در سازمان نظری دولت؛ 2 مدعای عمومی و خصوصی وجود داشته است. مدعای عمومی دولت روحانی- که مدعای همه دولت‌ها نیز هست- این بوده که می‌تواند با تدبیر خود مشکلات اقتصادی و معیشتی کشور را حل کند. از سوی دیگر مدعای خاص دولت یازدهم نیز این بوده که «از طریق همگرایی با غرب؛ توسعه را برای ایران به ارمغان می‌آورد» که این ادعا را با انعقاد یک توافق- برجام- وعده کرده است. یکی از مهم‌ترین پیامدهای مدنظر دولت از این مسیر جذب سرمایه‌گذاری خارجی در کشور و توسعه اقتصادی بوده است. مسیری که حتی در سطح رئیس کل بانک مرکزی درباره موفقیت آن جذب سرمایه‌گذاری خارجی سالانه تا سطح 300-200 میلیارد تومانی را می‌داد اما طبق تحلیل آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل) نیز سرمایه‌گذاری خارجی در پسابرجام با کاهش 51 درصدی مواجه شده است. همین مساله ما را بر آن داشت تا گفت‌وگویی با فریال مستوفی، رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق بازرگانی تهران داشته باشیم تا از میزان موفقیت این مسیر مطلع شویم. مستوفی اخیرا در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود «بعد از برجام فقط 5/1 میلیارد دلار سرمایه خارجی وارد کشور شده!» و «تنها ۱۲ درصد طرح‌های مصوب عملیاتی شده است». فریال مستوفی روند جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران را در مقایسه با سایر کشورها مثبت ارزیابی نمی‌کند و می‌گوید: مواردی از جمله نبود امنیت سرمایه‌گذاری، ریسک اقتصادی بالا، مشکلات بانکی و نقل‌وانتقالات پولی بین‌المللی، نبود بسترهای لازم از جمله خلأ اطلاعاتی، مشکل در مدیریت شرکت‌ها و... ، باعث ناکارآمدی ایران در جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. وی اما محدود بودن شرکای تجاری را از جمله مشکلات امروز کشور می‌داند و در این‌باره می‌گوید: باید توجه داشت که ارتباطات کشور در بعد بین‌المللی با کشورهای دیگر به خاطر تحریم‌ها محدود بوده و لذا این موضوع معلول علل سیاسی بوده است تا انتخاب برای مراوده با کشورهای دیگر. به دلیل باقی بودن برخی تحریم‌های آمریکا، برای کشورهای اروپایی نیز محدودیت‌هایی درباره ارتباط با ایران کماکان وجود دارد. لذا این موضوع از کنترل کشورها خارج است. قطعا در ارتباطات بین‌المللی دو یا چندجانبه کشورها باید مزایای دوطرفه را در نظر گرفت و اصطلاحا یک ارتباط برد - برد ایجاد کرد. مسلما محدودیت در روابط بین‌المللی باعث ایجاد مونوپولی می‌شود که این موضوع می‌تواند باعث ایجاد محدودیت در قدرت چانه‌زنی و تعیین قیمت در مذاکرات اقتصادی ‌شود.  رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری اتفاق بازرگانی عدم برقراری ارتباط مؤثر بین‌المللی با شرکای تجاری خارجی را سوای از آنچه به عنوان تحریم‌های باقیمانده ذکر کرد، در چند دلیل می‌داند:
- مساله «Due Diligence» یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که اهم انتقاد سرمایه‌گذاران خارجی از بازار ایران را تشکیل می‌دهد. مهم است که صاحبان کسب‌وکارهای خارجی بدانند با چه شخص یا شرکتی معامله می‌کنند.
- تغییرات نرخ ارز و زیرساخت‌هایی که باید برای پوشش ریسک نرخ ارز وجود داشته باشد که در ایران فعلا وجود ندارد مگر اینکه با راه‌اندازی ابزارهایی همچون خرید و فروش آتی ارز این امکان را فراهم کرد که سرمایه‌گذاران ریسک نوسانات نرخ ارز خود را پوشش دهند.
- عدم معرفی کامل و درست از ایران پسابرجام به دلیل نبود اطلاعات کافی
- مشکلات مراودات بانکی...
وی مشکلات بانکی را از جمله دلایل عدم اجرای پیمان‌های پولی دوجانبه می‌داند و می‌گوید: ظرف سال‌های اخیر به دلیل مشکلات بانکی،  نقل‌وانتقالات پولی بین‌المللی با مشکل مواجه بوده است لذا این موضوع از این حیث حائز توجه ویژه است و این بر روی انعقاد قرارداد پیمان‌های پولی دوجانبه اثر گذاشته است. وی در این‌باره افزود: درباره موضوع تأمین مالی و فاینانس پروژه‌ها (موضوعی که در تبصره 3 بودجه امسال نیز مدنظر باید باشد) تا به امروز اکثر پروژه‌ها بدون وجود توجیه اقتصادی فنی واقعی و توسط دولت اجرا می‌شد. بخش خصوصی نیز قطعا از عهده سپردن وثیقه‌های بانکی بر‌نمی‌آید لذا پیشنهاد می‌شود خود پروژه  ضمانت بازپرداخت قرار گیرد و این پیشنهاد مستلزم ایجاد فرهنگ تنظیم صادقانه و واقعی طرح‌های توجیهی است. مستوفی معتقد است با نگاهی به شاخص‌های کلان اقتصادی مرتبط با سرمایه‌گذاری خارجی رتبه ایران وضعیت مطلوبی ندارد و باید پیگیری بیشتری برای به سرانجام رساندن جذب سرمایه‌گذاری خارجی صورت گیرد. وی در این‌باره می‌افزاید: موضوع مهمی که باید در نظر گرفت این است که طی سال‌های تحریم، بسترهای لازم برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی آن‌طور که باید فراهم نشده است و لذا امنیت سرمایه‌گذاری محقق نیست. بنابراین لازم است دولت با همکاری بخش خصوصی با تدوین نقشه راه اصولی به آماده‌سازی بسترهای لازم برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی بپردازد تا زمینه تسهیل این مهم فراهم‌ آید. وی یکی از مشکلات بازار ایران را تصدی‌گری دولت در حوزه اقتصاد می‌داند و  می‌گوید: مشکلات اقتصادی کشور و نیاز روزافزون به رشد اقتصادی مثبت و ایجاد اشتغال، اهمیت جذب سرمایه‌گذاری خارجی را دوچندان می‌کند. این نیاز، نه در حال حاضر و در فضای پسابرجام، بلکه در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور نیز دیده‌شده است لذا لازم است بخش خصوصی ابتدا تقویت شود و با حمایت دولت و با تدوین یک استراتژی صحیح و اصولی در این راه مؤثر واقع بشود. وی درباره بهبود شرایط اقتصادی نخستین موضوع را آماده‌سازی بسترهای لازم سرمایه‌گذاری می‌داند و می‌گوید: متأسفانه در سال‌های تحریم اقدامات لازم جهت آماده‌سازی بسترهای سرمایه‌گذاری آن‌طور که باید، انجام نگرفته است لذا نخستین اقدام، آماده‌سازی بسترهای لازم برای سرمایه‌گذاری است. موضوع بعد بحث امنیت سرمایه‌گذاری و اقدام جهت تأمین آن است. لذا در وهله نخست، باید فضای کسب‌وکار بهبود یابد و این مهم می‌تواند توسط حاکمیت و از طریق اصلاح قوانین و ایجاد شفافیت و همچنین حمایت از بخش خصوصی «واقعی» در تصمیم‌سازی‌ها، تحقق پذیرد.  وی سرمایه خارجی را در صورتی با توان مثبت در اقتصاد کشور ارزیابی می‌کند که بستر آن مهیا باشد و برای ایجاد این بستر می‌گوید: استقرار نظام مؤثر قانونی، عدم فساد مالی در جامعه و بالاخره ثبات سیاسی باید برقرار شود. مستوفی می‌افزاید: از آنجا ‌که اقتصاد ایران دارای شرایط لازم برای جذب سرمایه خارجی، بدون عوامل عنوان‌شده نیست، لذا لازم است دولت برنامه منسجمی برای جذب و کنترل سرمایه خارجی تهیه کند. اگر برنامه‌ریزی‌ها با استراتژی هدفمند و اصولی هدایت شود، قطعا امنیت تأمین خواهد شد و ریسک اقتصادی هم پایین خواهد آمد. این عوامل همگی لازم و ملزوم هم هستند و بهبود یکی از عوامل باعث بهبود سایر عوامل خواهد بود. وی در نقد سیاست‌گذاری‌های وزارت صنعت در عقد سیاست‌های ترجیحی تعرفه برای ترکیه گفت: اعمال سیاست تعرفه‌های ترجیحی به‌تنهایی بد نیست اما آنچه مهم است این است که باید دوطرفه باشد یعنی 2 طرف بتوانند از امتیازات یکدیگر بهره ببرند نه آنکه یک‌طرف کیفیت و قیمت محصولاتش خوب باشد و طرف دیگر قدرت رقابت نداشته باشد لذا باید توان رقابت‌پذیری و کیفیت تولید کشور افزایش پیدا کند. مستوفی در پایان گفت: متأسفانه محصولات صادراتی ما اغلب محصولات خام است که ارزش ‌افزوده‌ای ندارد و لازم است محصولاتی صادر شود که ارزش ‌افزوده داشته باشد و همان‌طور که گفته شد این موضوع مستلزم ارتقا در کیفیت و قیمت محصولات تولیدی کشور است.

حمید مظاهری‌تبار*: در ماه‌های اخیر خبرهای بسیاری از تعطیل شدن برخی از نام‌های آشنا در حوزه صنعت و تولید به گوش رسید و این قطار تعطیلی‌ها که نخستین‌بار از ایستگاه کارخانه ارج عبور کرد، روز به روز با شتاب بیشتر در حال حرکت است و تاکنون باعث تعطیلی کارخانه‌هایی همچون آزمایش، پارس‌الکتریک، کاشی کویر یزد، ماشین‌سازی تبریز، هپکو اراک و داروگر شده است. این در حالی است که موارد یادشده تنها بخشی از واقعیت موجود هستند و در دولت یازدهم بیش از نیمی از کارخانه‌ها تعطیل شده یا به صورت نیمه‌تعطیل و با حداقل ظرفیت تولید به حیات خود ادامه می‌دهند و بسیاری از صنایع پایین‌دستی نیز آسیب جدی دیده‌اند و شهرک‌های صنعتی فراوانی در قسمت‌های مختلف کشور دچار مشکلات اساسی شده‌اند و معیشت مردم استان‌های مختلف کشور با مخاطرات جدی روبه‌رو شده است.یکی از نمونه‌هایی که در این میان، کمتر از آن یاد شده است شهرک‌های صنعتی آمل است، آمل یکی از شهرهای صنعتی ایران است که 51 درصد صنعت مازندران را در خود جای داده است. در کنار کارخانه‌های صنعتی، این شهرستان در بحث تولید برنج، تنباکو، چای، لبنیات، گندم، دامپروری، صنایع‌دستی، پرتقال، نارنج، انواع سبزی‌ و زغال هم فعال است که برخی از ارقام صادراتی ایران را تشکیل می‌دهد.این شهر سالانه حدود ۶۸ درصد صادرات استان مازندران را به خود اختصاص داده است و همچنین برخی از شرکت‌های ملی مانند شرکت تولیدی و صنعتی دیزل سنگین ایران (دسا) و کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار (تکاب) در آمل قرار دارد. محصولات شهر آمل نقش مهمی را در توسعه صادرات ایفا می‌کنند و کالاهای تولیدی شهرک‌های صنعتی این منطقه به کشورهای روسیه، عراق، آلمان، پاکستان، عربستان سعودی، ترکیه، آنگولا، عمان، امارت و آذربایجان صادر می‌شود. شنیده‌ها حاکی از این است که در روزهای پایانی دولت یازدهم در میان خبر تعطیلی کارخانه‌ها و بیکاری اقشار کارگری از شهرهای مختلف کشور، یک واحد تولیدی نیز با بیش از 35 سال قدمت و فعالیت در عرصه مواد غذایی در آمل تعطیل شده است. این خبر توسط رئیس انجمن صنفی کارفرمایان آمل نیز تایید شده؛ «محمدتقی جوادی» در این رابطه گفته است: این واحد تولیدی که تعداد زیادی از پرسنل و کارکنان از آمل و شهرهای مجاور در آن مشغول به کار بودند، طی روزهای پایانی سال گذشته بیکاری بیش از 90 درصد داشت، در روزهای ابتدای سال 96 به صورت 100 درصد تعطیل شد و تمام کارکنان آن بیکار شدند. وی همچنین اضافه کرده است 50 درصد واحدهای تولیدی و صنعتی در شهرک‌های صنعتی آمل در سال‌های اخیر کاملا تعطیل شدند و بقیه واحدهای تولیدی و صنعتی با ظرفیت 10 تا 60 درصد توان موجود، به کار مشغول هستند.
قطعا با توجه به اینکه منطقه آمل با دارا بودن 4 شهرک صنعتی که در آن 480 واحد صنعتی دارای پروانه فعالیت مستقر هستند، جزو مناطق مهم و شاخص صنعتی و تولیدی در شمال کشور و قطب اصلی صنعت استان مازندران است، ادامه روند موجود در ماه‌های آینده موجب تعطیلی کامل این شهرک‌ها و به‌نوعی مرگ کامل صنعت در شمال کشور و بویژه استان مازندران می‌شود و مردم منطقه‌ای که از نظر نرخ بیکاری نیز وضعیت مطلوبی ندارد را با چالش‌های جدی‌تر معیشتی روبه‌رو می‌کند. با تاملی دقیق‌تر در این موضوع به منظور یافتن چرایی این تعطیلی‌ها و رکودهای بی‌سابقه، مشاهده می‌شود دولتمردان به جای یافتن راه چاره، یا دل در گرو خارج بسته‌اند یا با دادن آمارهای ضد و نقیض تولید و رکود و تورم از رونق کسب‌وکار و رشد تولید صحبت به میان می‌آورند و یا بدون توجه به 4 سال فعالیت خود، توپ را به زمین دولت‌های قبل می‌اندازند.
شاید یکی از اصلی‌ترین دلایل این رکود بی‌سابقه و تعطیل شدن سریالی صنایع در بخش‌های مختلف کشور، توجه ویژه به واردات در دولت یازدهم و بویژه واردات افراطی انواع وسیله‌ها پس از انعقاد برجام باشد. با نگاهی به آمارهای گمرک در طول دولت یازدهم و بویژه در دوران پسابرجام دلیل اصلی بسیاری از این تعطیلی‌ها به‌خوبی نمایان می‌شود. براساس آمار گمرک تنها در 11 ماه منتهی به بهمن‌ماه سال 95 قریب به 5 هزار و 765  تن مربا و ژله، به ارزش دلاری  2994615  و ارزش ریالی 91224077441 وارد کشور شده است. کشور اسپانیا  با صادر کردن بیش از  3 هزار و 175 تن مربا و ژله، به ارزش دلاری 1530706  و ارزش ریالی 46645538568  و همچنین کشور یونان با صادرات بیش از  2 هزار و 112 تن  مربا و ژله با ارزش دلاری 981438  و ارزش ریالی  29881427587 جزو کشورهایی هستند که بیشترین سهم را در صادرات این کالاها به ایران داشته‌اند. همچنین در این مدت قریب به 271 تن  رکاب  دوچرخه، به ارزش دلاری 1012819 و ارزش ریالی 31057401704 وارد کشور شده است که در این میان کشور چین  با صادرات بیش از  238 تن  رکاب  دوچرخه با ارزش دلاری 902307 و ارزش ریالی  27659206129  و همچنین تایوان با صادر کردن بیش از  13 تن رکاب  دوچرخه، به ارزش دلاری 41313  و ارزش ریالی 1250842890  جزو کشورهایی هستند که این محصول را به ایران صادر می‌کنند. با مطالعه دقیق‌تر آمارهای گمرک مشاهده می‌شود نمونه‌های فراوان دیگری در رابطه با واردات انواع مختلف کالاها به کشور وجود دارد که یا نمونه داخلی آن در کشور وجود دارد یا به‌راحتی می‌توان خط تولید آن را در کشور ایجاد کرد.  البته این واردات‌ افراطی و عدم توجه به ظرفیت‌های داخلی اقتصاد، ریشه در نوع نگرش دولت فعلی دارد. تیم اقتصادی دولت یازدهم تقریبا همان تیم اقتصادی دوره آقای رفسنجانی است که به اقتصاد بازار گرایش دارند و برای حل مسائل اقتصاد کشور، تنها طرح آنها واگذاری همه موارد به انگیزه‌های شخصی و مکانیسم عرضه و تقاضا و وارد کردن هر نوع کالاست. جلوه بیرونی این نگرش نیز در صرف فعل نتوانستن توسط مسؤولان دولتی بخوبی نمایانگر است که بویژه پس از برجام به منظور توجیه واردات‌ سیاسی و افراطی از شرکت‌های ورشکسته غربی بیشتر به گوش می‌رسد. قطعا تا این نگرش تغییر نکند این تعطیلی‌ها و رکودها ادامه خواهد داشت و زندگی و معیشت مردم روز به روز بیشتر به مخاطره می‌افتد و صنعت کشور که این روزها در سایه تعطیلی‌های گسترده بنگاه‌های کوچک و بزرگ نفس‌های آخر خود را می‌کشد، روز به روز به مرگ نزدیک‌تر می‌شود.  
*کارشناس ارشد علوم اقتصادی

 

مهدی مهدوی‌گرگانی: دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا تمرکز بر توافق هسته‌ای را کلید زد و همانطور که در دوران مبارزات انتخاباتی وعده داده بود، به گفته خودش، قصد دارد آن را مورد بازنگری قرار دهد. «رکس تیلرسون» وزیر خارجه آمریکا اخیرا در یک نشست خبری در کاخ سفید حمله به برجام را آغاز کرد و گفت: توافق هسته‌ای توافقی شکست خورده است و نتوانسته اهداف خود را محقق کند. چند روز بعد ترامپ نیز در مصاحبه با خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت: ایران روح برجام را نقض کرده است.وی در پاسخ به این سوال که منظورش از نقض روح توافق هسته‌ای چیست، گفته: منظور من «فعالیت‌های ثبات‌زدای ایران در خاورمیانه» و فراتر از آن است.این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که 2 روز قبل از آن تیلرسون طی نامه‌ای به کنگره از پایبندی ایران به توافق هسته‌ای خبر داده بود. تیلرسون در این نامه ضمن تاکید بر پایبندی ایران به برجام از تشکیل کمیسیونی امنیتی برای بررسی و بازنگری برجام نیز خبر داده و گفته این تیم امنیتی برجام را با دقت بررسی کرده و گزارشی درباره آن به دونالد ترامپ ارائه خواهد کرد. اگرچه هیچ‌یک از مقامات آمریکایی در دولت ترامپ تاکنون نگفته‌اند ایران به تعهدات خود در برجام پایبنده نبوده است اما اظهارات جدید آنها درباره ارواح برجام و دیگر فعالیت‌های مربوط به سیاست خارجی ایران که قرار نبوده موضوع برجام باشد مشکوک و قابل تامل است. بگذارید نگاهی به مواضع و اظهارات مقامات کشور خودمان درباره توافق هسته‌ای طی هفته‌های اخیر بیندازیم. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در واکنش به اظهارات دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا گفت: ببینیم آیا آمریکا آماده است به متن برجام پایبند باشد؛ روحش به کنار. آمریکا تاکنون از هر دو سرپیچی کرده است. باید باز هم از ماژیکم استفاده کنم؟  منظور آقای ظریف از استفاده از ماژیک، «های لایت» کردن موارد متعدد نقض برجام از سوی دولت باراک اوباما و همچنین دولت فعلی آمریکاست؛ چیزی که منتقدان نیز پیش از این بارها و بارها بر آن تاکید کرده بودند اما آقای ظریف فقط آن را‌ های‌لایت کرده بود اما چیزی درباره آن به افکار عمومی نگفته بود. مجید تخت‌روانچی و سیدعباس عراقچی نیز که از اعضای تیم مذاکره‌کننده بودند اخیرا انتقادات زیادی از رویکرد آمریکایی‌ها در قبال توافق هسته‌ای داشته‌اند. عراقچی روز قبل از سفر به وین برای شرکت در هفتمین کمیسیون برجام گفت: در جریان کمیسیون مشترک ایران و کشورهای 1+5 تمام موارد بدعهدی، تعلل و مقابله‌جویی دولت آمریکا نسبت به برجام را مطرح و پیگیری خواهم کرد. این درحالی است که مقامات دولت یازدهم تا قبل از این سخنی از نقض صریح برجام توسط آمریکایی‌ها به میان نیاورده بودند. سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است: دستگاه سیاست خارجی دولت یازدهم که مسؤول مذاکرات و اجرای توافق است چرا اکنون به فکر نقض برجام از سوی آمریکایی‌ها افتاده است؟ در حالی که منتقدان پیش از این بارها بر آن تاکید کرده بودند.  منتقدان توافق هسته‌ای بارها و بارها بر عدم اطمینان به آمریکایی‌ها تاکید کرده بودند. مساله سنگ‌اندازی واشنگتن در مسیر برداشتن تحریم‌ها بارها به دولت گوشزد شده بود، اعمال تحریم‌های جدید از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا به عنوان نقض برجام به دولت یادآوری شده بود، موضوع ترساندن بانک‌های غربی از سوی آمریکا برای عدم برقراری مراودات تجاری با ایران از همان ابتدای اجرای برجام مکررا گفته شده بود. چندین مورد نقض آشکار دیگر از سوی واشنگتن صورت گرفته است که همگی باعث شده است منافعی که قرار بود از برجام نصیب ملت ایران شود تقریبا هیچ شود. در مقابل اما ایران تمام تعهدات خود را مو به مو حتی قبل از شروع زمان اجرای برجام اجرا کرده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون یک مورد از نقض برجام را از سوی طرف ایرانی گزارش نکرده است و حتی در یکی از گزارش‌های خود گفته بود ایران بیش از آن چیزی که در برجام تعهد داده ذخایر اورانیوم با غنای پایین خود را کم کرده است! حتی مقامات دولت ترامپ نیز تاکنون نگفته‌اند ایران برجام را نقض کرده است. ترامپ در همین مصاحبه با آسوشیتدپرس نیز تاکید کرده بود من نمی‌گویم ایران تعهداتش در برجام را نقض کرده بلکه معتقدم ایران با اقداماتش در خاورمیانه و فراتر از آن روح برجام را نقض کرده است.اکنون دولت یازدهم درباره برجام نه راه پس دارد و نه راه پیش. ضعف‌های آفتاب تابان برجام یکی پس از دیگر در حال رخ نمایاندن است؛ علت اصلی آن نیز به زمان مذاکرات و عجله مذاکره‌کنندگان برای دستیابی به توافق بازمی‌گردد. رهبر حکیم انقلاب این موضوع را با ذکاوتی خاص درک کرده بودند؛ ایشان در یکی از سخنرانی‌های خود در خلال مذاکرات تاکید کردند ما هیچ عجله‌ای برای رسیدن به توافق نداریم و خطاب به تیم مذاکره‌کننده فرمودند تا هر زمان که نیاز باشد وقت برای مذاکره وجود دارد و نباید در کارشان تعجیل کنند.منظور از عدم تعجیل این بود که منافذ و حفره‌های احتمالی در توافق هسته‌ای بسته شود تا طرف غربی نتواند در بزنگاه‌های اینچنینی با توسل به متن یا روح و روان برجام، علیه ما دست به توطئه بزند.اکنون مشخص شده است برخلاف ادعای دولت که توافق هسته‌ای میان ایران و 6 کشور دیگر بسته شده است، این توافق میان ایران و آمریکاست و کشورهای دیگر نفوذ چندانی برای اعمال فشار به طرف آمریکایی برای اجرای تعهداتش ندارند؛ که اگر داشتند دولت آمریکا با این صراحت صحبت از نقض برجام یا خارج شدن از توافق نمی‌کرد. ترامپ اخیرا در پاسخ به سوالی درباره اینکه اگر با رهبران اروپایی درباره برجام صحبت کند آنها چه واکنشی نسبت به مواضع واشنگتن خواهند داشت گفته: من اصلا با آنها راجع به برجام صحبت نخواهم کرد! ظریف و همکارانش بارها تاکید کرده‌اند برجام فقط درباره موضوع هسته‌ای است و مسائل دیگر را به هیچ‌وجه دربرنخواهد گرفت اما اظهارات اخیر مقامات آمریکایی درباره سیاست‌های ایران در خاورمیانه و مسائل دیگر نشان می‌دهد دست آنها برای اعمال فشار بر ایران از طریق برجام باز است. در واقع دیپلمات‌های دولت یازدهم باید به گونه‌ای مذاکره می‌کردند که نه تنها تغییر دولت در آمریکا بلکه رویکردهای بولهوسانه آنها نیز نتواند خللی در پایه‌های برجام به وجود بیاورد. مقامات آمریکایی در حالی می‌گویند برجام نتوانسته به اهداف خود دست یابد که آنها به همه اهداف خود از جمله بازرسی‌های مستمر و غیرمنتظره، از کار انداختن چرخ سانتریفیوژها و از کار انداختن برنامه هسته‌ای ایران به طور کلی دست یافته‌اند. این ما هستیم که تقریبا به هیچ‌یک از اهداف خود طبق برجام دست نیافتیم؛ با این حال متن و روح برجام به گونه‌ای است که آنها همچنان از ما طلبکارند و ما نیز به خاطر ضعف‌هایی که ریشه آن به زمان مذاکرات بازمی‌گردد، دستمان خالی است و کاری از دست‌مان برنمی‌آید. اکنون که برجام در معرض خطر تهدید وجودی قرار دارد دولت یازدهم چاره‌ای ندارد جز اینکه با صراحت از نقض برجام از سوی آمریکایی‌ها صحبت کند؛ موضوعی که حداقل 2 سالی از اثبات آن می‌گذرد اما از سوی دولت مورد قبول قرار نمی‌گرفت، چرا که قبول کردن آن یعنی اثبات حرف‌های منتقدان و اثبات ضعف‌های دولت و دستگاه سیاست خارجی.
 

دومینیک سانتینی، بازرگان و دوست نزدیک شارل پاسکا به دلیل نقش خود در BCCI در خارج از کشور محکوم شد و این جدا از اتهاماتی است که علیه او در فرانسه در ماجرای Elf-Thinet مطرح شد.  3 سال پس از ورشکستگی بانک، روسای سابق آن به عنوان میانجی در مذاکرات موسوم به قرارداد ساواری 2 وارد شدند و پرداخت نوعی حق حساب را ترتیب دادند که گمان می‌رفت به تامین مالی مبارزات انتخاباتی ادوارد بالادور نخست وزیر فرانسه کمک می‌کند. ابهامات مطرح شده در فروش ناوهای کوچک توپدار از سوی فرانسه به عربستان سعودی موجب شد که ژاک شیراک پس از انتخاب شدن به ریاست‌جمهوری فرانسه و ورود به کاخ الیزه دستور دهد که فرانسوا لئونارد وزیر سابق دفاع فرانسه را استراق سمع کنند. BCCI در همکاری نزدیک با SICO (یک گروه سرمایه‌گذاری سوئیسی که بخشی از گروه سعودی بن لادن است) عمل می‌کرد که در میان مدیران آن، سالم یکی از برادران اسامه بن لادن نیز حضور داشت. خالد بن محفوظ در سال 1992 به دلیل مسوولیت خویش در ورشکستگی BCCI در ایالات متحده محکوم شد. با این وجود او موفق شد پس از معامله با طلبکاران بانک و پرداخت 245 میلیون دلار، در سال 1995 از اتهامات وارده مبرا شود.  اگر همان‌طور که بسیاری از مقامات آمریکایی ادعا می‌کنند این امر حقیقت داشته باشد که خانواده بن لادن به روابط خود با اسامه ادامه داده و فعالیت‌های سیاسی او را از نظر مالی تامین می‌کنند، پس گروه کارلیل که سرمایه‌گذاری‌های مالی گروه سعودی بن لادن را اداره می‌کند نیز ضرورتا در معاملات درونی که پیش‌تر مورد اشاره واقع شد دخالت دارد. بدین ترتیب جورج بوش (پدر) یکی از افراد ذی‌نفع از تحولات بازار بورس به دنبال واقعه 11 سپتامبر 2001 خواهد بود. این امر به تنهایی دلیل خوبی برای FBI و IOSCO  است تا جنبه‌های مالی تحقیقات خویش را متوقف سازند.
پایان کار
روز هفتم اکتبر 2001، جورج دبلیو بوش سخنرانی قاطعی را در تلویزیون ایراد کرد. نطق تلویزیونی او، نه از دفتر بیضی شکل  (Oval office) که از اتاق معاهدات کاخ سفید پخش شد: «جنگ آغاز شده بود. نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا به دستور من حملاتی را علیه اردوگاه‌های آموزش تروریستی القاعده و تاسیسات نظامی رژیم طالبان در افغانستان آغاز کرده‌اند. این اقدامات به دقت و هدفمند به منظور متوقف ساختن استفاده از افغانستان به عنوان یک پایگاه عملیات تروریستی و حمله به توان نظامی رژیم طالبان طراحی شده است. ما در این عملیات با دوست و همپیمان نزدیک خود یعنی بریتانیای کبیر پیوسته هستیم. دیگر دوستان نزدیک ما از جمله کانادا، استرالیا، آلمان و فرانسه قول داده‌اند که نیروهایی را به این عملیات اعزام دارند. بیش از 40 کشور در خاورمیانه، آفریقا، اروپا و سرتاسر آسیا اجازه عبور هوایی و نیز فرود در خاک خود را صادر کرده‌اند و بسیاری دیگر اطلاعات محرمانه خود را با ما در میان گذاشته‌اند. ما از سوی اراده جمعی جامعه جهانی حمایت می‌شویم. بیش از 2 هفته قبل من به رهبران طالبان مجموعه‌ای از درخواست‌های روشن و مشخص را ارائه کردم: اردوگاه‌های آموزش تروریستی را تعطیل و رهبران شبکه القاعده را تسلیم کنید و همه اتباع خارجی از جمله شهروندان آمریکایی که در کشور شما به طور ناعادلانه در بازداشت هستند را بازگردانید. هیچ‌یک از این درخواست‌ها اجابت نشد و اینک طالبان بهای آن را خواهد پرداخت. مردم رنج‌کشیده افغانستان سخاوتمندی آمریکا و متحدان ما را درخواهند یافت. در همان حال که ما اهداف نظامی را مورد حمله قرار می‌دهیم، برای مردان، زنان و کودکان گرسنه و در رنج افغانستان دارو، غذا و مایحتاج ضروری نیز ارسال خواهیم کرد. ایالات متحده آمریکا دوست مردم افغانستان و نیز دوست حدود یک میلیارد نفر در سراسر جهان است که اعتقادات اسلامی دارند.  ایالات متحده آمریکا دشمن کسانی است که به تروریست‌ها کمک می‌کنند و نیز آن دسته از جنایتکاران وحشی که با ارتکاب قتل به نام اسلام، این دین بزرگ را مورد بی‌حرمتی قرار می‌دهند... .
ما به دنبال این ماموریت نبودیم، اما آن را به انجام خواهیم رساند. در لندن تونی بلر مردم انگلستان را از خانه شماره 10 داونینگ استریت مورد خطاب قرار داد.  او تایید کرد که سربازان ملکه انگلیس دوش به دوش سربازان آمریکایی جنگیدند.
ادامه دارد