بختیار در خاطرات خود نوشته است چند دقیقه پس از خروج از نخست‌وزیری، زندگی مخفی‌اش آغاز شد و «تنها رابط من با دنیای خارج یک رادیو ترانزیستوری بود.» پیش‌تر چند روایت درباره خروج او از ایران منتشر شده بود؛ چنانکه به نوشته رادیو فردا، «برخی روایت‌ها حاکی از این است که وی ۱۲ روز پس از ترک مقام نخست‌وزیری از طریق مرزهای غربی خاک ایران را ترک کرد. اما روایت دیگری که خود بختیار جزئیات آن را فاش می‌کند این است که وی از طریق فرودگاه مهرآباد با چهره تغییر یافته و یک گذرنامه جدید خارج می‌شود». بختیار در خاطرات خود می‌نویسد: «نمی‌توانستم تا آخر عمر مخفی به سر برم. وقت گرانبها را داشتم از دست می‌دادم. باید خود را به کشوری می‌رساندم که به من اجازه دهد حرف‌هایم را بزنم و به مبارزه ادامه دهم». از طریق دوستان و آشنایان خود در سفارت فرانسه یک گذرنامه خارجی با نامی جعلی تهیه می‌کند. سپس تغییر قیافه می‌دهد و آنگونه که در کتاب «یکرنگی» شرح می‌دهد «ریشی بزی» می‌گذارد. «قیافه‌ام به برکت یک ریش بزی و یک جفت عینک سیاه، مختصری عوض شده بود. کسی که همراه من بود با یک بلیت درجه یک و چمدان من وارد محوطه فرودگاه شد و چمدان را رد کرد. آن موقع با شتاب کت را روی شانه‌ها انداختم و مثل بازرگانی شتاب‌زده وارد شدم. صف مسافران ایرانی طولانی بود ولی در صف مسافرهای خارجی فقط 7 یا 8 نفر ایستاده بودند». بختیار بدون هیچ مشکلی بخش‌های بازرسی را رد می‌کند، در اتاق ترانزیت نیز زیاد معطل نمی‌شود و سوار نخستین ‌اتوبوسی می‌شود که به طرف هواپیما می‌رود. در قسمت درجه یک هواپیما می‌نشیند. «هدفم این بود که خطر بازشناخته شدن را به حداقل برسانم. در قسمت درجه یک از نظر آماری این خطر کمتر بود. توکل هم بقیه کارها را کرد». زمانی که درهای هواپیما بسته می‌شود، بختیار می‌گوید که تا آن زمان ۹۵ درصد نقشه‌اش با موفقیت روبه‌رو شده بود. برای اینکه توجه دیگران را به خود جلب نکند تظاهر می‌کند که از پنجره هواپیما آمدوشد کارمندان شرکت هواپیمایی را نگاه می‌کند. وی در حالی وارد پاریس می‌شود که هیچ کسی از روز و ساعت ورودش خبر نداشت. «وقتی به پاریس رسیدم فرزندانم را خبر کردم که دنبالم بیایند». جواد خادم در یادداشتی که در بی‌بی‌سی فارسی منتشر شد برای نخستین‌بار پس از سال‌ها از هماهنگی سیداحمد مدنی، استاندار خوزستان بعد از انقلاب با فرار شاپور بختیار و نحوه کمک موساد در این رابطه صحبت کرد. به نوشته خادم، «موساد هنوز در داخل ایران از ارتباطات زیادی برخوردار بود و اگر سازمانی می‌توانست از عهده این کار بر آید، حتماً موساد بود. برای موساد تهیه پاسپورت فرانسوی ساده بود، حتی احتیاجی نبود که دولت فرانسه بداند پاسپورت برای چه شخصی است. موساد به دنبال فرصت مناسبی برای تاریخ خروج بود. باید روزی می‌بود که پاسداران به دنبال کسی در فرودگاه باشند و ایرفرانس و لوفتانزا با اختلاف یک ساعت پرواز داشته باشند. من آن را به حدس خوانندگان واگذار می‌کنم که چه شخصی در آن روز در فرودگاه مهرآباد دستگیر شد و بختیار با کدام هواپیما خارج شد».
بختیار و بنی‌صدر
خروج مخفیانه با چهره و حتی لباس مبدل، فرار به مقصدی مشترک و تبدیل شدن به بازیگری فعال در مخالفت و دشمنی با جمهوری اسلامی ایران، تجربه مشترکی است که بختیار و بنی‌صدر در فاصله کوتاهی از یکدیگر داشته‌اند. بختیار با رویداد انقلاب از ایران گریخت و بنی‌صدر با لباس زنانه و در میانه سال 60 و هر دو به فرانسه.

آیت‌الله سیدمحمدباقر خوانساری یک هفته پس از انتخاب شاپور بختیار به نخست‌وزیری در نامه سرگشاده‌ای به گفته‌های او درباره اطرافیان امام خمینی پاسخ داد. ایشان پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مسجد امام خمینی تهران را اداره می‌کرد. در بخشی از متن نامه آیت‌الله خوانساری آمده است: آقای بختیار! ملت ایران با اتحاد کلمه، از طفل دبستانی تا پیرمرد روستایی، از شیعه و سنی، از مسلمان و غیرمسلمان مصمم بودن خود را برای در دست گرفتن مقدرات کشور و جلوگیری از ظلم و چپاول به کرات به دنیا اعلام کرده است و دیگر هیچ مانعی نمی‌تواند ملت را از راه روشنی که تشخیص داده، منحرف سازد و اگر کودتای نظامی بشود، ولو اینکه چند صد هزار نفر هم بکشند، هیچ نتیجه‌ای جز جدی‌تر شدن مردم در ادامه مبارزه ندارد و حتی اگر دولت‌های شرق و غرب به ایران قشون بکشند، ملت آنقدر به مبارزه ادامه می‌دهد تا آنها را از ایران بیرون کند و خودش بر مقدراتش مسلط شود. آیت‌الله خمینی چنان تمام طبقات ملت را بیدار کرده‌اند که دیگر توقفی و برگشتی برای نهضت ممکن نیست و حتماً تا به آغوش کشیدن پیروزی و قطع دست استعمار و نوکرانش ادامه خواهد یافت.  آقای بختیار! از اشتباهات سلف خود عبرت بگیرید و در کارتان تجدیدنظر کنید. آقای «شاه»‌پور! تا دیر نشده به طرف ملت برگردید و «پور» ملت شوید.

گروه یادآور: «دولت انگلیس به دوگل پول داد یا نداد؟» این استدلال بختیار است برای پول گرفتن از صدام، وقتی از او می‌پرسند: «گرفتن کمک دولت صدام در حالی که با ایران در حال جنگ است، آیا کار درستی است؟» او در ادامه «پول گرفتن» را اینطور توضیح می‌دهد: از قطب شمال تا جنوب اگر کسی برای براندازی [امام] خمینی، پول بدهد از او می‌پذیرم. شاپور بختیار، آخرین نخست‌وزیر رژیم پهلوی، این مقام را - که دیگر مقامی نبود و از نگاه بسیاری از مردم، تحلیلگران و حتی آمریکایی‌ها، آنقدر بی‌ارزش شده بود که «تشریفاتی» هم تلقی نمی‌شد- در حالی بعدازظهر 22بهمن 57، با خروج از ساختمان نخست‌وزیری ترک کرد که «نهضت ادامه دارد» را خطاب به آنهایی که تا آن لحظه همراهش بودند، شعار داد. نهضت ادامه داشت اما نه برای آنچه بختیار به آن می‌اندیشید؛ نهضت برای کسانی که مقابل بختیار ایستاده بودند، او و شاه را بیرون کرده بودند و حاضر بودند پای حکومت نوپای جمهوری اسلامی بایستند، ادامه داشت. بهانه این شماره یادآور، آغاز به کار بختیار در نخست‌وزیری رژیم پهلوی است.

**
تلاش‌های بختیار برای مقابله با جمهوری اسلامی از آغازین روزهای خروجش از ایران آغاز شد. او که حتی خروج خود را مدیون سرویس‌های جاسوسی بود، در ادامه نیز از حمایت آنان بی‌بهره نماند، به نحوی که به تعبیر یکی از ایرانیان مهاجر«در پول غلت می‌زد». چندسال پیش وزیر مسکن و شهرسازی کابینه شاپور بختیار فاش کرد که فرار ماهرانه بختیار توسط موساد (سازمان اطلاعاتی اسرائیل) سازماندهی و اجرا شده بود. از مرداد ۱۳۵۸ و پس از دوران اختفای شاپور بختیار و خروج پنهانی‌اش از ایران و آشکار شدنش پس از شش ماه اختفا و آغاز مجدد فعالیت‌های سیاسی او در فرانسه، وزارت خارجه بریتانیا درباره او و فعالیت‌هایش گزارش‌هایی را تهیه کرده است. بر اساس گزارش دوم آگوست ۱۹۸۰ (۱۱ مرداد ۱۳۵۹) فرانسیس گری‌ یه، یکی از مسؤولان بخش خاورمیانه وزارت خارجه بریتانیا، بختیار در نخستین کنفرانس مطبوعاتی خود در پاریس، خود را با ژنرال شارل دوگل مقایسه کرد و گفت او نیز همچون دوگل برای رهایی کشورش از اشغال مبارزه می‌کند.
اما نکته‌ای قابل تامل در گزارش‌ «گری‌ یه» وجود دارد. در این گزارش همزمان شدن آغاز فعالیت‌های علنی سیاسی بختیار در پاریس با سخنان انتقادی اخیر آیت‌الله کاظم شریعتمداری درباره لزوم خودداری روحانیان در مداخله در امور غیردینی و دیدارهای شریعتمداری با آیت‌الله حسن قمی و آیت‌الله عبدالله شیرازی، 2 مرجع منتقد دیگر در مشهد قابل توجه ارزیابی شده است.
اگرچه در مقطع ابتدایی گزارش وزارت خارجه بریتانیا، شخصیت بختیار با تعبیر «یک گزینه ضعیف» تحلیل می‌شود اما این گزاره نیز در گزارش‌ها رعایت می‌شود که او را نباید به طور کامل از داستان خط زد.
بختیار خط نمی‌خورد و حمایت‌ها از او در قالب‌های مختلف انجام می‌شود، به نحوی که جلسات مکرر او با وابستگان به سرویس‌های جاسوسی موجب می‌شود تلقی‌ای از خودش پیدا کند و خود را رهبر مقاومت در تبعید معرفی کند. این در حالی بود که ضعف شخصیتی بختیار بر همگان آشکار بود.
هنری پرکت، افسر مسؤول امور سیاسی و نظامی سفارت آمریکا در تهران در سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵ و مسؤول میز ایران در وزارت امور خارجه ایالات متحده در سال‌های پرالتهاب ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹، در گفت‌وگویی تصریح می‌کند: وقتی شاه از ایران رفت و بختیار نخست‌وزیر شد، «ماروین کلب» در اخبار شبانه‌اش بخشی را به وضعیت ایران اختصاص داد و آنجا گفت: «سیاست رسمی ایالات‌متحده حمایت از دولت بختیار است. اما اگر از افسران وزارت امور خارجه بپرسید، می‌گویند او مطلقاً هیچ بختی ندارد. در نتیجه این سیاستی است پوک و توخالی که آدم‌های آشنا با مسائل ایران تأییدش نمی‌کنند». (تاریخ ایرانی)
اینکه بختیار می‌تواند کاری از پیش ببرد، متوهمانه بود اما با حمایت‌های آشکار و نهان برخی که در اسناد وزارت خارجه بریتانیا به اسامی آنها اشاره شده است، همراه شد؛ همراهی‌ای که ماه‌های بعد در یک «کودتا» علیه جمهوری اسلامی ظهور و بروز بیشتری پیدا کرد.
اوایل تیر1359، «جولیان ایمری» و «پیتر تمپل موریس»، از اعضای حزب محافظه‌کار در پارلمان بریتانیا، دیدارهایی جداگانه با اویسی و بختیار درباره مناسبات آنها با فضای داخلی ایران داشتند. این دیدارها در فاصله‌ای کمتر از 2 هفته قبل از شکست کودتای نوژه در ایران اتفاق افتاده است.
بر اساس یک گزارش دیگر از اسناد وزارت خارجه بریتانیا، از [ارتشبد] فریدون جم و [دریادار] احمد مدنی به عنوان حامیان بختیار یاد شده و عنوان شده که مدنی اکنون مخفی شده است. دیپلمات بریتانیایی در توضیح خود بر این گفت‌وگو ضمن تعجب از موضع مدنی به دلیل اینکه هنوز در ایران است، نسبت به فعالیت جم در گروه بختیار نیز ابراز تردید کرده است. همچنین از گروهی به نام «نقاب» [نجات قیام ایران بزرگ] یاد شده که دارای یک شورای 15 نفره در داخل ایران بوده و در زمان ارسال این گزارش مدعی شده بودند در حال تدارک بازگرداندن بختیار به ایران طی 3 ماه آینده هستند؛ تلاشی که به کودتای نوژه نیز مرتبط است، چرا که همین گروه مسؤولیت کودتای نوژه را نیز بر عهده گرفت که ۱۸ تیر/ ۹ جولای و در فاصله گفت‌وگوی ویتلی با خادم و دیدار ویتلی با گری‌ یه، خنثی و با شکست مواجه شد.
در این گزارش از قول خادم این موضوع مطرح شده است که «بختیار مطمئن است موقعی که زمانش فرا برسد، (آیت‌الله) شریعتمداری از او حمایت خواهد کرد».
کمی قبل‌تر از کودتای نوژه، آمریکا در تجاوز طبس شکست خورده و به فکر جبران بود. سیا همزمان با برنامه‌ریزی برای طبس، از ماه‌ها قبل به کودتای نوژه و حمایت از سران این کودتا پرداخته بود. سیا حتی زمینه‌های حمایت برخی در ایران را از مدت‌ها پیش رصد می‌کرد. در کتابی مستند با عنوان حمایت آمریکا از گروه‌های میانه‌رو در ایران، آمده است: 29 اکتبر 1979 (هفتم آبان1358) رئیس پایگاه سیا در تهران، گزارش زیر را برای «استانسفیلد ترنر» رئیس سازمان سیا، ارسال می‌کند: «شما از من خواستید که در یک فرصت راجع به امکانات اعمال نفوذ در جریان امور اظهارنظر کنم. من نظر خود را فقط به طور حاشیه‌ای و جزئی و تا زمانی که ارتش دوران نقاهت خود را طی کند، اعلام می‌کنم و این هم مرحله‌ای است که برای طی آن از دست ما تقریباً کاری ساخته نیست. کاری که از دست ما برمی‌آید و من هم‌اکنون درگیر آن هستم، این است که سران بالقوه یک ائتلاف متشکل از لیبرال‌های سیاسی، چهره‌های دینی میانه‌رو و سران نظامی متمایل به غرب - هنگامی که ظهورشان شروع شد- را شناسایی کنیم و آماده حمایت از آنها شویم. کسی که بیش از دیگران احتمال داده می‌شود این ائتلاف را سرعت بخشد، آیت‌الله شریعتمداری است». درباره نقش سازمان «سیا» و سایر کشورهای خارجی در این کودتا، ستوان ناصر رکنی در اعترافاتش می‌گوید: «2 الی 3 ماه بعد از پیروزی انقلاب، نخستین تماس بین مأموران سیا و یکی از دوستان بنی‌عامری در اروپا برقرار می‌شود و آنها بنی‌عامری را با بختیار مرتبط می‌سازند. تمام هماهنگی‌های لازم بین کشورهای عضو بازار مشترک اروپا و ستاد دکتر بختیار در پاریس از طریق «سیا» انجام می‌شده است. هماهنگی بین اسرائیل و کشورهای مرتجع منطقه نظیر عربستان، مصر و عراق نیز توسط نماینده سازمان «سیا» که در دفتر دکتر بختیار در پاریس است انجام می‌شده است».
کودتای نوژه شکست می‌خورد اما بختیار به فاصله کوتاهی پشت صدام می‌ایستد و از حمله به ایران دفاع می‌کند. او در گفت‌وگویی با بی‌بی‌سی در ۲ مرداد ۱۳۵۹ (3 روز قبل از درگذشت شاه) ، برای حمله عراق به ایران زمینه‌سازی می‌کند و می‌گوید: متاسفانه ایران روز و شب به عراق حمله می‌کند.
بخش خاورمیانه وزارت خارجه بریتانیا ۲۲ مهر در یک گزارش سری از اقدامات مورد نظر بختیار و اویسی در برخورد با آغاز جنگ اینگونه سخن گفت: «بروز جنگ با توجه به دامنه کمک‌هایی که آن دو (اویسی و بختیار) از عراق دریافت کرده‌اند موجب سردرگمی آنان شده است. آنها احتمالا وسوسه شده‌اند تا به ایران برگردند و با کمک عراق اداره بخش‌های اشغالی خوزستان یا کردستان را در اختیار خود بگیرند». در این گزارش‌ها، درباره وضع مالی 2 سیاستمدار تبعیدی، ذکر شده که ظاهرا هیچ یک از 2 رهبر مشکل مالی نداشته‌اند و آنان احتمالا از سوی ایرانیان ثروتمند تبعیدی حمایت می‌شوند. همچنین در این گزارش تصریح می‌شود: «بختیار هم تماس نزدیکی با عراقی‌ها برقرار کرده و یک یا چند ملاقات دوستانه هم با صدام حسین داشته است. قدردانی بختیار از نیات صدام حسین، واقعا همانند اویسی است».
 در گزارشی سری «دیوید میرز» مسؤول بخش خاورمیانه وزارت خارجه بریتانیا به تاریخ سوم مهر، خبر از سفر بختیار به عراق در آستانه حمله نظامی عراق به ایران (۲۲ سپتامبر/۳۱ شهریور) می‌دهد. در ادامه این گزارش عنوان شده عراق از اپوزیسیون ایرانی خواسته تا در جبهه‌های نبرد پشت سر نیروهای عراقی حاضر شوند تا دولت خود را در مناطق اشغالی تشکیل دهند.
مجید تفرشی، پژوهشگر تاریخ با اشاره به اسناد آزاد شده آرشیو ملی بریتانیا می‌گوید: بختیار و اویسی به حکومت صدام مشورت داده بودند که ارتش عراق قادر است ظرف یک هفته خاک ایران را اشغال کند و در عرض یک ماه جمهوری اسلامی سرنگون خواهد شد.
اگرچه نه سرنگونی جمهوری اسلامی و نه تشکیل دولت مورد انتظارِ بختیار، اویسی، سلطنت‌طلبان، صدام و سیا، موساد و سرویس‌های جاسوسی دیگر، هیچ‌گاه اتفاق نیفتاد اما نام شاهپور بختیار با خیانت همردیف شد؛ کسی که با ادعای ملی بودن و مصدقی بودن نخست‌وزیر شد و نهایتا در جنگی که صدام علیه همین ملت و ملیت صورت داده بود، پشت او ایستاد.

پس از استعفای سیدجلال تهرانی، رئیس شورای سلطنت در اول بهمن‌ماه ۱۳۵۷ و ملاقات او با امام خمینی در پاریس، امام تصمیم قاطع خود را برای بازگشت به ایران اعلام کردند. واکنش بختیار در مقابل خبر بازگشت قریب‌الوقوع امام خمینی، تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت کشور با حضور فرماندهان نیرو‌ها و دستور بستن فرودگاه مهرآباد به روی هواپیما‌ها بود. همزمان با این تصمیم، این احتمال هم در نظر گرفته شده بود که ممکن است امام خمینی به دستور بستن فرودگاه مهرآباد از طرف دولت اعتنا نکرده و از پیروان خود بخواهد فرودگاه را باز کنند. تصمیمات خطرناکی که برای مقابله با این احتمال اتخاذ شده بود در آن موقع فاش نشد ولی بعدا در خاطرات بعضی از مقامات آمریکایی که در جریان این تصمیمات قرار گرفته بودند انعکاس یافت. در فایلی که 3 سال پیش منتشر شد برای نخستین بار این ماجرا از زبان خود شاپور بختیار در جلسه شورای امنیت شنیده می‌شود. در بخشی از این گفت‌وگو‌ها بختیار طرح خود را درباره ربایش هواپیمای حامل امام خمینی توسط جنگنده‌های ارتش و هدایت آن به سمت جزیره کیش توضیح می‌دهد. بر اساس این طرح، هواپیمای حامل امام به محض ورود به آسمان ایران توسط شکاری جنگنده‌های ارتش به جزیره کیش برده شده و در آنجا امام خمینی و همراهان‌شان بازداشت می‌شوند. هدف اصلی این اقدام آنگونه که در جلسه شورای امنیت از زبان بختیار مطرح می‌شود ممانعت از بازگشت امام خمینی به تهران و جلوگیری از اعلام جمهوری اسلامی است. با توجه به هشدارهای بعضی از اعضای جلسه درباره اینکه در صورت اجرای چنین طرحی مردم عکس‌العمل شدیدی از خود نشان خواهند داد، بختیار با بیان اینکه طرح‌های مختلفی را برای کنترل حرکت امام از پاریس به سمت تهران دارد، می‌کوشد آنها را متقاعد کند چاره‌ای جز ممانعت از ورود امام به ایران وجود ندارد. البته در ادامه این جلسه درباره احتمال اینکه بختیار به امام تلگراف بزند و ایشان را برای بازگشت مشروط به ایران ترغیب کند نیز بحث می‌شود. بختیار معتقد است می‌توان با ورود امام به ایران موافقت کرد به شرط آنکه امام از خواسته خود درباره تغییر رژیم ایران منصرف شود. در این جلسه همچنین درباره بیانیه ارتش پیرامون وضعیت آن روز ایران و موضع ارتش مبنی بر دفاع از قانون اساسی و دولت قانونی بحث‌های مفصلی انجام می‌شود. در پایان این جلسه بختیار درباره تجربه‌های شخصی خود از حمله چماقداران طرفدار شاه به مردم سخنان جالبی را مطرح می‌کند. از جمله بختیار مدعی است حمله چماقداران طرفدار شاه به یک مراسم مذهبی در روز عید قربان مصادف با اول آذرماه ۱۳۵۶ در تهران، موجب شروع حرکت انقلاب اسلامی در ایران شده است. در نواری که مربوط به نشست شورای عالی امنیت کشور در یکی از روزهای بین پنجم تا هشتم بهمن ۱۳۵۷ است، از حال و هوای سخنان شاپور بختیار معلوم است دستگاه ضبط صوت را پس از گذشت چند دقیقه روشن کرده‌اند. در ادامه نوار ۳۰ دقیقه‌ای، ضبط جلسه به صورت نیمه‌تمام قطع شده است. موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی نوار مربوط به جلسه شورای امنیت کشور در اوایل بهمن ۱۳۵۷ را در اختیار پژوهشگران تاریخ معاصر قرار داده است. در فایل‌های صوتی که منتشر شده، گفت‌وگوهای اعضای شورای امنیت کشور را به ریاست شاپور بختیار می‌شنویم. این فایل‌های صوتی از طریق پایگاه اینترنتی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی قابل دسترسی است.

جز بختیار که همچون رهبری خودخوانده در میانه مخالفان دم و دستگاهی برهم زده بود، دیگرانی هم بودند که سودای بازگشت داشتند. از جمله غلامعلی اویسی، آخرین فرماندار نظامی تهران مشهور به «قصاب تهران» که «شروع کرد به همکاری با سرتیپ جواد معین‌زاده، از نیروهای نظامی تبعیدی ایران و شبکه‌ای کوچک راه انداختند. آنان در اسفند ۱۳۵۸ به عراق رفتند و رهبران عراقی را دیدند که قبول کردند به آنها پول، جا، سلاح و تاسیسات مخابراتی برای شبکه رادیویی «صدای آزاد ایران» بدهند».
این دو نفر بعد‌ها شبکه‌ای از افسران و نیروهای نظامی ناراضی را سازماندهی کردند تا منطقه‌ای نزدیک مرز ایران و عراق را به تصرف درآورده و از آنجا به سازماندهی نیروهای مخالف نظام اسلامی بپردازند. «آنها در اردیبهشت ۱۳۵۹ ادعا کردند مجموعه‌ای از ۷ هزار افسر نظامی بازنشسته و ۹۰ هزار داوطلب دیگر دارند که آماده‌اند نبردی مسلحانه را آغاز کنند. اگرچه شک هست که شبکه‌شان بیش از چند صد نفر عضو داشته است».
جز این دو نفر، شهریار شفیق، فرزند اشرف پهلوی هم در سودای برانداختن نظام انقلابی بود. او که از جمله افسران نیروی دریایی ایران به شمار می‌آمد با وقوع انقلاب و انسداد مسیر بازگشت به کشور، دست به توطئه‌چینی زد و نقشه‌ای برای حمله هوایی به ایران طرح‌ریزی کرد اما پیش از آنکه به هدفش دست یابد در آذرماه ۱۳۵۸ توسط گروهی که خود را فداییان اسلام می‌خواندند، کشته شد. جز او سیدمصطفی پالیزبان هم «روابطی با اویسی برقرار کرد و گروه کوچکی از چریک‌های کُرد تشکیل داد. ارتشبد بهرام آریانا هم تشکیلاتی به اسم «آزادگان» درست کرد و در ترکیه نزدیک مرز ایران، پایگاهی راه انداخت برای اینکه از آنجا به ایران حمله کند».
نظامیانی که محوریت کودتای نوژه را برعهده گرفتند اما هیچ‌کدام از اینها نبودند؛ نه اویسی، نه معین‌زاده، نه پالیزبان و نه آریانا. این سرهنگ محمدباقر بنی‌عامری، از بازنشستگان ژاندارمری بود که به همراه دوست دیرینش سرهنگ عطاءالله احمدی، از افسران اطلاعات ارتش، برنامه‌ای نظامی برای سرنگونی نظام طرح‌ریزی کردند. آنها ابتدا به این فکر افتادند که برای پیشبرد اهداف‌شان حمایت شاه را جلب کنند. این مهم اما به خاطر آوارگی آخرین شاه ایران در کشورهای مختلف هیچ‌گاه محقق نشد و احمدی که برای دیدار با شاه به خارج از کشور رفته بود، «چند ماهی را در اروپا گذراند و کوشید با شاه ارتباط بگیرد اما موفق نبود. شاه از ایران، اول به مصر و بعد به مراکش و باهاما و مکزیک رفت». اینجا بود که احمدی از طریق فضل‌الله امیرفضلی از فعالیت‌های شاپور بختیار آگاهی یافت و به دیدار او رفت: «احمدی با بختیار دیدار کرد و از فعالیت‌های بنی‌عامری برای او گفت. بختیار خواستار دیدار با بنی‌عامری شد و این بود که در شهریور ۱۳۵۸، بنی‌عامری با هواپیما به پاریس رفت. بنی‌عامری و بختیار توافق کردند همکاری کنند. قرار شد بنی‌عامری طراحی و سازماندهی عملیات را انجام دهد و بختیار تامین مالی آن را به عهده بگیرد و اسمش را پای عملیات بگذارد و ارتباطات لازم را با دولت‌های خارجی حفظ کند». (بخشی از مقاله مارک گازیوروسکی، شماره نوامبر ۲۰۰۲ مجله میدل‌ایست ژورنال)

بختیار گزینه که بود؟

شاه با بن‌بست روبه‌رو شده بود. فرح پهلوی و اطرافیان او، از جمله رضا قطبی رئیس تلویزیون، گردهمایی‌هایی داشتند و بدون اطلاع شاه، تجزیه و تحلیل می‌کردند و تصمیماتی می‌گرفتند که یکی از تصمیمات آنها گزینش بختیار برای نخست‌وزیری بود. یادآور شوم که بختیار، پسرخاله رضا قطبی بود. باید به این مطلب نیز اشاره داشته باشم آن زمان که فروهر و سنجابی در کنفرانس مطبوعاتی‌ای شرکت کردند که متعاقب آن بازداشت شد، بنده به عضویت هیات اجرایی جبهه ملی درآمدم و هر روز در دفتر فروهر در میدان فردوسی جلسه داشتیم. بختیار در یکی از این روز‌ها که من را با ماشینش به منزل می‌رساند، همان‌طور که کنار راننده نشسته بود برگشت و به من گفت: «آقای سیف! اگر دوستان بگذارند، فهرست کابینه در جیب من است». در همین فاصله بود که بختیار این جمله را به من گفت. من خیلی توجهی نکردم اما بعد که نخست‌وزیر شد به دوستان گفتم، دعوت از سنجابی، فروهر و صدیقی سناریو بوده و اطرافیان شاه تصمیم‌شان را گرفته و بختیار را انتخاب کرده بودند. بر اساس همین انتخاب بود که بختیار به من گفت فهرست کابینه در جیب من است. به هر حال به این دلیل بود. پیشنهاد فرح به شاه این بود که بختیار نخست‌وزیر شود و شاه هم پذیرفت. به طوری که می‌گویند، سخنرانی شاه که به «پیام انقلاب شما را شنیدم» معروف شده است توسط سیدحسین نصر و با نظر رضا قطبی و فرح نوشته شده بود. آنها متن آن سخنرانی را- بدون اینکه شاه قبلا خوانده باشد- به او می‌دهند و می‌خواند. شاه بعد از خواندن پشیمان می‌شود. قطبی به او می‌گوید بعد از این پیام شما وسط جمعیت تظاهرات‌کنندگان هستید. به هر حال شاه به مرحله‌ای رسید که ناگزیر شد به اطرافیان مصدق دست ‌دراز کند. او تا آخرین روز‌ها با اطرافیان دکتر مصدق مخالف بود. نخستین ‌نفر از طیف همکاران دکتر مصدق که شاه او را به نخست‌وزیری دعوت کرده بود، الهیار صالح بود. من آنجا بودم که از طرف شاه آمدند و صالح را دعوت کردند اما صالح گفت به شاه بگویید زمانش گذشته است و گفت: شاه هر وقت ‌گیر می‌کند سراغ ما می‌آید و وقتی تمام شد برمی‌گردد به حالت اول، نمی‌شود به حرف‌های او اعتماد کرد. به این ترتیب ملاحظه می‌کنید در این تنگنایی که شاه در آن گیر کرده، فکر می‌کند با رجوع به آقایان جبهه ملی می‌تواند نجات پیدا کند. (بخشی از گفت‌وگوی خسرو سیف با روزنامه شرق)


10 میلیون دلار از کیسه خلیفه سعودی
عربستان سعودی برای اجرای عملیات کودتای نوژه، یک چک 10 میلیون دلاری اعطا کرده بود، سازمان جاسوسی اسرائیل «موساد» نیز نقش مهمی در شناسایی افراد مخالف انقلاب در داخل کشور و معرفی آنها به بختیار داشت و در پی هماهنگی‌های ایجاد شده میان نیروهای کودتا در تهران و پاریس، حملات زمینی و هوایی عراق علیه ایران با نزدیک‌شدن زمان کودتا گسترش یافت. در مقایسه با 139 حمله‌ای که عراق در فاصله 13 فروردین 1358 تا 31 فروردین 1359 انجام داد، از یک خرداد 1359 تا 19 تیر 1359، 115 حمله هوایی و زمینی به ایران صورت گرفت و در روز 18 تیر 1359 منطقه باویسی، تپه رش، پاسگاه شورشیرین و پاسگاه انجیره مورد حمله زمینی و سومار و نخجیر مورد حمله هوایی رژیم عراق واقع شد. همچنین روز 19 تیر 1359 حوالی سنندج آماج حمله هوایی و ارتفاعات غرب پاوه هدف حمله زمینی قرار گرفت. با این حال در همان ایام بختیار در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی گفته بود: ایران به طور مرتب به عراق حمله می‌کند.
 

بختیار مسوولی برای بخش غیرنظامی کودتای نوژه برگزید. گروهی کوچک به رهبری پرویز قادسی، شهردار سابق آبادان که مدتی بود با عنوان «نجات قیام ایران بزرگ [نقاب]» فعالیت می‌کرد. این چنین بود که در پی دیداری که جواد خادم میان قادسی و شیبانی ترتیب داد همه اعضای شاخه غیرنظامی از جمله شیبانی و تیموری تحت پوشش نقاب قرار گرفتند. از بنی‌عامری هم خواسته شد شاخه نظامی «نقاب» را تشکیل دهد. رهبران نقاب در کنار جذب گروهی ۷۰۰ تا ۸۵۰ نفره از نظامیان و حدود ۴۰۰ نیروی غیرنظامی، تلاش کردند از میان برخی چهره‌های متنفذ سیاسی و مذهبی نیز حامیانی برای خود پیدا کنند. تلاش‌هایی که به گفته برخی کودتاچیان از جمله تیموری، شیبانی و قادسی، به حمایت آیت‌الله سیدکاظم شریعتمداری، مرجع تقلید از کودتا انجامید. مارک گازیوروسکی در مقاله‌ای در شماره نوامبر ۲۰۰۲ مجله میدل‌ایست می‌نویسد: «ظاهراً آیت‌الله شریعتمداری پذیرفت از نقشه پشتیبانی کند و سخنرانی‌ای در حمایت از آن ضبط کرد که قرار بود بعد از پیروزی عملیات از رادیو و تلویزیون پخش شود. احمد مدنی، دریادار بازنشسته‌ای که در دولت بازرگان وزیر دفاع و فرماندار خوزستان بود و در اسفند ۱۳۵۸ به مجلس راه یافته بود هم پذیرفت از نقشه حمایت کند، اگرچه اعتقاد داشت نظام اسلامی هنوز خیلی محبوب‌تر از آن است که بشود سرنگونش کرد. یحیی فیروزی به مسعود رجوی، رهبر مجاهدین خلق که از بستگانش بود، خیلی سربسته از نقشه‌شان گفت اما گفت‌وگوی‌شان بی‌نتیجه بود».
به نوشته گازیوروسکی، «اوایل تیرماه بود که کمیته مرکزی نقاب به این نتیجه رسید که عملیات را روز ۱۸ تیر اجرا کند، یکی، دو روز قبل از آغاز عملیات، کمیته به نیروهایی نظامی که قرار بود آغازگر عملیات باشند، گفت کی و کجا به همدیگر ملحق شوند. اعضای کمیته توافق کردند تا پیش از انجام عملیات، هیچ جزئیاتی به دیگر کسانی که درگیر این نقشه بودند، چه در ایران و چه در پاریس بروز ندهند».
سران کودتا از طریق بختیار با «کومله» و «حزب دموکرات» نیز تماس گرفتند و بختیار در جریان ملاقات‌های متعدد با قاسملو و عز‌الدین حسینی موافقت آنها را جلب کرده بود. کودتاچیان با جریان‌های سیاسی دیگر نیز مصالحه کرده بودند: «... توضیحی که مهندس قاضی به تیمسار مهدیون و محققی می‌داد به این ترتیب بود که ما در حال مذاکره با هر دو گروه هستیم؛ هم مجاهدین و هم فداییان خلق. می‌گفت که با فداییان خلق ما زیاد تمایلی نداریم چون مارکسیست هستند... ولی با مجاهدین خلق نه، صحبت کردیم و به این نتیجه رسیدیم که در آن روز از آنها بخواهیم که به نفع ما وارد کار نشوند، ما احتیاجی نداریم که آنها به نفع ما وارد عمل بشوند... وی می‌گفت ما این قول را از مجاهدین خلق گرفته‌ایم که آن روز بی‌طرف بمانند، در عوض اینکه آن روز بی‌طرف می‌مانند به‌ آنها قول داده‌ایم که آزادی فعالیت سیاسی داشته باشند و هر نوع فعالیت سیاسی که بخواهند در نهایت آزادی انجام بدهند». «طبق اسناد و مدارکی که به دست آمده، تماس‌هایی میان کودتاگران و موسی خیابانی صورت گرفته بود و ضمن پیشنهادی که رهبران کودتا به سازمان مجاهدین داده بودند، موافقت شده بود که سازمان مجاهدین در مقابل پستی که به مسعود رجوی واگذار می‌شود، به نفع کودتاگران از موضع‌گیری در مقابل عمل کودتا خود را کنار بکشد». (کیهان هوایی، 25/4/1365)

از طریق پاریس

ناصر رکنی(از اعضای حلقه اول کودتا) در بخشی از اعترافاتش درباره رابطه حملات عراق به ایران در بهار سال ۱۳۵۹ با طرح کودتا می‌گوید: «آشنایی کامل آمریکا با امکانات و مشخصات و نارسایی‌های ارتش ایران باعث می‌شد پیشنهادات بنی‌عامری، مهدیون و محققی به سرعت مورد قبول قرار گرفته و روی آن اقدام لازم به عمل آید. برای روشن شدن مطلب ناچارم یک مسأله را دقیقاً شرح دهم… محققی و مهدیون نگران این موضوع بودند که چنانچه روابط خصمانه ایران و عراق به حالت عادی بازگردد، مهمات سنگین هواپیماها از روی آنها پیاده شده و به انبارها منتقل شود، در نتیجه در روز کودتا، هواپیماهای مسلح در اختیار نخواهد بود و به حکومت جمهوری اسلامی فرصت مجهز شدن و مقابله داده خواهد شد. به همین جهت به بنی‌عامری پیشنهاد کرد که از طریق پاریس این مشکل حل شود تا حالت خصمانه همچنان داغ نگه داشته شود. حملات گاه به گاه هوایی یا توپخانه ارتش عراق در بهار سال۱۳۵۹ (قبل از کودتا)، ناشی از درخواست بنی‌عامری و هماهنگی نمایندگان «سیا» و «موساد» و عراق بود تا ارتش و نیروی هوایی ایران مجبور باشند هواپیماها را در زیر مهمات سنگین نگه دارند.

اوایل ژانویه ۱۹۷۹ [اواسط دی‌ماه ۱۳۵۷] نمی‌دانم سالیوان به شاه پیشنهاد داد کشور را ترک کند یا ایده خود شاه بود یا اصلاً پیشنهاد کسی دیگر به شاه بود، به هر حال شاه گفت می‌خواهد کشور را ترک کند. از من پرسیدند آیا فکر خوبی است؟ گفتم به نظر من مردم ایران که خوشحال می‌شوند. برایش جایی پیدا کردیم که برود؛ عمارت والتر اننبرگ در کالیفرنیا. اننبرگ گفت عمارت یک ماهی در اختیارمان خواهد بود اما بعد قرار است عروسی‌ای در آن برگزار شود و مجبور است پسش بگیرد. خب! خوب بود دیگر. به شاه گفتیم آنجا را برایش داریم و او هم چمدان بست و حول و حوش 15 ژانویه بود که با هواپیما رفت به مصر. وقت رفتن کسی به وی توصیه کرد از خاورمیانه بیرون نرود. نمی‌دانم زاهدی بود یا برژینسکی که به شاه گفت در منطقه بماند چون یک بار، سال ۱۹۵۳ [۱۳۳۲] که کشور را ترک کرده و به رم رفته بود، آمریکایی‌ها موفق شده بودند تاج و تختش را نجات بدهند و حالا هم باز می‌توانستند این کار را بکنند. به نظرم فکر می‌کرد ممکن است ما طرحی برای نجات سلطنتش داشته باشیم. برای همین بهتر بود‌‌ همان نزدیکی‌ها بماند تا بتواند بعد از اینکه آمریکایی‌ها شعبده‌شان را رو کردند، پیروزمندانه به ایران برگردد. چند روزی را در مصر ماند؛ سادات یکی از بهترین رفقایش بود اما چون خود سادات هم گرفت ‌و گیرهایی با اسلام‌گراهای مصر داشت، شاه راهش را کشید و با هواپیما رفت به مراکش. روز ۱۱ فوریه [۲۲ بهمن] که انقلاب دیگر کل بساط را جمع کرد، آنجا بود. همزمان بختیار هم جانشین نخست‌وزیر نظامی پیش از خودش (ازهاری) شده بود. بختیار از استخوان‌ خردکرده‌های قدیمی جبهه ملی بود و همیشه به نظر من آمده بود که خیلی فرصت‌طلب است. نخست‌وزیر شد و درجا شروع کرد جوری امر و نهی کردن، انگار شاه دیگر اصلاً در معادلات نیست. با این حال واقعاً هیچ‌کس جدی‌اش نگرفت.
(هنری پرکت، مسؤول میز ایران در وزارت خارجه ایالات متحده در سال‌های پرالتهاب ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹ ـ تاریخ ایرانی)