گروه بین‌الملل: عربستان این روزها در تب و تاب برگزاری اعتراضات مردمی در سراسر این کشور به‌سر می‌برد؛ وضعیتی که مقام‌های سعودی را بشدت نگران کرده که نمونه آن موج گسترده بازداشت علمای دینی، دانشگاهیان و فعالان سیاسی و نیز لغو سفر برنامه‌ریزی‌شده محمد بن‌سلمان، ولیعهد به پاریس بوده است. گفته می‌شود پادشاهی سعودی حتی برای مقابله با اعتراضات مسالمت‌آمیز نیز به قهر و خشونت متوسل می‌شود. از هفته گذشته، آنطور که منابع اعلام کرده‌اند، 16 تن از جمله یک مبلغ معروف، چهره‌های آکادمیک، یک شاعر، یک فعال اقتصادی، یک روزنامه‌‌نگار، مدیر یک سازمان جوانان، 2 زن و یک شاهزاده که پسر پادشاه پیشین در عربستان است، بازداشت شده‌اند. برخی از آنها در یورش‌های غافلگیرانه مسؤولان به خانه‌ها بازداشت شده و مسؤولان امنیتی دستگاه‌های کامپیوتر و گوشی‌های همراه و اسناد خصوصی آنها را مصادره کرده‌اند. مکان بازداشت این افراد مشخص نیست و مسؤولان اتهام‌هایی مبنی بر ارتکاب جرم‌هایی را علیه آنها مطرح کرده‌اند. در این میان، محمد بن‌سلمان که در سودای رسیدن به قدرت پادشاهی به جای پدرش سلمان است، با توجه به شرایط کنونی حاکم بر جامعه عربستان، سفر خود به فرانسه برای دیدار با رئیس‌جمهوری این کشور را لغو کرده است. یک منبع سعودی در این‌باره تصریح کرد، محمد بن‌سلمان قرار بود برای دیدار با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه به پاریس سفر کند این سفر به زمان نامعلومی موکول شد و دلیل آن هم فراخوان‎های مکرر برای برگزاری تظاهرات در داخل عربستان است که جنبش «حراک 15 سپتامبر» طی روزهای اخیر صادر کرده است. فعالان سعودی عضو جنبش اعتراضی «حراک 15 سپتامبر» با صدور فراخوانی خواستار برگزاری تظاهرات مخالفان آل‌سعود در سراسر عربستان طی روز جمعه گذشته شدند اما نیروهای امنیتی عربستان برای جلوگیری از برگزاری تظاهرات روز جمعه ریاض را به پادگان نظامی تبدیل کردند و مانع از برگزاری چنین تظاهراتی شدند. گفتنی است سومین بار طی سال جاری میلادی بوده است که فعالان عربستان در فراخوان‌هایی خواستار برگزاری تظاهرات مردمی علیه آل‌سعود شده‌‌اند.  از سوی دیگر، موج بازداشت روحانیون و نویسندگان و شاهزاده‎های سعودی که پس از برکناری بن نایف از سمت ولیعهدی آغاز شد، طی هفته‎های اخیر همزمان با قوت گرفتن احتمال کناره‎گیری ملک سلمان از قدرت به نفع فرزندش محمد بن‌سلمان گسترده شده است.
در حالی که حکومت سعودی این شایعه را قویاً تکذیب می‌کند، روزنامه انگلیسی گاردین براساس گمانه‌زنی‌ها می‌گوید قرار است ولیعهد این کشور در نیمه اول سال آینده بر تخت بنشیند. گاردین منبع این خبر را «افراد نزدیک به خانواده سلطنتی» سعودی عنوان کرده است. از سوی دیگر، روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی، موج بازداشت‌های مخالفان عربستان را در پیوند با بسترسازی برای پادشاهی بن‌سلمان ارزیابی کرده و نوشته است، ریاض موج گسترده سرکوب‌ها را علیه کسانی ‌که معتقد است با سیاست‌های محمد بن‌سلمان، ولیعهد جدید مخالف هستند، به راه انداخته است. بن‌هبارد در گزارشی در نیویورک‌تایمز، به جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار معروفی که با رژیم ریاض کار کرده بود ولی از هراس بازداشتش در آمریکا به‌سر می‌برد، نوشت: «این اقدامی عجیب است.» وی اظهارات مطرح شده توسط حامیان دولت در شبکه‌های اجتماعی را مبنی بر اینکه بازداشت‌شدگان در حال توطئه‌چینی علیه دولت بودند، رد کرد و گفت: توطئه‌هایی وجود نداشته است، دلیلی نیز برای بازداشت این افراد وجود نداشت، چرا که آنها نه وابسته به سازمان‌های سیاسی هستند و نه رویکردهای متفاوتی را نشان داده‌اند. بن‌هبارد نیز اینگونه اظهارنظر کرد که موج بازداشت‌ها در مرحله‌ای بسیار حساس برای عربستان به دلیل کاهش قیمت نفت و آسیب دیدن اقتصاد این کشور صورت گرفته است و ولیعهد جدید نیز پیشنهادی را برای اصلاحات فراگیر ارائه داده که به اتکای عربستان به نفت پایان می‌دهد. با وجود حمایت بسیاری از عربستانی‌ها از اصلاحات اما برخی از آنها به ولیعهد 32ساله به عنوان یک «جوان تشنه قدرت و بی‌تجربه» می‌نگرند که با برداشتن سنت‌های عربستان، این کشور را تهدید می‌کند. حتی اگر اصلاحات او موفق باشد اما ممکن است بر وضعیت مالی عربستانی‌ها تاثیر بگذارد و سطح معیشت آنها را دچار تنزل کند. محمد بن سلمان 32 ساله، اوایل تابستان سال جاری  از رقیب خود یعنی محمد بن‌نایف رهایی یافت تا وارث تخت پادشاهی پدرش شود و طبق گزارش‌ها این ولیعهد برکنار شده همچنان در حصر خانگی به‌سر می‌برد. از آن زمان است که طبق گزارش‌ها، پادشاه پیر و بیمار سعودی به ولیعهدش اجازه داد که عملا حکومت را در دست بگیرد. طبق این گزارش، بسیاری از عربستانی‌ها و ناظران خارجی بر این باورند که موج بازداشت‌ها ممکن است تلاشی برای هموار کردن راه در مقابل به قدرت رسیدن محمد بن‌سلمان باشد. آنگونه که فعالان سعودی می‌گویند عربستان و بالاخص شهرهای ریاض و جده شاهد آماده‌باش امنیتی بی‌سابقه‌ای است و چه بسا بن‌سلمان می‌خواهد اطمینان‌خاطر پیدا کند که در مدت تحویل گرفتن مقام پادشاهی، کشورش با اعتراضات شخصیت‌های برجسته معارض روبه‌رو نشود، از همین رو موج بازداشت‌ها را به راه انداخته است. از این‌رو، ناظران بر اوضاع کنونی در عربستان پیش‌بینی می‌کنند موج بازداشت‌ها طی روزهای آتی گسترش یافته و شمار بازداشتی‌‌ها به 2 برابر تعداد کنونی افزایش یابد.
 

گروه سیاسی: 2 روز پس از خط‌ونشان دونالد ترامپ برای برجام، حسن روحانی از اروپا خواست به آمریکا فشار بیاورد تا به تعهداتش در برجام پایبند بماند.
به گزارش «وطن‌امروز» به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری، حسن روحانی دیروز شنبه در دیدار «زیگفرید براک» رئیس مجلس نمایندگان بلژیک با بیان اینکه ایران خواهان گسترش روابط خود با اتحادیه اروپایی است، گفت: بی‌تردید 2 طرف با اراده مشترک می‌توانند از شرایط موجود به نفع ملت‌های خود نهایت استفاده را به عمل آورند. روحانی خاطرنشان کرد: در دولت یازدهم تلاش کردیم روابط ایران با دنیا هموار شده و مشکلات برطرف شود و در دوره جدید به دنبال آن هستیم تا از  فضای بسیار مناسبی که در دولت قبلی به‌وجود آمده برای بهبود و تأمین منافع ملت‌ خود استفاده کنیم و امیدوارم در این مسیر، کشورهای دوست از جمله بلژیک در ایجاد فضای مناسب برای تقویت مناسبات اقتصادی و فعالیت‌ تجار و بخش خصوصی فعال‌تر عمل کنند. او در ادامه موضوع برجام و لزوم پایبندی طرفین به مفاد این توافق را مورد تأکید قرار داد و گفت:‌ در برجام ایران و 1+5 توانستند در یک مسأله مهم به نام هسته‌ای به توافق برسند و این یکی از موفقیت‌های بزرگ میز مذاکره در یک مسأله پیچیده بود که می‌تواند الگویی برای مسائل پیچیده منطقه‌ای و جهانی باشد. رئیس‌جمهور تصریح کرد: معتقدیم تنها دستگاهی که می‌تواند اعلام کند ایران به تعهدات خود در برجام عمل کرده است،
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و جمهوری اسلامی ایران براساس گزارشات آژانس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، به تعهدات خود در چارچوب برجام پایبند بوده است و انتظار داریم طرف‌های مقابل نیز کاملا به تعهدات خود در چارچوب این توافق پایبند باشند. روحانی با اشاره به تخلفات ایالات متحده درباره برجام، گفت: از اتحادیه اروپایی انتظار داریم که اولا به طور کامل به توافق برجام عمل کرده‌ و ثانیا به آمریکا نسبت به پایبندی‌ به تعهداتش در برجام فشار آورده و به آنها پیام قاطعی داده شود. اظهارات روحانی پس از آن صورت گرفت که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا روز پنجشنبه ضمن تکرار مخالفتش با توافق هسته‌ای ایران و 1+5 گفت: «خواهید دید اکتبر چه خواهم کرد». ترامپ روز پنجشنبه به خبرنگارانی که در جریان سفر به ایالت فلوریدا در هواپیمای ریاست‌جمهوری با او بودند، گفت: بزودی در اکتبر (ماه آینده میلادی) خواهید دید که چکار خواهم کرد. اما این را بگویم که توافق [هسته‌ای با] ایران یکی از بدترین توافق‌‌‌هایی است که تاکنون دیده‌‌ام. رئیس‌جمهوری آمریکا ادعا کرد: توافق ایران یک توافق منصفانه برای این کشور نیست. این قرارداد اصلا و به هیچ عنوان نباید بسته می‌شد. رئیس‌جمهوری آمریکا در پاسخ به این پرسش که آیا دولت وی اقدام شدیدتری علیه ایران انجام خواهد داد، اظهار داشت: آنها اصول بسیار زیادی را نقض کرده‌‌اند و همچنین روح آن توافق را هم نقض کرده‌‌‌اند. در ماه اکتبر خواهید دید چکار خواهم کرد. کاملا روشن خواهد شد. اظهارات ترامپ در راستای نقشه او برای بی‌اعتبار کردن برجام است. رئیس‌جمهور آمریکا مقدماتی فراهم کرده است که بر اساس آن می‌خواهد در گزارش 15 اکتبر /23 مهر که مربوط به وضعیت پایبندی ایران به برجام است، مدعی نقض برجام توسط ایران شود. ترامپ با این کار به دنبال آن است تا شرایط را برای کنگره آمریکا فراهم کند که تحریم‌‌های هسته‌ای معلق شده در برجام را مجددا علیه ایران فعال کند. به اعتقاد کارشناسان، این اقدام رئیس‌جمهور آمریکا به معنای واقعی یعنی خروج از برجام. خط‌ونشان روز پنجشنبه ترامپ برای برجام نیز در راستای آماده‌‌سازی فضای سیاسی و برای این منظور بوده است.  حالا 2 روز پس این خط‌ونشان صریح دونالد ترامپ، حسن روحانی ضمن اینکه تلویحا نسبت به برنامه ترامپ برای بازرسی از مراکز نظامی ایران توسط آژانس مقاومت نشان داده، از اروپا خواسته است به آمریکا فشار بیاورد به تعهداتش در برجام پایبند باشد.
امید روحانی به «آقا اجازه‌ها»!
«امیدواری به اروپا برای مقابله با آمریکا» استراتژی دولت روحانی مقابل خروج آمریکا از برجام است. پیش از این محمدجواد ظریف و علی‌اکبر صالحی تلاش کردند این انگاره را در افکار عمومی جا بیندازند که می‌توان بدون آمریکا و با همراهی اروپا، همچنان برجام را زنده نگه داشت. حالا حسن روحانی نیز امیدوار است اروپا از یک سو
به برجام پایبند باشد و از سوی دیگر به آمریکا برای عدم خروج از برجام فشار بیاورد.  این امیدواری البته چندان واقع‌بینانه به نظر نمی‌رسد. به اعتقاد کارشناسان، مسائل اختلافی آمریکای ترامپ و اروپا به اندازه‌ای است که مسأله برجام در آن ناچیز به حساب می‌‌‌‌‌‌‌‌آید و به همین دلیل هرگونه توافق طرفین بر سر نقاط اختلافی اصلی، می‌تواند موضوع برجام را به عنوان یک مسأله اختلافی، از روی میز بردارد. از سوی دیگر واقعیت مربوط به مناسبات آمریکا و اروپا نیز حاکی از آن است که نمی‌توان به مقاومت اروپا در مقابل آمریکا دل خوش کرد. حسن روحانی که حالا از اروپا درخواست می‌کند به آمریکا فشار بیاورد، 4 سال قبل مدعی بود اروپا در مقابل آمریکا اراده‌ای مستقل ندارد و حتی با تمسخر اروپا را «آقا اجازه» می‌خواند.  روحانی 23 اردیبهشت 92 در دانشگاه صنعتی شریف در راستای توجیه مذاکره هسته‌ای با آمریکا گفت: «درباره مشکل هسته‌ای ایران با ابرقدرت‌ها و مذاکرات سال 82 [در آغار موضوع هسته‌ای] هم عده‌ای تلاش‌های ایران را مذبوحانه می‌خوانند. برخی گفتند مذاکرات با آژانس و اروپا فایده‌ای ندارد و برخی دیگر نیز گفتند که باید فعالیت هسته‌ای خود را تعطیل کنیم و خلاص شویم و عده‌ای خواستار تقابل و جنگ با دنیا بودند اما راه تعادل از طریق مذاکره و همکاری برای ثابت کردن صلح‌آمیز بودن فعالیت هسته‌ای صورت می‌گرفت. از این رو ما برای دور کردن کشور از جنگ و شورای امنیت و برای به دست آوردن فرصت برای تکمیل فناوری هسته‌ای، راه مذاکره با آژانس و اروپا را برگزیدیم ...هرچند بنده معتقدم مذاکره با آمریکا راحت‌تر از مذاکره با اروپاست، چرا که اروپایی‌ها به دنبال «آقا اجازه» از آمریکا هستند ...آمریکایی‌ها کدخدای ده هستند، با کدخدا بستن راحت‌تر است و حالا که رهبر انقلاب در سخنان اول فروردین امسال راه مذاکره را باز گذاشتند، دولت بعد با رعایت خطوط قرمز می‌تواند این رابطه را برقرار کند».

تکرار ادعاهای ترامپ از سوی مشاور امنیت ملی آمریکا
مشاور امنیت ملی آمریکا در مصاحبه با یک رسانه عرب‌زبان، ایران را به نقض توافق هسته‌ای متهم کرد. به گزارش تسنیم، ژنرال «هربرت ریموند مک‌مستر»، مشاور امنیت ملی آمریکا در گفت‌وگو با روزنامه الشرق‌الأوسط تصریح کرد: رئیس‌جمهور آمریکا تصمیم خود درباره مشارکت آمریکا در برجام را مطابق اولویت‌های خود که تضمین امنیت ملی آمریکاست، می‌گیرد. ماموریت دولت ترامپ، ارائه گزینه‌های بسیاری است تا با توجه به تضمین امنیت آمریکایی‌ها، درباره آن تصمیم‌گیری شود. مشاور امنیت ملی آمریکا با طرح این ادعا که ایران توافق هسته‌ای را عملا نقض کرده است، گفت: مثلا یکی از مفاد توافق این است که در صورت نقض توافق از سوی ایران، ما باید به آن اخطار بدهیم و اگر ایران در مدت زمان مشخصی اشتباه خود را اصلاح کرد و پایبندی خود را به توافق نشان داد، دیگر این یک نقض نیست و این یکی از دلایلی است که این توافق را به توافقی خوب برای ایران و توافقی خطرناک برای طرف‌های مقابل تبدیل کرده است. بنابراین اولین گام، اجرای قاطعانه مفاد توافق است. بازرسی‌های مختلفی وجود دارد که می‌توان انجام داد اما انجام نمی‌شود، شیوه‌هایی برای نظارت وجود دارد که به آن رجوع نمی‌شود و همه طرف‌ها باید برای اجرای این توافق با نهایت قاطعیت تلاش کنند. مک‌مستر در بخش دیگری از این گفت‌وگو افزود: ترامپ اعلام کرده است نظام ایران به وظایف خود عمل نمی‌کند و طبیعتا به روح برجام پایبند نیست. وی مدعی شد ایران به‌جای مشارکت در برقراری صلح و امنیت در منطقه که توافق آن را ایجاب می‌کند، از گروه‌های تروریستی برای خشونت و هدف قراردادن غیرنظامیان بی‌گناه در مناطق مختلف خاورمیانه استفاده می‌کند.

حسین قرایی: کمتر کسی است که مثنوی شهادت، با مطلع: «سبکبالان خرامیدند و رفتند/ مرا بیچاره نامیدند و رفتند» را با صدای دلنشین «حاج‌صادق آهنگران» نشنیده باشد یا کمتر کسی است که شاه بیت حماسی «سر نی در نینوا می‌ماند، اگر زینب نبود/ کربلا در کربلا می‌ماند، اگر زینب نبود» را نشنیده باشد. این شعر‌ها از طبع سرشار « قادر طهماسبی» برمی‌‌‌‌‌‌‌‌آید که « فرید» تخلص می‌کند.
پرداختن به مضمون شهادت از منظری بدیع در شعرهایش مثال‌زدنی است. حضور حماسه ناب، عرفان شهودی و تجربی، در غزل‌ها و مثنوی‌هایش جلوه‌گر است. استاد فرید این روزها وارد 65 سالگی شده است. با این شاعر انقلابی که سال‌‌های سال است سخن نگفته، به گفت‌وگو نشستیم. روایت او از کودکی تا امروز را بخوانید.
***
  استاد، اگر اجازه بدهید از اطلاعات شناسنامه‌ای شروع کنیم. متولد چه سالی هستید؟
من متولد 31 هستم لکن در بین هنرمندان، سن از سالی که شروع به کار هنری کردند، حساب می‌شود، یعنی ما این‌طور عادت کرده‌ایم. مدتی که در اوایل عمر به بطالت گذشته است را حساب نمی‌کنیم.
  دقیقاً در چه روز و چه ماهی از سال 1331 متولد شدید؟
9 شهریور.
  پس چند روزی از تولد شما گذشته است. کجا به دنیا آمدید؟
میانه.
  اصالتاً پدر و مادرتان هم میانه‌ای بودند؟
بله! میانه بعد از زنجان است، در حقیقت مدخل آذرستان، آذربایجان است. از آنجا شاید 24 فرسخ به زنجان راه باشد، بین زنجان و تبریز حدودا 24 فرسخ فاصله است. مادرم که اصالتا اهل میانه بود اما اجداد پدرم ظاهرا آنطور که معلوم است، شاید از گرجستان یا داغستان چند نسل پیش به تبریز آمده‌اند. بعد از اینکه در تبریز وبا شیوع پیدا کرده یا قحطی بوده اطراف میانه ساکن شدند. بعد هم پدرم به میانه آمد. در حقیقت زندگی ایشان در میانه بود.
  شغل پدر چه بود؟
پدر، پیمانکار معادن سنگ و راهسازی بود. برای راه‌هایی که از میانه به مراغه و تبریز کشیده شده پیمانکاری می‌کرد.
  مادر به کاری مشغول بود؟
طرف مادر کشاورز بودند؛ نسل در نسل کشاورز بودند.
  در حقیقت پدر و مادر دنبال فضای شعر و شاعری نبودند؟
چرا! پدر انسانی متعارف بود، البته متعادل. مسجد‌برو بود، مسجدش ترک نمی‌شد، نمازش ترکنمی‌شد، در حقیقت انسان مؤمنی بود. پدرم از مسائل سیاسی- اجتماعی هم آگاه بود. بیشتر مسائل را او برایم تعریف کرده است. مثلا من اسم آقا را نشنیده بودم.
  امام(ره) را؟
اسم امام(ره) را نشنیده بودم، از پدر شنیدم که ماجرا چیست. یکسری ماجراهایی شنیدم کنجکاو شدم، در عالم کودکی بودم، بین سال‌‌های 31 تا 42، در دوران کودکی بودم.
  نخستین تصاویری که در ذهن شما قد می‌کشد چه تصاویری است؟ از چند سالگی در ذهن شما ته‌نشین شده است؟
آنچه به صورت یک خاطره مانده باشد بیشتر وضعیت مردم است، مکانی که زندگی می‌کردم وضعیت مردم را می‌دیدم. همه در فقر و فلاکت بودند، این برایم خیلی مسأله بود.
  در کودکی فقر و فلاکت مردم در ذهنتان مانده است؟ تصاویر اول همین است؟
بله! هر جا می‌رفتیم، هر جا می‌دیدیم همه خیلی مقتصدانه زندگی می‌کردند. وقتی می‌رفتم از قصابی گوشت بخرم می‌دیدم خانمی آمده و می‌گوید؛ 100 گرم گوشت بده. 50 گرم گوشت بده، اکثر خانواده‌هایی که ثروتمند بودند، بیش از نیم کیلو گوشت نمی‌گرفتند. برنج همین‌طور، خیلی از مردم توانایی خرید برنج نداشتند.
  در شهر میانه این وضع حاکم بود؟
در میانه بود، مسافرت‌های زیادی هم به این طرف و آن طرف داشتم.
  اوایل را بگوییم، از دوران کودکی و دوران رفتن به مدرسه روایت کنید.
دوران مدرسه که هم شیرین بود و هم سخت. از این نظر که ما شاگرد درسخوانی بودیم، به فهمیدن علاقه داشتیم. یاد دارم خواهری داشتم که مریض شد و مرحوم شد. تقریباً هم سن من بود یا 2 سال از من بزرگ‌تر بود. تا ششم ابتدایی هم‌کلاس بودیم، آن زمان تا ششم ابتدایی دبستان بود. یکسری خاطراتی با معلم‌ها داشتیم، جالب بود کلاس سوم یا چهارم معلمی داشتیم که اسم او آقای فرزانه بود. انشایی درباره‌ دورویی و دوگویی نوشته بودم، موضوع انشا به دورویی مربوط بود. آمدم خواندم او مرا جلوی تخته سیاه نگه داشت و شلاق زد!
  چرا؟
چون خیال می‌کرد انشا را خودم ننوشته‌ام!
  شک کرده بود.
بله! هر چه می‌خواستم تلاش کنم بگویم خودم گفته‌ام قبول نمی‌کرد. قسم و آیه را هم باور نمی‌کرد. آخر گفتم شما بپرسید، من به بچه‌ها کمک می‌کنم تا انشا بنویسند، بچه‌ها گفتند انشای او خوب است. گفت: این قسمت را از کجا نوشتی؟ به یاد دارم یک خطی از یکی از روزنامه‌ها خوانده بودم که: «خدا شما را از دورویی و دوگویی باز می‌دارد و می‌فرماید همواره یک دل و یک زبان باشید».
این جمله. آن زمان یک جمله‌ کامل و پخته‌ای بود، باور نمی‌کرد من این را نوشته باشم.
  درس را تا کجا ادامه دادید؟
بخشی از دبیرستان را در میانه خواندم، یک قسمتی را در بلوچستان ادامه دادم.
  یعنی دیپلم را در میانه گرفتید؟
دیپلم را در بلوچستان گرفتم.
  تا چه سالی در میانه درس خواندید؟ تا چندم دبیرستان؟
تا سوم دبیرستان میانه بودم، بعد هم که کامل کردم و مسائل بعد.
  یعنی سوم دبیرستان میانه بودید بعد به بلوچستان رفتید؟
بله! زاهدان و طرف‌های ایرانشهر.
  چرا به سمت زاهدان و ایرانشهر رفتید؟
به‌خاطر اینکه پدرم در آنجا برای معادن پیمان بسته بود، پیمانکار معادن بود. می‌خواستم کنار پدر باشم. برایش غذا می‌پختم، کمک می‌کردم. با توجه به قرابت‌های پدر و فرزندی که بین ما بود نمی‌خواستم پدرم آنجا تنها باشد، در حقیقت این مسأله مرا به آنجا کشاند. یکی هم اینکه بگردم و مطلع باشم.
  با خانواده به بلوچستان آمدید؟ مادر هم آمد؟
نه مادرم در میانه بودند. من به همراه پدر آنجا بودم، چون پدر تنها بود، با پدر بودم. آنجا ما دیدیم که فقر بیداد می‌کند. ما با خانواده‌های بلوچ ارتباط داشتیم، می‌گفتیم نان بیاورید. دخترهای آنها را می‌دیدم که می‌آیند و می‌روند، بعد از مدتی می‌دیدم این دخترها نیستند، دخترهایی که نزدیک سِن بلوغ بودند. دختری هر روز می‌آمد و می‌گفت چه می‌خواهید؟ پول می‌دادیم که آرد بگیرید و نان بپزید، این‌قدر نان بیاورید. بعد از یکی دو ماه دیدم که این دختر نیست، از مادرش پرسیدم، گریه کرد و گفت: مدتی است پدرش او را فروخته است! من در رمان «تلاوت» به این موضوع اشاره کردم.
  اینکه می‌فرمایید برای دهه‌ 50 است؟ اوایل دهه‌ 50 می‌شود؟
فکر می‌کنم سال 49-48 بود. من تازه در سن بلوغ و 18-17 سالگی بودم، تأثیر عجیبی رویم گذاشت. ساعت‌ها به خاطر همین مسأله گریه کردم که چرا این‌طور است. گفتم: چقدر پول گرفت که فروخت؟ با خودم فکر می‌کردم که هر چه پول دارم جمع کنم بدهم و این دختر را به خانواده‌اش برگردانم. گفت: آنها اسلحه دارند، اگر دنبال آنها بروی می‌‌کشندت. دخترها را جمع می‌کردند با لنج می‌بردند به عرب‌ها می‌فروختند، آن زمان به عربستان صادر می‌کردند. مقتضای فقر است، این واقعا برایم قابل تحمل نبود.
  زندگی و زمانه‌ خیلی از شاعران را وقتی می‌خوانم، رصد می‌کنم و می‌نویسم، می‌بینم یک سری از حرکت‌های اجتماعی- سیاسی که در آن دهه، در آن سال‌ها اتفاق افتاده در شاعر شدن آنها نقش بسیار مهمی داشته است. می‌توانیم بگوییم این حرکت‌ها و فعالیت‌هایی که در حکومت پهلوی ایجاد می‌شد به تعبیری جناب استاد فرید را برای شعر گفتن تحریک کرده است؟
این مطلب را هم بگویم حدود سال 50 بود که من به میانه بازگشتم، آنجا رئیس آموزش‌وپرورش عوض شده بود. رفتم و دیدم که برنامه دارند. در برنامه‌ اینها نفوذ کردیم. یک راهکاری به آنها نشان دادیم، صحبت کردیم، به عنوان شاعر، شعرهایی هم آن زمان داشتم. بعداً من یک شعری برای آذربایجان گفتم؛ «آفرین بر مردم جانباز آذربایجان»
  مثنوی است؟
یک ترکیب‌بند بود. این بود:
«زین دلیران فی‌المثل باشد یکی ستارخان/ آفرین بر مردم جانباز آذربایجان»
شعر بلندی هم بود. اول خیلی استقبال کردند، گفتند خیلی خوب است. وقتی رفته بودند با مسؤولان آن زمان مشورت کرده بودند گفته بودند صلاح نیست.
  شعر منتقدانه بود؟
بله! کاملاً. در حقیقت نفوذ کرده بودیم، با رئیس آموزش‌وپرورش آن زمان درگیر شدم. گفتم: چرا برنامه‌ مرا لغو کردید؟ گفت جایش سخنرانی گذاشته‌ایم. حرف‌های تندی زدم درگیری شد که بچه‌ها مرا فراری دادند، می‌خواستند مرا دستگیر کنند. مجدداً به بلوچستان بازگشتم.
  یعنی در حقیقت اولین شعر همین شعری بود که در میانه گفتید؟ یا نه؟
خاطره‌ نخستین شعری که گفتم یک دوستی داشتیم، کلاس دوم دبیرستان از ما جدا شد و به تهران رفت؛ پدرش از علما بود؛ فوت شد به تهران آمد و در کارخانه‌ای استخدام شد و آنجا شروع به کار کرد. بین ما نامه‌نگاری می‌شد، آن زمان نامه‌نگاری معمولاً رایج بود. نامه‌ای برایم فرستاده بود، در آخر نوشته بود:
«آنچه شیران را کند روبه‌مزاج/ احتیاج است، احتیاج است، احتیاج»
  از «مولوی» است.
آن زمان متوجه نبودم، زیاد با کتاب‌های غیر درسی آشنا نبودم. با شاهنامه و امثالهم آشنا نبودم، با خودم گفتم یعنی خودش این شعر را گفته است؟ جرأت پیدا کردم شعر بگویم.
  گلشن راز را؟
بله! البته شرح لاهیجی را الان مطالعه می‌کنم. شعر خود او بود، بدون شرح.
بشر با تفکر بدین دستگاه/ به نیکی برد پی به ذات‌الله
نخستین شعری که من سرودم این بود:
تفکر به هر ذره از کائنات/ کند معترف هر کسی را به ذات
  یعنی به تأثیر از شیخ محمود شبستری و اندیشه‌ ایشان.
و کتاب دینی‌ای که آن زمان خوب نوشته شده بود، یک قسمتی از کتاب دینی مربوط به خداشناسی بود. دبیری داشتیم، حرف‌های او هم تأثیر داشت. دبیران خوبی داشتیم، با رژیم آن زمان زاویه داشتند، نه خیلی واضح، یک زاویه‌ پنهانی داشتند و ما این را درمی‌یافتیم که چنین چیزی وجود دارد. مسائلی به این شکل وجود داشت. این شعر را آنجا گفتم، گفت: این شعر برای چه کسی است؟ گفتم: برای خود من است، تو برای من یک شعر فرستادی من هم در جواب یک شعر فرستادم، یک شعر گفتم. گفت: شعر که برای من نبود. گفتم: به من یک جسارتی داد، یک اتفاقی افتاد. از آنجا شروع کردم، پراکنده شعر گفتم.
  منظورتان شعر جدی است؟
نه جدی، گاهی وقت‌ها می‌گفتیم برای بچه‌ها می‌خواندیم. گاهی وقت‌ها دبیری باور می‌کرد یا نمی‌کرد، برای من اهمیتی نداشت.
  درس را کجا ادامه دادید؟ به دانشگاه رفتید یا رها کردید؟
یک قسمتی در زاهدان بودم، یک مدتی تهران آمدم. یک مقدار مسائل ما در اینجا پیچیده می‌شود، الان اشاره نکنم. ان‌شاءالله در یک فرصت دیگری توضیح می‌دهم.
  من وارد فضای سال‌های نزدیک انقلاب می‌شوم، در همان سال‌های 55، 56، 57. شما در این فضاها شعر می‌گفتید؟ با این روحیه‌ای که دارید، از قادر طهماسبی آن سال‌ها می‌خواهم بشنوم.
ما به اصفهان آمدیم.
  بعد از سیستان‌وبلوچستان؟
بله! بعد از چند سال که آنجا بودیم به دعوت همین دوست‌مان که گفتم در ذوب‌آهن اصفهان مشغول بود به اصفهان آمدم.
  کدام دوست‌تان؟ اسم او را نمی‌خواهید بگویید؟
سید بزرگواری بود، الان هست، سیدمحمد هاشمی‌نسب. ایشان دعوت کردند ما به اصفهان آمدیم. در محافل ادبی شرکت کردیم، بی‌آنکه شعرهای زیاد ارائه بدهم. مستمع بودم، بیشتر می‌خواستم متوجه شوم آنجا چطور است. آنجا خیلی برایم مغتنم بود، شاعر زیاد داشتیم، شاید 100 تا شاعر.
  چه سالی بود؟ دقیقاً می‌فرمایید؟
سال 54-53. همین‌طور تا سال 57 ادامه داشت، ما در جریان بودیم. آنجا دیدم عده‌ای دارند شعر مبارزاتی می‌گویند، وقتی نزدیک شدم دیدم بعضی توده‌ای هستند. البته جریان روشنفکری آن زمان بود. عده‌ای هم مذهبی بودند، شعر می‌گفتند، بی‌طرف بودند. در حقیقت اطلاعات ما کامل شد. البته ما باز در اصفهان با ساواک درگیر شدیم.
  چرا؟
یک شعری گفته بودم، از انجمن ایران و آمریکا شعرا را دعوت کردند، یکی از دوستانم گفت به آنجا برویم این شعر را آنجا بخوان خوب است، جای این شعر آنجا است. رفتم یک شعری داشتم، این‌طور شروع می‌شد:
نه قوی برکه‌ سردم نه مرغ جنگل دورم
نهنگ عرصه‌ موجم عقاب قله‌ نورم
  حماسی هم هست.
بله! حماسی است؛
در آستان فلک هم نسوده‌ام سر تسلیم/ اگرچه پیش ضعیفان به خاکساری مورم/ گهی به حرمت ماهی پلنگ قله نشینم/ گهی به حرمت عشقی کمال جذبه و شورم/ ز هر طرف نگرانم خمار رطل گرانم/ یکی ز منتظرانم طلایه‌دار ظهورم
در آخر هم ابیاتی که مستقیم بود:
به شهر نور سفر می‌کنم به پای شهامت/ چه غم که لشگر ظلمت گرفته راه عبورم
چند بیت همین‌طور مستقیم زده بودم. آن آمریکایی که مسؤول انجمن ایران و آمریکا بود بعد از خواندن شعر... یک خودکار آورد و به من داد، بعد یک کاغذ داد، گفت این شعری که خواندی را بنویس.
این شعر برای آمریکا ضرر داشت. گفتم: مِستر! من شعر را از حفظ خواندم الان فراموش کرده‌ام، در ذهن ندارم.
  ترسیدید بنویسید؟
نه! ترسی نبود. برای این مسأله که خیلی اتفاق مهمی نبود تا آنجا زیاد درگیر شوم. خارج شدم. ما را تحت نظر گرفتند. یک شعر دیگری گفته بودم، یک مرتبه آمدند ما را به کاخ جوانان دعوت کردند، باز هم بچه‌ها گفتند بیا شعر جدیدت را آنجا بخوان.
  همان سال‌های 54 و 55؟
55 و 56.
  یعنی در همان سال‌ها شمشیر کشیده بودید؟
بله! مبارزه خیلی وقت پیش شروع شده بود. منتها من بین مذهبی‌ها تنها بودم، یعنی شاعر مذهبی زیاد نمی‌شناختم که مبارز هم باشد، فقط آنجا 3- 2 نفر بودند که توده‌ای بودند، آنها ضد رژیم شعر می‌‌گفتند. گاهی وقت‌ها آنها هم درگیری‌هایی داشتند، اما مسائل ما اصلاً جدا بود. این شعری که الان من چند بیت آن را می‌خوانم تازه گفته بودم، خواستند و این شعر را خواندم:
زمان زمان فغان‌های تلخ بیداد است/ مکان مکان دلیران رفته از یاد است/ گل سپیده ز تبخال تیرگی پژمرد/ کجاست چشمه‌ خورشید وقت امداد است/ چه شد ز برج صداقت کبوتری نپرید/ مگر حصار زمان دام‌گاه صیاد است/ هنوز اگر سخنی می‌رود ز آزادی/ همان حدیث مکرر ز سرو آزاد است
به همین صورت تا به آنجا که:
رواست باغ سخن ماند از شکوفه تهی/ که با سموم نفس‌کُش جوانه همزاد است/ بریده رشته‌ الفت ز جان شیرینش/ «فرید» امشب اگر هم‌نوای فرهاد است
بعدا وقتی شعر را تمام کردیم مسؤول کاخ جوانان گفت: باید این شعر را به من بدهی. گفتم: نمی‌دهم! شعری ندارم که بدهم، بیا از دل من دربیاور! من شعری ندارم. گفت: فکر کردی من ترسیدم؟! بده به من! گفتم: چه بیت‌هایی را بنویسم؟ حتماً یادداشت کردی که چه ابیاتی مشکوک است. چند بیتی که به نظرم خیلی انقلابی بود، نوشتم و به او دادم. گفتم: برو هر کاری می‌خواهی بکن! به سیم آخر زده بودم!
  چه سالی بود؟
فکر کنم سال 55 بود.
  ساواک جلو‌‌‌گیری نمی‌کرد؟
از همان شبی که انجمن ایران و آمریکا آن شعر را خواندیم و برای من کف زدند ساواک ما را زیر نظر گرفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، گفتند شعر را دوباره بخوان دوباره خواندم. یک بیت این بود:
دریده  زهره شیر از نگاه صولت تیغم/ چگونه مرده‌پرستان کنند زنده به گورم
این شعر ابیات دیگری هم داشت، آن شب خیلی صدا کرد. مردم زیادی آنجا بودند، انقلابی بودند، گفتند مجدداً این را بخوان. در حقیقت در یک شب دو مرتبه خواندم.
  بعد چه شد؟ یعنی تا سال‌های انقلاب را همین‌طور روایت کنید. آن سال‌ها اصفهان تشریف داشتید؟ یا نه! باز به شهر دیگری رفتید؟
ما یک شب به خانه‌ یکی از دوستان رفتیم، همان شبی که این شعر را به مستر آمریکایی ندادم! در یک اتاق دیگری نشسته بودیم و برای هم شعر می‌خواندیم. گفت این شعر را بخوان. گفتم: امشب را رها کنید، جای این شعر اینجا نیست. من نمی‌دانستم آنها مأمورهای ساواک هستند. اینها سخن‌چینان بودند، مأموران آن دو نفر بودند، خانه حیاط داشت، یک مرتبه دیدم در را یک نفر باز کرد 2 نفر رفتند در اتاق مستقر شدند. گفتم: آنها که بودند؟ گفت: آنها مستأجر هستند، کاری با ما ندارند او آن شب هر کاری کرد آن شعر را نخواندم و خداحافظی کردم.
من یک جایی می‌رفتم ساکی روی دوشم بود، یک مرتبه دیدم 2 نفر جلویم را گرفتند. گفتند: ساکت را بده. آن را بررسی کردند و کارت شناسایی‌ام  را دیدند، آن زمان عکاس بودم، کارت عکاسی داشتم. کارت مرا دیدند، یک مرتبه دیدم طوری شدم. یک نگاهی کرد، یک حسی به من گفت این آشنا است، او را جایی دیده‌ام. گفتم: شما آن شب خانه‌ مهندس آرمین نیامدید؟ گفت: چرا. گفتم: پس شما مأموران امنیتی هستید؟ گفت: چطور؟ گفتم: من آن شب آنجا نشسته بودم، همان هستم. همین که این را گفتم متوجه شدند نباید این کار را می‌کردند، چون باید مرا زیر نظر می‌گرفتند می‌دیدند که به کجا وابسته‌‌ام. از آن شب ما هر جا می‌رفتیم سایه‌ ساواک دنبال ما بود.
تا نزدیک انقلاب که کوچه به کوچه در تعقیب و گریز بودیم، آنجا مسأله‌ انقلاب پیش آمد. تا زمان انقلاب ادامه دادیم.
  زندان که نرفتید؟
نه! چیزهایی بود در حد صحبت‌ها و بازجویی‌های اولیه. نرفتم، هنوز به آنجا نرسیده بود. آنها هنوز دنبال این بودند که ببینند من به کدام شاخه وابسته هستم، به کجا وابسته هستم.
  انقلاب که شد شما 26 ساله بودید، در اصفهان بودید، درست می‌گویم؟
بله!
  یعنی سال‌های اول انقلاب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، بعد هم جنگ تحمیلی صورت گرفت، از آن فضاها بگویید. در اصفهان چه می‌کردید؟ آیا به انجمن ادبی می‌رفتید؟ یا نه! به فعالیت‌های انقلابی ادامه می‌دادید؟ یا هر دو؟
در حقیقت می‌شود گفت به یک صورتی هر دوی اینها بود. شناختی از شعرا داشتم، اینکه کدام شاعر به کجا وابسته است، این برای ما مغتنم بود، بعد از انقلاب برایم مفید بود. اینکه شاعری نتوانست علیه من شمشیر بکشد، چون از آن زمان که مرا می‌شناختند شعری به غیر از شعر مبارزاتی نداشتم. من هم به انجمن سر می‌زدم، می‌دیدم آنجا چه حرکاتی انجام می‌دهند، از این طرف هم در راهپیمایی‌ها بودیم، راهپیمایی‌ها را تنظیم می‌کردیم. مساجد پایگاه شده بود، ما هم بین دوستان بودیم. درحقیقت هر جا خبری بود ما هم بودیم. منظورم این است که با مردم بودیم.
  با شعر چه کردید؟ انجمن‌های اصفهان فعال بودند یا خیر؟ چطور بود؟
انجمن‌ها تقریبا فعال بود. انقلاب شده بود ولی انجمن‌ها همچنان در تصرف طاغوت بود. یا چپی یا راستی بودند، متأسفانه صدای انقلاب از انجمن برنمی‌خاست. یکی دو نفر از پیران هم که آنجا بودند به صورت خیلی ملایم با انقلاب برخورد می‌کردند، یعنی فکر می‌کردند یک جریانی است که فردا پس‌فردا کودتا خواهد شد، تمام خواهد شد و تمام. من شعر مرکب بی‌سوار را بعداً در برابر همین گروه گفتم:
به رهگذار وقاحت نشسته‌ای تا چند/ که ننگ رفته بر این لانه‌زار بر‌گردد؟/ در این بهشت عدالت چه خیره می‌کوشی/ که بر مُراد ستمکار، کار برگردد؟/ ز خون ما و شما آسیا بگردانند/ قسم به خون که اگر روزگار برگردد...
  به نظرم زندگی شما الگویی برای دوستان و شاعران جوان‌تر است برای اینکه این انجمن‌ها در فضای انقلاب تنفس کنند چه کردید؟
متأسفانه انقلاب به جنگ تحمیلی پیوند خورد. یعنی فرصت این را نداشتیم که نفس بکشیم، خود را پیدا کنیم. در حقیقت انقلاب پیروز شد و بعد از یک شادی، جنگ شروع شد. ولی خب جنگ هم در جای خود، انقلاب هم به جای خود برکتی بود. سال 60 شد که یک گرفتاری برایم پیش آمد و یک بلایی نازل شد که از این مسأله بگذریم. من دیدم آن زمان آنقدرها شعر و کارهای ادبی شروع نشده بود، اوایل جنگ و اینها بود، ما روی آن عواطفی که با بچه‌ها و دوستان داشتیم و اینها رفتند و ما ماندیم، رفتیم اسم نویسی کردیم. گفتم می‌خواهم بروم جبهه و روی مین بروم.
  واقعا؟!
می‌گفتم کمتر از الاغ نیستم که روی مین می‌فرستند. می‌روم شهید راه اسلام می‌شوم، راه باز می‌کنم. یعنی ما برای این مسأله خالص شدیم. دنبال منافعی نبودیم که الان دنبال کنیم. ما برای خدا خالص شدیم. رفتیم پرونده تشکیل دادیم، عکس دادیم و آماده شدیم، گفتند منتظر باشید که به طرف جبهه حرکت کنید. به خانه آمدم و یک بلایی نازل شد که در جای خود توضیح می‌دهم. بعد دیگر دو سال خود را نفهمیدم.
  تا 62.
حدوداً 61. از سال 59 تا 61 که من خود را دقیقاً نفهمیدم و عکاسی را کنار گذاشتم و خود را زندانی کردم. یک سری گرفتاری واقعا برایم پیش آمد یک روز همین‌طور بی‌هدف در خیابان راه می‌رفتم یکی از دوستان شاعر گفت: تو کجایی؟ گفتم: همین‌جا هستم. گفت: چرا به انجمن نمی‌آیی؟ گفتم: من شعر ندارم. گفت: بیا، سیاهی لشکر که می‌شوی! گفتم واقعا سیاهی لشکر می‌توانم باشم؟ گفت: بله می‌توانید (خنده). آنجا بیا ولی از انقلاب خبری نیست! همه جا متحول شده است به غیر از انجمن‌های ادبی و آنها هنوز دارند راه خود را می‌روند. گفتم شوخی نکن! گفت بیا ببین. رفتیم انجمن  دیدیم همه جا حرف از انقلاب و جنگ و این چیزها است ولی آن جا نیست. این‌ چه حکایتی است و ما شروع کردیم به کار کردن. بعد کم‌کم یکی- دو جوان پیدا کردیم، بعد چند نفر حامی پیدا کردیم. بعد انجمن آرام آرام راه انقلابی‌‌‌‌اش را پیمود.
  شعر انقلاب اسلامی آنجا ایجاد شد؟
بله! آنجا شعر انقلاب، وارد شد. دوستانی مانند آقای خاسته که در خمینی‌شهر بودند آمدند.
  آقای سعید بیابانکی، که اهل آنجا بود هم می‌آمد؟
آن زمان آقا سعید در سنین نوجوانی بود. بعداً در کانون پرورش بودم که با سعید، نامه نگاری می‌کردیم و برایم شعر می‌فرستاد.
  استاد! این مثنوی معروف «شهادت»: «سبکبالان خرامیدند و رفتند/ مرا بیچاره نامیدند و رفتند/ سواران لحظه‌ای تمکین نکردند/ ترحم بر من مسکین نکردند
برای همان حال و هوای فضای سال‌های دفاع‌مقدس است. درباره این شعر توضیح دهید.
عرض کنم دفاع‌مقدس اینطور بود که یک سری شعرهایی داشتیم مثلا همین «مرکب بی‌سوار» که وقتی برای سرکشی بچه‌ها در جبهه‌ها می‌رفتیم، بچه‌ها می‌خواستند این شعر را بخوانم. آوازه‌ شعر آن زمان پیچیده بود.
«از این مدافعه بی‌فتح بر نمی‌گردیم    
مگر که مرکب ما بی‏سوار برگردد»
  مثنوی شهادت را فراموش نکنید.
نه. بعدها این مثنوی را سرودم شعر خُم سربسته بود که قبل از آن گفته بودم.
«به یازده خُم می‌ گرچه دست ما نرسد / بده پیاله که یک خُم هنوز سربسته است»
  برای چه سالی است؟
این هم حدوداً سال 62 یا 63 است. اول که وارد شدم، یعنی اوایل که وارد انجمن شدم با این شعر وارد شدم:
«هزار سد ضلالت شکسته‌ایم/ کنون‌قوام ما به ظهور تو منتظر بسته است»
  پس این «سبکبالان خرامیدند و رفتند» دقیقاً برای چه سالی می‌شود؟
سبکبالان بعد از قطع نامه بود.
  حاج صادق آهنگران چطور این مثنوی را خواند؟
در اصفهان یک برنامه‌ای ترتیب داده بودند که قرار بود آقای «سیدجلال محمدیان» این را بخواند. همان شب که قرار بود همایش در اصفهان داشته باشیم خبر آمد که امام خمینی از دنیا رفتند. به ما خبر دادند که همه از هم پاشیدند. بچه‌های دانشجو دسته‌های سینه زنی تشکیل دادند و... این‌طور شد. بعد این مسائل گذشت و به تهران آمدم. با چند نفر از بچه‌های اصفهان که در دانشگاه تربیت مدرس در مقطع کارشناسی ارشد درس می‌خواندند.
چند نفر از بچه‌ها برای ادامه‌ تحصیل آنجا آمده بودند؛ بچه‌هایی که در اصفهان با هم بودیم. من در جهاد دانشگاهی دانشگاه اصفهان کلاس‌‌های فوق برنامه داشتم. اما اینجا آمدیم و بچه‌های تربیت مدرس مرا دعوت کردند و گفتند که فقط می‌خواهیم شعر بخوانید.
  کدام شعر؟
همان شعر سبکبالان را تازه آورده بودم و به شهید آوینی داده بودم.
  شعر را به شهید آوینی داده بودید؟
سید در یک حالت خاصی به سر می‌برد. با شهدا بود، در خود فرورفته بود. هنوز دور جدید روایت فتح شروع نشده بود. بچه‌ها گفتند برویم ببینیم چه خبر است. رفتیم سلام کردیم و نشستیم، دیدیم در خود فرورفته است. گفتم سید! من چه کار می‌توانم بکنم؟ از کجا شروع کنم؟ می‌توانم کمک کنم؟
  به دفتر نشریه سوره رفتید او را دیدید؟
بله! به سوره رفتم. گفت بعداً یک شعری به اینجا بدهید.
  شما را می‌شناخت؟
بله! می‌شناخت. با هم بودیم، منتها نمی‌دانست شعر شهادت را سروده‌ام.
  فکر می‌کنم شهید آوینی با این برخورد می‌خواست شما را از سر خود باز کند.
احسنت! یک چنین چیزی. در حقیقت می‌خواست بگوید مزاحم ما نشو.
  بگذار در حال خودم باشم.
بله! رفتم آنجا نشستم و این شعر را خواندم. یکی از بچه‌ها پیاده کرد و به سوره دادم. اتفاقا سوره همان ماه هم شعر را چاپ کرد. بعداً به دانشگاهی برای شعر خوانی دعوت شدم و آقای آهنگران هم دعوت شده بود. بعد از خواندن شعر آمدم پایین دیدم که آقای آهنگران دارد گریه می‌کند. بچه‌ها گفتند می‌دانید از وقتی که شعر را شروع کردید آقای آهنگران دارد گریه می‌کند! گفتم بالاخره یک حالی به او دست داده است. گفت: فرید چرا این شعر را به من نمی‌دهی؟! همین‌طوری خودمانی گفت. گفتم عزیزم تو خواستی و من به تو ندادم؟! گفت: الان می‌خواهم. گفتم فکر می‌کنم سوره، آقا سیدمرتضی این را چاپ کرده باشد. اگر چاپ نکرده بود من می‌دهم. رفته بود و دیده بود که چاپ کرده است. بعداً این شعر را چند جا خوانده بود.
  این صدا پخش شد و شعر «مثنوی شهادت» معروف شد.
یک روز از خانه بیرون آمدم دیدم که همه جا این شعر را گذاشتند. تهران بودم، از شهرک راه آهن که خارج شدم دیدم دارند شعر را می‌خوانند. همه نوار این شعر را گذاشتند. هرجا رفتم، این شعر را شنیدم. گفتم چه شده است امروز این شعر را گذاشتند؟ آن زمان هم هرکسی می‌توانست شعر را برای خود چاپ می‌کرد و می‌فروخت. یک چنین حالتی بود.
  کپی می‌کردند.
کپی می‌کردند و آزاد بود.
  واقعا استاد این شعر هم یک فضای حزنی دارد که دوستان رفتند، من ماندم. «چرا برداشتند این نردبان را/ چرا بستند راه آسمان را!» جا ماندن از قافله‌ شهدا.
همه‌ حزن‌هایی که من از رفتن دوستان داشتم، همه‌ عواطفی که نسبت به انقلاب داشتم در این شعر تجلی پیدا کرد.
  اگر اجازه دهید، چند مورد از شعرهای‌تان را بخوانم و راجع به آن صحبت کنید. این چند شعری که انتخاب می‌کنم جزو شعرهای بسیار معروف شما است و خیلی‌ها شما را با این اشعار می‌شناسند. یکی آن شعر معروف و حماسی:
 «سر نی در نینوا می‌ماند اگر زینب نبود/ کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود»
از این غزل زیبای هفت بیتی بگویید.
تازه از اصفهان به مشهد رفته بودم. چند نفر از دوستان که با خبر شدند به دیدنم آمدند از جمله حاج آقای اکبرزاده، که دیگر از حال او خبر ندارم.
  حاج محمود اکبرزاده، از اکابر و بزرگان شعر خراسان است.
بله! ایشان گفت: فرید برای حضرت زینب سلام‌الله‌علیها شعر داری؟ انگشت روی رگ غیرت ما گذاشت! یک دفعه به خود فرورفتم و سرم را پایین انداختم. گفتم: روسیاه هستم. ما این‌قدر به مسائل انقلاب مشغول شدیم که اصل از یادمان رفته است. شما مرا به خودم آوردی، اما ان‌شاءالله اثری خواهم داشت. به او قولی دادم. بعد ایشان که رفت، بلند شدم به حرم رفتم. وارد حرم شدم و زیارت کردم و پیش آقا ریشی گرو گذاشتم و گفتم آقا، بالاخره ما شیعه هستیم، شما حال مرا می‌دانی که چطور است، شرمنده هستم. اینجا آمدم که زبانم را گشایش دهی. من چیز دیگری نمی‌خواهم. هنوز از حرم خارج نشده بودم این مصراع بر زبانم جاری شد؛ «کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود». این در درونم غوغا کرد. تا به خانه برسم 3-2 بیت را گفتم. از آن طرف هم حاج آقا زم از تهران زنگ زد. می‌خواستم با آن حال پیش ببرم که آن حال مرا قطع کرد. گفت فوراً به تهران بیا. شعر را کامل کردم. البته آن‌طور که دوست داشتم تمام نشد. اما آغاز را خود آنها دادند. این شعر مربوط به خود آن بزرگواران است و در حقیقت خود آنها دادند. به یک بزرگواری رسیدم که گفت فرید می‌دانی همین مصرع چکیده‌ چند کتاب است؟! گفتم نمی‌دانم، به من دادند، حالا این را نگه دارید، انتظار بیشتر از اینها برای ما است.
  شعرهای زیادی از شما سر زبان‌ها افتاده است.
مثلاً شعر حضرت زهرا (س) بود. هر کدام از اینها یک شأن نزولی دارد.
آن شب که دفن کرد علی بی‌صدا تو را/خون گریه کرد چشم خدا در عزا تو را
  در این گزیده‌ اشعاری که با عنوان «ترینه» دارید، چند شعر نیمایی دارید که این نیمایی‌ها با خیلی از افراد زیاده خواه دست و پنجه نرم می‌کند و فضاهایی دارد که هنوز پای انقلاب ایستاده‌اید. مثلاً آن منظومه‌ بلند نیمایی ‌ای عاشقان:
«من به نرخ روز نان که هیچ
 آب هم نمی‌خورم!
 هم چنان که ماه هاشمی تبار من نخورد.
 در کویر کربلا
 در بلوغ تشنگی
 در کنار رودخانه فرات».
از حال و هوای این شعرها بگویید. این شعر‌ها برای سال‌های اخیر شما است دیگر؟
بله! عرض کنم که این شعر زمانی گفته شده است... گاهی اوقات مجبورم یک سری مسائل و اتفاقات و حالی که در درون خود دارم را با خود ببرم. نمی‌شود همه‌ مسائل را اینجا گفت. زمانی که این شعر را گفتم به وضعیت جامعه نگاه می‌کردم. شما باید وضعیت جامعه را می‌دیدید که چطور است.
  مگر چطور بود؟
این شعر آیینه‌ای برای وضعیت جامعه‌ آن زمان است که آقا تازه به رهبری رسیده بودند. یعنی جامعه در حال شدن بود که بعدا تحولی عظیم پیش آمد که قابل مقایسه نیست.
  من این شعر را حدود ده سال پیش برای نخستین‌بار در نشریه‌ سوره‌ آقای وحید جلیلی دیدم.پس با این شرایط آن را دیر منتشر کردید؟
بله! این شعری بود که پرچم بچه‌های عدالت خواه بود. اتفاقاً چند نفر هم دعوت کردند و گفتند این شعر شعار بچه‌های عدالت خواه در دانشگاه است. کاربرد آن در دانشگاه‌ها بود. آغاز آن هم این بود:
 «زاهدی بزرگوار
 هفت خط روزگار!
رند
کهنه کار
جرأت عبور از حوالی‌‌‌‌اش نکرده هیچ
یک نفس
نسیم درد و غم
پهلوانش از خوشی برآمده
گرچه خورده
صد دقیقه پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، قوت هفت پهلوان.
جای سنگ
دیگ بسته بر شکم
عجب ریاضتی!»
  این شعری بود که خیلی روی جامعه تأثیر گذاشت. همان زمان یک عده حتی به شکم خود نگاه نمی‌کردند. آنهایی که سطحی نگاه می‌کردند همین‌طور نگاه می‌کردند که یک دفعه این‌طور نباشد! نگران شده بودند. خیلی‌ها را نگران کرده بود.
بعدا در جامعه عمیق شد.
  یک نکته‌ای در شعرهای اخیر شما هست؛ این است که مدام می‌خواهد بگوید من به ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی وفادار هستم، به راه شهدا وفادار هستم.
من وفادار هستم. دلم به انقلاب پیوند خورده‌ است، وفادارم دیگر! وفاداری پس دیگر چیست؟ چند وقت پیش، چند سال پیش یک صحبتی شده بود که فرید را می‌شود از انقلاب جدا کرد. یعنی بلایی به سر ما وارد شده بود، باران بلایی به سر ما باریده شده بود که فکر می‌کردند این به انقلاب لطمه می‌زند.
  همان سال 88 را می‌فرمایید؟
قبل از آن.
  هشتاد و چند بود؟ فکر می‌کنم 87 بود.
83 یا 84 بود. این حدودها بود و صحبت‌هایی در حوزه هنری شده بود که فرید آدم بی‌مسؤولیتی است! نمی‌دانستند اوضاع از چه قرار است. فکر می‌کردند من مقصر هستم و به سیم آخر زده‌ام و از انقلاب بریده‌ام. ما چنان پیوند خوردیم که جدایی پذیر نیستیم. مگر می‌شود انقلاب  یک چیزی باشد و ما یک چیزی دیگر؟! در حقیقت ما متولد انقلاب هستیم. ما تولد یافته در سایه‌ انقلاب هستیم. نمی‌شود طور دیگری فکر کرد. نمی‌توانم، اصلاً آن چیزی که در درون من است را نمی‌توانم بگویم، ولی این حرفی که شما می‌گویید حرف جالبی نیست. این حرف بدی است که می‌گویید می‌خواهید وفاداری خود را به انقلاب ثابت کنید! اصلا نمی‌شود اینطور صحبت کرد! شاید فرق ما هم با افرادی مانند آقای مخملباف همین باشد. نمی‌دانم را خواندید یا نخواندید، در آخر آدم را ناراحت می‌کند. یعنی چنان سیاه نمایی در آخر آن است شاید در آن زمان، همان‌طور که او می‌گوید باشد که راجع به خانواده‌های شهدا گفته بود، اما اگر دقت کرده باشید ایشان در آنجا کار را از دست رفته تلقی می‌کند.
  ناامید است.
بله! یعنی انقلاب یک چیز دیگری است و ما دوباره داریم انتقاد می‌کنیم. یعنی زمان شاه است و ما داریم از شاه انتقاد می‌کنیم. تمام این دردها را عنوان کردن، سیاهی‌ها را بالا آوردن درست نیست. ما باید از درمان‌‌ها هم صحبت کنیم که چه شده است؟ دارد چه می‌شود؟ خود ما صاحب انقلاب هستیم، ما باید در صحنه باشیم. باید در جای خود صبر کرد، در جای خود باید فریاد زد، ولی باید هوشیار بود که کجا باید فریاد بکشید، کجا باید سکوت کنید. در این سال‌ها جاهایی بوده است که من سکوت کردم هر چند پر از فریاد بودم، اما به مصلحت سکوت کردم.
  یکی از جاهایی که فریاد زدید، سال 88 بود که در دیدار با رهبری شعرخوانی توفانی‌ای داشتید.
آنجا لازم بود. اتفاقا اگر در پیشگاه رهبری فریاد نمی‌کشیدم آن تأثیر را نداشت.  من تا صبح آن روز برنامه نداشتم که به بیت رهبری بیایم. حالم خراب بود و مریض بودم. واقعاً صبح آن‌ روز خوابی دیدم که مرا برانگیخت و همه چیز دست به دست هم داد که باید آنجا باشم. بلند شدم شعر را تنظیم کردم و به بیت رهبری رفتم و خواندم. در حقیقت آن فریاد از زبان مردم بود، فریاد انقلاب بود، فریاد من که نبود. از زبان من گفته شد. بعد از این جریان آقای صادقی رشاد را دیدم که گفت می‌دانید این شعر شما  چه کار کرد؟ تکلیف را برای عده‌ای روشن کرد. یعنی عده‌ای این وسط مانده بودند و نمی‌دانستند که این طرفی یا آن طرفی هستند. تکلیف را روشن کرد.
  چقدر دوست دارید در بزنگاه‌‌های انقلاب این‌قدر صریح صحبت کنید و انقلابی باشید؟
من چیزی برای پنهان کردن ندارم.
  بالاخره یکسری افراد این مواضع شما را دوست ندارند. شاید یک سری از دوستان شما باشند. سر موضوع انقلاب با کسی شوخی ندارید؟!
نه! وقتی پای انقلاب در میان باشد ما با هیچ کسی هیچ شوخی‌ای نداریم. برای چه شوخی داشته باشیم؟ زمانی که در دانشگاه بودیم بعضی از بچه‌ها در جایی می‌رفتند پنهان نماز می‌خواندند و ما آشکارا نماز می‌خواندیم. می‌گفتند مثلاً دیگران می‌‌گویند امل است. می‌دانید دیگر، بالاخره این مسائل بود. گفتم اگر امل بودن به نماز خواندن است، من امل هستم. سر نماز خواندن با کسی شوخی ندارم. من خداپرست هستم، من خدا را به یگانگی قبول دارم و یک مسلمان اهل تشیع هستم. من به این افتخار می‌کنم. شما چه می‌گویید!
  استاد خیلی اوقات که خدمت شما می‌رسم بیشتر یاد شهدا می‌‌کنید. بیشتر دلداده‌ شهدا هستید و  در این فضاها هستید. این روزها با شهدا ارتباط می‌گیرید؟ ارتباطتان با آنها چگونه است؟ دل‌تان برای آنها تنگ می‌شود؟
حتماً. این مسائل در گذشته هم بود. زمانی که من با پدر شهید خرمیان ارتباط داشتم؛ من خدمت ایشان بودم. وقتی در یک مسأله‌ای که در می‌ماندم و می‌خواستم تصمیم بگیرم و نمی‌دانستم کدام طرف باید بروم، شب به خواب مادرش می‌آمد. حالا به غیر از اینکه به خواب من می‌آمد، ولی به طور منظم به خواب مادر خود می‌آمد و می‌گفت به فرید بگویید که این راه را نرود، آن راه را برود.
  واقعاً گوش می‌کردید؟
بله! برای من حجت بود. چون خانواده آنها از مسأله‌ من خبر نداشتند و به واسطه‌ شهید خود باخبر می‌شدند. البته باخبر هم نمی‌شدند، فقط به من پیغام را می‌رساندند! چطور آدم نمی‌تواند بپذیرد؟ مطلب بالاتر از این حرف‌هاست. همین شعر شهادت امداد شهدا بود، اگرنه یعنی این شعر را من گفتم؟! من باور نمی‌کنم که این شعر را خودم گفته باشم. یعنی نه این قدرت را داشتم، نه این شور، نه این اشتیاق را. چون موقع شروع این شعر من این حال را نداشتم، مرا آن طرف بردند و پرواز دادند.
  این روزها را چگونه سپری می‌کنید؟ شعر می‌گویید؟
این روزها شعر هم می‌گوییم. یک سری مسائل است که فعلاً نمی‌توانم راجع به آنها صحبت کنم. به آخر کار می‌اندیشم. دارم یکسری مسائل را در جامعه رصد می‌کنم. این چیزی که می‌فهمم را فعلاً دارم ضبط می‌کنم تا ببینم اگر به یک نقطه‌ای رسید که باید شعری گفته شود و فریادی کشیده شود آنجا آماده باشم. اگر به فریاد برسد.
  از مسؤولان فرهنگی اخیراً کسی به شما سر می‌زند؛ چه مسؤولان حوزه‌ هنری یا مسؤولان وزارت فرهنگ و ارشاد؟ یک اشاره‌ای کنید.
عرض کنم که در زمان دولت نهم و دهم مسؤولان ارشاد می‌آمدند. اول آقای صفار هرندی بزرگوار به دیدار ما آمد. نخستین دیداری بود که با هم داشتیم و یک شب خوبی داشتیم. اتفاقا مثنوی شهادت را که ضبط کردم، یعنی این به صورت نوار است، در دستم بود، بعداً زنگ زدند که آقای صفار هرندی می‌خواهد بیاید، من این شعر را می‌خواستم یک بار دیگر گوش دهم که تجدید خاطره شود. دیدم آقای هرندی گفت چه گوش می‌دادید؟ گفتم شعر بود. گفت بگذارید ما هم گوش دهیم. سه یا چهار بیت که خوانده شد اشک ایشان سرازیر شد و بغضش ترکید. یک حال خوبی بین ما گذشت. ما انگیزه پیدا کردیم. البته انگیزه‌های ما از جای دیگر است، ولی این هم بالاخره بی‌تأثیر نیست. این توجهات بی‌تأثیر نیست. بعداً افرادی که بودند آقای حسینی بود و سایرین که با هم ارتباطی داشتیم. در دوره آقای روحانی اولین کسی که آمد آقای جنتی بود که متأسفانه اصلاً ما با درگیری مواجه شدیم. ایشان فهمیده و نفهمیده به ما بی‌‌احترامی کرد.
  به عنوان حسن ختام یکی از شعرهای خود را که تا به حال نخوانده‌اید، بخوانید.
نخواهد رفت با دنیاپرستان/ به یک جو، آب ما زیباپرستان.

گزارشی از دیدار صمیمانه با تنهایی‌های فرید
احساس می‌کنم هیچ کاری نکرده‌ام و نگرانم

سعید ناصری: از نسل جدید و عادت کرده به تلگرام و  اینستاگرام و فیسبوک، البته به اندازه هم‌نسلی‌های کسی که جوانی‌اش را در راه شعر انقلاب و دفاع از آرمان محرومان و مقابله ابوذرگونه با ستمگران و مال‌اندوزان گذاشته است، توقع نیست که قادر طهماسبی [‌متخلص و معروف به «فرید»] را یادشان باشد. روزگار فراموشکار است؛ بویژه اگر برای کسی گرفتاری پیش بیاید. خود فرید دردمندانه و بزرگوارانه می‌گوید: «یک زمانی فرصت نبود سرمان را بخارانیم. روزگار همین است. توقعی ندارم. دوستان هر کدام گرفتاری‌های خودشان را دارند».
عصر چهارشنبه‌ای به همراه دوستان راهی آپارتمان کوچک فرید در حوالی خیابان انقلاب شدیم. قرایی به او می‌گوید: «رفقا خیلی وقت‌ها دوست دارند شما را ببینند اما نگرانی از این موضوع که نکند خلوت شما را به هم بزنند، باعث می‌شود آنها را همراه نیاورم». فرید کنار سماورش می‌نشیند و برای ما صحبت می‌کند و ما متأثر از وضعیت تنهایی او هستیم. البته متأثرتر شدیم وقتی در پایان دیدار و هنگام بدرقه ما اشاره کرد که بسیاری از حرف‌ها بین خودمان بماند و آنها را بازگو نکنیم.
دردآور است که شاعر بخشی از بهترین و ماندگارترین شعرهای انقلاب و دفاع‌مقدس باشی و الان همسایه‌ها هم تو را نشناسند! فرید چند سالی است کم‌بینایی‌اش تشدید شده و الان تقریبا نمی‌بیند. زمان وزارت صفار هرندی،  به اصرار وزیر و این بهانه که دوستان و علاقه‌مندان شما می‌خواهند شما را ببینند و دسترسی خانی‌آباد هم دور است، آپارتمانی کوچک و جمع و جور را در یکی از خیابان‌های حوالی میدان انقلاب به او می‌دهند. البته او گله‌مند است که بعد از دوره صفار و در دولت جدید احضاریه‌ای آمده بود و گفته بودند باید تخلیه کند و کسی برای تمدید قرارداد اجاره نیامده بود. همین باعث می‌شود دل نازک و طبع ظریف فرید بشکند و خود مستقلا‌ منزلی را رهن و اجاره کند. الان هم در آپارتمان کوچکی ساکن است که از طرف  حوزه هنری موقتا‌ در اختیار اوست.
قادر طهماسبی متخلص به «فرید» یکی از شاعرانی است که جوانی‌اش مصادف با حوادث انقلاب و دفاع‌مقدس بود. بعد از انقلاب و در دوران جنگ او را با شعر دفاع‌مقدس می‌شناختند. فرید در میانه به دنیا آمد اما اصفهان، تبریز، شیراز، مشهد و تهران شهرهای دیگری بودند که فرید طبع خود را در آن شهرها هم آزموده است و شعر گفته است و در محافل شعری و ادبی آنها حضور فعال داشته است. خودش می‌گوید: «ما سال ۶۰ و ۶۱ شروع کردیم و ولوله انداختیم در انجمن‌هایی که ‌آن زمان راکد بودند و کسی نبود. بچه‌‌‌‌‌‌‌های تازه‌نفسی به میدان آمدند. محافل ماهانه داشتیم و با تمام دانشجویان ارتباط داشتیم. اصفهان همه جا حضور داشتیم. در کانون‌ها، در دانشگاه‌ها، در آموزش‌وپرورش و در همه مراسمی که برای شهدا برگزار می‌شد، حضور داشتیم. شب‌ها هم در گلزار شهدای اصفهان به همراه پدران شهدا بیتوته می‌کردیم. شب‌های عجیبی بود. قابل وصف نیست. شب و روز از هم جدا نبود و ما شهدا را درک می‌کردیم».
«عشق بی‌غروب»، «به رنگ خون»، «پری ستاره‌ها»، «پری‌شدگان»، «ترینه‌ها»، «پری بهانه‌ها» از جمله آثار مکتوب فرید هستند و علاوه بر آن آثار، بسیاری از اشعار ماندگار روزگار ما، مانند «مثنوی شهادت»ی که صادق آهنگران آن را با مطلع «سبک‌باران خرامیدند و رفتند/ مرا بیچاره نامیدند و رفتند» می‌خواند و همچنین شعر «کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود»، سروده قادر طهماسبی هستند.
به گفته فرید او در هر عصری با یک شعر به میدان آمده است. بعضی از اشعار او در زمان جنگ را هنوز می‌توانید روی قبور معطر شهدا در گلزار شهدای اصفهان ببینید. همچنان که اشعار اعتراضی او مناسب این روزهای فساد اقتصادی و ناکارآمدی اقتصاد هستند. اما او هنوز باور دارد هیچ کاری نکرده است و می‌گوید: «احساس می‌کنم هیچ کاری نکرد‌ه‌ام و نگرانم. نه از باب تعارف که حقیقتاً‌ نگران هستم. باید انگیزه لازم را پیدا کنم ولی افسوس! تنهایی و مریضی و گرفتاری دستم را تا حدودی بسته است».
بارزترین جلوه در آثار متأخر فرید، روحیه ضداشرافی و ضدیت با زراندوزی و ستم به مردم است. همچنانکه «مصطفی محدثی‌خراسانی» درباره او و شعرش می‌گوید: «از ویژگی‌های خاص فرید این است که روشن و واضح هشدار می‌دهد و در مواردی که به حرف‌هایی، عمل نشده و اتفاقاتی افتاده است. وی پیشگام است و توانسته پیشرو حرکت کند». «رضا اسماعیلی» نیز درباره او معتقد است: «طهماسبی در شعر انقلاب در جبهه مردم است و شعرهای وی اعتراضی و ابوذرگونه است. هرجا انحراف می‌بیند با پرخاش و با لهجه‌ مطالبه‌گرانه اعتراض می‌کند که چرا حق مردم تضییع می‌شود. در حوزه شعر دفاع‌مقدس هم اهل تذکر و یادآوری است و با حسرتی از دل برآمده به روح تلنگر می‌زند که نباید 8 فصل عشق را فراموش کنیم». وی در اثر ماندگار «آی مردم» می‌گوید: «چهره را از خشم، گندم‌گون کنید/ ترس را از شهر دل بیرون کنید/ تا به کی از فقر، مردم جان دهند/ زرپرستان سکه روی هم نهند؟» و از مردم می‌خواهد ساکت نباشند و‌‌‌‌‌: «عزم را بر غیرت سوزان نهید/ داغ بر دست زراندوزان نهید»
او در مجموعه شعر دیگری در ابیاتی با مضمون اعتراضی و ضداشرافی می‌گوید: «امیدم پشت آن دروازه مانده است/ به کوچ سرخ داغم تازه مانده است/ نخواهد رفت با دنیاپرستان/ به یک جو، آب ما زیباپرستان».
فرید در پاسخ به این سوال که این روزها چه می‌کند و آیا کار جدیدی هم دارد یا نه، می‌گوید: «باید برای کار کردن داغ شد و من هنوز داغ نشده‌ام. البته اینجا به همراه یک بنده‌خدایی که دانشجوی دکترای ادبیات است جلسات کتاب‌خوانی مرتب داریم و همه جور  کتابی هم می‌خوانیم. درباره کار جدید هم، پراکنده کار می‌کنم. هم روی داستان و هم روی شعر و البته شعر را نمی‌توانم به حافظه بسپارم. قبلاً با یک وُیس رکوردر که خراب هم شده است شعرها را ضبط می‌کردم». او البته پیشنهاد ما را برای تعمیر یا تعویض وُیس رکوردش نمی‌پذیرد. فرید در شبکه‌های اجتماعی شبیه تلگرام و اینستاگرام هم فعال بوده است اما امروز کسی را ندارد که مطالبش را به‌روز نگه دارد. هرچند هنوز اصالت را به کتاب و نوشته‌های مکتوب می‌دهد و معتقد است خواندن کتاب صفای دیگری دارد.
او علاوه بر شعر، رمانی به نام «تلاوت» نوشته و در هر فصل از آن، به بیان بخشی از دغدغه‌ها و درونیات خود پرداخته است. در تشبیهی زیبا، نوشتن را شبیه راه رفتن و شعر گفتن را شبیه مستانه راه رفتن می‌داند. توصیه خود او درباره این کتاب، خواندن فصل سیزدهم آن است که به اعتقاد وی از بقیه بخش‌ها تندتر است و اصل کار هم همین است. وی در آن با عنوان «مرثیه‌ای برای منتظران» به حوادث و ماجراهای فتنه سال ۸۸ پرداخته است.

گروه اقتصادی: پیام یک خطی تهیه‌کننده برنامه تلویزیونی پایش در یکی از شبکه‌های اجتماعی مبنی بر محدودیت بسیار زیاد برای مطرح کردن مشکلات نظام بانکی و سپرده‌گذاران موسسات اعتباری حرف دل بسیاری از رسانه‌ها بود.
به گزارش «وطن‌امروز»، سپرده‌گذاران موسسات اعتباری مجاز و غیرمجاز که با سیاست‌های بانک مرکزی با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند، هنوز بعد از ماه‌ها و سال‌ها سرگردان هستند و با رسانه‌ها درددل می‌کنند. سپرده‌گذاران کاسپین همچنان تومار امضا می‌کنند و از نمایندگان مجلس گرفته تا روحانی درخواست کمک دارند اما روند ساماندهی و رفع مشکلات آنها به کندی انجام می‌شود. طبق گفته سیف، دیگر موسسه یا تعاونی تعیین‌تکلیف نشده در کشور وجود ندارد اما نکته اساسی همین‌جاست که تکلیف سپرده‌گذاران روشن است: فعلا از پول خبری نیست!
طبق اعلام مسؤولان، سپرده‌گذاران موسسه کاسپین تا سقف 100 میلیون تومان می‌توانند به شعب کاسپین مراجعه و پول خود را دریافت کنند اما وقتی سپرده‌گذاران به شعب مراجعه می‌کنند فقط دفترچه آنها تغییر می‌کند و علی‌الحساب 10 درصد از سپرده اصلی آنها هم کم می‌شود، از سود هم فعلا خبری نیست! یا سپرده‌گذاران تعاونی‌های وحدت و البرز ایرانیان نمی‌دانند پرداخت وجوه آنها از چه موقع آغاز خواهد شد، فقط می‌دانند موسسه اعتباری ملل و بانک تجارت مسؤول مدیریت دارایی‌های آنهاست. روز گذشته بانک آینده اعلام کرد سپرده‌گذاران تعاونی افضل‌توس که تا سقف 3 میلیون تومان پول دارند می‌توانند مهرماه پول خود را دریافت کنند اما سپرده‌گذاران بالای 3 میلیون تومان و مثلا 100 میلیونی سرنوشت نامعلومی دارند و نمی‌دانند پول خود را چه زمانی دریافت می‌کنند. بدین ترتیب چند میلیون نفر درگیر ساماندهی بانک مرکزی هستند و سرنوشت نامعلومی دارند، بانک مرکزی هم همواره سپرده‌گذاران را به صبر دعوت می‌کند.
قطعا موضوع ساماندهی موسسات و تعاونی‌های غیرمجاز یک مساله ضروری بوده و هیچ کس نمی‌تواند با آن مخالفت کند اما منتقدان می‌گویند روش دولت اشتباه بوده و باید مسؤولان دولتی اشتباهات خود را بپذیرند و به سرعت آن را اصلاح کنند تا تبعات غیراقتصادی آن دامنگیر نشود.
مثلا رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس از اشتباه محرز بانک مرکزی در دادن مجوز به موسسه اعتباری کاسپین قبل از پایان ادغام تعاونی‌های زیرمجموعه و به اشتباه انداختن سپرده‌گذاران سخن می‌گوید و اعتقاد دارد مردم نباید تاوان این کار را بدهند. با تلاش‌های پورابراهیمی بود که تخلفات بانک مرکزی مشمول ماده 236 مجلس شد و طبق این تصمیم پرونده بانک مرکزی برای نخستین بار در تاریخ مجلس به قوه قضائیه ارجاع شد. اعضای کمیسیون اقتصادی نه‌تنها منتقد عملکرد دولت هستند بلکه از دست آن عصبانی هم هستند به طوری که در جلسه اخیر با وزیر اقتصاد به مسؤولان اولتیماتوم دادند مشکلات سپرده‌گذاران را هر چه سریع‌تر حل کنند. این جلسه که با حضور وزیر اقتصاد، معاونان بانک مرکزی و نمایندگان مجلس برگزار شد رسانه‌ای نشده و «وطن‌امروز» برای نخستین بار جزئیات آن را منتشر می‌کند.
جزئیات جلسه وزیر اقتصاد و نمایندگان درباره مؤسسات مالی
عضو کمیسیون کشاورزی و طراح سوال از رئیس‌جمهور در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» با اشاره به  مشکلات عدیده سپرده‌گذاران موسسه مجاز کاسپین و تعاونی منحله وحدت، گفت: سپرده‌گذاران به مجوز بانک مرکزی اعتماد کرده‌اند و ادامه مشکلات آنها موجب خواهد شد اعتماد عمومی نسبت به بانک‌ها از بین برود. بانک مرکزی باید مسؤولیت اشتباهات خود را بپذیرد و مانع گسترش تبعات آن شود. وی با اشاره به جلسه هفته گذشته با وزیر اقتصاد، گفت: نمایندگان مجلس در جلسه مشترک با مسؤولان بانک مرکزی و وزیر اقتصاد خواهان رفع مشکلات کاسپینی‌ها و سایر تعاونی‌ها بودند. حتی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس که از عملکرد مسؤولان دولتی عصبانی بود اعلام کرد آن همت و جدیتی که از مسؤولان انتظار داریم دیده نمی‌شود و در این زمینه کوتاهی می‌کنند. در این باره حتی خود رئیس‌جمهور باید دخالت کند، چرا که میلیون‌ها نفر دچار مشکل شده‌اند و ابعاد این مساله گسترده است و فقط اقتصادی نیست. علی وقف‌چی با تاکید بر اینکه ابهامات موجود در پرونده کاسپین و سایر موسسات مانند آرمان برطرف نشده، گفت: نمایندگان مجلس خواهان ارائه گزارش عملکرد مسؤولان بانک مرکزی هر 2 هفته یک بار شدند و مسؤولان در این جلسه وعده پیگیری و جدیت بیشتری دادند. بدین ترتیب باید بانک مرکزی هر 2 هفته یک بار اقداماتی که در این باره انجام داده را اعلام کند و چنین نشستی هر ماه 2 بار باید برگزار شود. در این جلسه غیر از کرباسیان، معاونان رئیس‌کل بانک مرکزی نیز حضور داشتند اما نمایندگان خواهان حضور سیف در جلسات بعدی شدند. وی با اشاره به جزئیات جلسه گفت: کرباسیان، وزیر اقتصاد وعده داد در تمام جلسات حضور داشته باشد، البته وی گفت من نمی‌توانم به تنهایی کاری انجام دهم و همه دستگاه‌ها باید همکاری کنند. همچنین قرار شد در جلسات پیگیری نمایندگان سپرده‌گذاران نیز حضور داشته باشند تا روند رسیدگی به این پرونده تسریع یابد. عضو کمیسیون کشاورزی مجلس افزود: همچنین در این جلسه درباره پرداخت وجوه سپرده‌گذاران کاسپین تا سقف 200 میلیون تومان بحث شد و با توجه به اموال مکشوفه قرار شد با هماهنگی قوه قضائیه این موضوع پیگیری شود. وی گفت: طبق اعلام مسؤولان، تعاونی‌های زیرمجموعه کاسپین 1400 میلیارد تومان  تسهیلات پرداخت کرده‌اند که به بازپس‌گیری آن می‌تواند روی پرداخت وجوه سپرده‌گذاران موثر باشد. وقف‌چی در پایان گفت: موضوع سوال از روحانی درباره وضعیت بد سپرده‌گذاران موسسات مالی همچنان مطرح است و روحانی باید پاسخگوی عملکرد زیرمجموعه‌های خود باشد. اگر چنین مشکلی رفع نشود اعتماد از نظام بانکی از بین می‌رود و این ضربه بدی به بانک‌ها و موسسات اعتباری وارد می‌کند. باید اعتبار و اعتماد عمومی به بانک‌ها وجود داشته باشد تا سپرده‌گذاری‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و حمایت از تولید برقرار شود؛ ادامه روند کنونی به نفع دولت و کشور نیست. بانک مرکزی، دولت و حتی شخص رئیس‌جمهور باید با جدیت بیشتری به این موضوع بپردازند. 

شورایی‌ها طرح کاهش اختیارات شهرداری تهران را مطرح کردند و می‌خواهند بر عملکرد مالی نجفی شهردار تازه‌کار تهران نظارت کنند. پس از انتصابات پرحاشیه نجفی شورایی‌ها می‌خواهند اینگونه شهردار را کنترل کنند.
خبرگزاری فارس در این‌باره نوشت: طرح کاهش اختیارات شهردار تهران توسط برخی اعضای شورای شهر تهران مطرح شد. شورایی‌ها معتقدند باید برخی اختیارات شهردار گرفته شود تا آنها بتوانند نظارت کافی بر عملکرد مالی داشته باشند. افشین حبیب‌زاده، رئیس کمیته عمران شورای پنجم شهر تهران درباره کاهش اختیارات شهردار توسط شورای شهر گفت: معتقدیم برخی اختیارات شهردار تهران توسط شورای شهر باید لغو شود. وی با اشاره به موضوع بازنگری در اختیارات شهردار تهران که توسط شورای شهر صورت می‌گیرد، اظهار داشت: آنجایی که اختیارات شهردار طبق تکلیف قانونی مشخص شده مثل بهره‌برداری‌ها از املاک و واگذاری آن به افراد باید دوباره بررسی شود. این عضو شورای شهر تهران ادامه داد: پیشنهاد ما لغو تفویض اختیارات شهردار تهران توسط شورای شهر است. علاوه بر این مهلتی مشخص می‌شود تا شهرداری مواردی که علاقه‌مند به تفویض اختیار است را اعلام کند و آن موارد دوباره در شورا مورد بررسی قرار گیرد. براساس این گزارش، شورایی‌ها به دنبال این هستند که  «اختیارات قانونی شهرداری تهران در رابطه با معاملات را که بسیار بالاست» کاهش و قدرت شهردار و معاونانش را کاهش دهند. شورایی‌ها می‌خواهند عملکرد مالی شهرداری را کنترل کنند، شاید به نظرشان «عملکرد مالی این افراد شفاف نیست». براساس این طرح، «معاملات شهرداری باید به شورای شهر بیایند» و در این‌باره 21 نفر عضو شورا  نظر دهند. براساس این گزارش، به نظر می‌رسد شورا پنجمی‌ها بعد از اینکه نتوانستند بحث میثاقنامه نجفی را اجرایی کنند و همچنین نتوانستند در انتخاب معاونان نقش داشته باشند (چرا که می‌گفتند ما به شهردار با کابینه‌‌‌‌اش رای می‌دهیم که این هم نشد) این‌بار می‌خواهند با کاهش اختیارات شهردار زمام شهرداری را دردست بگیرند.
 

باربد بهراد: این برای نخستین بار در طول تاریخ لیگ برتر است که استقلال با 4 باخت در 6 بازی کارش را به هفته هفتم رسانده است. شروعی به غایت ضعیف و صد البته عجیب و تعجب‌آورتر اینکه چرا منصوریان پس از باخت در بوشهر استعفا نکرد؟ پشت‌پرده حمایت مدیران بالادستی از کادر فنی چیست؟ چرا پیش از این مربی‌ای در سطح علی دایی با نتایج مشابه مجبور به ترک پرسپولیس شد اما در اینجا مدیریت برای بیرون کردن منصوریان این همه تعلل می‌کند؟ پس از شکست مقابل پدیده در تهران، منصوریان متوجه شد دیگر فرصتی برای بازگشت نیست و خودش را آماده استعفا کرده بود اما ناگهان یک نفر از پشت تلفن به او خبر داد
هیات مدیره از تو حمایت می‌کند و تنها تلاش کن در 2 بازی پیش رو بازنده نباشی. با این وجود او باز هم باخت ولی این بار خیالش از جای دیگر جمع بود که سراغ استعفا نرفت. اینک برای بسیاری از اهالی فوتبال و هواداران استقلال این سوال به وجود آمده که چه کسی پشت منصوریان است که او در وضعیتی به مراتب بدتر از مرحوم حجازی (لیگ هفتم) و علی دایی (لیگ چهاردهم) قرار دارد اما برخلاف آن دو، اراده‌ای برای برکناری‌اش وجود ندارد. هواداران استقلال چه خوش خیالند که همه چیز را از روزنه فنی می‌بینند، برخلاف این جماعت ساده دل، کادر فنی  آبی‌ها، پیش  از این، زرنگ بودند و می‌دانستند به وقتش باید خود را تمام قد در بعضی از «میتینگ‌ها» نشان دهند. بروند جاهایی خاص و ارتباطات غیرفوتبالی بگیرند تا هنگامه «خلق فاجعه» باز هم از آن «بالا» یکی باشد که «هوای شان» را داشته باشد.
چرا وزیر اینستاگرامش را از حالت عمومی خارج کرد؟
وقتی رضا افتخاری، مدیرعامل منتصب وزارت ورزش پس از شکست مقابل پارس جنوبی، تلویحا از منصوریان حمایت کرد، هواداران استقلال چاره‌ای ندیدند جز پناه بردن به صفحه رسمی مسعود سلطانی‌فر در اینستاگرام. پس از پایان بازی هزاران هوادار به صفحه وزیر ورزش رفتند و از او خواستند بیشتر از این از مهره‌های سیاسی نزدیک به خود، حمایت نکند. برای هوادار قابل قبول نیست یک مربی صرفا به خاطر نزدیکی به فلان جریان سیاسی بدترین شروع تاریخ یک باشگاه را در 2 سال متوالی به نام خودش سند بزند اما باز هیچ اراده‌ای مبنی بر، برکناری‌اش وجود نداشته باشد. شاید پیش‌تر از این وزیر واقعا صدای هواداران استقلال را نمی‌شنید اما از شامگاه جمعه تا روز گذشته به خاطر حجم اعتراضات، سلطانی‌فر مجبور شد صفحه خود را از حالت عمومی به شکل خصوصی در بیاورد. این هم یک روش از سوی مدیران ما که شعارشان این است که آماده شنیدن حرف مردم هستند البته به صورت خصوصی!
دلخوش به کدام آینده؟
رفتارهای منصوریان در 2 فصل گذشته با تکیه بر تحریک احساس هواداران بر مبنای اظهارات غیرعلمی بوده است. سرمربی‌ای که از تیم آشفته و ضعیف خود در فصل جاری به عنوان یکی از قدرت‌های آسیا طی 8 تا 9 سال آینده خبر می‌دهد. تیمی که برخلاف فصل گذشته نه سرشار از شور جوانی است و نه هارمونی مناسبی برای بقا تا سال 1402 دارد. تیمی که با جذب و نگهداشت بازیکنان مسنی همچون جباروف، جباری، منتظری و حیدری بخوبی نشان داده است حتی قصد ندارد سیاست تغییر کرده و مؤثر منصوریان در نیم‌فصل گذشته لیگ برتر فوتبال ایران را دنبال کند. شاید یکی از تنها دلایلی که باعث شد هواداران استقلال در فصل گذشته براحتی از کنار نتایج نه چندان
در خور سرمربی آبی‌پوشان بگذرند جوانگرایی در تیم محبوب‌شان بود. اختلاف امتیاز استقلال با پرسپولیس در فصل گذشته مساله‌ای است که براحتی نمی‌توان از کنار آن گذشت اما در نهایت آنچه استقلالی‌ها را امیدوار کرد این بود که حداقل موجی از جوانان خوش‌آتیه در این تیم پدید آمده‌اند که می‌توانند سرنوشت آبی‌پوشان را طی سال‌های آتی به دست گیرند. اما منصوریان به یکباره پیش از آغاز رقابت‌های این فصل لیگ برتر به سمت و سوی دیگری حرکت کرد تا چرایی بقای بازیکنان مسن در جمع استقلالی‌ها و جذب بازیکنان سن بالا به یکی از اصلی‌ترین سوال‌های ممکن در فصل جاری تبدیل شد. صحبت‌های منصوریان بخوبی نشان می‌دهد وی برای بقا در جمع آبی‌پوشان سعی در تحریک توده دارد؛ اینکه با چه استنباطی از بدترین استقلال تاریخ در لیگ برتر فوتبال ایران به عنوان یکی از قدرتمند‌ترین تیم‌های آسیا در سال 1402 یاد
می کند؟ آیا این اظهارات جز چنگ‌زدن برای ماندن در استقلال است و جز تحریک سکوها کارایی دیگری دارد؟ استقلال بدترین شروع خود در تاریخ رقابت‌های لیگ برتر را داشته است. آبی‌پوشان پایتخت از 6 بازی خود در فصل جاری تنها 4 امتیاز کسب کرده‌اند. آبی‌های پایتخت بیشترین هزینه را در فصل جابه‌جایی تابستانی داشته و بازیکنان بزرگی را جذب کردند اما بدترین نتایج را به‌دست آوردند تا تیمی که از شانس‌های اصلی کسب عنوان قهرمانی بود تنها با گل خورده کمتر نسبت به گسترش فولاد تبریز در قعر جدول رده‌بندی قرار نگیرد. آبی‌پوشان پس از شکست سنگین مقابل العین امارات تصور می‌کردند با منصوریان شروع امیدوارکننده‌ای را در فصل جاری رقم بزنند تا نه تنها خداحافظی تلخ از لیگ قهرمانان آسیا را به دست فراموشی بسپارند بلکه در کورس قهرمانی رقابت‌های این فصل لیگ برتر فوتبال ایران قرار گیرند. اما نه تنها هیچ یک از این برنامه‌ریزی‌ها عملی نشد بلکه استقلال با قعر جدول لیگ برتر تنها یک تیم فاصله دارد و 3 هفته مانده به شهرآورد پایتخت در بحرانی‌ترین زمان ممکن طی سال‌های اخیر به سر می‌برد. سایه سنگین نام برانکو و موفقیت‌های پرسپولیس در مقابل نام منصوریان و ناکامی‌های استقلال کار را برای ‌منصوریان بیش از هر زمان دیگری سخت کرده است. سرخپوشان با تدابیر برانکو و طاهری روز به روز بهتر شدند و با بضاعتی که شاید به هیچ‌وجه از نظر مالی با توان تیم‌های عربی حوزه خلیج‌فارس قابل قیاس نباشد به جمع 4 تیم برتر آسیا راه یافتند. برانکو در طول مدت اخیر به جای تمرکز بر شعارهای گاه و بی‌گاه سعی کرد با جذب بازیکنان توانمند در جهت پیشرفت و تعالی پرسپولیس گام بردارد، او موفقیت خودش را در گرو موفقیت پرسپولیس دانست و در عمل به این سمت حرکت کرد. یک نایب‌قهرمانی،‌ یک قهرمانی و حضور در جمع 4 تیم برتر آسیا عملکرد مربی کروات پرسپولیسی‌ها طی مدت حضورش در تهران بوده است. اتفاقی که تاکنون برای استقلالی‌ها و علی منصوریان به‌گونه‌ای معکوس رخ داده و به جای قرار گرفتن در مسیر درست تنها سعی بر بیان جملات شعاری و تحریک سکوها شده است.
فتح‌الله‌زاده: افرادی که به دفتر جهانگیری می‌روند تصمیم‌گیر هستند!
مدیرعامل اسبق باشگاه استقلال گفت: رئیس‌جمهور یا به فضای مجازی سر نمی‌زند که این بد است یا اگر سر می‌زند و سکوت می‌کند بعید به نظر می‌رسد یا دفتر ایشان پیامک‌ها و پیغام‌های مردم در فضای مجازی را به اطلاع او نمی‌رسانند. علی فتح‌الله‌زاده در پاسخ به این سوال که درباره عملکرد منصوریان چه صحبتی دارد، گفت: منصوریان هم در برخی تصمیماتش دچار اشتباه شده است اما باز هم تاکید می‌کنم سیاست‌های غلط مدیریتی باعث این نتیجه‌گیری شده است. آقایان اگر می‌خواهید مربی عوض کنید بدون معطلی جلسه بگذارید و با مربی‌تان خداحافظی کنید اما تا روزی که قصد خداحافظی ندارید چه معنی دارد برای مربی مهلت تعیین می‌کنید مثلا 2 بازی فرصت دارید. این کار غلط است. استقلال میلیون‌ها هوادار دارد و واقعا از سلطانی‌فر انتظار نداشتیم به خاطر رفت و آمد برخی آقایان در دفتر ریاست‌جمهوری و آقای جهانگیری و پیشنهاداتی که آنها می‌دهند مصلحت استقلال را فدای روابط پشت‌پرده کند. آقای سلطانی‌فر شما باید منفعت میلیون‌ها هوادار را در نظر بگیرید. شما وزیر هستید. چرا اجازه می‌دهید برخی به شمای وزیر فشار بیاورند و نتوانید برای استقلال تصمیم درست بگیرید.

گروه اجتماعی: قاضی سراج گفت: اخیراً یکی از مدیران در یکی از استان‌ها بازداشت شده، این فرد گزارشی را در دولت مطرح کرد که پس از آن دبیر هیات دولت به معاون حقوقی اعلام کرد رسیدگی به پرونده این فرد در صلاحیت بازرسی نیست. به گزارش «وطن‌امروز»، قاضی ناصر سراج در آیین تکریم و معارفه بازرس کل استان اردبیل که با حضور رئیس کل دادگستری استان، معاون استاندار، مقامات قضایی و اجرایی استان برگزار شد، با اشاره به وضعیت سلامت اداری استان اردبیل گفت: استان اردبیل یکی از استان‌های خوب است.  رئیس سازمان بازرسی کل کشور با بیان اینکه «وظیفه سازمان بازرسی کل کشور بر اساس اصل ۱۷۴ قانون اساسی نظارت بر حسن جریان امور و اجرای صحیح قوانین است»، افزود: 3 وظیفه برای سازمان بازرسی داریم که عبارتند از «پیشگیری»، «ضد فسادی» و « آمبودزمانی». وی با تاکید بر اینکه در سازمان بازرسی کل کشور پیشگیری را ترجیح می‌دهیم، گفت: اکثر مدیران ما پاکدست و خدوم هستند ولی متاسفانه یک تعداد محدودی مدیر متخلف هم هستند که باید با آنها برخورد قانونی شود. اعتقاد ما بر این است که منابع مالی باز می‌گردد ولی منابع انسانی در دستگاه اجرایی و دستگاه قضایی قابل برگشت نیست. بنابراین هیچ‌گاه از اینکه مدیری را به هر دلیلی از گردونه خارج کنیم، خوشحال نمی‌شویم، لذا سعی می‌کنیم حتی‌الامکان مدیران را حفظ کنیم.
مدیران متخلف باید از سازمان بازرسی وحشت داشته باشند
رئیس سازمان بازرسی کل کشور با اشاره به برخی جنجال‌های اخیر پیرامون اظهارنظر یکی از مسؤولان دولتی گفت: اخیراً برخی مسؤولان گفته‌اند مدیرانی می‌خواهیم که از سازمان بازرسی نترسند. عرض می‌کنم اکثر قریب به اتفاق مدیران، پاکدست هستند و از سازمان بازرسی ترسی ندارند، چرا که لزومی به این امر نیست. آنها حامی و همراه سازمان هستند و به ما کمک می‌کنند. اما اقلیت متخلفی از مدیران هستند که آن اقلیت باید از سازمان بازرسی بترسند و نه تنها باید بترسند، بلکه باید از سازمان بازرسی وحشت داشته باشند و ما به این موضوع  افتخار می‌کنیم.
بازداشت یکی از مدیران متخلف
قاضی سراج با اشاره به بازداشت یکی از مدیران عالی استانی گفت: اخیراً یکی از مدیران در یکی از استان‌ها بازداشت شده است. سازمان بازرسی کل کشور چندین ماه روی پرونده این مدیر کار کرده است. بازرس کل ما در استان به این مدیر نامه نوشت که صورت‌حساب و ورود و خروجی حساب‌های خود را ارائه دهد که ایشان نه تنها همکاری نکرد، بلکه گزارشی را در هیأت دولت مطرح کرد که پس از آن دبیر هیأت دولت به معاون حقوقی ریاست‌جمهوری اعلام کرد رسیدگی به این موضوع در صلاحیت سازمان بازرسی نیست. وی با بیان اینکه سازمان بازرسی، بازرس قضایی دارد و طبق قانون می‌تواند حکم صادر کرده و اموال و وجوه را ردیابی کند، گفت: ما می‌خواستیم خود این مدیر همکاری کند ولی ایشان چون می‌دانست چه اقدامات خلاف قانونی انجام داده، همکاری نکرد و علاوه بر آن، ذهن مسؤولان عالی را علیه سازمان بازرسی تحریک کرد، لذا وظیفه ما بود که اموال ایشان و حساب‌های وی را ردیابی کنیم. متأسفانه تعداد زیادی قرارداد سفیدامضا از منزل وی کشف کردیم که جای امضای خریدار خالی بود که با این شگرد، فکر می‌کردند می‌توانند رشوه‌گیرنده را پنهان کنند اما بازرسان ما با احضار فروشنده‌ها در حال ردیابی این افراد متخلف هستند. خوشبختانه بازرسان ما تخصص لازم را دارا بوده و شگردهای متخلفان را شناسایی کرده و بموقع مانع انجام تخلف می‌شوند.

محمد صادق مؤدب:
دانشگاه ملی یعنی چه؟
اخیراً مطالبی از آقای دکتر جواد طباطبایی منتشر شده که در آن به مسأله‌ «دانشگاه در ایران» و مشکلات آن اشاره شده است. البته هر عارف و عامی دانشگاهی یا غیردانشگاهی با مشکلات سر و کار دارد و از آنجا که دانشگاه باید متکفل و متولی «علم» باشد و از آنجا که با علم است که کارها سامان و نظم پیدا می‌کند و مشکلات مرتفع می‌شود، افراد در این‌باره که «آیا دانشگاه حرفی در باب مسائل و مشکلات دارد یا نه؟» و «آیا کاری از دانشگاه برمی‌آید یا نه؟» می‌توانند صاحب نظرات و اقوال مختلفی باشند.
اما مطلب اینجاست که کسی با سابقه علمی آقای دکتر طباطبایی، آیا این مسأله را بهتر از سایرین فهمیده است و مطلبی نو آورده است یا خیر؟ و بلکه اصلاً آیا ایشان متوجه مساله‌ ما- عموماً- و مسأله دانشگاه -خصوصاً- هستند یا اصلاً ملتفت آنچه می‌فرمایند هم نیستند؟
آقای دکتر طباطبایی درباره‌ مشکلی اساسی که حتی تحصیلکردگان خارج از کشور نیز تا به حال ملتفت آن نشده‌اند، آورده‌اند: «نزدیک به نیم قرن پیش، برای ادامه تحصیل به فرانسه رفتم اما سپس به دلایلی مجبور شدم به دانشگاه‌هایی در کشورهای دیگر هم بروم. اول به چند دانشگاه اروپایی غیر از فرانسه رفتم و بعد از انقلاب در ایران، به چند دانشگاه آمریکایی؛ در این گشت‌وگذار بود که بتدریج به نکته‌ بسیار مهمی پی بردم. نکته‌ مهمی که اکثر ایرانیانی که در خارج از کشور تحصیل می‌کنند، به‌عنوان یک مسأله و یک گره متوجه آن نمی‌شوند.
‎از دوره‌ قبل از انقلاب، ایرانیان عمدتا از دانشگاه‌های ایران لیسانسی می‌گیرند و بعد می‌روند آنجا 3-2 سالی درس می‌خوانند و در چیزی تخصصی پیدا می‌کنند و سرانجام برمی‌گردند به ایران و استاد دانشگاه می‌شوند.
‎اینطور که ما ایرانیان رفتیم و آمدیم، مسأله‌ خیلی مهمی را متوجه نشدیم!»
و آن مساله‌ خیلی مهم چیست؟
‎«مسأله‌ مهم این است که دانشگاه‌های مهم اروپا و بعد آمریکا، دانشگاه‌های ملی آن کشورها هستند! ‎ما فکر می‌کردیم می‌رویم فرانسه، علم می‌آموزیم و علم هم یک چیز جهانی و سهم تمام بشریت است، ما هم چیزهایی را یاد می‌گیریم و آنها هم به ما یاد می‌دهند و می‌آییم ایران، دوباره آن آموخته‌ها را ادامه می‌دهیم.
‎من فهمیدم اینطور نیست. در فیزیک و شیمی و ریاضیات و... شاید اینطور باشد اما در علوم انسانی از همان آغاز مشکل داریم.
خیلی‌ها می‌روند، می‌آیند، 30 سال درس می‌دهند، بازنشسته هم می‌شوند و باز متوجه نمی‌شوند که چنین مسأله‌ای است».
تا اینجای فرمایش- در بادی نظر- صحیح می‌نماید اما باید دید مقصود از «دانشگاه ملی» چیست. ایشان از این مطلب عبور می‌کنند و با ذکر مثالی ادامه می‌دهند: «‎به عنوان مثال، می‌رویم آنجا و اگر انگلیسی بلد باشیم در کلاس درس استادی می‌نشینیم و او درباره‌ Subject صحبت می‌کند. استاد فکر می‌کند ما فهمیده‌ایم؛ ما هم فکر می‌کنیم فهمیده‌ایم که او چه گفته است ولی اصلا نمی‌فهمیم او چه می‌گوید چرا که او از Subject چیزی می‌فهمد که پشت آن، چندین سده بحث فلسفی اساسی دارند ولی ما اصلا آنها را نمی‌دانیم».
‎جز این نیست که در فرهنگ لغت جست‌وجو کرده‌ایم و دیده‌ایم که نوشته است Subject یعنی فاعل، فاعل شناسایی، مسند و چند معنای دیگری که دارد. خب! می‌رویم آنجا و فکر می‌کنیم Subject همین است. درحالی‌که کلمات که فقط کلمات نیستند. کلمات با خودشان تمدن و فرهنگی را حمل می‌کنند. این را زمانی که من دانشجوی دانشگاه تهران بودم، یکی از استادان قدیمی ادبیات فارسی آنجا به من گفته بود و آن زمان به نظرم حرفی خنده‌دار می‌آمد. بعدها فهمیدم معنایش چیست. او به خارجی‌ها فارسی درس می‌داد. می‌گفت یک دانشجوی فرانسوی داشتم که روزی به من گفت: «بعد از این همه مدت، من فهمیدم «فنا» یعنی چه و معادلش را هم پیدا کرده‌ام ولی هرچه فکر می‌کنم نمی‌فهمم آدم چطور فانی می‌شود». فنا را در فرهنگ لغت دیده بود و فکر می‌کرد فنا همان مردن است و نمی‌فهمید آدم زنده چطور فانی است. بار فرهنگی که هرکدام از ما، هیچ هم که از عرفان ندانیم حدودا می‌فهمیم که چه می‌گوییم یا شعری که می‌خوانند را کمی می‌فهمیم، آن دانشجو نمی‌فهمید. ‎حق با او بود. این مسأله، گره‌ بسیار مهمی است. من چند سالی که رفتم و درس خواندم، فکر کردم بعدا هم ‌آنجا معلم دانشگاه بشوم اما نشدم! ‎بعدها با خودم فکر کردم که خب! یک جایی از کار، یک ایرادی دارد. می‌شود آن ایراد را دولتی و سیاسی فهمید اما من فهمیدم که کلمات اینها را بدرستی نمی‌فهمم و اینها هم زبان مرا بدرستی نمی‌فهمند. دوباره و چندباره سعی کردم و هر زمانی هم در یک دانشگاه و موسسه‌ تحقیقاتی در کشورهای مختلف اروپا و در آمریکا بودم و آنگاه نکته بسیار مهمی را متوجه شدم و آن این بود که کشورهای اروپایی و آمریکایی، «علوم انسانی ملی» دارند و دانشگاه‌شان، «دانشگاه ملی» است!
‎حالا این سخن به چه معناست؟
‎به این معنا که اگرچه ما فکر می‌کنیم دانشگاه برلین، دانشگاه رم یا دانشگاه پاریس دانشگاه‌هایی هستند که علم جهانی را درس می‌دهند و این درست است اما در اصل، اینها دانشگاه‌های مهمی هستند به این اعتبار که «دانشگاه ملی» هستند و به همان اعتبار است که دانشگاه‌هایی جهانی شده‌اند.
‎در سال‌هایی که در دانشگاه تهران گذراندم، اول دانشجو بودم، بعد معلم شدم، سپس فهمیدم این دانشگاه ما اصلا دانشگاه نیست، چون «دانشگاه ملی» نیست. موضوع دانشگاه ما، ملت ایران و کشور ایران نیست. دانشگاه ما ملی نیست چون موضوع دانشگاه ما، ایران نیست. برای این واژه‌ «موضوع» 2 کلمه در زبان‌های اروپایی وجود دارد؛ یکی Subject است. مثلا می‌گویند راجع به چه صحبت می‌کنیم یا راجع به چه صحبت می‌کردیم که به اینجا رسیدیم؟ آنجا کلمه‌ موضوع را با واژه‌ Subject بیان می‌کنند اما یک موضوع دیگر هم هست، شبیه آنچه علما از قدیم می‌گفتند تمایز علوم به موضوعات آنهاست. این موضوع، Object است. اینجا کلمه‌ «موضوع» فارسی که در واقع از عربی آمده است، ترجمه‌ هر دو واژه‌ Subject و Object می‌تواند باشد. دانشگاه ما «موضوع» دارد یعنی Subject یعنی یک چیزهایی را-رطب و یابس- به هم می‌بافد و تحویل می‌دهد و یک مدرک هم به فارغ‌التحصیلان می‌دهد اما دانشگاه در کشورهای اروپایی، موضوع به معنای Object دارد، یعنی مثلا فلسفه‌ای که مال یونان است، فلسفه‌ یونانی است یا فلسفه‌ جدید آلمان که مهم‌ترین فلسفه‌ جدیدی است که در بخش مهمی از دنیا پخش شده، فلسفه‌ آلمانی است. بسیاری از علوم اجتماعی جدید از دل این فلسفه‌های جدید بیرون آمده‌اند اما این فلسفه از آغاز آلمانی بوده. فلسفه‌ فرانسوی نیز همین‌طور است. اینها قبل از هر چیز، مسأله‌ خودشان را موضوع قرار داده‌اند. مثلا مسأله‌ جامعه‌شناسی آلمانی که «ماکس وبر» نماینده‌ بزرگش است، با ده‌ها نفر آدمی که دور و برش بودند، افراد قبل و بعد از وی، بخش مهمی از مسأله‌اش در درجه اول، خود آلمان است. آنها با تعمیم یک موضوع خاص یعنی یک Object خاص که کشور خودشان باشد، علم جهانی را تولید کرده‌اند. به عبارت دیگر، مباحث خودشان و موضوع خودشان را جهانی کرده‌اند. دانشگاه ما از آغاز، دانشگاه ایرانی نبوده است. منظورم این نیست که مثل «جلال آل‌احمد» که حرف‌های بی‌ربط بسیاری زده است، مثلا «پرچم غربزدگی بر بام...» و از این حرف‌هایی که نه سر دارد نه ته، از این چیزها بگویم. او که اصلاً دانشگاه نرفته بود و نمی‌دانست دانشگاه یعنی چه. دانشگاه ما نتوانسته است از آغاز تاکنون، دانشگاه ملی باشد یعنی موضوع آن، ایران و فرهنگ و تمدن ایرانی باشد و اگر اینطور می‌بود یا اگر یک روزی اینطور باشد، دانشگاه ما خواهد توانست به نظام علم جهانی ربط پیدا کند و الا همین خواهد بود که امروز است! فارغ‌التحصیل و کارمند ثبت‌احوال و... [بیرون خواهد داد] و بعد بازنشستگی و باز دوره‌ دیگر و دوباره [و] دوباره... و الان هم که به این ابتذال کشیده شده است که هم رساله می‌نویسند و هم سفارش مقاله می‌دهند و هم درس می‌دهند که دیگر خودتان می‌بینید و وضع بدتر از این هم خواهد شد. تازه! من انتقادم به دانشگاه تهران است که برای خودش دانشگاهی بود نه جاهای دیگر که گاهی یک نفر نیست که بتواند درست فارسی حرف بزند! مشکل اصلی ما این است که ما «موضوع» خودمان نیستیم. ملتی هم که نتواند خودش را به عنوان مسأله تعریف کند و به‌عنوان موضوع توضیح بدهد و منطق ملت بودن خودش را تحقیق کند، معلوم است نمی‌تواند علم تولید کند. [آنگاه] هر کس مقلد آنجایی خواهد شد که رفته و درس خوانده است. انگلیس‌رفته‌ها از انگلیس و فرانسه‌خوانده‌ها از فرانسه و آمریکاخوانده‌ها از آمریکا و دیگران از جای دیگر تقلید می‌کنند. هرکسی از یک جایی آمده و ساز خودش را می‌زند. برای اینکه علم آنجا را آورده اینجا و مقلدانه و در سطح بسیار پایین دارد عرضه می‌کند. بنابراین طبیعی است با این وضعیت برای ما دانشگاه درست نشود». در باب نظر آل‌احمد راجع به دانشگاه تهران مفصل‌تر گفته‌اند: «جمله جلال آل‌احمد نمونه‌ غرض‌ورزی کامل است و اگر بخواهیم از یک مُثُل بی‌ربط حرف‌زدن نام ببریم، می‌توان او را نام برد. آل‌احمد مقدار زیادی سخنان منفی درباره‌ دانشگاه تهران گفته است اما آنچه نگفته این است که دانشگاه تهران به ضرورتی تأسیس شد. یعنی آنانی که دانشگاه تهران را تاسیس کردند، متوجه شده بودند در بخش‌هایی از نظام اجتماعی ما اشکالات مهمی ظاهر شده که  با امکانات علم قدمایی ما آنها قابل حل‌وفصل نیستند. اینکه بگوییم «دانشگاه تهران پرچم استیلای غرب زدگی بر بام ایران و...» است شاید به لحاظ ادبی و تمثیلی اهمیتی داشته باشد اما به کل حرف بی‌ربطی است و حرف کسی است که دانشگاه نرفته و نمی‌داند دانشگاه چیست».
چند مدعا در اقوال آقای دکتر طباطبایی هست که ذیل عناوینی آنها را بررسی می‌کنیم.
آیا دانشگاه تهران بر اساس ضرورتی تأسیس شد؟
آقای دکتر طباطبایی گفته‌اند: «دانشگاه تهران به ضرورتی تأسیس شد. یعنی آنانی که دانشگاه تهران را تاسیس کردند، متوجه شده بودند در بخش‌هایی از نظام اجتماعی ما اشکالات مهمی ظاهر شده که با امکانات علم قدمایی ما قابل حل‌وفصل نیست. اینکه بگوییم «دانشگاه تهران پرچم استیلای غرب‌زدگی بر بام ایران و...» است شاید به لحاظ ادبی و تمثیلی اهمیتی داشته باشد اما به کل حرف بی‌ربطی است و حرف کسی است که دانشگاه نرفته و نمی‌داند دانشگاه چیست». این فرمایش با آنچه از تأسیس دانشگاه تهران نقل شده، مطابقت ندارد. ابتدا چند نقل قول در باب تأسیس دانشگاه تهران و چگونگی این تأسیس را از نظر می‌گذرانیم. ابتدا عباراتی از «علی‌اصغر حکمت»: «در یکی از شب‌های فرخنده اواخر بهمن ۱۳۱۲ جلسه هیأت وزرا در حضور شاه در عمارتی که اکنون مقر کاخ ملکه‌ پهلوی است تشکیل شده بود. سخن از آبادی تهران و عظمت ابنیه و عمارات و قصور زیبای جدید در میان آمد. مرحوم فروغی (ذکاءالملک) رئیس‌الوزرا در این باب به شاهنشاه تبریک گفت. دیگر وزیران نیز هر یک به تحسین و تمجید زبان گشوده بودند. نوبت به بنده‌ نگارنده رسید که به سمت کفیل وزارت معارف در آن میان حاضر بودم. گویا خداوند متعال به قلب من الهام کرد که عرض کردم: «در آبادی و عظمت پایتخت البته شکی نیست ولی نقصی که دارد این است که این شهر هنوز عمارت مخصوص «اونیورسیته [université]» ندارد و حیف است این شهر نوین از همه‌ بلاد بزرگ عالم از این حیث عقب باشد. شاه بعد از اندک تأملی یک کلمه گفتند: «بسیار خب! آن را بسازید». در جلسه‌ بعد هیأت وزراء، [رضاشاه] در آغاز به‌ وزیر مالیه مرحوم علی‌اکبر داور، رو کرده و فرمودند: «در بودجه‌ سال آینده، مبلغ 250 هزار تومان به وزارت معارف اعتبار بدهید که به مصرف ساختمان مدرسه برسانند». چند روز بعد که بودجه‌ سال نو تدوین و تنظیم شد و به تصویب رسید، وزیر مالیه اضافه بر اعتبار مقرر سال قبل، مبلغ مزبور را جهت ساختمان مدارس در فصل مخصوص گنجانیده و قبل از نوروز ۱۳۱۳ به تصویب رسید و به وزارت معارف هم ابلاغ شد و من مأمور و مکلف شدم که ساختمان دانشگاه را آغاز کنم».
پس در یک کلام قرار بوده «عمارتی» ساخته شود تا تهران هم مانند سایر شهرهای نوین باشد و از بلاد بزرگ عالم در داشتن «چنین عمارتی» عقب نباشد. همین دلیل بر تأسیس دانشگاه را در سخن فروغی هم می‌توان دید. محمدعلی فروغی، رئیس‌الوزرا در مراسم افتتاح رسمی دانشگاه تهران چنین نطق کرده است: «خاطر محترم آقایان مسبوق است که چندی پیش قانونی از مجلس شورای ملی گذراندیم برای تأسیس دانشگاه و این لفظی است که به معنای اونیورسیته اختیار کرده‌ایم. این قانون باید مجرا شود و دانشگاه تأسیس گردد. یکی از لوازم حسن جریان امور دانشگاه بنا و عمارت مناسب است. هر چند بر حسب ظاهر تعلیم و تعلم علم در عمارات کهنه و متعارفی هم ممکن است ولی اگر درست تأمل کنیم، تصدیق خواهید فرمود که مقتضیات امروزی ایجاب می‌کند که بنای آن مناسب باشد و این فقره کمال اهمیت را دارد. شروع به بنا هم کرده‌ایم و عن‌قریب بنای عالی و شایسته خواهیم داشت که همه شُعب دانشگاه در آن جمع خواهد بود. اما البته چنین بنای عظیمی در مدت قلیل به اتمام نمی‌رسد. از طرف دیگر تسریع در امر معارف واجب است و جایز نیست که به انتظار انجام عمارت بیکار بنشینیم، بنابراین با همین وسایل فعلی دانشگاه را دایر می‌کنیم تا ان‌شاءالله پس از اتمام عمارت، کار دانشگاه بر وفق دلخواه کامل شود». البته به‌رغم قول فروغی، تعلیم و تعلم علوم و صناعات در دوران پیش از تأسیس دانشگاه تهران هم در ایران بوده و دانشگاه تهران از اجتماع مدارس عالی علوم و فنون و صناعات (مدرسه‌ علوم سیاسی، مدرسه‌ عالی حقوق، مدرسه‌ طب، مدرسه‌ عالی فلاحت و صنایع روستایی و...) شکل گرفت. پس با تأسیس دانشگاه تهران و جمع آوردن این مدارس، تسریعی در امر تعلیم و تعلم به وقوع نپیوسته است. همینطور به‌رغم قول آقای دکتر طباطبایی توجه اولیه به علوم و صناعات، منجر به تأسیس دانشگاه تهران نشده بلکه به این علوم و صناعات، پیش از دوره‌ پهلوی هم توجه شده بود و شاید این توجه باعث تأسیس همین مدارس شده بود که دانشگاه تهران از اجتماع آنها متشکل شد و از این میان دارالفنون سابقه‌ مشهوری دارد. در یک کلام، در دوره‌ پهلوی بحث بر سر نظم علمی و نظام دانش نبود و دانشگاه تهران هم بر اساس ضرورت چنین نظمی یا لزوم حل مسائل تأسیس نشد یا لااقل نگارنده مستندی برای چنین ادعایی نیافت، بلکه به عکس می‌توان گفت مؤسسان دانشگاه تهران چه مرحوم دکتر عیسی صدیق چه علی‌اصغر حکمت و چه محمدعلی فروغی و چه دیگران، توجهی به «نظام علم» یا «ضرورت علم جدید» یا امثال آن نداشته‌اند و این از آثار قلمی ایشان هم برمی‌آید به این ترتیب که نخستین نیاز ما، یافتن ربط و نسبت بین علم جدید و علوم قدمایی(به تعبیر آقای دکتر طباطبایی) است ولی این مؤسسان از جمله محمدعلی فروغی در سیر حکمت در اروپا، صرفاً به دنبال آن هستند تا سیر فلسفه در غرب را به نحوی موجه و ادبی کنند و کمتر با فلسفه و علم اروپایی نسبت دارند. مثلا نگاه کنید به قول محمدعلی فروغی در «سیر حکمت در اروپا» که مدعی است فلسفه هم مانند علم ترقی دارد و علم به مثابه «مصالح بنا» و «فلسفه به مثابه نقشه‌ بنا» است و چون بنا به اتمام رسد، علم و فلسفه یکی می‌شوند. یا بنگرید به گفتار دکتر عیسی صدیق اعلم در «تاریخ فرهنگ ایران و اروپا» که تشتت در فهم «اومانیسم» از آن پیداست و خود ایشان هم به این مطلب مقر است و هنوز برای ایشان مشخص نیست که اومانیسم، «فرهنگ‌پژوهی» است یا «اصالت بشر». به این ترتیب عجیب نیست که ابنیه و عمارت را از روی عمارت اونیورسیته‌ فرانسوی (و بعد آمریکایی) و با طرح معمار و مهندس فرانسوی بسازند ولی نتوانند نظام علمی و دانشگاهی پدید آورند. اصلا بنا نداشته‌اند حوزه‌های علم را نظم و ترتیبی بدهند بلکه مسأله «بنا» و ظواهر بوده است.  اما درباره دانشگاه و نظم آکادمیک هم باید نکته‌ای را متذکر شد. نظم آکادمیک وقتی پیدا می‌شود که نظمی در تشخیص «ضرورت‌ها و نیازها» و «امکان‌ها» باشد. یعنی اگر خودآگاهی و آگاهی نباشد، نظم آکادمیک نیست و اگر منظور از نظم، جدول‌‌‌بندی و مدیریت فضای آموزشی است، این صوری و فی حد ذاته، بلافایده است. ختم کلام در این باب این است که وقتی این مؤسسان، خود از آگاهی و خودآگاهی تاریخی عاری بوده‌اند، چه ضرورتی را تشخیص داده‌اند و بر اساس کدام تشخیص، عمارت و ابنیه ساخته‌اند؟ مشخص است ضرورت عقب نماندن در عمارات و ابنیه را تشخیص داده‌اند و نه ضرورت علم را. این ضرورت هم مثل سایر ضرورت‌های آن زمان، مثل ضرورت کلاه پهلوی و کشف حجاب و راه‌آهنی که هیچ 2 شهری را به هم متصل نکرد، ضرورتی «قلابی» بود و ناظر به حل هیچ مسأله و مشکلی از مشکلات کشور نبود.
اما آقای طباطبایی از این مسائل بی‌اطلاع نبوده‌اند. ایشان پیش‌تر در نشست «تأملی در باب ایران» گفته بودند: «٧٠، ٨٠ تا ١١٠ سال پیش در جایی تصمیم گرفتند کاری انجام دهند و به همین دلیل نهاد دانشگاه در ایران بنا شد. نخستین تلاش‌ها نیز در حوزه طب صورت گرفت و علوم سیاسی و حقوق».
و نیز افزوده بودند: «بیش از ٥٠ سال از ورود و خروج من از این دانشکده [حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران] می‌گذرد. این دانشکده با تقلید زاده شده و با تقلید مرده است. دیگر نمی‌تواند چیزی تولید کند؛ از زمانی که مقلدانه دانشکده را باز کردیم و چند استاد خارجی آوردیم. ما هنوز متوجه نمی‌شدیم چه گسست علمی صورت گرفته که دیگر حوزه علمیه نمی‌تواند جواب ما را بدهد و سوال مورد نظر ما را بپرسد و طرح بحث کند. دانشگاه‌ها نیز همین مشکل را داشتند. درباره‌ دانشکده باید بگویم آنچه من از ابتدای ورود به این دانشکده متوجه شدم، این بود که این دانشکده کاملا در هواست. ساختمانش بنیاد درستی دارد اما علمش بنیاد درستی ندارد. [...] بعدها متوجه شدم در بهترین حالت، از رشته‌ علوم سیاسی، یا کارمند وزارت خارجه درمی‌آید یا کارمندانی برای سایر اداره‌ها. تا جایی که می‌دانم هیچ عالم علم سیاستی از آنجا بیرون نیامده است». اینها اقوالی از آقای دکتر طباطبایی بود، ایراد شده در دی‌ماه 95. مؤید بحث از تقلیدی و قلابی بودن تأسیس دانشگاه تهران هم هست. حتی به کنایه «استحکام عمارت» را هم پیش کشیده‌اند. پس «ضرورت» تأسیس دانشگاه تهران کجاست و چه کسی آن را تشخیص داده؟ و چرا حرف آل‌احمد غلط و بی‌ربط است؟ گویا آقای دکتر طباطبایی دقت در کلام ندارند.
سوژه و ابژه: آیا با جعل «موضوع» برای دانشگاه، دانشگاه ملی می‌شود؟
در زبان فلسفی عربی اصطلاح «موضوع» دارای 3 معنی است:
الف: «موضوع قضیه» در مقابل «محمول قضیه»
ب: «موضوع علم» در برابر «مسائل علم»
پ: «موضوع ادراک» در مقابل «مورد و متعلق ادراک»، یعنی آنچه ادراک به آن ورود می‌کند و بدان تعلق می‌گیرد.
موضوع را در علم اصول هم به کار می‌برند که عبارت است از موضوعات احکام در برابر متعلقات احکام.
این موضوع را کم و بیش Subject گفته‌اند و مورد و متعلق را هم Object. سیر تاریخی این دو کلمه می‌تواند نشان دهد آقای دکتر طباطبایی چه اشتباهی در باب «دانشگاه‌های ملی آن طرف آب» و «دانشگاه ما که موضوعش ایران نیست» کرده‌اند. با ورود فلسفه از عالم اسلام به عالم مسیحی، «موضوع» و «مورد یا متعلق» در همین معانی سه‌گانه به عالم لاتینی زبان رفت و برابر subjectum و objectum مستعمل شد. مثلاً وقتی «اسکوتوس» از «ابن‌سینا» نقل می‌کند «وجود اولین
Objectum عقل است و اگر چنین نباشد باید «به توسیط شی‌ء آخر» تعریف شود و این محال است»؛ از ابژه، معنای «مورد و متعلق عقل» یا «معقول» را مراد کرده که مقابل سوژه است در معنای «پ» یعنی در معنای «موضوع ادراک» یا «عاقل».
همینطور است ابژه در معنای «مسائل علم» برابر سوژه در معنای «موضوع علم». اما این موضوع علم به واسطه‌ غلبه‌ عقیده‌ «آگوست کٌنت» و اتباع وی، از کتب درسی اروپایی محذوف و به جای آن صرفا به توضیح مسائل علم در ابتدای کتاب‌هایی چنین اکتفا شد. چرا؟ چنانکه مشهور است، آگوست کنت در قانون حالات سه‌گانه مدعی بود که سیر عمومی فکر انسانی در طول تاریخ و همچنین از دوره‌ طفولیت تا دوره‌ رشد کامل عقلی تابع 3 مرحله‌ اساسی است که عبارتند از مرحله و حالت «ربانی»، «مابعدالطبیعه یا انتزاعی» و حالت «تحصلی یا علمی». از نظر کنت، موضوعات یا Subjectهای علوم مربوط به حالت مابعدالطبیعه است و در این مرحله بشر می‌خواهد پدیدارهای مشهود(Phénoménes) را به واسطه‌ موجوداتی که انتزاعاً در حکم موجودات واقعی معتبر گرفته شده‌اند، تبیین کند. کنت کمال را در مرحله‌ علمی و تحصلی می‌داند و بر آن است که این کوشش بی‌حاصل است و باید به جای آن، به وضع روابط و مناسبات همت گمارد. به این ترتیب در کتاب‌هایی که پیرو نظر کنت و پوزیتیویسم بودند، بحث از موضوع علم یا Subject حذف شد و بحث از مسائل و Objectها در ابتدای آن کتاب‌ها مطرح بود و فقط از مسائل علوم یعنی پدیدارها گفت‌وگو می‌شد. پس آنچه در ابتدای کتاب‌ها به نام «ابژه» خوانده شده همان مسائل یعنی «مورد و متعلق علم» است نه موضوع آن. ترجمه‌ غلط Object به «موضوع» ظاهراً از اینجا ناشی شده است که مترجمان چنین پنداشته‌اند که مراد از «Object‌ علم» موضوع آن است، چرا که در کُتب قدیم دیده بودند که مطالب با بیان اجمالی موضوع علم افتتاح می‌شده است. آقای طباطبایی هم گرفتار همین خلط و اشتباه شده‌اند و پنداشته‌اند دو جور موضوع با دو جور سابقه در زبان‌های اروپایی هست که یکی مقابل Subject است و دیگری برابر Object و گفته‌اند ما این دومی را نداریم: «برای این واژه‌ «موضوع» 2 کلمه در زبان‌های اروپایی وجود دارد؛ یکی Subject است. مثلا می‌گویند «راجع به چه صحبت می‌کنیم؟» یا «راجع به چه صحبت می‌کردیم که به اینجا رسیدیم؟» آنجا کلمه‌ موضوع را با واژه‌ Subject بیان می‌کنند اما یک موضوع دیگر هم هست، شبیه آنچه علما از قدیم می‌گفتند که تمایز علوم به موضوعات آنهاست. این موضوع، Object  است. اینجا کلمه «موضوع» فارسی که در واقع از عربی آمده است، ترجمه‌ هر دو واژه‌ Subject و
 Object می‌تواند باشد. دانشگاه ما «موضوع» دارد یعنی Subject یعنی یک چیزهایی را -رطب و یابس- به هم می‌بافد و تحویل می‌دهد و یک مدرک هم به فارغ‌التحصیلان می‌دهد اما دانشگاه در کشورهای اروپایی، موضوع به معنای Object دارد». پس در یک کلام فرمایش آقای دکتر طباطبایی در باب موضوع و مسائل علم صحیح نیست و ایشان با این میزان از علم و اطلاع، عجیب است که داعیه‌ «علم» و «دانشگاه» را دارند. به عبارت دیگر ایشان خود به همان مشکلی دچارند که داعیه‌ حل آن را هم دارند، یعنی نه قدیم را می‌دانند و نه جدید را. اما آیا دانشگاه‌های اروپایی، ملت و کشورشان را در زمره‌ موضوع یا مسائل علم قرار داده‌اند؟ آنچه از کتاب‌های علوم انسانی که در ایران ترجمه و متداول شده برمی‌آید، این است که مسائل یک کشور در زمره‌ مسائل علم نیست. علم ادعای نحوی کلیت و شمول دارد. مسائل کشور هم در ذیل این کلیت مورد نظر واقع می‌شوند. پس به صرف جعل موضوع واحد(مثلا ایران)، نمی‌توان علوم را و دانشگاه را ملی کرد. تا علم به نحو کلی، قوام نداشته باشد و وضع ما به نحو کلی در برابر علم جدید مشخص نباشد، اینکه آیا «ایران» در زمره‌ مسائل یا موضوعات علوم رایج در دانشگاه هست یا نیست، مشکلی را حل نمی‌کند. به علاوه در هر کدام از این علوم، موضوع از حیثی مورد بررسی قرار می‌گیرد و این مطلب البته نزد قدمای ما هم سابقه دارد و از همینجاست که گفته‌اند «لو لا الحیثیات لبطل الحکمه و العلوم». علوم به اعتبار موضوع‌شان تقسیم می‌شوند و نمی‌شود علوم مختلف داشت ولی موضوع همه‌شان واحد باشد. این اختلاف در حیثیات همان اختلاف در موضوعات است. البته ممکن است علوم از حیث موضوع، واحد ولی از حیث روش، مختلف باشند اما این اختلاف در روش هم به اختلاف در حیثیات و اختلاف در موضوع علم بازمی‌گردد. فی‌المثل روش‌های کمی وقتی مورد استفاده قرار می‌گیرند که عوارض ذات موضوع، یعنی مسائل علم، به حیث کمی مطمح نظر قرار گیرند. پس به‌طور خلاصه می‌توان گفت اولاً بحث در «دانشگاهی که موضوعش یا مسائلش ملت باشد» بلاوجه است و تا علم قوام نداشته باشد و موضوع و مسائل و تاریخ علم برای ما روشن نشده باشد، این علم نخواهد توانست مشکلی از مشکلات ما را حل کند؛ چه در ایران چه در هر جای دیگر. اگر علم قوام داشته باشد شاید بتوانیم مسائل کشور را هم حل کنیم ولی مطلب مهم‌تر آن است که آیا از ذات علم و تاریخمندی علوم چیزی می‌دانیم یا نه. اگر مانند آقای طباطبایی ببینیم و خیال کنیم که تاریخمندی علوم یعنی «منقضی شدن علم قدمایی» و «لزوم جایگزینی علم جدید»، مسلماً راهی به دهی نخواهیم برد ولو ایران را در صدر موضوعات و مسائل نشانده باشیم و روزاشام شعار «ایران! ایران!» سر داده باشیم.
نیز تا وقتی نسبت علم جدید با تاریخ ما روشن نشده باشد، هرچه در باب دانشگاه ایرانی بد بگویند، به جایی برنمی‌خورد؛ ولو کسانی بگویند که دانشگاه ندیده و دانشگاه نرفته باشند. سید آل‌احمد هم مدعی نبود همه‌چیز را می‌فهمد بلکه چنانکه در ابتدای «غربزدگی» آورده، صرفا خودش را چونان حیوان خانه می‌دانسته که زلزله را زودتر از صاحب‌خانه می‌فهمد. آقای دکتر داوری‌اردکانی هم درباره آل‌احمد نوشته بودند او به اجمال مطالبی را می‌فهمیده ولی نمی‌توانسته به مبانی و مبادی رجوع کند و قوت حکمی و فلسفی نداشته ولی اصل حرف آل‌احمد هم بیراه نیست. در باب دانشگاه هم حرف او خالی از وجه نیست. او تقلیدی بودن و غرب‌زده بودن را از دانشگاه تهران درمی‌یافته، مطلبی که آقای دکتر طباطبایی هم بعد از سال‌ها از درگذشت آل‌احمد نمی‌تواند رد و طرد کند و با تخفیف و تحقیر آل‌احمد، سعی در نادیده گرفتن یا مصادره‌ آن دارد.

علی اکبر عباسی: حضور محمدعلی نجفی به عنوان شهردار جدید تهران در جلسات هیات دولت، بار دیگر کیفیت پایبندی اصلاح‌طلبان و ایضا اعتدالگرایان به مقوله آزادی و تحمل صدای منتقد را به اذهان یادآوری کرد. نجفی در حاشیه نخستین حضورش به عنوان شهردار تهران در جلسه هیات دولت گفت: «شهرداری با هر دستگاهی که در شهر خدمات ارائه می‌کند ارتباط دارد و باید هماهنگی و هم‌افزایی بین شهرداری و بقیه دستگاه‌ها وجود داشته باشد. حضور من در دولت باعث می‌شود این هماهنگی‌ها خیلی سریع‌تر شکل بگیرد».
این مساله از آنجایی حائز اهمیت است که وقتی اصلاح‌طلبان در انتخابات شورای شهر دوم شکست خوردند و شورای شهر تهران احمدی‌نژاد را به عنوان شهردار تهران انتخاب کرد و انتظار این بود که طبق روال قبل از آن، شهردار تهران به خاطر اهمیت تهران به عنوان پایتخت در جلسات هیات دولت حاضر شود، دولت اصلاحات مانع این موضوع شد و شهردار وقت تهران به این جهت که تفکر سیاسی او متفاوت با دیدگاه دولت حاکم بود اجازه حضور در جلسات هیات دولت را پیدا نکرد!
البته این فقط شهردار تهران نبود که به‌خاطر تفاوت دیدگاه‌هایش با اصلاح‌طلبان از حضور در جلسه هیات دولت بازماند، چرا که علی لاریجانی، رئیس وقت صداوسیما هم وقتی کنفرانس خفت‌بار برلین را از تلویزیون پخش کرد، با برخوردی مشابه مواجه شد و رئیس دولت اصلاحات مانع حضور او در جلسات هیات دولت شد.
گذشته از این، موارد متعدد دیگری وجود دارد که طی آن اصلاح‌طلبان عیار واقعی پایبندی‌شان به آزادی را به نمایش گذاشتند؛ از جمله زمانی که با انحلال شورای شهر اول تهران، بعد از لیاخوف و مصدق، افتخار انحلال یک نهاد برآمده از رأی مردم را در کارنامه خود ثبت کردند. دولت اصلاحات در حالی شورای شهر اول تهران را که با رأی مردم روی کار آمده بود منحل کرد که اتفاقا آن شورا از همفکران و همکیشان رئیس دولت و افرادی چون سعید حجاریان تشکیل شده بود. در واقع نوع مواجهه دولت وقت با شورای اول تهران نشان داد این جریان ممکن است حتی تا آنجا پیش برود که تحمل همفکران خودش هم برایش ممکن نباشد.
 برخوردهای حذفی و هجوی با منتقدان در زمان حاکمیت اصلاح‌طلبان بر دولت و مجلس که بیشتر در رسانه‌های پرتعداد آنها بروز و ظهور داشت از جمله نمونه‌های بارز دیگری است که کیفیت تحمل منتقد را از سوی این جریان نشان می‌دهد. کمتر کسی است که از رویکرد توهین‌آمیز این جریان در قبال منتقدان در آن دوران که بر دولت و مجلس حاکم بودند، بی‌خبر باشد تا جایی که آنها حتی از به تصویر کشیدن کاریکاتورهای موهن علمای منتقد خود در روزنامه‌های‌شان هم ابایی نداشتند. به عنوان نمونه آیت‌الله مصباح‌یزدی از چهره‌های اصلی منتقد رویکرد اصلاح‌طلبان در دوران حاکمیت آنها بود، وی بارها به سران و تئوری‌پردازان این جریان درخواست گفت‌وگو و مناظره داده بود، آنها نه تنها از پذیرش چنین درخواستی سر باز زدند، بلکه پاسخ درخواست مناظره و گفت‌وگو را با اهانت دادند.
یکی از بسترهایی که محل بروز و ظهور ادعای آزادی و تحمل منتقد توسط اصلاح‌طلبان بود، عملکرد آنها در دانشگاه‌ها بود. علاوه بر حاکم کردن فضای رعب و تخریب نسبت به دیدگاه‌های متفاوت و منتقد دولت وقت در دانشگاه‌ها، برخوردهای حذفی و امنیتی با دانشجویان و تشکل‌های دانشجویی منتقد نیز از روش‌های معمول دولت اصلاحات بود. تا جایی که آنها دانشجویان منتقد را با اهرم کمیته انضباطی تحت فشار قرار می‌دادند و حتی از اینکه اسامی دانشجویان منتقد را برای حضور در کمیته انضباطی در بلندگوی خوابگاه‌ها اعلام کنند هم ابایی نداشتند.
نوع مواجهه جریان مذکور با رأی مردم در سال 88 برجسته‌ترین نمونه‌ای بود که میزان پایبندی آنها به آزادی و تحمل منتقد را نشان داد. اصلاح‌طلبان در سال 88 آنگاه که با «نه» مردم مواجه شدند به‌جای پذیرش رأی آنها تصمیم گرفتند از مردم انتقام بگیرند و در همین راستا اغتشاش و آتش زدن بانک و اتوبوس و اموال عمومی و خونریزی، کتک زدن، آتش کشیدن مسجد و... را در پیش گرفتند.
افزون بر آنچه بیان شد، دیدگاه‌های حسن روحانی نیز در رابطه با آزادی بیان در برهه‌های مختلف بیانگر واقعیت گفتمان دولت او است. چه زمانی که معتقد بود فیلم معمولی‌ای مثل مارمولک آنقدر وقیح است که حتی در رژیم پهلوی هم نمی‌توانست مجوز بگیرد و چه زمانی که در مجلس اول بحث اعدام ارتشی‌ها را در نماز جمعه طرح کرد و البته با پاسخ منطقی و حساب‌شده شهید مظلوم دکتر چمران مواجه شد و چه آن زمان که در یک سخنرانی تأکید کرده بود «دعوت به تضارب آرا و دعوت به گفت‌وگو برای جامعه ما زود است؛ مثل این است که بچه 13ـ 12 ساله را شما بفرستید کلاس دکتری».
البته غیر از این، دوران 4 ساله دولت یازدهم و نوع مواجهه رئیس دولت با منتقدان و هتک مکرر آنها، نمونه تازه‌تری است که جایگاه واقعی دیدگاه‌های انتقادی در تفکر مدعیان آزادی را نشان می‌دهد.
این روزها نیز حضور شهردار جدید تهران در هیات دولت از این جهت دارای اهمیت است که در 4 سال دولت اول روحانی، شهردار وقت تهران هیچ‌گاه امکان حضور در جلسات هیات دولت را نداشت؛ فقط به جرم اینکه وی از نظر سیاسی دیدگاهی متفاوت با حسن روحانی و دولت او داشت!

 

دکتر رضا شیبانی: قادر طهماسبی از متفاوت‌ترین شاعران زمانه ماست. شاعری غرق در سیر و سلوک خاص.  شاید بتوان گفت  یک نوع سلوک با ریشه‌های کهن اما جلوه‌های امروزی. درست مثل زبان شعرش که وجوه نو قدمایی دارد.
این روحیه سیر و سلوک و نا ایستایی نمی‌دانم‌ حاصل زندگی اوست، یا نوع زندگی اوست که از او شاعری شیدا ساخته است. کسی که در میانه متولد شده اما در یک جا بند نبوده؛ سیستان، شیراز، مشهد، تبریز، تهران و اصفهان را درنوردیده؛ جاهایی را که برای تدریس مشغول بوده رها کرده و بیقراری‌هایش را در شعر ریخته است.  نقل همان بیت است که:
ما درس و دکان و پیشه را سوخته‌ایم
شعر و غزل و دوبیتی آموخته‌ایم
در ابتدا گفتم فرید، متفاوت است. باز تکرار می‌کنم و به تشریح می‌گویم از مهم‌ترین وجوه تفاوت او با دیگران، شیدایی اوست و این شیدایی صد البته گمشده شاعران امروز است.  
شاعرانی داریم که صرفا با شعر و شاعری حالی می‌کنند و چندان در بند رموز و اسرار زیست شاعرانه نیستند. وزن و قافیه و ردیفی به هم می‌پردازند و حظی می‌برند. عذری و تقصیری هم بر آنان نیست. اما شیدا و شاعر ششدانگ نیستند.
در باب اینکه چرا بیتی و شعری به یکباره مرزها و فاصله‌ها را پشت سر می‌گذارد و در جامعه جاری می‌شود و به گوش همگان می‌خورد بسیار می‌توان سخن گفت و دلیل آورد. بی‌تردید نقد ادبی مسؤول پاسخ دادن به این سوال است. این یک سوال تاریخی است و قرن‌هاست شعرا، منتقدان و اهالی سخن گرم پاسخ دادن به آنند و هیچگاه به پاسخی روشن نرسیده‌اند. تمام پاسخ‌ها، مانند همه نظرات فلسفی تاریخ مغشوشند و تنها بخشی از حقیقت را روشن و بخش‌های دیگر را انکار می‌کنند. این خاصیت علم است که مثل نور آن را از هر جهت بر یک حجم پیچیده بتابانیم، یک سطح را روشن کرده‌ایم اما بر سایه‌ها و تیرگی‌های سطوح دیگر افزوده‌ایم.  
اما اگر بخواهیم مطابق فهم ذوقی جمهور مخاطبان شعر ایرانی درباره این راز سخن بگوییم، می‌توان همه این نظریات را در یک کلمه خلاصه کرد: شیدایی شاعر در لحظه سرودن آن شعر و اتصال او به یک منبع الهام.
شیدایی و اتصال به منبع الهام اگرچه ماهیتا برای همه ما مساله‌ای ناشناخته و غریب است اما به عنوان یک پاسخ به قدری قانع‌کننده است که کمتر کسی است که آن را نپذیرد:
«سر نی در نینوا می‌ماند اگر زینب نبود
کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود»
یا
«به یازده خم می ‌دست ما اگر نرسید
بده پیاله که یک خم هنوز سر بسته است»
اینچنین ابیاتی حاصل کنش و واکنش عادی یک طبع شاعرانه نیست. شعرهای عادی هم  از شاعران بزرگ صادر می‌شود اما در دایره مخاطبان خاص شعر باقی می‌ماند.  این شعرها ممکن است سرشار از تکنیک،  محتوا و جلوه‌های زیبایی‌شناختی باشند و ارزش ادبی‌شان هم کم نباشد. غالب شعرها هم حتی در دیوان شاعران بزرگ از این دسته است. اما بعضی بیت‌ها هستند که حاصل لحظه‌های اتصال و الهامند.
شعر فرید، نه همیشه اما در لحظه‌هایی کارساز به این سطوح اتصال و الهام دست پیدا می‌کند. هر چند به گمانم لحظاتی کوتاه است اما همین لحظات کوتاه کار خودش را می‌کند و تاثیر خود را می‌گذارد.
همین باعث شده است شعر او یکی از بهترین نمونه‌های شعر در میان شاعران جریان انقلاب باشد.
فرید یکی از ارجمندان شعر امروز است که قدر شعر سلیم و بی‌غش او در سال‌ها و دهه‌ها و سده‌های آینده بیشتر دانسته خواهد شد.   شعر او «آنی» دارد که اگر توسط مسندنشینان فرهنگ ما دفن و نابود نشود، می‌تواند در زمره شعرهای برگزیده قرن معاصر جای بگیرد.  نه در سطح مثلا شهریار و رهی و بهار و... اما لااقل در میان ادبیاتی که پس از انقلاب در حال ساخته شدن است چرا که معتقدم شهرت و جایگاه امروزین فرید، جایگاهی است حلالرو؛ کاملا حاصل نظام عرضه و تقاضای جامعه خوانندگان شعر و نه حاصل تبلیغات و ضریب‌دهی‌های بی‌اساس.