29 سال از اعلام تعطیلی حزب جمهوری اسلامی می‌گذرد.(۱) حزبی که شاید بتوان گفت تنها تجربه‌ جدی یک حزب سراسری در دوران پس از پیروزی انقلاب است. پیش از آن «حزب توده‌ ایران»، شاخص‌ترین تجربه‌ حزبی ایرانیان بود که به‌دلایلی(۲)، جایگاهی «دیرپا» و «گسترده» در فضای سیاسی و اجتماعی کشور از خود برجای گذاشت. پس از تعطیلی حزب جمهوری اسلامی هم به تناسب رقابت‌های سیاسی و اختلاف نظرهای جناحی، برخی احزاب ریز و درشت - بویژه با اهداف انتخاباتی - در کشور تأسیس شده‌اند. با نگاهی اجمالی به فلسفه‌ تأسیس و عملکرد این احزاب  به نظر می‌رسد هیچ یک نتوانسته‌اند مبانی و چارچوب شکل‌گیری یک حزب قدرتمند، انقلابی و یاریگر مردم و انقلاب را پایه‌ریزی کنند. از این رو این دغدغه قابل طرح است که تحزب به آن معنایی که رهبر انقلاب در کارنامه‌ عمل سیاسی ۵۰‌ ساله‌ خود تجربه یا تبیین کرده‌اند، تاکنون شکل نگرفته است و بهترین پاسخ برای این دغدغه، طرح این پرسش است: اساساً این نوع کار حزبی، چه خصوصیات و بایدها و نبایدهایی دارد؟ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نقش مهمی در حزب جمهوری داشتند. از همان ابتدا جزو مؤسسان حزب قرار گرفتند و پس از تأسیس، تا پیش از شهادت آیت‌الله بهشتی که نخستین دبیرکل حزب بود، ایشان به‌عنوان معاون امور تبلیغاتی، فرهنگی و سخنگوی حزب فعالیت می‌کردند. پس از واقعه‌ هفتم تیر، ایشان به‌ دبیرکلی حزب انتخاب شدند و تا پایان عمر حزب در این سمت باقی ماندند. از سوی دیگر در بعد تئوریک هم، دیدگاه‌های ایشان در کنار دیدگاه‌های افراد شاخص دیگر حزب، راهنمای فکر و عمل اعضا بود که گاه در قالب جزوه‌ها و گاه هم سخنرانی در اختیار مخاطبان قرار می‌گرفت.
حزب؛ آری اما با یک قرائت ویژه
مقوله‌ تحزب یکی از دغدغه‌های همیشگی رهبر انقلاب بوده است.(۳) در یک تقسیم‌بندی نانوشته، ایشان در سلک علمایی قرار می‌گیرند که تفکر حزبی را -البته با قرائتی که در ادامه خواهد آمد- قابل جمع با آرای امام خمینی رحمه..‌الله‌علیه و مجموعه مبانی انقلاب می‌دانند. جدا از اینکه این تفکر، وجود احزاب گوناگون در فضای سیاسی کشور را براساس موازین قانون اساسی و در چارچوب آن به رسمیت می‌شناسد(۴)، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، دیدگاه حزبی ویژه‌ای هم برای سازمان‌دهی نیروهای انقلابی برای فعالیت در عرصه‌های گوناگون کشور دارند؛ دیدگاهی که براساس آن، حزب «عبارت است از یک تشکیلاتی که نقش راهنمایی و هدایت آحاد مردم را به سمت یک آرمان‌هایی ایفا می‌کند».(۵)
چنین تعبیری از حزب همان چیزی است که بنیاد حزب جمهوری بر آن پایه شکل گرفت اما آفات بعدی که گریبانگیر این مجموعه شد، آن را عملاً از یک مجموعه‌ اثرگذار به کانونی برای جنجال‌ها و اختلاف‌ها تبدیل کرد. با این حال، حضرت آیت‌الله ‌خامنه‌ای در سراسر دوران پس از تعطیلی حزب، همچنان کار حزبی را یکی از ضرورت‌ها می‌دانند؛ بویژه نیروهایی که دل در گرو اهداف انقلاب دارند برای تحقق این اهداف قطعاً باید به کوشش‌های صحیح حزبی روی بیاورند.(۶)
 سلب و ایجاب حزب
پایان ناخوش حزب جمهوری، هیچ‌گاه در منظومه‌ فکری رهبر انقلاب تغییری ایجاد نکرد و همچنان در این باره صحبت کردند. از این رو، ایشان با حفظ تأکید بر ضرورت کار حزبی، در سخنانی که طی سال‌های بعد فرمودند، از یک‌سو آفات کار حزبی در ایران و جهان را به‌عنوان یک «تجربه‌ سلبی» و از سوی دیگر ویژگی‌های کار حزبی مطلوب را به‌عنوان یک «الگوی ایجابی» مطرح کردند. سخنانی که تاکنون برای بخش نخست آن نمونه‌های زیادی را می‌شناسیم اما برای بخش دوم آن هنوز سعی بلیغ و پردامنه‌ای نشده است.(۷)
 ۱- تجربه‌ای که نباید تکرار شود
احزابی که در دنیا و اغلب فعالیت‌های حزبی در ایران تجربه شده‌اند، عمدتاً با هدف قدرت‌یابی تشکیل شدند. این مساله، مبتنی است بر توصیه و تحلیل علم سیاست و جامعه‌شناسی سیاسی مدرن از مقوله‌ حزب؛ بر این اساس حزب، نهادی است که با هدف «کسب قدرت» تشکیل شده و همه‌ فعالیت‌های یک حزب برای تحقق این هدف تنظیم می‌شود. از نظر آیت‌الله خامنه‌ای، «احزاب کنونی غربی به معنای باشگاه‌هایی برای کسب قدرت است؛ اصلاً حزب یعنی مجموعه‌ای برای کسب قدرت» و در این راستا تمام ابزارها و فعالیت‌ها تمهیدی برای کسب قدرت است؛ از عضوگیری و تشکیل جلسات عادی حزبی و تبلیغی تا «پررویی، پشت هم‌اندازی، پولداری، داشتن پشتوانه‌های صهیونیستی، خوش‌قیافه و خوش‌تیپ و خوش‌صحبت بودن و احیاناً یک همسر فعال و جذاب داشتن».(۸)
 نتیجه‌ چنین رویکردی به حزب این است که «مردم یا گروه‌هایی از مردم را به این طرف و آن طرف بکشانند و مرتب دعوا و اختلاف راه بیندازند و برای اینکه بیکار نمانند، یک مساله‌ کوچک را بزرگ کنند؛ یک چیز کم‌اهمیت را پراهمیت جلوه دهند و روزها و هفته‌ها درباره‌اش بحث و تحلیل کنند؛ براساس آن، دوست و دشمن معین کنند؛ فلان کس، فلان طرفی است، پس دشمن است؛ فلان کس، فلان طرفی است، پس دوست است».(۹) حضرت آیت‌الله خامنه‌ای صریحاً چنین رویکردی را سودمند نمی‌دانند: «بنده اینها را تحزب نمی‌دانم. اینها روش‌های غلط سیاسی است که در دنیا هم رایج است».(۱۰) با این حال همین وضعیت در تجربه‌ حزبی پس از حزب جمهوری هم در ایران رخ داد: «دل ما خوش بوده است که در ایران این چیزها رایج نباشد اما متأسفانه بعضی کسان به این چیزها دلبستگی دارند».(۱۱)
۲- الگویی که باید دنبال شود
چنین شرایطی سبب شده است هنوز- پس از گذشت چندین سال از تجربه‌ حزب جمهوری- همچنان خلأ وجود یک حزب صحیح انقلابی و مردمی احساس شود. این خلأ بویژه هنگام انتخابات‌ها خود را نشان می‌دهد که همین «انتخابات‌محور» بودن احزاب آفتی است که تفکر حزبی ما را به خود دچار کرده است. در تلقی ایجابی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، حزب مطلوب، اینگونه به وجود می‌آید: «مجموعه‌ای از صاحبان فکر سیاسی یا اعتقادی یا ایمانی می‌نشینند و تشکلی درست می‌کنند و میان خودشان و آحاد مردم کانال‌کشی
می‌کنند و مردمی را با خودشان همراه می‌کنند، تا فکر خود را به آنها برسانند».(۱۲) به این ترتیب، «کانون‌های حزبی تشکیل می‌شود، هسته‌های حزبی تشکیل می‌شود، سلول‌های حزبی تشکیل می‌شود و اینها در این مرکز می‌نشینند و افکاری را که خودشان به آن اعتقاد دارند و پای آن ایستاده‌اند - چه فکر سیاسی، چه فکر غیرسیاسی، چه فکر دینی، چه فکر غیردینی- در این کانال‌ها می‌ریزند و این افکار به تک‌تک افراد می‌رسد و آن مردمی که اینها را قبول می‌کنند، با اینها پیوند پیدا می‌کنند».(۱۳)
از این رو این الگو فراتر از رقابت‌های انتخاباتی می‌رود و نه‌تنها محدود به فعالیت‌های حزبی سیاسی نیست، بلکه می‌توان آن را به‌عنوان الگویی برای فعالیت در عرصه‌های مختلف دیگر هم که نیازمند کانال‌کشی میان نخبگان و مردم است به کار برد.(۱۴) چنین الگویی به بهترین شکل خلأ ارتباطی میان مردم و حاکمان را کاهش می‌دهد و در عرصه‌های گوناگون کمک می‌کند که همسویی و هم‌افزایی برای تحقق اهداف انقلاب میسر شود. بدیهی است نتیجه‌ قهری و تبعی چنین فعالیت و ارتباطی این است که تصاحب کرسی‌های قدرت هم ممکن می‌شود: «در تحزب باید کسب قدرت مورد نظر نباشد. اگرچه کسب قدرت برای یک حزب موفق یک امر قهری است».(۱۵) چرا که چنین ساختار حزبی‌ای، به علاوه وجود افراد «بافکرتر و زبده‌تر و خوشفکرتر»(۱۶) نسبت به دیگر احزاب، نظر افراد بیشتری از مردم را با خود همراه خواهد کرد و در نتیجه «وقتی انتخاباتی پیش آمد، تا از طرف مرکزیت این حزب چیزی گفته شد، آن مردم از روی اعتقاد خودشان، طبق آن عمل
می‌کنند.»(۱۷)
  همچنان بر همان عقیده؛ مرد راه کیست؟
دیدگاه حزبی و تشکیلاتی رهبر انقلاب همچنان بر همین تعریف استوار است. از این رو افرادی که مشتاق تحقق اهداف انقلاب و خدمت به مردم هستند، الگوی مناسبی برای کار تشکیلاتی و حزبی در اختیار دارند. برای کسانی که دیدگاه رهبر انقلاب در این زمینه را دنبال می‌کنند هنوز هم چنین الگویی مفید و ضروری است. الگویی که براساس آن «یک حزب عبارت است از کانال‌کشی برای هدایت‌های فکری؛ حالا چه فکری به معنای سیاسی، چه فکری به معنای دینی و عقیدتی».(۱۸) و «اگر چنانچه کسانی این کار را بکنند، خوب است. قصد عبارت از این نیست که قدرت را در دست بگیرند؛ می‌خواهند جامعه را به یک سطحی از معرفت، به یک سطحی از دانایی سیاسی و عقیدتی برسانند؛ این چیز خوبی است. البته کسانی که یک چنین توانایی‌ای داشته باشند، به طور طبیعی در مسابقات قدرت، در انتخابات قدرت هم آنها صاحب رأی خواهند شد، آنها برنده خواهند شد؛ لیکن این هدف‌شان نیست. این یک‌جور حزب است؛ این مورد تایید است. میدان باز است؛ هر کس
می‌خواهد بکند، بکند».(۱۹)
------------------------------------
منابع
۱- یکی از اسناد مهم درباره‌ علل تعطیلی حزب، نامه‌ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و دیگر مسؤولان حزب به حضرت امام خمینی رحمه..‌الله‌علیه در تاریخ ۱۱ خرداد ۱۳۶۶ است که در آن ضمن تبیین این علل، خواستار موافقت امام برای تعطیلی حزب شده‌اند. نگاه کنید به صحیفه‌ نور، ج۲۰، صص۲۷۵ و ۲۷۶
۲- «به نظر من، دیرپایی حزب توده در کشور ما و گسترش تشکیلاتش که خیلی وسیع و بدون سروصدا بود، 2 عامل داشت؛ یکی همان مساله‌ سازماندهی بود که آنها یک استاندارد جهانی داشتند. همه جا آن سازماندهی از پیش آماده شده، بدون هیچ زحمتی داده و پیاده می‌شد. یکی هم ادبیات قوی آنها بود»./ بیانات در دیدار اعضای مجمع نویسندگان مسلمان، 14/۴/71
3- «به طور اجمال بگویم ما با تحزب مطلقاً مخالف نیستیم. اینکه خیال کنند ما با حزب و تحزب مخالفیم، نه! اینطور نیست»./ بیانات در دیدار دانشجویان کرمانشاه، 24/۷/90
4- «حالا اینکه ما با احزاب مخالف و موافق چگونه رفتار کنیم؛ آزاد باشند، نباشند؛ اینها بحث‌های دیگری است که عرض کردم مرجعش قانون است». بیانات در جلسه‌ پرسش و پاسخ با مدیران مسؤول و سردبیران نشریات دانشجویى، 4/۱۲/77
5- بیانات در دیدار دانشجویان کرمانشاه، 24/۷/90
6- « جامعه‌ ما، یک جامعه‌ بی‌حزب است. البته از جهاتی حسن است ولی عیب هم دارد. وجود حزب در یک جامعه، باعث می‌شود خلأهای ذهنی عده‌ای از مردم پر شود.» بیانات در دیدار مدیران و مسؤولان بخش‌هاى خبرى صدا و سیما، 12/۱۲/69
7- «بعد از «حزب جمهورى اسلامى» -که ما تعطیلش کردیم- دیگر چنین چیزى را به این شکل من سراغ ندارم». بیانات در جلسه‌ پرسش و پاسخ با مدیران مسؤول و سردبیران نشریات دانشجویى، 4/۱۲/77
8- بیانات در جلسه‌ پرسش و پاسخ با مدیران مسؤول و سردبیران نشریات دانشجویى، 4/۱۲/77
9- بیانات در دیدار جوانان استان اصفهان، 12/۸/80
10- همان
11- همان
12- بیانات در جلسه پرسش و پاسخ مدیران مسؤول و سردبیران نشریات دانشجویی، 4/۱۲/77
13- همان
14- چنانکه رهبر انقلاب در دیدار اعضای صداوسیما -که یک حزب نیست- همین الگو را مطرح می‌کنند: «در حقیقت، حزب یک کانال‌کشی برای رساندن خوراک فکری لازم به ذهن‌های عده‌ای از مردم است که در حزبند. ما این را در جامعه‌مان نداریم؛ یک خلأ است. این خلأ را شما باید پر کنید. نه اینکه شما حزب درست کنید؛ حزب همین است. ما حزبی به نام تلویزیون و رادیو داریم که در هر خانه‌ای هم شعبه‌ای دارد. سعی کنید خوراک فکری سیاسی مردم را در هر هفته، بلکه در هر روز، به همین منظور و با همین توجه که عده‌ای را می‌خواهید از لحاظ سیاسی تجهیز و توجیه کنید، بدهید یا برسانید». بیانات در دیدار مسؤولان بخش‌های خبری صداوسیما، 21/۱۲/69
15- بیانات در جلسه پرسش و پاسخ مدیران مسؤول و سردبیران نشریات دانشجویی، 4/۱۲/77
۱۶- همان
17- همان
۱۸- بیانات در دیدار دانشجویان کرمانشاه، 24/۷/1390
19- همان
منبع: دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌ خامنه‌ای

فاطمه حمزه‌لوی: تربیت چیست؟ آیا تربیت به معنی آموختن و عادت دادن است؟ آیا تربیت به معنی شرطی کردن است؟ تربیت چه اصولی دارد و این اصول تا چه حد امتحان خود را پس داده‌اند؟
اینها سوالاتی است که بسیاری از اندیشمندان در ارتباط با آنها به تحقیق و تفکر پرداخته‌اند و هر کدام بنا به عقاید و افکار خویش پاسخی ارائه داده‌اند.
در واقع پاسخ به این سوال‌ها، به جهان‌بینی افراد و نوع نگاه‌شان به هستی و انسان بازمی‌گردد. تعریف جایگاه انسان در جهان و مسیر و مقصد او، همواره یکی از مهم‌ترین موضوعاتی بوده که افراد بشر در تمام دوره‌ها با آن مواجه بوده‌اند. پیام اصلی تمام اندیشمندان و انبیای الهی نیز تعریف همین مسیر و مقصد بوده است.
در پاسخ به این سوالات که انسان کیست، مقصدش کجاست و برای رسیدن به این مقصد باید از کدام مسیر حرکت کند، تفاوت زیادی در آرا و عقاید اندیشمندان وجود دارد. در کنار تمام این دیدگاه‌های متفاوت و گاه متناقض بشری، با استناد به آیات قرآن و روایات اهل‌بیت می‌توان به اصول و روش‌هایی برای تربیت انسان دست یافت.
در تفکر اسلامی، بهترین عبادت غلبه بر عادت است. از این منظر، شرطی شدن انسان و شکل‌‌گیری«عادت‌» بدون شعور مذموم است، بنابراین از دیدگاه اسلام، تربیت به معنای عادت دادن، آموختن صرف و نصیحت کردن نیست، بلکه به مفهوم زمینه‌سازی و مهیا کردن شرایط برای سلامت و نشاط و بلوغ همه قوای انسانی است. تربیت دینی، تربیتی است برخاسته از نگاه توحیدی به جهان و انسان، بنابراین هرگونه بسترسازی که به شکوفایی ابعاد گوناگون وجود انسان بپردازد و آن را در جنبه‌های مختلف بارور کند، پرورش یا تربیت دینی است.
اهمیت تربیت دینی در چیست؟ امام خمینی(ره) درباره تربیت دینی می‌فرمایند: «باید توجه داشته باشید این بچه‌هایی که پیش شما تربیت می‌شوند تربیت دینی بشوند. تربیت اخلاقی بشوند. اگر یک بچه متدین را تحویل جامعه بدهید، یک وقت می‌بینید همین بچه متعهد یک جامعه را اصلاح می‌کند. یک فرد ممکن است یک جامعه را اصلاح بکند، بنابراین اگر خدای نخواسته این بچه از دامن شما درست از کار درنیاید ممکن است که یک جامعه را فاسد بکند و شما مسؤول باشید». از این سخن اینگونه استنباط می‌شود که تربیت فرزند بر آخرت والدین اثرگذار است و در دنیا نیز منشأ خیر و برکت است. کودکی که با قرآن و معارف دینی آشنا باشد، در اثر انس با خداوند هیچگاه احساس پوچی نخواهد کرد. تربیت چنین انسانی، هم به رشد فردی و شکوفایی استعدادهای شخص او منجر می‌شود و هم به آبادانی و اصلاح جامعه کمک می‌کند.
تربیت دینی، بر پایه‌ اصولی به شرح زیر بنا نهاده شده است:
اصل1- زمینه‌سازی‌های تولد: توصیه‌های زیادی درباره رعایت نکات تغذیه‌ای، ورزشی، عبادی و... شده است که مجموع این نکات را می‌توان در کتاب‌هایی همچون «ریحانه بهشتی» یافت و به کار بست. بهتر است زن در دوران بارداری تا حد امکان از محیط‌های پراسترس شغلی و اجتماعی و خانوادگی دوری کند و در شرایط و محیط آرامی به سر ببرد. البته ممکن است برخی خانم‌ها، گریزی از این شرایط و محیط‌های استرس‌زا نداشته باشند. انسان تا حدی که امکان و توان دارد، موظف به تلاش برای بهبود شرایط و در نهایت توکل به خداوند است.
 درباره تغذیه مادر بعد از زایمان نیز دستوراتی (مثل توصیه به خوردن رطب) وارد شده است. خوردن غذای حلال، شیر دادن با آرامش، وضو و بسم‌الله، نوازش کودک و پرهیز از حرص و جوش، از جمله نکاتی است  که مادر باید از بدو تولد کودک رعایت کند. نخستین تماسی که با بدن طفل برقرار می‌شود بسیار مهم است. از این رو بهتر است پزشک معتمد و معتقدی را برای زایمان فرزند انتخاب کنیم. تماس اولیه بین مادر و کودک نیز بسیار تعیین‌کننده است و تاثیر بسزایی در آرامش و نشاط کودک دارد. تفاوت بین مادری که نوزادش را با عشق در آغوش می‌گیرد و مادری که با سردی، بی‌تفاوتی یا غم کودکش را بغل می‌کند، وجود دارد. تمام این احساسات مثبت و منفی به کودک منتقل می‌شود و در شکل‌گیری روابط بعدی او منشأ اثر است.
اصل2- تدریج: آموزه‌های اسلامی بر رعایت اصل تدریج در تربیت تاکید بسیاری دارند. نباید انتظار داشته باشیم کودک ما یکباره عاقل، مومن و باشخصیت شود. همانطور که گفته شد تربیت دینی، به مفهوم ارائه مطالب دینی، نصیحت کردن، سرزنش و تنبیه کودک به خاطر لغزش‌های احتمالی نیست. اجبار کودک به حفظ قرآن یا مسجد رفتن، کودک را قرآنی و مسجدی نمی‌کند. حقیقت تربیت فراتر از اینهاست و نیاز به خودسازی، فراگیری مهارت‌ها، صبر و حوصله بسیار دارد.
اصل3- پرهیز از اقدامات ناشیانه: گاهی اوقات، وقتی به حقیقت تربیت واقف نیستیم، بهتر است هیچ اقدامی نکنیم! اگر بتوانیم جلوی روش‌های غلط تربیتی را بگیریم به تربیت کودک کمک قابل توجهی کرده‌ایم. با نگفتن برخی حرف‌ها و انجام ندادن برخی رفتارها و اعمال، روند تربیت بهتر پیش می‌رود! بین «عادت دادن» و «درونی کردن»، «ترحم کردن» و «احترام گذاشتن»، «دینی کردن» و «دینی شدن»، و «اطلاعات دادن» و «ایجاد معرفت» تفاوت زیادی وجود دارد.
اصل4- همزبانی و تشابه: در قرآن آمده است که هر پیامبری برای آنکه بتواند حقایق را آشکار کند، باید به زبان قوم خود سخن بگوید. همین مساله درباره تربیت نیز مصداق پیدا می‌کند. یک اصل تربیتی وجود دارد که می‌گوید: «از آنجایی که او دوست دارد شروع کن تا به آنجایی که تو می‌خواهی برسد». قرار نیست والدین یا مربیان در نقش آموزگاران سختگیر و غیرقابل انعطاف فرو بروند. ما معمولا با کسانی ارتباط برقرار می‌کنیم که بیشترین سنخیت را با آنها احساس کنیم. در بحث تربیت باید انعطاف لازم به لحاظ پوشش، نحوه گفت‌وگو و تعامل و... لحاظ شود و مرزها تا جایی که تخطی از چارچوب‌های الهی به حساب نیاید، باز باشد. برای جلب توجه و علاقه کودک، باید وارد دنیای او شویم و کودکی کنیم.
اصل5- احترام و تکریم: بارها شنیده یا خوانده‌ایم که پیامبر اکرم(ص) احترام خاصی برای حسنین و سایر کودکان قائل بودند. در روایات آمده است که پیامبر(ص) حسین(ع) را در آغوش می‌گرفت، دهان او را می‌بوسید و می‌فرمود: «تو آقایی، پسر آقایی، تو امامی». امیرالمومنین می‌فرمایند: اکرموا اولادکم و احسنوا آدابهم یُغفر لکم (وسایل‌الشیعه، جلد15، ص19).
اصل6- شناخت و مراعات مراحل رشد: پیامبر(ص) دوران زندگی فرزند را به 3 مرحله تقسیم می‌کنند: الولد سید سبع سنین، و عبد سبع سنین، و وزیر سبع سنین؛ «فرزند در 7 سال اول سیادت دارد، در 7 سال دوم بنده و فرمانبردار است و در 7 سال سوم می‌خواهد وزیر و طرف مشورت باشد».
هر کدام از این مراحل ویژگی‌های خاص خود را دارند. در شماره‌های بعدی به تشریح  ویژگی‌های این مراحل و نحوه برخورد صحیح والدین با کودکان در هر یک از این دوره‌ها می‌پردازیم.
***
منابع:
- ادیب، مریم(1393). زمینه‌های موثر در تربیت دینی کودک و نوجوان؛ نکته‌ها و روش‌ها. چاپ ششم، نشر موسسه منادی تربیت
- غفرانی، محمد جعفر(1395). از سیادت تا وزارت، آشنایی با مبانی رشد در 7 سال اول، دوم و سوم. چاپ اول، نشر قرآن و اهل‌بیت نبوت.

سعید ملکی: همان‌طور که می‌دانیم سردار سرلشکر قاسم سلیمانی چندی پیش بیانیه‌ای را خطاب به خاندان خلیفه، حاکمان کنونی بحرین، منتشر کرد. شاید در تمام اظهاراتی که تاکنون از سردار قاسم سلیمانی منتشر شده، هیچ‌یک همچون این بیانیه صریح نباشد. اگرچه بیانیه بسیار کوتاه بود اما نکات مهمی را در خود داشت. مظلومیت مردم بحرین، اقدامات «نژادپرستانه آل‌خلیفه»، «شکنجه خوفناک» مردم، «لغو تابعیت شهروندان» و «بازداشت غیرقانونی حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ علی سلمان» از  جمله اتهاماتی است که در این بیانیه، سرلشکر قاسم سلیمانی به حاکمان بحرین وارد می‌کند. با همه این احوال، ذکر این اتهامات مقدمه‌ای است بر خطوط اصلی بیانیه وی خطاب به آل‌خلیفه: «یقینا آنها می‌دانند تجاوز به حریم آیت‌الله شیخ عیسی قاسم خط قرمزی است که عبور از آن شعله‌ای از آتش را در بحرین و سراسر منطقه پدید خواهد آورد و برای مردم راهی جز مقاومت مسلحانه باقی نخواهد گذاشت... استمرار فشارهای بیش از حد به مردم بحرین، سرآغاز انتفاضه خونینی است که عواقب آن به عهده کسانی خواهد بود که به گستاخی حکام بحرین مشروعیت می‌دهند».
یک: عبارات آخر جملات ذکرشده حکومت‌هایی چون آل‌سعود را خطاب قرار می‌دهد اما در کنار آل‌خلیفه و آل‌سعود، بیانیه به شکل تلویحی برخی حامیان بین‌المللی این رژیم‌های سفاک را نیز مخاطب قرار داده است: «گستاخی آل‌خلیفه به جایی رسیده است که ... با استفاده از سکوت معنادار سازمان ملل، آمریکا و کشورهای غربی هر روز بر دامنه جنایات خود و ایجاد خفقان ... افزوده است». بیانیه ژنرال سلیمانی خطاب به آل‌خلیفه را از 2 منظر می‌توان مورد توجه قرار داد. اول، از منظر انسانی و حقوق بشر که از قضا در اینجاست که کنایه سردار به نهادهای بین‌المللی و کشورهای داعیه‌دار حقوق بشر معنا می‌یابد. سیاهه‌ای از اتهاماتی که سردار خطاب به آل‌خلیفه برمی‌شمارد نیز می‌تواند دربردارنده اهمیت حقوق انسانی و شهروندی و به تصویر کشیدن رویکرد متناقص قدرت‌های بزرگ و نهادهای بین‌المللی در این زمینه باشد.
دو: دومین منظری که می‌تواند در بررسی بیانیه سردار سلیمانی دارای اهمیت باشد، تحلیل این بیانیه بر پایه سیاست خارجی جمهوری اسلامی است. می‌دانیم کشور بحرین، از ترکیب جمعیتی شیعه و سنی تشکیل شده است  اما بخش عمده جمعیت این کشور را شیعیان تشکیل می‌دهند. با توجه به رویکردها و آرمان‌هایی که شیعیان از منظر منطقه‌ای و جهانی مدنظر داشته و دارند، استعمار و امپریالیسم جهانی خاندانی را بر این کشور حاکم کرد که جدا از آنکه از میان شیعیان نیست، از مرتجعان جهان عرب نیز هست. پیوندهای این خاندان با خاندان مرتجع سعود بخوبی می‌تواند بخشی از رویکردهای جزم‌گرای حاکمان بحرین را در عرصه‌های سیاست داخلی و خارجی نشان دهد. اگرچه هنوز قیام مردم بحرین از اساس نابود نشده است اما بیانیه سردار سلیمانی به مثابه یک حرکت رو به جلو و گامی پیش‌دستانه است که می‌تواند بیانگر گوشزد کردن منافع منطقه‌ای جمهوری اسلامی و گستره نفوذ ایران باشد.  بیانیه مهم سردار سلیمانی را می‌توان با برخی مولفه‌های «رئالیسم تهاجمی» مورد بررسی قرار داد. از منظر این نظریه حتی لغو تابعیت یک شهروند در کشوری دیگر می‌تواند بر امنیت و میزان قدرت کشوری دیگر در منطقه اثر بگذارد. نکته‌ای دیگر که رئالیست‌های تهاجمی مورد توجه قرار می‌دهند این است که یک دولت باید «رئالیست تهاجمی خوب باشد». نکته‌ای که به طور ویژه مورد تاکید «جان میرشایمر» قرار می‌گیرد. در این میان بیانیه سردار قاسم سلیمانی می‌تواند مصداقی برای این امر باشد. بویژه آنکه سردار با توجه به میزان نفوذ غیرمادی جمهوری اسلامی در میان شیعیان بحرین و آگاهی از این نکته که خاندان حاکم بر بحرین از این نفوذ آگاهند، آل‌خلیفه را از «مقاومت مسلحانه» مردم بحرین بیم داد.  تاکید سردار سلیمانی بر سکوت معنادار نهادهای بین‌المللی اگرچه به چالش کشیدن رویکرد متناقض مدعیان حقوق بشر است اما در عین حال بیانگر اهمیت کم این نهادها در عرصه بین‌المللی نیز هست؛ امری که رئالیست‌های تهاجمی بر آن تاکید وافر دارند. رویکرد تهاجمی این بیانیه نشان از ناامنی مداومی دارد که به طور ویژه محیط جمهوری اسلامی را تهدید می‌کند و تنها راه مقابله با آن رویه پیش‌دستانه و اقدامات عاجل است. امری که در بندبند بیانیه فرمانده محترم قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مورد توجه قرار گرفت. آنچه مسلم است اینکه منافع جمهوری اسلامی با خاندان آل‌خلیفه قابل جمع نیست؛ در این فضا تنها راه‌حل ممکن اقداماتی است که رفتار سیاسی جریان‌های مرتجع را از «بازیگرانی کنش‌ورز» به «بازیگرانی واکنش‌دهنده» تقلیل دهد.