سعدالله زارعی*: «ادلب آخرین استان سوریه است که باید از اشغال تروریست‌های تحت‌الحمایه خارج شود. با توجه به تاخیری که در آزادی این منطقه اتفاق افتاده است، سوال این است که این کار در چه زمانی و چگونه به سرانجام می‌رسد؟
1- خصوصیات ادلب
ادلب یک استان متوسط سوریه از نظر مساحت است اما در عین حال از آنجا که نزدیک به 3 میلیون نفر جمعیت بومی و غیربومی سوری را در خود جای داده است، دارای اهمیت ویژه است. این استان از غرب با استان علوی‌نشین لاذقیه تماس دارد و از جنوب با استان‌های حما و حمص مرتبط است و از غرب در همسایگی استان حلب قرار گرفته است. هم اینک بخش اعظم این استان و غرب استان حلب در سیطره گروه‌های مسلح و تروریست‌ها قرار دارد. اکثر شبه‌نظامیان آن وابسته به گروه النصره (القاعده سوریه) هستند. این گروه‌ها بعضا به طور رسمی و بعضا به طور غیر رسمی از سوی دولت ترکیه حمایت می‌شوند و این کشور با این استدلال که عملیات نظامی معطوف به پاکسازی در این استان سبب گسیل شبه‌نظامیان سوری به استان‌های همجوار ترکیه می‌شود و وضع امنیتی ترکیه را تحت تاثیر قرار می‌دهد، با عملیات پاکسازی ارتش سوریه مخالفت کرده است.
2-دلایل تأخیر عملیات ارتش سوریه در ادلب
ارتش سوریه به‌رغم آنکه توانایی کافی برای پاکسازی ادلب از گروه‌های تکفیری مسلح را دارد، به 3 دلیل عمده این عملیات را به تاخیر انداخته است. یکی از دلایل وجود 3 میلیون جمعیت سوری است که در صورتی که عملیات ارتش بدون تمهیدات لازم انجام شود، آسیب می‌بینند. ارتش سوریه از چند ماه قبل مناطقی در داخل سوریه را برای انتقال این جمعیت در نظر گرفته است اما جز بخش کمی از آنان از ادلب خارج نشده‌اند. به نظر می‌آید ممانعت گروه‌های مسلح از انتقال جمعیت ادلب یکی از این دلایل است و دلیل دیگر این است که ساکنان ادلب امیدوارند عملیاتی از سوی جبهه مقابل به اجرا در نیامده و مساله این شهر به صورت مسالمت‌آمیز و سیاسی حل و فصل شود. از این رو ماندن در خانه‌های خود  یا سرپناه‌هایی را که به آنان واگذار شده است بر انتقال به اردوگاه‌هایی که شرایط سخت‌تری دارند، ترجیح داده‌اند.
دلیل دوم، ملاحظات ترکیه است. ترکیه به عنوان یکی از 3 کشور عضو فرآیند «آستانه» توانسته است موافقت 2 عضو دیگر یعنی ایران و روسیه را برای تاخیر در عملیات به امید حل مسالمت‌آمیز و سیاسی آن به دست آورد. در عین حال 2 کشور روسیه و ایران هر کدام با ملاحظاتی به فرمول ترکیه تن داده‌اند. برای روسیه آزادسازی سریع ادلب و پایان دادن به پرونده امنیتی سوریه یک اولویت نیست، چه بسا زمان‌دار شدن آن را برای حفظ حضور نیروهای نظامی خود در این کشور ترجیح می‌دهد. در عین حال روسیه با ترکیه مراودات متعدد اقتصادی داشته و نیز به پاس متقابل آنکارا درباره مهار ناتو چشم دوخته است.
در این میان ایران نمی‌خواهد نسبت به ملاحظات همسایه غربی خود بی‌اعتنا باشد، چرا که به کار با ترکیه در بعضی پرونده‌های حساس دیگر نیاز دارد. ترکیه در مواجهه با تحریم‌های غرب علیه ایران یک «گذرگاه قابل اعتماد» به حساب می‌آید و علاوه بر آن ایران مایل است در بعضی پرونده‌های حساس منطقه‌ای، ترکیه را به همراهی با خود ترغیب کند.
بر اساس مذاکراتی که در نیمه شهریور گذشته بین روسیه و ترکیه در «سوچی» برگزار شد و با همراهی ایران نیز توأم بود، رجب طیب اردوغان 2 ماه مهلت گرفت تا گروه‌های مسلح ادلب را برای تسلیم این شهر متقاعد کند. ایران و روسیه با این تحلیل که موفقیت یا عدم موفقیت ترکیه در «راه‌حل سیاسی» در نهایت به «آزادی آسان‌تر ادلب» منجر می‌شود، این مهلت را به آنکارا دادند و از ارتش سوریه خواستند عملیات خود را به تاخیر بیندازد اما این زمان سپری شد و تغییری در وضع امنیتی ادلب پدید نیامد. با این وجود تهران و مسکو با تمدید این زمان موافقت کردند و این منجر به تاخیر در عملیات ارتش تا زمان کنونی شده است.
دلیل سوم درگیری گروه‌های تروریستی با یکدیگر در داخل ادلب بود. درگیری بین گروه‌هایی نظیر ارتش آزاد و النصره (القاعده سوریه) از سویی و سایر گروه‌های  تکفیری با النصره (القاعده سوریه) از سوی دیگر یک اتفاق مهم و راهبردی به حساب می‌آید، چرا که این درگیری‌ها سبب فرسایش این گروه‌ها می‌شود و آزادسازی ادلب را با سهولت بیشتری همراه می‌کند. این در حالی است که در این اثنا بعضی گروه‌های تروریستی ادلب که در مذاکرات آستانه هم حضور داشته و امید خود را به موفقیت از طریق نظامی از دست داده‌اند، علامت‌هایی مبنی بر آماده شدن برای توافق با دولت بروز داده‌اند و برای به نتیجه رسیدن این تمایلات نیاز به زمان است.
آینده عملیات
مهلت و تمدید مهلت به تروریست‌ها و ترکیه برای آزادسازی ادلب به پایان رسیده است، مهلتی که 3 بار تاکنون تمدید شده است و عملا نتایج به دست آمده بیانگر بی‌فایده بودن آن است، از این رو ارتش سوریه در یک اقدام هماهنگ با روسیه و ایران نیروهای خود را به مرور به سمت این استان گسیل داشته و در نقاط مختلف به تهیه مقدمات عملیات پرداخته است. هم اینک ارتش سوریه در مناطق شمال شرقی لاذقیه و کوه‌های مشرف به ادلب مستقر شده‌ است. ارتش در جنوب ادلب پس از پاکسازی حما از نیروهای تروریستی به موقعیت‌های عملیات دست یافته است. تنگ کردن حلقه محاصره  گروه‌های تکفیری مسلح در غرب استان حلب موقعیت فرماندهی عملیات ادلب را برای ارتش هموار کرده است. در این مدت ارتش سوریه توانست با گروه‌هایی در ادلب هم تماس‌هایی برقرار کند. در همین راستا به نظر می‌آید زمان آغاز عملیات آزادی‌بخش در ادلب نزدیک باشد، این در حالی است که ارتش با آزاد شدن بخش اعظم نیروهایش که تا همین 6 ماه قبل در شرق و جنوب و اطراف دمشق درگیر بودند، هم اینک علاوه بر کسب تجربه در آزادسازی، نیروهای وسیعی در اختیار دارد.
پاکسازی ادلب توسط ارتش سوریه می‌تواند بدون حمایت نیروهای منطقه‌ای هم انجام شود، بر این اساس می‌توان گفت عملیات آزادسازی ادلب، «میهنی»ترین عملیات نظامی معطوف به پاکسازی سوریه از تروریست‌ها خواهد بود. عملیات نظامی که منحصر به ارتش سوریه باشد امکان مداخله غرب و جبهه‌سازی آنان را با محدودیت زیاد مواجه می‌کند. از این رو بر خلاف عملیات‌های جنوب، شرق و اطراف دمشق، تروریست‌ها چندان نمی‌توانند همکاری کشورهایی نظیر آمریکا، عربستان، کویت، امارات، قطر و ترکیه چشم داشته باشند. علاوه بر آن تجربه موفق ارتش و جبهه مقاومت در عملیات‌های قبل، روحیه مقاومت تروریست‌ها را تضعیف کرده و شکاف کنونی میان آنان را تعمیق می‌کند.
ادلب و روند سیاسی در سوریه
روند سیاسی سوریه همین الان هم سرعت گرفته است. اعتراف مقامات ارشد آمریکایی در هفته پایانی آذر ماه مبنی بر اینکه برنامه تغییر سیاسی سوریه را کنار گذاشته‌اند، اظهارات چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه مبنی بر اعلام آمادگی برای همکاری با دولت اسد و گسیل هیات‌های محرمانه امنیتی به دمشق طی ماه‌های اخیر، سفر رئیس‌جمهوری سودان به دمشق و دعوت از دمشق برای بازگشت به اتحادیه عرب و مذاکراتی که ابوظبی با دمشق برای شرکت در بازسازی سوریه داشت و موضع صریح حکومت اردن مبنی بر دست یافتن به توافق امنیتی با دولت اسد برای مهار تحرکات گروه‌های مسلح تروریستی و سفر مقامات عراق به دمشق بخوبی از رونق گرفتن فعالیت سیاسی سوریه خبر می‌دهد. همه این تحرکات در حالی صورت است که هنوز ادلب در سیطره تروریست‌هاست.
آزادسازی ادلب تحرک بیشتری به پرونده سوریه با هدف عادی‌سازی وضع حکومت سوریه در جهان خواهد داد. عملیات ادلب سبب تعیین تکلیف نیروهای نظامی آمریکا و ترکیه نیز خواهد شد. بر این اساس بلافاصله پس از زمانی که در سوریه زمزمه آغاز عملیات پاکسازی ادلب شنیده شد، ترامپ اعلام کرد «ما برای مبارزه با داعش به سوریه رفتیم و هم اینک داعش وجود ندارد» و یکی از  مقامات ارتش آمریکا اعلام کرد نیروهای  نظامی آمریکا بزودی از سوریه خواهند رفت. مخالفت ناتو با عملیات ترکیه در شمال شرق سوریه علیه کردهای مستقر در منطقه موسوم به «جزیره» نشان‌دهنده از دست رفتن زمان برای ارتش ترکیه است. در عین حال عملیات هوایی ترکیه علیه کردهای موسوم به PYD سبب شد نیروهای کرد تحت امر «صالح مسلم» بار دیگر از دولت اسد بخواهند از آنان در برابر حملات یک «کشور خارجی» حمایت کند. همه این تحولات بیانگر آن است که زمان به سرانجام رسیدن پرونده امنیتی سوریه بسیار نزدیک است. آزاد شدن ادلب مسلما برای خیلی‌ها از جمله آنکارا، واشنگتن، ریاض و ابوظبی یک خبر خوب نخواهد بود. این عملیات بدون آنکه الزاما سبب گسیل تروریست‌ها به ترکیه شود، می‌تواند به یک زلزله سیاسی در ترکیه بینجامد. الان مهم‌ترین نگرانی اردوغان این است که با بقای دولت بشار اسد در پایان حدود 7 سال حمایت ترکیه از تروریست‌ها، مردم و احزاب این کشور از درستی استراتژی دولت اردوغان و هزینه‌های هنگفتی که کرده است، خواهند پرسید. ترکیه اگر چه به وجود گروه‌های کرد معارض اشاره می‌کند اما دیگران این را پاسخ درستی برای سوال فوق نمی‌دانند. ترکیه هیچ دلیلی برای همراهی ممتد با تروریست‌ها در طول 7 سال اخیر ندارد و از نظر مردم این کشور حمله به یک همسایه می‌تواند به تشدید مخاطرات امنیتی ترکیه هم منجر شود. هم اینک رجب طیب اردوغان در مقام رئیس دولت ترکیه باید جواب دهد چرا رابطه دوستی با دولتی را که برای قرن‌های آینده نیز همسایه ترکیه باقی می‌ماند، برهم‌ زده و به سمت آمریکا و عربستان که مردم این کشور آنان را دشمن خود ارزیابی می‌کنند، رفته است. ترکیه در مجموع به‌رغم آنکه از همراهی آمریکا و عربستان در دشمنی با دمشق بهره‌مند بوده، در عین حال نتوانسته به حداقلی از پیروزی در سوریه هم دست پیدا کند.
* تحلیلگر مسائل خاورمیانه

پویان شریعت: آخرین روزهای ژانویه 2011 برابر با 6 بهمن ماه 1389 خبرهایی مبنی بر بالا گرفتن اعتراض‌ها در سوریه توجه رسانه‌های جهان را به خود جلب کرد. شاید آن روزها کمتر کسی فکر می‌کرد آتش روشن شده در سوریه باعث بروز یک مخاصمه بین‌المللی تمام‌عیار و ظهور تروریسم تکفیری در شام، عراق، قسمت‌هایی از لبنان و منطقه آسیای مرکزی شود؛ بحرانی که نه‌تنها به خاورمیانه محدود نشد، بلکه بخش‌هایی از قاره سبز و شرق آسیا را درگیر خود کرد. با گذشت چندین ماه از این بحران و سقوط استان‌های مختلفی در سوریه و عراق، هیچ خبر یا تحلیلی درباره چگونگی پایان این جنگ و اینکه در روزهایی نه چندان دور، ادلب آخرین ایستگاه جنایتکارانی از جنس داعش و القاعده می‌شود، وجود نداشت اما اکنون با گذشت 7 سال جنگ خونین در سوریه، ادلب آخرین ایستگاه تروریست‌های تکفیری شده است. استانی که علاوه بر تروریست‌ها، از اهمیت قابل توجهی برای برخی دولت‌های خارجی از جمله آنکارا، واشنگتن، اتحادیه اروپایی و متحدان مرتجع عربی آمریکا برخوردار است.  حالا در روزهایی که نشست سه‌جانبه میان تهران، مسکو و آنکارا برای تعیین تکلیف ادلب برگزار شده، بر آن شدیم با نگاهی گذرا بر موقعیت و مسائل پیدا و پنهان آخرین استان اشغالی سوریه که در دست تکفیری‌های القاعده است، به بررسی این پرونده بپردازیم. گزارش پیش رو به بررسی وضعیت سیاسی و میدانی ادلب از اشغال تا نشست‌های دیپلماتیک سه‌جانبه می‌پردازد.
ادلب؛ ژئوپلیتیک بحران
استان ادلب سوریه که امروز به عنوان آخرین سنگر تروریست‌های تکفیری در سوریه مطرح است، در شمال این کشور و در همسایگی کشور ترکیه قرار دارد. این استان به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک و همجواری با مناطق جنوبی و کردنشین ترکیه در همسایگی استان لاذقیه و پایگاه‌های حمیمیم و طرطوس روسیه از اهمیت بالایی برخوردار است. این جغرافیا از نخستین‌ مناطقی در سوریه به شمار می‌رود که با بروز بحران و جنگ در این کشور در روزهایی ابتدایی از سوی عناصر مسلح منتسب به القاعده اشغال شد. سقوط ادلب در شرایطی رخ داد که بسیاری از مناطق و دیگر استان‌ها در سوریه یکی پس از دیگری به اشغال سایر گروه‌های تروریستی درآمده و این امر باعث شد آمایش سرزمینی در شام به کلی دگرگون شود. در واقع 9 فروردین ماه 1390 این شهر به طور کامل از کنترل دولت دمشق و نیروهای ارتش سوریه خارج و ادامه درگیری باعث شد نیروهای ارتش عربی سوریه به سمت پادگان مسطومه، جسر الشغور و اریحا عقب‌نشینی کنند.  ادلب امروز در کنترل نیروهای القاعده سوریه یا همان هیات تحریرالشام قرار دارد اما موضوع قابل توجه وجود سایر گروه‌های تروریستی دیگر در این شهر به دلیل عملیات تبادل و انتقال در سوریه است. بعد از بروز بحران تروریسم تکفیری در سوریه، خبرها و تحلیل‌های مختلفی درباره ساختار عناصر مسلح تروریست منتشر شد. در این میان می‌توان به گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک سرویس اطلاعاتی روسیه و همچنین گزارش‌های نهادهای حقوق بشری غربی اشاره داشت.  این در حالی است که همه گزارش‌ها حاکی از وجود 3 گروه تروریستی قدرتمند به نام‌های «ارتش آزاد»، القاعده (جبهه النصره و سپس تغییر نام و پرچم آن به هیات تحریر الشام) و داعش بود، البته ادلب به عنوان بستر استقرار و مهم‌ترین پایگاه القاعده در سوریه مطرح شد. پس از گذشت چند ماه از این بحران و با افزایش شدت درگیری‌ها در سوریه، مثلثی از دولت‌های مرتجع عرب، تل‌آویو و واشنگتن خودنمایی کرد. در واقع انتشار اخبار درباره اعزام برخی زخمی‌های تکفیری به سرزمین‌های اشغالی در کنار کمک‌های ریاض و برخی متحدان عربستان به جبهه به اصطلاح اسلامی سوریه (که متشکل از گروه‌های تروریستی احرارالشام، جیش‌الاسلام و ارتش آزاد بود) به علاوه خدمات نیروهای آمریکایی به داعش، نام دولت‌های خارجی دیگری را در کنار تروریست‌ها پررنگ می‌کرد؛ موضوعی که بیانگر ماهیت بین‌المللی این جنگ و نقش کشورهای خارجی در بحران سوریه بود.
از خانه انحصاری تا جغرافیای جولان
با افزایش تحرک تکفیری‌ها در سوریه و اشغال مساحت قابل توجهی در این کشور، ادلب بیش از پیش به خانه انحصاری القاعده در سوریه مبدل شد؛ موضوعی که تا عملیات آزادسازی حلب و سلسله عملیات‌های مقاومت در شام ادامه داشت. در این میان اقدامات عملیاتی ارتش سوریه در کنار نیروهای مقاومت باعث شد حلب به عنوان یک هدف عملیاتی مهم مورد توجه قرار گیرد. با آزادسازی حلب نه‌تنها مهم‌ترین پایگاه شمالی تروریست‌ها (بویژه داعش) از دست رفت، بلکه 2 معبر لجستیکی باب‌السلام و باب الهوی برای تکفیری‌ها مسدود شد. علاوه بر عملیات‌های مختلف ارتش و مقاومت در سوریه که مناطق اشغالی این کشور را زیر ضربه مشت آهنین خود قرار داد، طرحی به عنوان تبادل و آشتی ملی در سوریه در دستور کار دمشق قرار گرفت. اجرای این طرح یکی از مهم‌ترین دلایلی است که منطقه ادلب را از حالت انحصاری برای القاعده خارج کرد و باعث شد سایر گروه‌های تروریستی به آنجا نقل مکان کنند.  در واقع بعد از تسلط ارتش سوریه و نیروهای مقاومت بر منطقه مورد نظر اگر عناصر مسلح حاضر به تحویل سلاح و تسلیم شدن بودند، در اختیار ارتش قرار می‌گرفتند و در غیر این صورت به وسیله اتوبوس‌های سبز رنگ به یک مقصد مشخص منتقل می‌شدند؛ مقصدی به نام ادلب.  این طرح بعد از بررسی‌های گسترده میدانی در سوریه به اجرا درآمد. به عبارت ساده‌تر با بررسی آمایش سرزمینی گروه‌های مسلح در سوریه و عراق، نیروهای مقاومت به همراه ارتش سوریه و عراق بر آن شدند تا ابتدا نیمه غربی سوریه و نیمه شرقی عراق را پاکسازی کرده و در نهایت با فشار از شرق و غرب حلقه محاصره تروریست‌ها را تنگ‌تر کنند. برای اجرای این طرح یک منطقه به عنوان مقصد تبادل همه گروه‌های مسلح انتخاب شد که در این میان استان ادلب به عنوان مقصد نهایی مصوب شد.  این امر همان دلیلی است که انحصار ادلب را از دست القاعده خارج کرد و باعث اعزام گروه‌های مختلف تروریستی به این استان شد. تجمیع تروریست‌ها در یک مختصات جغرافیایی در شرایطی در ادامه سلسله عملیات‌های ارتش و مقاومت در سوریه محقق شد که دست‌های خارجی دیگر امکان ادامه هدایت پروژه سوریه را به شکل پنهان نداشته و بر همین اساس شاهد نقض تمامیت ارضی سوریه از سوی ارتش‌های خارجی از جمله ترکیه، آمریکا و رژیم صهیونیستی بودیم. این مساله نه‌تنها بیانگر نقش و ماهیت دولت‌های یادشده در بحران تروریستی خاورمیانه است، بلکه اهداف پنهان آنها را تا حد قابل توجهی بازگو می‌کند.
ادلب و دولت‌های خارجی
پرونده ادلب در شرایطی باعث نشست‌های سه‌جانبه آستانه شده است که علاوه بر 3 کشور ناظر (ایران، روسیه و ترکیه) دولت‌های دیگر به این پرونده ورود کرده‌اند. آنچه از مواضع تهران و مسکو بر می‌آید، آزادسازی کامل ادلب و پاکسازی کامل این استان اشغالی در سوریه است. با نگاهی به ترکیب این مذاکرات به روشنی می‌توان به نقش آنکارا پی برد. موضع ایران و روسیه که با دعوت رسمی دمشق در این کشور برای مقابله با تروریسم وارد شدند کاملا معین است اما سوال این است که ترک‌ها به نمایندگی از کدام طرف در این نشست حاضر می‌شوند؟  استان ادلب کماکان در اشغال تروریست‌های القاعده (تحریرالشام) قرار دارد و این در حالی است که به دلیل ماهیت تروریستی القاعده، این گروه در لیست معارضان سوری قرار نمی‌گیرد. به عبارت ساده‌تر، ترک‌ها نماینده گروه‌های مسلح سوری جز داعش و القاعده هستند و بر همین اساس تهران و مسکو، اشغالگرِ حاضر در ادلب را معارض نمی‌دانند، بلکه القاعده را تروریست دانسته و بر همین اساس درخواست عملیات ارتش در ادلب را دنبال می‌کنند.
 

آنکارا
 ترکیه با گذشت قریب به 6 سال از آغاز جنگ در سوریه، سناریوی جدیدی را در دستور کار قرار داد. در واقع پس از بررسی وضعیت میدانی و آمایش سرزمینی گروه‌های مسلح در سوریه که از سوی سران سیاسی- نظامی ترکیه انجام شد، آنکارا به این نتیجه رسید که تنها حمایت از گروه‌های یادشده کافی نیست، بلکه برای پررنگ شدن نقش حزب عدالت و توسعه و همچنین سهم‌خواهی بیشتر از بحران موجود در شام نیاز به حضور نظامی مستقیم در میدان بحران و مدیریت برخی گروه‌ها به شکل مستقیم و آشکار است. در همین راستا عملیاتی با نام «شاخه زیتون» از منطقه طرابلس در شمال سوریه آغاز و در نهایت به مناطق تحت اشغال آنکارا در شمال منتهی شد. ترک‌ها دلیل این اقدام و نقض تمامیت ارضی سوریه را چند مورد عنوان کردند که در این میان حضور نیروهای کرد مسلح در حاشیه مرزهای جنوبی و احتمال بروز اقدامات تروریستی از طرف آنها از مهم‌ترین این دلایل است. این در حالی است که اگر نگاهی به کمک‌های لجستیکی، اطلاعاتی و دیپلماتیک آنکارا به گروه‌های مسلح اعم از معارض و تروریست داشته باشیم بخوبی می‌توان منافع ترک‌ها درباره این گروه‌ها بویژه گروه‌های مسلح اخوانی و سلفی را مشاهده کرد.  به عبارت دقیق‌تر آنکارا به نمایندگی از تروریست‌های مورد حمایت خود در مذاکرات حاضر شد و به دنبال تامین منافع و خواسته‌های خود در زمین گل‌آلود سوریه است. از سوی دیگر ترکیه بخوبی به این مساله آگاهی دارد که در صورت ورود ارتش سوریه و متحدان دمشق به ادلب نه‌تنها موج گسترده‌ای از مهاجران روانه خاک این کشور می‌شوند، بلکه عناصر مسلح که توسط سرویس اطلاعاتی ترکیه (میت) برای انواع و اقسام جنایات در سوریه آموزش دیده‌اند، به عنوان یک تهدید بالقوه میهمان کشور اردوغان می‌شوند. بر همین اساس عدم اتخاذ هرگونه تصمیمی که منجر به این موارد شود، مطلوب آنکارا بوده و نباید انتظار بیشتری از آنها داشت.
 

واشنگتن
 مواضع واشنگتن و سیاست‌های دونالد ترامپ در سوریه در چند هدف و محور خلاصه می‌شود. مهم‌ترین مؤلفه در سیاست‌های اعمالی واشنگتن و جامعه اطلاعاتی غرب ضربه به محور مقاومت به عنوان مهم‌ترین هدف جاری در خاورمیانه است. آمریکا به همراه متحدان مرتجع عربی خود بویژه عربستان که نقش منبع مالی این پروژه را برعهده دارد، در سناریوی تل‌آویو به ایفای نقش پرداخته و در این میان تامین امنیت مرزهای سرزمین‌های اشغالی و افزایش امنیت پیرامونی صهیونیست‌ها را همواره به عنوان مهم‌ترین هدف در دستور کار داشته است.  بر اساس گزارشی که سال 2004 از سوی اندیشکده FDD وابسته به آژانس اطلاعات مرکزی ایالات متحده منتشر شد، برای تقابل با نظام حاکم بر ایران و هرگونه اقدام سخت ابتدا باید بازوهای خارجی جمهوری اسلامی که با نام مقاومت شناخته می‌شوند زیر ضربه قرار گیرند. بر همین اساس می‌توان انقطاع ارتباط تهران با مرزهای رژیم صهیونیستی و مدیترانه را یکی از مهم‌ترین دلایل پروژه تروریستی سوریه و عراق دانست. این در حالی است که با رشد پیروزی‌های ارتش عربی و مقاومت در سوریه، بخش‌های زیادی از مناطق اشغالی در این کشور آزاد شد. منحنی صعودی این نمودار نه‌تنها باعث شد سناریوی غرب برای ضربه به ایران محقق نشود، بلکه تغییر سیاست در امور میدانی سوریه به شکل اجباری و تلقینی دامن واشنگتن را گرفت. افول نقش آنها تا جایی ادامه پیدا کرد که اقدامات ائتلاف غربی به اصطلاح ضدتروریسم به حداقل رسید و امروز می‌بینیم در میدان نبرد دست برتر با مقاومت و ارتش سوریه است.  اما انفعال غربی‌ها در سوریه در شرایطی به وضعیت امروز رسیده که پس از اعمال فشار از سوی تل‌آویو و ریاض، آمریکایی‌ها در موارد متعددی به شکل آشکار کمک به داعش و القاعده را در دستور کار قرار دادند. رسوایی مقامات واشنگتن زمانی به نقطه اوج خود رسید که علاوه بر انتشار تصاویر کمک‌های ارتش آمریکا به داعش، منطقه التنف با هدف ایجاد محیطی امن برای جلوگیری از ضربه به تروریست‌ها توسط آنها ایجاد شد. این مسائل نه‌تنها نقش آمریکایی‌ها در جنایات ثبت شده خاورمیانه را پنهان نمی‌کند، بلکه آنها همواره به دلیل اشغالگری در افغانستان و عراق به عنوان اصلی‌ترین متهم ایجاد بحران تروریستی از نوع بنیادگراهای رادیکال مورد خطاب قرار می‌گیرند. از سوی دیگر علاوه بر داعش و القاعده می‌توان به مهندسی سازمان سیا و کمک‌های لجستیکی ریاض در شکل‌گیری گروه‌های تروریستی دیگری از جمله ارتش آزاد و پرچم‌های سفید در عراق اشاره داشت؛ گروه‌هایی که بر اساس ملزومات میدانی و زمانی از سوی آنها ایجاد و با هدایت و آموزش پنتاگون به مرحله عملیاتی رسیدند. جامعه اطلاعاتی غرب در نهایت به دنبال اهدافی چون ضربه به مقاومت، تامین امنیت برای اسرائیل، کشته گرفتن از مسلمانان با ایجاد جنگ‌های داخلی، تحمیل هزینه‌های مالی و جانی به عناصر حاضر در ساختار مقاومت و همچنین چند پاره کردن کشورهای سوریه و عراق با هدف اعمال سناریوی مذکور بر ایران بوده است که نه‌تنها در موضع انفعال قرار گرفته، بلکه به اعتقاد برخی کارشناسان، مسائل امنیتی اقدامات واشنگتن درباره ادلب نمی‌تواند بیشتر از واکنش آنها نسبت به آزادسازی غوطه باشد.
 

اتحادیه اروپا
اروپایی‌ها همواره به دلیل عضویت در ناتو و همچنین حضور در ائتلاف بین‌المللی به اصطلاح ضد تروریسم به رهبری واشنگتن مواضع همسو با آمریکا اتخاذ کرده‌اند اما قبل از بررسی جایگاه و نقش آنها در پرونده سوریه و ادلب باید به اقدام نظامی آنها در لیبی که به رهبری فرانسه و انگلیس رخ داد اشاره کرد. موضوعی که بررسی آن می‌تواند درک و ذهنیت نسبتاً درست‌تری از نقش اروپا در پرونده بحران تروریستی سوریه بویژه ادلب برای مخاطب ایجاد کند. حضور نیروهای نظامی قاره سبز به رهبری ارتش فرانسه و انگلیس در لیبی تنها به مرگ قذافی منجر شد، اقدامی که به اعتقاد برخی سیاستمداران اروپایی نه تنها دموکراسی را در این کشور به ارمغان نیاورد، بلکه با ظهور شبکه داعش در لیبی و رشد فعالیت بدنه سنتی القاعده در این کشور، اوضاع داخلی و امنیت ملی لیبی را دچار از هم گسیختگی کرد. لیبی که همواره به عنوان پل ارتباطی آفریقا با اروپا و خاورمیانه مطرح بوده با وجود بحران مذکور به یک تهدید بالقوه و در برخی موارد بالفعل برای قاره کهن تبدیل شد.  به عبارت ساده‌تر پس از این فاجعه چشم‌آبی‌ها در لیبی بود که سوریه شاهد مهاجرت و اعزام هسته‌های متعددی از عناصر آموزش‌دیده تکفیری بود؛ انتقالی که نه‌تنها به خاورمیانه محدود نشد، بلکه باعث شد روی دیگر سکه گریبان اروپایی‌ها را بگیرد و آنها را مجبور کند همچون ایجاد خط بارلو و دژ ماژینو، این دفعه برای نبرد با داعش و القاعده در خانه خود آماده و مهیا شوند. این مساله کنشگری آنها را در سوریه و عراق به حداقل رساند و باعث شد آنها خطوط پدافندی خود را همچون نبردهای گذشته در داخل اتحادیه ترسیم کنند. این مساله در حالی اروپایی‌ها را در یک پدافند اجباری قرار داد که نه‌تنها نمودار اقدام و توان عملیاتی آنها در ائتلاف ضد تروریسم را با روندی نزولی مواجه کرد، بلکه بیشتر توان آنها صرف تامین امنیت و مقابله با تهدید در داخل اروپا شد.  در همین راستا می‌توان به حضور روسیه به عنوان دلیل کمرنگ شدن نقش آنها در سوریه بویژه پرونده ادلب اشاره داشت. فارغ از حملات محدود آوریل 2018 به برخی مقرهای نظامی و تحقیقاتی در دمشق، حمص و اطراف حلب که پس از سناریوی نمایشی کاربرد تسلیحات شیمیایی توسط ارتش سوریه کلید خورد، به اعتقاد برخی ناظران مسائل بین‌الملل، کارنامه عملیاتی سوریه نشان می‌دهد اروپا از ورود مستقیم به میدان نبرد پرهیز دارد. انفعال نظامیان اروپا در حالی در این پرونده مشهود است که امکان سالم و درستی برای ورود آنها به سوریه با وجود هسته‌های خفته تروریستی در این قاره و دست برتر میدانی تهران و مسکو وجود ندارد.

مجتبی مومنی: هر چه به سمت نقطه پایانی بحران شام نزدیک می‌شویم، اظهارنظرهای دیپلماتیک و تحولات میدانی به گونه‌ای دیگر رخ عیان می‌کند. به عبارت دیگر جابه‌جایی متغیرها در زمین بازی سوریه به صورتی پیش می‌رود که بازیگران دخیل در این پرونده را مجبور به اظهارنظر و اخذ موضع می‌کند. در طول 7 سال اخیر که دولت حاکم بر دمشق درگیر مبارزه با ویروس تکفیر بود و همچنان به دنبال ریشه‌کن کردن لکه‌های تروریستی در استان‌های مختلف سوریه است، نگاه جامعه ملل بویژه بازیگران دخیل در پرونده به سوی «ادلب» معطوف شده است. آری! این همان منطقه‌ای است که امروز به عنوان کلکسیونی از جریان‌های خرد و ریز تروریستی شناخته می‌شود که صد البته رهبری آن به عهده مقلدان بن‌لادن است. شاید در رسانه‌ها و افکار عمومی اینگونه برداشت شود که ادلب به عنوان آخرین نقطه آلوده به تکفیر، توسط داعش، ارتش آزاد و گروه‌های دیگر اداره می‌شود اما این تئوری و تحلیل به صورت کامل نادرست است. باید دانست که شاگردان «ایمن الظواهری» اداره این شهر را به عهده دارند و حرف اول و آخر در ادلب را سازمان تروریستی القاعده می‌زند اما مساله مهم‌تر، تحرک نظامیان ایالات متحده و ترکیه در پیرامون ادلب و شمال سوریه است.  از این رو برای روشن شدن ابعاد راهبردهای نظامی - سیاسی ترکیه و آمریکا در ادلب به گفت‌وگو با «والتر دورن» استاد علوم دفاعی کالج سلطنتی نظامی کانادا پرداختیم. تخصص وی مسائل مربوط به عملیات صلح، نظریات جنگ و قوانین جزای بین‌المللی است .
  با گذشت 7 سال از بحران سوریه، امروز نگاه تمام مقامات، تحلیلگران و حتی رسانه‌ها به ادلب است. نظر شما درباره سناریوهای آمریکا و ترکیه در ادلب و آینده پیش روی این منطقه چیست؟
ادلب به عنوان آخرین نقطه آلوده به ویروس تروریسم محل مجادله بسیاری از بازیگران منطقه‌ای (پیرامونی) و فرامنطقه‌ای شده که روسیه، آمریکا، ترکیه و سوریه ستون فقرات این پرونده را تشکیل می‌دهند و هر کدام به دنبال پیاده‌سازی سناریویی بر اساس منافع ملی‌ خودشان هستند. باید توجه داشته باشیم سناریوهای محتمل ایالات متحده و همچنین ترکیه به یک امر خاص محدود نخواهد شد و در واقع در این مورد (همانند سایر مناطق مورد منازعه) سناریوهای مختلفی وجود دارد. شاخص‌ترین سناریوی ایالات متحده آمریکا و دونالد ترامپ عدم درگیر شدن بیش از این حد در سوریه و یافتن راه‌حلی برای خروج این کشور از شامات است. در سوی دیگر پرونده ادلب، ترکیه خواهان حضور در مناطق شمالی هم‌مرز با استان ادلب سوریه است ولی ورود مستقیم این کشور به درگیری‌های استان ادلب بعید به نظر می‌رسد،  چرا که این حضور نظامی باعث کشته شدن تعداد زیادی از نیروهای ارتش و همچنین نیروهای پشتیبانی ارتش ترکیه و در سوی دیگر گسیل شدن موج جدیدی از پناهندگان به کشور ترکیه خواهد شد. این دو دلیل به خودی خود به حدی بزرگ و اساسی است که آنکارا از ورود نظامی مستقیم به درگیری در استان ادلب خودداری کند. به عبارت دیگر ترکیه به همان مشارکت در گشت‌های پیرامونی مشترک با آمریکا بسنده خواهد کرد. این در حالی است که ایالات متحده آمریکا با مشکل جاری شدن سیل پناهندگان مواجه نیست ولی سعی می‌کند در ابتدا برآوردها را بررسی کند تا در درگیری که برایش تلفات نظامی فراوانی به همراه دارد غرق نشود. واقعیت این است که نباید ایالات متحده آمریکا و ترکیه را در پرونده ادلب به عنوان یک تیم ببینیم، هر چند که این دو کشور در بسیاری از مسائل دارای همکاری‌های نزدیک با یکدیگرند. در مساله ادلب و به صورت کلی در پرونده سوریه، واشنگتن و آنکارا دارای منافع متفاوتی هستند که بر همین اساس نمی‌توان گفت این دو کشور یک جبهه متحد در سوریه ایجاد خواهند کرد اما منافع هر کدام از آنها می‌تواند در بسیاری از نقاط همپوشانی داشته باشد.
  با این تفاسیر آمریکا و ترکیه از حیث نظامی  و  سیاسی چه دستاوردهایی در ادلب خواهند داشت؟
ایجاد منطقه کاهش تنش در شمال استان ادلب و احداث 12 برجک‌ دیده‌بانی اطلاعاتی- عملیاتی (برجک‌های حافظ صلح) که توسط سازمان ملل متحد نیز در حال حاضر مورد استقبال قرار گرفته، می‌تواند مبنایی برای پیشرفت روند مذاکرات صلح در این منطقه و دور شدن بیشتر از تنش باشد که این توانایی را دارد تا به یک توافقنامه صلح جامع منتج شود اما همان‌گونه که پیش‌تر اشاره کردم احتمال اینکه ترکیه وارد درگیری مستقیم شود بسیار کم است.
  بسیاری از ناظران بین‌المللی معتقدند داعش در معادلات میدانی ادلب نقش دارد؛ این تحلیل تا چه حد درست است؟
نمی‌توان این جریان تروریستی را بازیگر اصلی ادلب دانست اما در این بین نباید از تحرکات داعش غافل شد، چرا که تمام سناریوهایی که برای جریان‌های خرد و ریز حاضر در ادلب و ارتباط آنها با دولت‌ها مطرح شد، برای داعش محتمل و محفوظ خواهد بود. بنابراین ایالات متحده تنها در یک صورت و آن هم ورود بدون هماهنگی دولت سوریه با روسیه به منطقه شرق فرات که نیروها و پایگاه‌های آمریکایی در آن مناطق وجود دارند، وارد نبرد نظامی مستقیم خواهد شد و حتی ممکن است برای پوشش نیروهای خود از داعش یا سایر جریان‌های تروریستی استفاده کنند.
  برآورد و تحلیل شما از آرایش نظامی و تقسیم وظایف گروه‌های تروریستی و مسلح به علاوه ارتش‌های کشورهای دخیل در پرونده ادلب چیست؟
پیچیدگی در پرونده ادلب به حدی بالاست که نمی‌توان براحتی به این سوال پاسخ داد. به علاوه اینکه بایکوت خبری و سکوت رسانه‌ای در این باره باعث شده وضعیت این جغرافیا همچنان در هاله‌ای از ابهام باشد. به گونه‌ای که هر چند هفته یک بار اخبار ضد و نقیضی از سوی منابع خبری ناشناس به بیرون درز می‌کند و این روند ارائه تحلیل درباره ادلب را با مشکل روبه‌رو کرده است. اما به هر حال در استان ادلب شاهد حضور گروه تروریستی داعش و همچنین گروه‌های وابسته به سازمان تروریستی القاعده هستیم که البته فعالیت آنها محدود است و گروه‌های زیادی با آنها در ارتباط نیستند. مساله‌ای که در این میان مطرح است این خواهد بود که مردم سوریه، گروه‌های دارای ایدوئولوژی افراطی را رد کرده و گروه‌های معتدل را ترجیح می‌دهند. اکثر مردم در سوریه خواهان دمکراسی و حقوق انسانی خود در زمان منازعه بوده و خواستار پایان یافتن خشونت و جنگ هستند. به عنوان مثال بحث بازگشت آوارگان به سوریه یکی از مسائلی است که نه‌تنها به دلیل مشکلات اقتصادی باعث تمایل مردم به گروه‌های تروریستی می‌شود، بلکه موجبات نفوذ و کشش به سمت کشورهای غربی و فرامنطقه‌ای را فراهم می‌کند، لذا جریان‌ها و توده‌های تروریستی از این وضعیت به نفع خود بهره‌برداری می‌کنند.
  بخشی از تروریست‌های مستقر در ادلب از اتباع کشورهای خارجی بویژه سرزمین‌های اروپایی هستند؛ آیا دولت‌های حاضر در قاره سبز به این منطقه نگاه ویژه‌ای دارند؟ عملکرد آنها در صورت وقوع هرگونه درگیری نظامی چه خواهد بود؟
کشورهای اروپایی بیشتر روی روند صلح‌آمیز تاکید داشته و تنها در حمایت‌های بشردوستانه به ایفای نقش می‌پردازند. در کنار این مساله، دولت‌های اروپایی در پی آن هستند که بتوانند به نوعی جلوی موج پناهندگان سوری را که می‌خواهند به اروپا برسند بگیرند؛ این بدان معنی است که آنها هم به دنبال کسب منافع خود از پرونده ادلب هستند. باید توجه داشت که خروج تروریست‌های اروپایی از ادلب و رسیدن آنها به وطن خود تبعات امنیتی بسیار سخت و خطرناکی را برای دولت‌های آنها خواهد داشت. این موضوعی است که کشورهای اروپایی برای آن هیچ پاسخ و راه‌حلی ندارند و در این باره موضع سکوت را اختیار کرده‌اند.
  آیا روسیه و آمریکا بر سر ادلب با یکدیگر وارد مذاکره خواهند شد؟ این دو کشور چه منافعی در پرونده مذکور خواهند داشت؟
به نظرم با گذشت 7 سال از جنگ سوریه و امتحان کردن انواع و اقسام مدل‌های سیاسی و نظامی، هیچ راه دیگری جز مذاکره میان طرفین و قدرت‌های درگیر در منازعه نظامی سوریه وجود ندارد و بر همین اساس مذاکره میان مسکو و واشنگتن نیز به وقوع خواهد پیوست. نکته‌ای که این روند را با مانع مواجه کرده، تنش‌های فراوان میان ایالات متحده آمریکا و روسیه است. ترامپ و تیم وی می‌توانستند قبل از وضعیت فعلی بر سر مساله سوریه با پوتین و تیمش به یک نقطه مشترک برسند اما هم اکنون تنش‌های بین دو کشور این مساله را پیچیده‌تر و معضل را بزرگ‌تر کرده است. اما در این بین ترکیه تمایل بیشتری به مذاکره مستقیم با روسیه بر سر مساله سوریه بویژه ادلب دارد، لذا صلح به نفع تمام طرفین خواهد بود که نمونه اخیر آن را باید نشست سه‌جانبه ایران، روسیه و ترکیه در ژنو با محوریت حمایت از کمیته قانون اساسی سوریه بدانیم. به طور کلی باید به این نکته اشاره کنم که نشست سه‌جانبه اخیر که با حضور استفان دمیستورا (نماینده ویژه سازمان ملل در گرونده سوریه) تشکیل شد و هر نوع واقعه سیاسی، باعث نمی‌شود افکار عمومی گمان کنند اختلاف‌ها میان بازیگران پرونده سوریه به اتمام رسیده است، بلکه اختلاف‌ها از شکلی به شکل دیگر تغییر وضعیت می‌دهد و اوضاع و احوال
میدانی‌- سیاسی باعث می‌شود مواضع تغییر کرده یا به نزدیک‌ترین نقطه مشترک برسد.
  به عنوان آخرین سوال، واکنش روسیه و سوریه و نیروهای هم‌پیمان آنها به اقدامات احتمالی آمریکا و ترکیه در ادلب چه خواهد بود؟
 با توجه به آنچه رسانه‌ها از آن با عنوان اقدامات ایالات متحده آمریکا و ترکیه در سوریه و استان ادلب یاد می‌کنند، باید گفت روسیه قصد دارد سیاست اساسی خود در جهت پیشبرد و دستیابی به یک هدف خارجی معین و ایفای نقش کلیدی خود در جهان با تاثیرگذاری بر یکی از مسائل مهم را سرلوحه کار خود قرار دهد. از این رو روسیه ممکن است اقدام به بمباران برخی مناطق متعلق به تروریست‌ها برای رسیدن به این هدف کند یا حتی ممکن است به دلیل حضور غیر نظامیان مستقیماً یا از طریق دولت سوریه با گفت‌وگو با معارضان و تروریست‌های حاضر در ادلب بپردازد. آنچه از رفتار تمام بازیگران موثر در سوریه بویژه پرونده ادلب به نظر می‌رسد این است که آنها فعلاً در حال بررسی و آنالیز وضعیت میدانی و سیاسی موجود هستند. به نظرم تمام طرف‌های درگیر خواهان به پایان رسیدن پرونده ادلب بدون خونریزی هستند و اینجاست که شاهد تحرک سیاسی و دیپلماتیک آنها هستیم.

سیدرضا صدرالحسینی* : ادلب به دلیل برخورداری از موقعیت استراتژیک در جغرافیای سوریه، یکی از نقاط اتصال ترکیه و تروریست‌ها به حساب می‌آید و حتی از آنجا به عنوان منطقه امن حرف به میان می‌آید. به گونه‌ای برآوردها بر این اساس بود که اگر واکنشی علیه این منطقه از سوی بازیگران دخیل در پرونده سوریه به وقوع پیوست، از این منطقه به عنوان سنگر آخر در معادلات سوریه استفاده شود. در این راستا دولت سوریه پس از پاکسازی حلب و پیرامون آن، همه فکر و ذکر خود را بر این مساله متمرکز کرد که بتواند تروریست‌ها را به منطقه ادلب منتقل کند، چرا که دمشق دقیقاً می‌دانست تروریست‌ها به این منطقه نگاه ویژه‌ای دارند. از این رو گفت‌وگوی دولت سوریه با تروریست‌ها کلید خورد و ارتش این کشور تمام مسلحان و تروریست‌ها را با اتوبوس‌های سبز و تحت‌الحفظ به ادلب منتقل کرد. از آن تاریخ به بعد «ادلب» به عنوان منطقه ویژه تحت نظر کشورهای دخیل در پرونده سوریه و دولت دمشق قرار گرفت.
این روند ادامه داشت تا اینکه پاکسازی مناطق زیادی از خاک سوریه به اتمام رسید و همگان بر این عقیده بودند که حالا نوبت پاکسازی ادلب رسیده است اما برخی کشورها بویژه ترکیه در انجام عملیات پاکسازی این منطقه خلل ایجاد کردند و مقامات این کشور اعلام کردند عملیاتی شدن این روند منوط به گفت‌وگوها و نتایج آن خواهد بود. در این بین به دلیل آنکه بخشی از تروریست‌ها و معارضان تابعیت ترکیه داشتند، روند خلع سلاح و دریافت تسلیحات عناصر به عهده آنکارا گذاشته شد و حتی قرار بر این بود اتباع این کشور از ادلب خارج شوند و مابقی آنها که تابعیت سوری داشتند بر اساس قوانین کیفری سوریه مورد محاکمه قرار بگیرند اما در این مدت تمام فرصت‌ها از سوی ترکیه تلف شد. ترکیه در این مدت سعی کرد با پرخطر نشان دادن خروج مسلحان از ادلب، کشورهای اروپایی را وادار به مذاکره با خود کند. به نحوی که شاهد حمایت دولت‌های مستقر در قاره سبز با آنکارا بودیم و در نهایت مشخص شد ترکیه در حال اتلاف وقت و خریدن زمان است. 
در این راستا ارتش سوریه پس از سلسله عملیات‌های شناسایی، تمام نقاط تجمع و انبارهای تسلیحات تروریست‌های ادلب را ثبت تیر کرده و به آنها فهماند که اگر دست به کوچک‌ترین تحرک علیه غیرنظامیان و امنیت ملی سوریه بزنند بدون تردید با آنها برخورد سختی می‌شود. یکی دیگر از اقداماتی که توسط ارتش سوریه انجام شد تعبیه 6 معبر برای خروج مخالفان از ادلب و تحویل سلاح‌های آنها بود و از همین معابر برای ارسال دارو و مواد غذایی به داخل ادلب استفاده شد. این اقدام دمشق به صورت واضح حسن‌نیت و صداقت دولت و هم‌پیمانان آن را به نمایش گذاشت اما باز هم شاهد به تاخیر افتادن عملیات ادلب بودیم.
مساله مهم‌تر از بازی ترکیه در ادلب، باقی‌ماندگان تفکر القاعده در ادلب است. باید توجه داشت در فرآیند 8 ساله جنگ سوریه بسیاری از جریان‌هایی که از حیث ایدئولوژیک به سازمان تروریستی القاعده در سوریه متصل بودند، تحت نام و پرچم جدید به حیات خود در ادلب ادامه دادند و همچنان در این جغرافیا زیست دارند. القاعده در طول این مدت تا جایی که توان داشت سعی کرد معابر ششگانه را که توسط ارتش سوریه تعبیه شده بود مورد هجمه قرار دهد و در نهایت آنها را مسدود کند، چرا که فرماندهان میدانی و کادر مرکزی القاعده در سوریه به این نتیجه رسیده بودند که بازگشایی و ادامه فعالیت این معابر باعث ریزش در بدنه این سازمان تروریستی خواهد شد و حتی امکان دارد عناصر آن به ارتش بپیوندند. این مولفه‌ها بخوبی گویای این است که مدیریت ادلب در دست سازمان تروریستی القاعده قرار دارد و داعش به دلیل اختلاف‌های درون تشکیلاتی که با این سازمان دارد وارد ادلب نشده، مگر آنکه برای ادامه حیات خود مجبور باشند در پوشش اتوبوس‌های سبز وارد ادلب شوند. از این منظر مذاکره با القاعده که مغزهای خشک و نگاه کاملاً رادیکال دارد بسیار دشوار خواهد بود.
یکی از واقعیت‌های میدانی ادلب این است که القاعده به صورت کامل انحصار ادلب را در دست دارد اما نباید اینگونه برداشت شود که احساس کنیم تفکر داعش از سرزمین سوریه زدوده شده است. داعش به عنوان یک ایدئولوژی همچنان که در زیر زمین‌های عراق در حال فعالیت است، در سوریه هم فعال است اما اینکه آیا تشکیلات تروریستی مانند داعش در آینده سوریه و معادلات سیاسی – میدانی آن موثر خواهد بود، سوالی است که به دلیل نمایان شدن توحش از جانب عناصر این جریان پاسخ منفی دارد، چرا که آنها شنیع‌ترین و شدیدترین جنایات بین‌المللی را در گستره عراق و سوریه به ورطه عمل رساندند و حتی مخالفان دولت سوریه هم این جریان را تکفیر می‌کنند!
به‌رغم متغیرهای موجود در ادلب و بن‌بست‌هایی که در مسیر این پرونده وجود دارد، تروریست‌های خارجی باید به سرزمین خود بازگردند و حتی اگر بخشی از آنها تابعیت ترکیه را دارند باید به خاک کشورشان ارجاع داده شوند. تعدادی از این عناصر تابعیت سوری دارند و زمانی که با اتوبوس‌های سبز به ادلب منتقل شدند تمام مشخصات سجلی آنها توسط ارتش و نیروهای امنیتی سوریه به ثبت رسیده است. از این منظر آن دسته از عناصری که در طول مدت 7 سال اخیر دست به جنایات زده‌اند باید محاکمه شوند و کسانی که تنها اقدام به همراهی جریان‌های تروریستی کرده بودند به دامان شهروندان سوری بر خواهند گشت. خانواده‌های این عناصر به دلیل اجبار به همراهی مشمول عفو قرار خواهند گرفت و از مزایای اجتماعی بهره‌مند خواهند شد اما جنایاتی که در طول این چند سال اتفاق افتاده است نباید بدون پاسخ بماند.
تمام مولفه‌های موجود در پرونده ادلب باعث شده پیش‌بینی آینده سوریه با مشکل روبه‌رو شود. حتی آینده‌نگری درباره این کشور از حیث خیزش‌ها بسیار مشکل است. در این مسیر احتمال بازگشت ویروس تکفیر و تفکر تروریست‌ها همچنان به قوت خود باقی است و این ایدئولوژی قابلیت بروز و ظهور در اشکال مختلف را دارد و دولت سوریه باید در این باره هوشیار باشد. باید بسیار خوش خیال باشیم که پس از پایان پرونده ادلب هیچ سیگنالی از سوی جریان‌های تروریستی دریافت نکنیم، چرا که به دلیل سرمایه‌گذاری‌هایی که در طول 8 سال اخیر توسط دولت‌های منطقه و فرامنطقه روی این جریان‌ها شده، امکان اینکه یک شبه و حتی 5 سال پس از پایان پرونده ادلب خبری از تحرکات این جریان‌ها به گوش نرسد، تحلیلی نادرست و برآوردی غلط به حساب می‌آید. بنابراین حتی اگر پرونده ادلب به نقاط پایانی خود برسد، ارتش و دولت سوریه باید رصد امنیتی، اجتماعی و نظامی خود را با قدرت هرچه بیشتر ادامه دهند.   
*تحلیلگر مسائل غرب‌آسیا و نویسنده کتاب اندیشه و عمل داعش