مدافعان توافق هسته‎ای است که در میدان منطق حرفی برای گفتن ندارند و در برابر نقدهای «نقد» و قوی و مستند به روند بالفعل ماجرا، دفاعیاتشان «نسیه» و مبتنی بر اوهام و آرزوهایی است که امید دارند در آینده و در توافقی که شکل خواهند داد محقق شود. از این‎رو مدعایی کذب و خلاف به منتقدان نسبت می‎دهند تا در جدال با آن «پهلوان بدلی» مدعای خودشان منطقی و مُحق جلوه کند. لیکن این رویکرد عوام‎فریبانه در چشم آنان که می‎اندیشند و از حقیقت ماجرا باخبرند تنها نشان عجز و استیصال آنها در نبرد منطق‎هاست.
اینان از یک‎سو اصرار افراطی و نامعقولی در بزرگنمایی میزان تأثیرگذاری تحریم‎ها و ارتباط آن با همه معضلات ریز و درشت کشور دارند، از سوی دیگر سعی دارند به ناروا القا کنند منتقدان با توافق مخالفند و نارواتر نتیجه بگیرند بنابراین منتقدان با لغو تحریم‎ها مخالفند و خواهان تداوم تحریم‎ها هستند تا بعد به مدد این ادعای خلاف در هیبت مشفقانی دلسوز برای معیشت و معضلات ملت جلوه کرده و خود را یگانه منجی جامعه از این شرایط سخت و صعب بنمایانند!
حال آنکه چنین ادعایی دروغی محض است که تنها گواه بی‎صداقتی و بداخلاقی مدعیان آن است که منتقدان اگر هم نقدی دارند نه ناظر به «اصل» توافق که معطوف به «رویکرد» و «افق»ی است که در فرآیند فعلی توافق پی گرفته می‎شود. انتقادها متوجه «محتوا»ی توافق و «عدم توازن» داده‎ها و ستانده‎های آن است که با این روند بیم آن می‎رود سرمایه‎ای عظیم به ثمن‌بخس معامله شود و جز آن مختصات امنیت و اقتدار کشور بر دشمن شمشیر از رو بسته فاش شود و خدای‎‌ناکرده برود بر سر ملت آنچه نباید! در یک کلام منتقدان شدیدا مخالف «توافق بد» هستند و مصرانه هشدار می‎دهند از «هر توافقی» نمی‎توان مؤلفه‎های یک «توافق خوب» را بیرون کشید و تأمین «منافع ملی» را از آن چشم داشت، ورنه ایشان هرگز با «اصل» توافق مشکلی نداشته‎اند چونان که این راه پیش از اینها آغاز شده بود. این ترفند اما از آن‎رو مصداق مغالطه «پهلوان‎پنبه» است که گویای هراس این جریان از اذعان به حقیقت مخالفت منتقدان است! چه اینکه اگر صادقانه با ملت بگویند منتقدان مخالف تحقق «توافق بد» هستند، بی‎درنگ با این پرسش افکار عمومی مواجه می‎شوند که مگر شما در پی شکل دادن به «توافق بد»ی هستید که نقدهای منتقدان را به خود گرفته و این‎گونه از آن برآشفته‎اید؟! آنجاست که پاسخ به افکار عمومی ضرورت تشریح مؤلفه‎های یک «توافق خوب» و نیز افشای مفاد «توافق در حال انجام» را اقتضا می‎کند و آنگاه ملت در قیاس این مؤلفه‎ها با «مدعای منتقدان» و نیز «محتوای توافق» به فراست درخواهد یافت کدام‎یک از این‎دو نشان از یک «توافق خوب» دارند اما ظاهراً مصلحت بر آن است که بر این حقیقت لب فروبسته شود تا هم مجبور نباشند با برشمردن ویژگی‎های «توافق خوب» بر سر نسبت یا عدم نسبت توافقِ درحال انجام با «توافق خوب» و «خطوط قرمز» با منتقدان در برابر دیدگان ملت گفت‌وگو کنند، هم با ترسیم چهره‎ای مخدوش از طرف مقابل، رقیب را از میدان به در کنند، خصوصاً که در پایان سال واقعه‎ای به نام «انتخابات» هم در پیش باشد! ناگفته پیداست که این گفت‌وگوها عیاری نیز می‎شد برای تمیز «باسواد» از «کم‎سواد» و «قدرت منطق» از «هیاهوی بی‎منطق»، و مسلماً معلومِ ملت است آن‎که از این معرکه پا پس می‎کشد در عِداد کدام‎یک از این دو طیف است! که اگر جز این بود، بنا به توصیه سید بزرگوار «همدلانه» با منتقدان می‎نشستند و نکات ایشان را به کار می‎بستند و امروز هم گرفتار آن دامی نبودند که منتقدان هشدار دادند.
تحریم‎ها نیز موضوع دیگری است که به همین سیاق دستاویز بازی ناجوانمردانه این جماعت شده است؛ از سویی ارائه آدرس غلط درباره وضع تحریم‎ها و از سوی دیگر سرنوشت تحریم‎ها در توافق احتمالی و انتساب نسبت‎های بداخلاقانه به منتقدان در این باره قطعات پازل بازی دوم این جریان را تکمیل می‎کند.
حالا بعد از 2 سال اعتماد صادقانه- و بسا ساده‎لوحانه- به وعده‎های دشمن و حتی «راه آمدن» با شیطان، دیگر کمتر کسی است که اندک تردیدی در این حقیقت داشته باشد که تحریم‎ها تاوان طغیان تاریخی ملت برابر طاغوت است و بهایی است که ملت برای سرافراز زیستنش می‎پردازد که گفته‎اند زندگی با شرافت هزینه دارد و بهشت را به بها دهند نه به بهانه! بویژه که به لطف هوشیاری مردم، مزدوران همسو با دشمن از راه یافتن به قدرت بازمانده باشند و امید دشمن در به انحراف کشاندن این انقلاب ناامید شده باشد. این بود که دشمن بر آن شد ضربتی کاری به ملت وارد آورد، بویژه که در سایه خیانت انقلابی‎های پشیمان که به تلافیِ داغیِ دستِ ردِّ ملت بر سینه فتنه‎گران، عزم جزم کرده بودند از «انتخاب» ملت «انتقام» بستانند، گرای نقاط ضعف اقتصادی کشور را نیز در کف داشت! ما گفتیم تصور اینکه تحریم‎ها دلیلی جز ماهیت استکبارستیزانه و آرمان‎گرایانه انقلاب دارد بنابراین با مذاکره و معامله بر سر فلان دانش و بهمان فناوری می‎توان از شر آنها آسوده شد، خیال خام و اندیشه کودکانه‎ای است. آقایان اما می‎گفتند می‎شود و ما می‎توانیم به اعجاز «دیپلماسی لبخند» شاخ غول تحریم را بشکنیم. مذاکره را که آغاز کردند و توافق معیوب «ژنو» که رونمایی شد و هنوز جوهر آن خشک نشده طرف‎های به‎زعم آقایان «باهوش و مؤدب» مذاکره، بدعهدی از سر گرفتند و حقانیت هشدارهای ناصحانه منتقدان مسجل شد، به عوض اعتراض به دشمنان پیمان‎شکن، متعرّض دوستان دلسوز شدند و بداخلاقانه و غیرمنصفانه منتقدان را آماج تیرهای توهین و اتهام کردند و ناجوانمردانه گفتند مخالفت منتقدان ناشی از «دلالی» و «کاسبی» آنها از تحریم‎هاست! این ادعا به قدری در قیاس با دلایل نقد منتقدان مضحک است که در برابر آن تنها می‎توان سری به تأسف تکان داد و گذشت.
حرف ما این بوده و هست که تحریم‎ها نه عامل «همه» معضلات کشور است، نه با لغو آنها همه مشکلات رفع خواهد شد اما حال که سرمایه‎ای به این عظمت را وجه‎المصالحه کرده‎اند بدان وعده که بار تحریم‎های ظالمانه را از گرده این ملت و مملکت بردارند، پس رضایت دادن به چیزی کمتر از «لغو» یک‎باره «همه» تحریم‎ها کم‎لطفی، بدعهدی و بی‎صداقتی با مردم است. می‎گوییم ظاهراً آقایان فراموش کرده‎اند برای چه با شیطان سر میز مذاکره نشسته‎اند، انگار صورت‎مسأله عوض شده که در توافقات انجام‎گرفته از «همه چیز» و «همه‌کس» سخن رفته است، الا «لغو» تحریم‎ها! پای میز مذاکره نرفتیم و بر آن سرمایه عظیم چشم نبستیم که تن به محدودیت‎های چندین ساله بدهیم و آمار تانک‎ و موشک و زرهی و زیردریایی را دودستی تقدیم دشمن کنیم و مشخصات دانشمندان را تقدیم جاسوسان آژانس؛ تحریم‎ها هم دست‎نخورده باقی بماند! به قول آن زعیم بزرگ، بنا بود تحریم‎ها بماند، پس اصلاً برای چه مذاکره می‎کردیم؟! این دستاورد شگرف را ندادیم که لبخند کدخدا را بگیریم و احیاناً رخصت بودن در رکابش را، آن‎هم برای آنکه خرده‌فرمایشات تا امروز بر زمین مانده‎اش را پی بگیرد و دولت هم برای رفع تحریم‎ها «تدبیر» دیگری بیندیشد! می‎گوییم «تعلیق» و «تخفیف» معدودی تحریم‎های کم‎اهمیت که در مقیاس مناسبات عظیم اقتصادی این مملکت اصلاً به حساب نمی‎آید، آن چیزی نبود که در ابتدا به مردم وعده دادید و در ازای آن از ملت رأی «کاسبی» کردید!
منتقدان را «دلال تحریم‎» می‎خوانند!
در میان این جماعت آیا اندیشمند آزاده‎ای هست که بپرسد منتقدان چگونه دلالانی هستند که بر «لغو» یک‎باره «همه» تحریم‎ها اصرار دارند و به «تعلیق» و «تخفیف» آنها رضا نمی‎دهند؟!
 

میثم یوسفی: در طول تاریخ همواره افرادی بوده‌اند که مستبدانه همه چیز را برای خود خواسته‌اند. در نگاهی وسیع‌تر، دولت‌ها و حکومت‌های استعماری و استبدادی وجود داشته‌اند که به چپاول و غارت دولت‌های دیگر و ضعیف‌تر پرداخته‌اند. در مقابل اینها، افرادی شجاع و نستوه بوده‌اند که به مبارزه با استعمار و تبعیض پرداخته‌اند و برای کمک و یاری به بشر و ملت‌ها از جان خود دست کشیده، به مبارزه با ظلم و فساد پرداخته‌اند. صفحات تاریخ، گاندی‌ها، نهروها، بن‌بلّاها و نلسون ماندلاها در خود ثبت کرده است. تاریخ ایران نیز امثال کاوه آهنگر، سیدجمال‌الدین اسدآبادی، نواب صفوی و... را به خود دیده است و به جرأت می‌توان گفت بارزترین و مؤثرترین آنها انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره‌) بوده است. در این مقاله در پی آن هستیم تا خدمات یکی از رجال ارزشمند و دانشمند ایران یعنی میرزا تقی خان فراهانی ملقب به امیرکبیر را بررسی کنیم. میرزا تقی خان در خانه میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی رشد یافت. هوش و استعداد ذاتی او باعث شد قائم‌مقام فراهانی او را در کنار خود جای دهد و امور مملکت و سیاست کشور را به او بیاموزد.(1) میرزا تقی‌خان، پس از مرگ محمدشاه در سال 1264ه.ق ناصرالدین شاه را از تبریز به سمت تهران حرکت داد. ناصرالدین‌شاه هم او را ملقب به امیرنظام (فرمانده کل قوا) و پس از نشستن بر تخت سلطنت، ملقب به امیرکبیر و اتابک اعظم کرده و به سمت «صدر اعظم» منصوب کرد.(2)
خدمات امیرکبیر را به طور کلی می‌توان در 2 حیطه بررسی کرد.
اقدامات و خدمات داخلی
1ـ تمرکز قدرت با مبارزه با ملوک‌الطوایفی و جنبش‌های التقاطی
یکی از راه‌های نفوذ و سلطه بر یک سرزمین، تضعیف حکومت مرکزی آن است. وقتی حکومتی واحد و مقتدر وجود نداشته باشد، زمینه بسیار خوبی برای استعمار و استثمار در آن کشور وجود دارد. در زمان محمدشاه و صدارت حاج میرزا آقاسی، به علت بی‌کفایتی آنها امور مملکت از هم پاشیده و طغیان ملوک‌الطوایفی در هر سمت مملکت سر بر کشیده بود.(3) در شیراز، کرمان، بوشهر، بندرعباس، خراسان، شهرهای شمال و شمال غربی (که تحت نفوذ بابی‌ها منجمله ملاحسین بشرویه‌ای بود)، زنجان و... هر کسی عَلَم استقلال بر دست گرفته و داعیه حکومت داشت.(4) حسن خان سالار در مشهد آشوب به پا کرده بود. ولی همه این حرکات با حسن تدبیر امیرکبیر و کاردانی حسام‌السلطنه به طور معجزه‌آسایی فروکش کرد و خراسان نیز از تجزیه و استقلال نجات یافت.(5) اقدام دیگر امیرکبیر در حفظ آرامش و امنیت کشور، قلع و قمع بابی‌ها یعنی پیروان میرزا علی‌محمد شیرازی ملقب به باب بود. چنانکه در این زمینه، در کتابی منسوب به بهایی‌ها به نام ظهورالحق آمده است: «امیرکبیر با قهاریت کامل به اطفای انوار این امر و اعدام بابیه پرداخت». بابیه در مازندران (قلعه طبرسی) به سرکردگی ملاحسین بشرویه‌ای و ملا محمدعلی قدولس، در زنجان به سرکردگی ملا محمدعلی حجت و در تبریز به سرکردگی سیدیحیی دارابی آشوب‌ها و فتنه‌هایی برپا کرده بودند که امیرکبیر موفق شد همه آنها را سرکوب کند و رهبر آنها یعنی میرزا علی‌محمد شیرازی (باب) را از بین ببرد.(6)
2- تنظیم بودجه و ترمیم اوضاع مالی
امیرکبیر زمانی به صدارت رسید که با کشوری فقیر و خزانه‌ای خالی و کسری بودجه مواجه بود. تعادلی در بودجه وجود نداشت. مالیات‌ها وصول نمی‌شد. درباریان از حقوق و مستمری بسیار بالایی برخوردار بودند و هزینه‌های زائد و بیهوده صرف عیاشی درباریان می‌شد. مالیات همیشه از فقرا گرفته می‌شد و قلدران و مستبدان و درباریان از آن معاف بودند. امیرکبیر دستور داد مالیات و عوارض براساس عدالت و به تناسب درآمد تنظیم شود و خود با بی‌باکی و جسارت به اجرای آن پرداخت. مستمری بسیاری از درباریان قطع شد. دستمزدهای بالا و گزاف کاهش یافت و اوضاع مالی سر و سامان گرفت.(7) او برای مبارزه با پدیده رشوه‌گیری دستور داد دستمزدها تعدیل و بموقع پرداخت شود و برخی از عوامل آن را از بین برد.(8)
3- پیشرفت صنعتی
یک کشور برای تأمین استقلال و عدم وابستگی خود نیاز به اقتصاد سالم و صنعت پویا دارد. اقدامات امیرکبیر در این راه بسیار مؤثر و حیاتی بود. او برای ایجاد صنعت عده‌ای از استادکاران باهوش و باذوق را به «سن‌پطرزبورگ» فرستاد تا با رشته‌های مختلف صنعت آشنا شوند. برای استخدام معلم و استادکار مسیو جان داوود (میرزا داوودخان) را به اتریش فرستاد.(9) از دیگر اقدامات او تأسیس کارخانه شکرریزی و قندسازی در ساری، نخ‌‌ریسی و چلواربافی در تهران، حریربافی در کاشان، کالسکه‌سازی در اصفهان و تهران، کاغذسازی در اصفهان و تهران، بلورسازی در قم و اصفهان و تهران و چینی‌سازی در قم و تهران بود.(10) او به منظور حمایت از صنایع دستی دستور داد لباس نظامیان را از شال پشمین مازندران تهیه کنند. شال‌های دستی کرمان به دستور امیرکبیر به قدری عالی بافته می‌شد که با شال‌های کشمیری رقابت می‌کرد.(11) در بخش معدن، از طرفی دستور داد  کارشناسانی از اتریش استخدام شوند و از طرف دیگر، مراقب بود بیگانگان خصوصاً انگلیس‌ها در این امر رخنه نکنند و خود مردم با سرمایه خودشان به استخراج بپردازند. لذا افرادی را که با سرمایه خودشان به امر معدن روی آوردند، تا 5 سال از مالیات معاف کرد.(12) در بخش کشاورزی اقدامات ارزنده‌ای را انجام داد. اقداماتی مثل ساخت سد عظیم نادری روی رودخانه کرخه، ترویج کاشت نیشکر در خوزستان، تجدید بنای پل عظیم شوشتر و بازکردن هفت‌چشمه آن، ساخت سدی عظیم بر روی «گرگان‌رود»، اصلاح و تجدید قنوات «نُه گنبد» یزد و اتمام کار نهر انتقال آب رود کرج به تهران.(13)
4- تقویت بنیه دفاعی و اصلاح وضع قشون
امیرکبیر چون خود امیرنظام و در خدمت ارتش بود، به خوبی از کمبودهای ارتش آگاهی داشت. لذا برای مجهز‌ کردن سپاه ایران به سلاح مدرن، معلمانی از اتریش استخدام کرد و به ساخت کارخانه اسلحه‌سازی و توپ‌ریزی اقدام کرد.(14) و بخشی از مدرسه دارالفنون را مخصوص تعلیمات نظامی قرار داد. از سوی دیگر، به مسیو جان داوود با تأکید بسیار نوشت که 2 کشتی برای ایران خریداری کند. انگلیسی‌ها از این موضوع سخت نگران شدند، اما کلنل شیل در نامه‌ای به انگلستان نوشت: بعد از عزل یا قتل امیر، احداث نیروی دریایی در خلیج فارس به بوته فراموشی سپرده می‌شود(15) که همین اتفاق نیز افتاد.
5- نهضت علمی و فکری
سر گور اوزلی سفیر انگلیس در ایران می‌نویسد: «باید ملت ایران را گذاشت تا در همین حالت توحش و بربریت، باقی بمانند»(16) در مقابل چنین دیدگاهی امیرکبیر برای ساخت مدرسه دارالفنون اقدام سریعی انجام داد و معلمانی را از اتریش استخدام کرد. انگلیس‌ها بسیار سعی کردند امیر را مجاب کنند تا از دانشمندان انگلیسی نیز در مدرسه استفاده کند، اما او که به غرض خبیثانه انگلیس‌ها برای نفوذ بیشتر در ایران آگاه بود می‌گفت: ما از کشورهایی که چشم طمع به مملکت ما دوخته‌اند، انتظار خدمت نداریم.(17)  از دیگر اقدامات او ایجاد روزنامه وقایع اتفاقیه بود، که اولین شماره آن در پنجم ربیع الاول 1267ه.ق منتشر شد و بعدها نام آن به روزنامه دولتی ایران و روزنامه دولت عِلّیه ایران و روزنامه ایران تبدیل گردید و تا زمان سلطنت مظفرالدین شاه همچنان باقی بود و انتشار می‌یافت.(18)
اقدامات و خدمات خارجی
امیرکبیر قبل از صدارت، استقلال فکری خود را به نمایندگان خارجی‌‌ها نشان داد. چنانکه برای آوردن ولیعهد به تهران برخلاف معمول از بیگانگان پول قرض نگرفت و با کمک‌های دیگر آنان موافق نبود.(19) قبل از وی استعمارگران اروپایی خصوصاً انگلیس در امور ایران مداخله می‌کردند. جسارت آنها به حدی رسیده بود که حتی از توهین به صدراعظم ایران نیز پروا نداشتند.(20) بسیاری از اتباع بیگانه با استفاده از کاپیتولاسیون مصونیت‌هایی در خاک ایران داشتند(21) اما امیر در مقابل گستاخی‌ها و لجاجت سفیران انگلیس می‌ایستاد و آنجا که به نفع و صلاح مملکت بود با زیرکی و متانت و در جایی دیگر با شدت و حدت با آنها برخورد می‌کرد. نوشته‌های «گرنت واتسون» انگلیسی به خوبی شاهد این است که وی به هیچ وجه نمی‌خواست بیگانگان در امور ایران دخالت کنند.(22) در فتنه سالار در مشهد، او می‌دانست که توطئه انگلیس برای حفظ هندوستان در کار است. لذا به هیچ عنوان راضی نبود انگلیسی‌ها در رفع غائله، مداخله کنند. این سخن «گرنت واتسون» پربارترین کلام در باب اقدامات امیرکبیر است. او می‌گوید:
«امیرکبیر در ظرف چند سال کوتاه، کار چند قرن را انجام داد».(23)
منبع: دوران
-----------------------------------
پی‌نوشت
1- مدنی، سیدجلال‌الدین؛ تاریخ سیاسی معاصر ایران، چاپ دهم 1380، دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)، قم، ج1، ص 47
2- بامداد، مهدی؛ شرح حال رجال ایران، چاپ چهارم، 1371، انتشارات زوّار، تهران، ج1
3- امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار، هاشمی رفسنجانی، اکبر؛ اسفندماه 1346، مؤسسه انتشارات فراهانی، تهران، ج1، ص 213
4- امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار، ص 68
5- همان، ص 70
6- شرح حال رجال ایران، ج1، ص 213
7- برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به «شرح حال رجال ایران»، ج1، و «امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار»
8- تاریخ تحولات سیاسی و روابط خارجی ایران، مدنی، سیدجلال‌الدین؛ دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)، قم، ج1، ص 330
9- امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار، ص 98
10- همان، ص 99
11- همان
12- امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار، ص 105- 103
13- همان، صص 107-106
14- شرح حال رجال ایران، ج1، ص 215
15- امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار، ص 125
16- امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار، ص 127
17- همان، ص 137
18- شرح حال رجال ایران، ج1، صص 214-213
19- تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج1، ص 49
20- امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار، ص 187
21- تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج1، ص 49
22- برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به «تاریخ ایران دوره قاجاریه» نوشته رابر گرنت واتسون.
23- امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار، ص 3

ولادت سبط اکبر  امام حسن مجتبی(ع)(3 ق)
سید جوانان اهل بهشت، سبط اکبر،
ریحانه.. الرسول حضرت امام حسن مجتبی(ع) در 15 رمضان سال سوم (و به روایتی سال دوم) هجری قمری در مدینه منوره به دنیا آمد. کنیه آن حضرت، ابومحمد و القاب ایشان، تقی، زکی و السبط است. امام حسن مجتبی(ع) پس از شهادت پدر بزرگوار خویش، مدتی امور خلافت مسلمانان را عهده‌دار شد و مهیای جنگ با معاویه بن ابی سفیان شد اما آن حضرت در پی خیانت گروه زیادی از یاران و لشکریان خود، تن به صلح با معاویه داد و از آن پس خلافت را رها کرد. امام حسن مجتبی(ع) پس از مدتی از کوفه به مدینه بازگشت و به ارشاد، هدایت و امامت جامعه اسلامی پرداخت.

شهادت آیت‌الله صدوقی، چهارمین شهید محراب (1361 ش)
آیت‌الله محمد صدوقی در سال 1287 ش برابر با 1327 قمری در یزد دیده به جهان گشود. خانواده شهید صدوقی از نواده‏های مرحوم شیخ صدوق هستند و پدر او یکی از روحانیون معروف یزد بود. آیت‌الله صدوقی مقداری از تحصیلات خود را در یزد و اصفهان گذراند و سپس برای ادامه تحصیل به قم مهاجرت کرد. وی به مدت 21 سال در قم به فراگیری علوم اسلامی پرداخت و از محضر عالمان نامداری همچون شیخ عبدالکریم حائری‌یزدی، سیدصدرالدین صدر، سیدمحمدتقی خوانساری، سیدمحمدحجت کوه‏کَمره‏ای و حضرت امام خمینی(ره) بهره برد. پس از درگذشت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس و مدیر حوزه علمیه قم، اداره قسمتی از حوزه علمیه به شهید صدوقی واگذار شد. با رسیدن سال 1330 ش و فوت عالم بزرگ دینی یزد، با درخواست مردم و توصیه حضرت امام و بزرگان به آیت‌الله صدوقی، ایشان به یزد بازگشت و به انجام وظایف دینی و انقلابی پرداخت. این عالم ربانی از آغاز مبارزات حضرت امام خمینی(ره) چه پیش از قیام 15 خرداد و چه پس از آن، همواره از یاران و مروجان افکار متعالی حضرت امام محسوب می‏شد. این شخصیت والامقام پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از طرف مردم یزد، برای تدوین قانون اساسی راهی مجلس خبرگان شد و در راه تثبیت اصل ولایت فقیه، تلاش فراوانی از خود نشان داد. ایشان همچنین به عنوان نماینده امام و امام جمعه یزد برگزیده شد و به روشنگری و ارشاد مردم همت گماشت. سرانجام آیت‌الله محمد صدوقی در روز 11 تیر 1361 مطابق با دهم ماه مبارک رمضان سال 1402 ق، پس از ادای نماز جمعه در حالی که جایگاه را ترک می‏کرد، منافقی با به آغوش کشیدن آن بزرگوار و منفجر کردن نارنجکی که در دست داشت، ایشان را در خون خود غوطه‏ور کرد و آن شهید بزرگوار که به حق، شیخ‌الشهدا و چهارمین شهید محراب نامیده شده است، به آرزوی دیرین خود رسید و به معراج خود که شهادت بود، دست یافت.

ولادت شیخ طوسی مؤسس حوزه علمیه نجف (385 ق)
محمدبن حسن طوسی، معروف به شیخ طوسی در 23 سالگی برای کسب علوم روز راهی بغداد شد و در حوزه درس شیخ مفید و سیدمرتضی جای گرفت. پس از رحلت سیدمرتضی در سال 436 ق، شیخ طوسی پیشوای مذهب تشیع شد و 12 سال بعد از سیدمرتضی، در بغداد زعامت شیعیان را برعهده گرفت. حلقه درس شیخ طوسی پذیرای صدها عالم فاضل شیعه و سنی بود و دانشوران بزرگی در حلقه درس او پرورش یافتند. آثار مکتوب شیخ طوسی، جزو مهم‌ترین و معتبرترین کتب شیعه است که کتب «تهذیب» و «استبصار» ایشان از ارکان حدیث شیعه است. شیخ طوسی را تدوین‌کننده اساسنامه مکتب تشیع در فرهنگ و تمدن اسلامی می‏شناسند. شیخ‌طوسی در اواسط قرن پنجم هجری، حوزه عظیم نجف اشرف را بنیان نهاد و اولین دانشگاه شیعه را تاسیس کرد. سرانجام این عالم نامدار پس از عمری تلاش و خدمت در محرم سال 460 ق در 76 سالگی به لقای معبود شتافت و در منزل مسکونی‏اش در نجف اشرف به خاک سپرده شد.