این روزها خبر از کشته و زخمی شدن گروهی در گوشه‌ای از دنیا، بخشی جدانشدنی از اخبار روزمره جهان شده است. اگر در گذشته تلفات دسته‌جمعی تنها در پدیده‌هایی همچون جنگ، قحطی و بیماری‌های واگیردار رخ می‌داد اما این روزها هر اتفاق و رویدادی می‌تواند مسبب تلفات دسته‌جمعی باشد، از جمله تماشای دسته‌جمعی یک مسابقه فوتبال!
اتفاقات تلخ چند هفته اخیر در جریان دیدار تیم‌های تراکتورسازی و پیکان در تبریز و پرسپولیس و سپاهان در تهران زنگ خطر خشونت هواداری و تلفات انسانی بالا در جریان برگزاری یک مسابقه فوتبال را به صدا درآورد. مصدومیت 245 نفر تنها در جریان درگیری میان هواداران 2 تیم بالای جدولی در حالی رخ داد که نشانه‌هایی از فراگیر شدن این سبک از هواداری در سال‌های اخیر نمایان شده است. در چنین وضعیتی نخستین سوالاتی که ذهن را به خود مشغول می‌کند آن است که «هواداری چیست؟»، «چگونه فوتبال به سمت دوگانه‌های هواداری رفت؟» و «چه چیز هواداران را به سمت خشونت می‌کشاند؟»
پرونده پیش رو با نگاهی کوتاه به تاریخچه‌ای از هواداری، خشونت و علت شکل‌گیری هرکدام در جست‌وجوی یافتن بخشی از پاسخ سوالات بالاست.

هویت در میانه «من او»
یونس مولایی: مقوله هواداری و هرگونه کنشگری ریشه گرفته از این حس را پیش از طرح پرسش از چگونگی انتخاب سوژه باید در قالب چرایی به‌وجود آمدنش تعریف و تفسیر کرد. دقیقا در چه زمان و لحظه‌ای یک نفر، هوادار یک سوژه بیرونی همانند یک تیم فوتبال، یک گروه موسیقی یا چهره‌ای فرهنگی می‌شود؟ خط تمایز میان هوادار و مخاطب دقیقا در چه نقطه‌ای شکل گرفته است؟ آیا هرکس که مسابقه‌ای ورزشی را به شکلی نسبتا پایدار پیگیری و دنبال می‌کند در دایره هواداری می‌گنجد یا خیر؟
شاید نخستین گزاره‌ای که در جهت هواداری باید مورد تبیین قرار گیرد لحظه خروج از مخاطب بودن و تبدیل شدن به یک فعال در میدان باشد. لحظه‌ای که بیننده یک مسابقه ورزشی احساس بیگانگی میان خود و سوژه مورد تماشای خود را از دست می‌دهد و حدی از یگانگی را در این زمینه تعریف می‌کند، لحظه شروع هواداری او محسوب می‌شود. بسط خویشتن در یک محیط بینابینی باعث می‌شود بخش قابل توجهی از کنشگری یک بیننده ناظر به اثرگذاری در فرآیند کلی یک مسابقه محسوب شود. هواداری به عبارت ساده‌‌‌‌‌‌تر زمانی است که یک شخص واسطه میان خود و سوژه فعال در میدان (برای مثال یک تیم ورزشی) را نادیده می‌گیرد و نسبتی میان سرنوشت خود با آن برقرار می‌کند. تاثر از موفق نشدن یک تیم یا رضایت بخش نبودن یک آلبوم موسیقی و سهیم دانستن خود در آن حالت عینیت یافته مثال ساده‌ای از این فرهنگ هواداری است. هوادار خود را یک «مصرف‌کننده فعال» می‌داند که گویا در اثر تولید شده سهام و سرمایه‌ای داشته است.
سرگردانی در نسبت میان «من» و «او» را می‌توان عامل تعیین‌کننده در شکل‌‌‌گیری حس هواداری دانست. نسبت شکل‌‌‌گیری «هویت هواداری» در میزان ما شدن آن بروز عینی پیدا می‌کند، برای مثال هیلز با تفکیک میان هواداران فوتبال با حوزه‌‌های هنری به نکته‌ای مهم در این باره اشاره می‌کند که هواداران فوتبال عمدتا هویت هواداری خود را در قالب «ما» تعریف می‌کنند اما هواداران موسیقی و هنر عمدتا هواداری خود را در نسبت با «او» تعریف می‌کنند. در حالت اول یک قهرمان ممکن است به علت عدم کسب موفقیت برای «ما» هواداران از جانب هواداران خود طرد شده و خائن نیز شمرده شود، آنچنان که تاریخ فوتبال سرشار از بازیکنانی بوده است که «ما»ی هوادار آنها را از خودشان جدا شده دانسته است، در حالی که وقتی با فرهنگ هواداری هواداران یک خواننده روبه‌رو می‌شویم، چنین امری قابل تصور نیست و آنچه شکل می‌گیرد در نهایت امر سرخوردگی برای هوادار و احتمال طرد «او» است. شکل گرفتن یک نسبت هویتی در قالب «ما»ی هواداری باعث می‌شود تا این ما همواره در مقابل دیگران تعریف شود که رقابت و تضاد با آنها را گریزناپذیر می‌کند اما زمانی که این الگوی هواداری خود را در قالب «من» هوادار «او» تعریف کند، جنبه رقابتی آن کاسته می‌شود. نگاهی ساده به فرهنگ هواداری در قالب برگزاری یک مسابقه ورزشی یا یک جشنواره سینمایی کاملا ما را در این‌باره روشن می‌کند که الگوی رقابت در حالت اول عمدتا در نسبت با نفی دیگری ظهور و بروز می‌یابد. کارنل سندوس در کتاب «یک بازی دو نیمه‌ای» بخوبی به این نکته اشاره می‌کند و هویت هواداری فوتبال را چنین تعریف می‌کند که «باشگاه‌‌های فوتبال ابزار تعمیم خویشتن هواداران به دنیا و زندگی‌شان هستند، با این حال باشگاه‌ها نه‌تنها فضاهایی برای خودنمایی یا فرافکنی «خود» هواداران هستند، بلکه این خود را مثل آینه بازتاب داده و به آنها نشان می‌دهند. بنابراین هواداری بازتابی از هوادار است. اینکه هواداران کیستند به تصویر مورد علاقه آنان از خود و تعمیم خویش بستگی دارد». حال و با داشتن چنین تعریف اولیه‌ای از پدیده «هواداری» می‌توان آن را ظهور و بروز بیرونی یک هویت در رقابت با «دیگری» تعریف شده‌ای دانست که ممکن است در بیرون از محیط رقابت کاملا منطبق با «خود» نیز تعریف شود. اما خشونت این هواداری چه زمان و به چه علت شکل می‌گیرد؟ شاید ساده‌‌‌‌‌ترین پاسخ برای این پرسش آن باشد که غلبه یافتن جنبه سلبی هواداری یعنی دقیقا آنچه برای مثال رقابت دو تیم همشهری را با یکدیگر حیثیتی‌‌‌‌‌‌تر از سایر مسابقات می‌کند یا القای این حس که عاملی بیرونی همچون تبانی و دست‌‌های پشت‌پرده به دنبال زمین زدن این «ما» هستند، زمینه را برای خشونت با نیت وفاداری به هویت فراهم می‌آورد. در این میان اگر «هویت هواداری» در یک رقابت منطبق و سوار بر سایر شکاف‌ها و تضادهای بیرونی همچون نزاع‌‌های قومی و مذهبی شود، احتمال خشونت در حدی کلان‌تر زیاد می‌شود.
 

یا مرگ یا پیروزی!
صادق فرامرزی: 1- واژگان زیادی هستند که با کلمات متضاد خود تعریف می‌شوند؛ بالا و پایین، خواب و بیدار، سرد و گرم، زنده و مرده و هزاران تضاد دیگر که دنیای کلمات را واجد معنا کرده و مورد تایید همگان نیز بوده است اما شاید نخستین‌باری که این تضادها به چالش کشیده شد، زمانی بود که موسولینی، رهبر فاشیست ایتالیا ادبیات را به گونه دیگری به مردمش تدریس کرد و آن تدریس زمانی بود که او «بردن» را به‌جای آنکه مقابل «باختن» معنا کند مقابل «مردن» قرار داد و پس از آن دیگر دوگانه بردن و باختن تبدیل به دوگانه بردن و مردن شد. «یا ببرید، یا بمیرید»؛ این جمله معروف موسولینی خطاب به تیم‌ملی ایتالیا پیش از فینال جام‌جهانی 1938 فرانسه و بازی مقابل مجارستانی‌ها بود که این مسابقه ورزشی را بیش از آنکه تبدیل به میدانی برای پیروزی و شکست کند، مساوی کشتارگاهی برای مردن و زنده ماندن کرد. بخت یار ایتالیایی‌ها بود و آنها با نتیجه 4 بر 2 مجارستان را شکست دادند و در حالی که هنگام پخش سرود ملی‌شان همگی با دست‌های‌شان سلام فاشیستی می‌دادند، برای دومین‌بار قهرمان جام تازه‌تاسیس جهانی شدند. از آنجا به بعد فوتبال در مرزی میان پیروزی و مرگ مسیر خود را طی کرد تا در سال‌هایی هم که دیگر اثری از حکومت‌‌های فاشیستی نمانده بود، خیلی از طرفداران فوتبال آرزوی پیروزی یا مرگ در صورت شکست را برای خود طلب کنند. هوادارانی که زنده ماندن‌شان مرهون پیروزی تیم‌شان بود، خیلی راحت می‌پذیرفتند برای این پیروزی جان خود یا هواداران تیم رقیب را به خطر بیندازند؛ گویا همه پذیرفته بودند یا می‌برند یا می‌میرند!
2- در برهه‌ای که پروسه جهانی شدن فرهنگ و عرف عمومی جوامع با کمترین مقاومت محلی ممکن به سمت ادغام حداکثری می‌رود، نه‌تنها ورزش‌ها که حتی الگوی شکل گرفته حول محور طرفداری از تیم‌‌های ورزشی نیز صدها میلیون نفر را به سمت شکلی واحد پیش می‌برد. زمانی که در مسابقات یورو 2016 و به لطف افزایش تعداد تیم‌ها از 16 به 24، کشور کم‌جمعیت ایسلند نیز در مسابقات حاضر شد و در حالی که از هر 13 ایسلندی یک نفر در استادیوم‌‌های فرانسه حاضر بود، تشویق مشهور ایسلندی توجه همگان را جلب کرد، کسی چندان گمانش را نمی‌کرد که این سبک تشویق به سرعتی چند هفته‌ای جهانی شده و حتی در هر گروه اجتماعی و ملی به شکلی دیگر خود را بازتولید کند اما اینگونه شد و یک تشویق بیگانه انحصاری برای جزیره دورافتاده یخ‌زده تبدیل به تشویقی ثابت در جریان امر هواداری سرزمین 4 فصل ایران شد. هیچ‌کس این ادغام را انتخاب نکرده بود اما شد.
3- حوادث تلخ چند هفته اخیر و تبدیل شدن «خشونت» به بخش جدایی‌ناپذیری از فرهنگ هواداری فوتبال در ایران را می‌توان تا حدودی حکایت جهانی شدن آیین‌‌های جمعی دانست. اگر در یک عرف فرهنگی که مذهب نفوذ حداکثری دارد رفتار اجتماعی «یک دقیقه سکوت به نشانه تاثر» رسمیت و عمومیت می‌یابد، می‌توان انتظار آن را داشت که فرهنگ هواداری نیز به سمتی از الگوهای جهانی پیش برود. بازتولید نفرت قومیتی برای تبدیل کردن میدان مسابقه فوتبال به زمین و زمینه‌ای از جنگ و خشونت می‌تواند گویای این امر حیاتی باشد که در جامعه‌ای همچون ایران که فرهنگ هواداری حول محور تضادهای اجتماعی شکل نگرفته است، تقاضای تقلید آیینی باعث بروز چنین خشونتی شود. اتفاقات خشونت‌آفرینی که در حاشیه بازی‌‌های تیم‌های تراکتورسازی تبریز، سپاهان و پرسپولیس در چند هفته اخیر بروز عینی پیدا کرده هر چند تا حد قابل توجهی متاثر از فضای رقابت بالای جدول بوده اما موید این پیش‌فرض نیز است که خیلی‌ها خشونت را به‌عنوان بخشی از ذات تفکیک‌ناپذیر فرهنگ هواداری به رسمیت شناخته‌اند.
4- عمدتا تصویر و تصور از خشونت در فوتبال ما را به یاد درگیری‌‌های تن به تن و خون‌آلود هوادارانی می‌اندازد که در حاشیه یک مسابقه به یکدیگر حمله می‌کنند و صحنه‌ای مشابه حوادث هفته پیش مسابقه پرسپولیس و سپاهان را خلق می‌کنند. این وجه از خشونت هرچند انکارناپذیر است اما خشونت کلامی و فرهنگ نفرت از «دیگری» ورزشی را می‌توان بذر و ریشه‌‌های آن جلوه از خشونت عریان دانست. تبدیل فرهنگ هواداری از جنبه‌ای در همگرایی درون‌گروهی به خشونت برون‌گروهی جلوه‌ای تمام‌عیار از پذیرش فرضیه «مرگ یا پیروزی» است؛ فرضیه‌ای که حتی اگر این‌بار از سمت تریبون‌‌های رسمی نیز محکوم و رد شود اما به حدی از پذیرش عمومی درون‌گروه‌‌های هواداری رسیده است.

در سال 1900  حداقل 2 هزار بازیکن فوتبال در فرانسه وجود داشت و کارگران فرانسوی در شهرهای بندری، و همچنین پاریسی‌ها بیش از سایر مردم فرانسه به فوتبال علاقه نشان دادند. رسانه‌های آن دوران اهمیت چندانی به فوتبال ندادند و ورزش ملی فرانسه، کماکان راگبی به شمار می‌رفت، در حالی که تعداد باشگاه‌های فوتبال بیش از 2 برابر باشگاه‌های راگبی بود. در سال 1911 نام 2 هزار باشگاه در فرانسه ثبت شده بود که نشان از توفیق روزافزون فوتبال در فرانسه داشت. فرانسوی‌ها با نگاه به انگلیسی‌ها فوتبال را آموختند. دلانوی که با انگلیسی‌ها روابط نزدیکی داشت، در دیدار نهایی جام حذفی انگلستان در 1902، در کریستال پالاس حضور یافته بود و آرزوی تکرار آن به سیاق فرانسوی‌ها را در ذهن می‌پروراند.
وقتی درگیری‌های سیاسی، جناحی، دولتی و مذهبی فرانسه، فوتبال را نشانه رفت، این ورزش نوپا با ایدئولوژی‌های مختلفی آمیخته شد. در 2 قطب افراطی این درگیری، کاتولیک‌های سنتی راست‌گرا و سکولارهای جمهوری‌خواه چپ‌گرا بودند. کاتولیک‌های فرانسوی از دهه 1880 به چگونگی جذب نوجوانان و جوانان توسط سکولارها  که بر جدایی دین از سیاست پا می‌فشردند اعتراض می‌کردند. سکولارها مراکزی را همانند دارالایتام‌ها و مراکز نگهداری کودکان و نوجوانان که ساختار مدرنی داشتند به پا ساخته بودند و از فوتبال به‌عنوان عامل جذب آنها طی رقابت‌های منطقه‌ای و محلی استفاده کردند.
در آن دوران «ماجرای دریفوس» تنش بین دولت، ارتش و نهادهای مذهبی را برجسته کرد و هر یک از این مراکز خود را قدرت برتر فرانسه خواندند. باور کردنی نبود ولی 4 اتحادیه فوتبال در فرانسه بر پا شد که هر یک داعیه رهبری فوتبال فرانسه را داشتند. یکی از اتحادیه‌ها به ارتش فرانسه تعلق داشت. آن اتحادیه با حضور یکی از افراد ارتش در تیم‌ملی فرانسه برای بازی با سوییس در 1919 مخالفت کرد که جنجال بزرگی برپا شد. بتدریج باشگاه‌های وابسته به کاتولیک‌ها و باشگاه‌های متعلق به سکولارها برابر هم صف کشیدند.
 در شهر اوسر باشگاه «ای جی اوسیریوس» که به اوسر معروف است متعلق به کلیسا بود و باشگاه «لا استاد اوسیریوس» متعلق به سکولارها. در حقیقت بنیانگذار باشگاه‌ ای جی اوسیریوس کشیشی به نام پدر «ارنست ابه دشان» بود. بعدها هم استادیوم این باشگاه نام این کشیش را بر خود گرفت.
اتحادیه فوتبال فرانسه سال 1918 ترکیب واحدی یافت و فعالیتش را به رغم درگیری‌های فراوان ایدئولوژیکی آغاز کرد. فوتبال حرفه‌ای از ۱۹۳۱ مورد پذیرش فرانسوی‌ها قرار گرفت. در عین حال نزدیک به 2 میلیون بازیکن آماتور هم در باشگاه‌ها و تیم‌های محلی و منطقه‌ای فرانسه بازی می‌کردند و بیش از 23 هزار باشگاه آماتوری فوتبال برپا شده بود.
پرداختن مطبوعات فرانسوی به فوتبال، نقطه عطفی در ادبیات ورزشی بود و فرانسوی‌ها با چاپ مجله فوتبال در 1910، یکی از پیشگامان این عرصه شدند. نشریه «فرانس فوتبال» از 1923 به تحلیل فوتبال از زوایای مختلف پرداخت. این مجله بود که سنت انتخاب مرد سال فوتبال اروپا با اهدای «توپ طلا» را برپا کرد. همه اینها نمایانگر نقش تعیین‌کننده فرانسوی‌ها در زمینه تشکیلاتی و تحلیلی فوتبال بود.
*برشی از کتاب «روزی روزگاری فوتبال؛ فوتبال و جامعه‌شناسی» حمیدرضا صدر
 

«جنون هواداری» را می‌شود از مهم‌ترین انواع بیماری‌های اجتماعی در برخورد میان مردم معاصر با علایق مختلف ورزشی، فرهنگی و هنری‌شان دانست، درست در زمانه‌ای که عمده این پدیده‌ها خود را در چارچوبی مطلقا تجاری تعریف کرده‌اند، آنچه عینیت بیرونی یافته است یک علاقه دیوانه‌وار به پدیده‌های اینچنینی است. «جنون هواداری» اما در همه جای جهان تنها نشأت گرفته از یک علاقه کور نیست. تاثیرپذیری و تاثیرگذاری این جنون روی مهم‌ترین رقابت‌های ورزشی گاهی عامل تعیین‌کننده و با قدمت زیاد بیرونی دارد. تبلور یافتن شکاف‌های عقیدتی، طبقاتی، سیاسی و مذهبی در قالب یک مسابقه ورزشی باعث می‌شود این جنون فراتر از یک مسابقه جذاب تبدیل به بخشی از ما به ازای هویتی افراد در محیط پیرامونی‌شان شود. حساسیت بازی‌های ملی میان تیم‌هایی که بیرون از مستطیل سبز تنش و جنگی تمام عیار با یکدیگر را تجربه می‌کنند و بازی‌های باشگاهی میان تیم‌های همشهری که باعث تقسیم شهروندان یک شهر به 2 قسمت جنگی می‌شود، همه نمونه‌هایی بیرونی از این جنون فوتبالی محسوب می‌شود. اشاره‌ای کوتاه به 4 شهرآورد در ایتالیا، اسکاتلند، آرژانتین و صربستان نمونه‌های نسبتا کاملی از جهانی را برای ما نمایان می‌کند که در آن مسابقات فوتبال بیش از تاثیرپذیری از علایق فردی متاثر از تضادهای بیرونی است. هویت‌یابی‌های اجتماعی در قالب این رقابت‌ها باعث
می‌شود عمده این مسابقات فراتر از ورزش و سرگرمی با «خشونت» ناشی از جنون هواداری عجین شود. شاید نخستین سوالی که با خواندن ریشه این رقابت‌ها به ذهن همه ما برسد این باشد: عامل ورود و تقلید این خشونت در فوتبال غیراجتماعی دقیقا چه چیز است؟ فوتبالی که در آن هیچ‌گاه هواداری تیم‌ها جنبه‌ای از تضادهای طبقاتی، مذهبی و حتی قومیتی نداشته چگونه مبتلا به چنین جنون خشونت‌آمیزی شده است؟
 

دلاکاپیتاله؛ مرکز ثقل تمام شکاف‌ها
مرکز و حاشیه، دموکرات و فاشیست، گرگ و عقاب، چپ و راست، رنگین‌پوست و سفید و در نهایت آبی و قرمز را می‌توان بخشی از دوگانه‌های موجود در داربی دلاکاپیتاله شهر رم دانست که میان 2 تیم لاتزیو و رم برگزار می‌شود. هر چند 2 تیم این شهرآورد مجموعا تنها 5 بار فاتح لیگ ایتالیا شده‌اند اما این نتایج مانع نمی‌شود تا قید «جنجالی‌ترین» بازی لیگ ایتالیا از عینک تماشاگران را از آن بگیریم. آبی و قرمزهای شهر رم زمانی که رخ در رخ یکدیگر وارد زمین ورزشگاه المپیکوی شهر رم می‌شوند، بیش از آنکه رقابت 2 تیم حاضر در جدول را نمایندگی کنند، به‌عنوان نمایندگان شکاف‌های تاریخی، سیاسی و اجتماعی شهر رم وارث دعواهای بیرون زمین می‌شوند. تمایلات فاشیستی طرفداران لاتزیو مقابل رمی‌های دموکرات، شعارها و عقاید رادیکال نژادپرستانه که مانع جذب بازیکنان رنگین‌پوست تا چند سال قبل در باشگاه لاتزیو شده بود، ساکن بودن رمی‌ها در مرکز شهر و سکونت طرفداران لاتزیو در حاشیه شهر و تاکید ویژه رم بر ارزش‌های سنتی و باستانی در قالب رنگ‌بندی لوگوی این تیم با رنگ زرد (نمادی از واتیکان) در میان رنگ قرمز (نمادی از امپراتوری روم) باعث شده داربی دلاکاپیتاله فراتر از نتیجه آن یک میدان جنگ واقعی از انبوه شکاف‌های طبقاتی، سیاسی و نژادی پایتخت ایتالیا باشد.
اولد فیرم؛ جنگی درون صلیبی
اسکاتلند به عنوان یکی از معدود تیم‌های ملی که به کشوری مستقل تعلق ندارد هیچ‌گاه به یک مدعی جدی در فوتبال جهان تبدیل نشده است، باشگاه‌های این کشور نیز از این قاعده مستثنا نبوده‌اند اما در این بین تنها یک چیز استثناست و آن هم داربی اولد فیرم میان 2 باشگاه گلاسکو و سلتیک است، یک جنگ مذهبی به تمام معنا که مشابه آن را در هیچ مسابقه فوتبال دیگری نمی‌توان یافت و از جهاتی مرزبندی میان این شاخصه‌ها باعث شده هر اسکاتلندی به محض تولد خود در یکی از دوگانه رقابتی و فوتبالی تعریف شود. به طور سنتى سلتیک، باشگاه کاتولیک‌ها و رنجرز، باشگاه پروتستان‌ها محسوب مى‌شود، رنگ سبز و سفید پیراهن باشگاه سلتیک نمادى از رابطه این تیم با ایرلند جنوبى و مخالفت این تیم با پیوستن اسکاتلند به بریتانیاست و رنگ قرمز، سفید و آبى باشگاه رنجرز نمادى از تعلق این تیم به بریتانیا قلمداد مى‌شود. شروع این نفرت بی‌پایان به قرن نوزدهم و زمانی بازمی‌گردد که رنجرز در سال 1873 تأسیس شد و یکی از قوانین اولیه آن این بود: بازیکن کاتولیک در رنجرز جایی ندارد اما در سال 1888 سر و کله مهاجران کاتولیک با تأسیس باشگاه سلتیک پیدا شد تا یک نزاع به تمام معنای مذهبی در قالب هواداری فوتبال خود را نمایان کند؛ نزاعی که منجر به صدها درگیری و لیست طویلی از کشته‌شدگان و زخمی‌ها شد.
سوپر کلاسیکو؛ طبقاتی‌ترین جنگ فوتبالی
«آمریکای لاتین»؛ همین ترکیب کافی است تا ذهن همه به سمت مستعدترین منطقه جهان برای شکل‌گیری انقلاب‌های طبقاتی برود؛ منطقه‌ای که مبارزه کردن بخشی از DNA شهروندانش است و چه بهانه مبارزه‌ای بهتر از دوگانه فقیرها و پولدارها، یا می‌توان راحت‌تر گفت که بوکاجونیورزی‌ها و ریورپلاته‌ای‌ها! سوپرکلاسیکو نام داربی جنجالی پایتخت آرژانتین است که یکی ‌از خاطره‌انگیزترین بازی‌های آن چندی پیش و در قالب فینال جام لیبرتادورس هزاران کیلومتر دورتر از بوئنوس‌آیرس در ورزشگاه سانتیاگوبرنابئوی مادرید برگزار شد. بوکا توسط ایتالیایی‌ها حومه بوئنوس‌آیرس تاسیس شد و از همان ابتدا به کارگران و طبقه فرودست جامعه پایتخت آرژانتین تعلق داشت اما در مقابل آن باشگاه دیگر شهر یعنی ریورپلاته با سرمایه بزرگان شهر پا گرفت و به همین دلیل در گذر زمان لقب «میلیونرها» برای آن تثبیت شد. جنگ کارگران و میلیونرهای بوئنوس‌آیرس فراتر از گل و جذابیت همواره به اندازه کافی قربانی داشته است و حتی آن را با نزدیک به 100 کشته مرگ‌آورترین مسابقه فوتبال در طول تاریخ دانسته‌اند. نزدیک به 70درصد آرژانتینی‌ها طرفدار یکی از این 2 تیم هستند که این تعمیم باعث شده عمده مناسبات سیاسی و اجتماعی آرژانتینی‌ها تحت تاثیر طبقاتی‌ترین شهرآورد جهان قرار گیرد.
بلگراد؛ اینجا هنوز بلوک شرق زنده است
مهم‌ترین داربی شرق اروپا کم‌اهمیت‌ترین بازی فوتبال محسوب می‌شود! جایی که ستاره سرخ بلگراد و پارتیزان بلگراد مقابل یکدیگر صف‌آرایی می‌کنند، کمترین چیزی که دیگر مورد توجه قرار می‌گیرد یک مسابقه ساده فوتبال است. خشونت، خون و حتی قتل بخشی جدایی‌ناپذیر از داربی بلگراد صربستان است. هر قدر که در اروپای غربی فوتبال نمادی از همگرایی منطقه‌ای و بی‌اهمیت شدن مرزهای جغرافیایی پس از جنگ دوم جهانی است، در اروپای شرقی اما بالعکس فوتبال عامل تعیین‌کننده‌ای برای مرزهای جغرافیایی و تجزیه‌های پس از فروپاشی بلوک شرق است. درگیری هواداران دیناموزاگرب و ستاره سرخ بلگراد در 13 مه‌1990 از مهم‌ترین جنگ‌های فوتبالی بود که آغازگر یک دوره جدید در فوتبال یوگسلاوی شد و در آن بسیاری از هواداران فوتبال جذب گروه‌های خشن و سیاسی ناسیونالیست شدند. با آغاز جنگ‌های داخلی یوگسلاوی سابق بین سال‌های 1995-1991، بسیاری از آنها به گروه‌های شبه‌نظامی‌ درگیر ملحق شدند. حالا و در روزهایی که دیگر یوگسلاوی وجود ندارد، همچنان رقابت میان ستاره سرخ و پارتیزان بلگراد نمادی از انباشت جنگ‌های سیاسی و نژادی است که تسویه حساب نهایی آن در مستطیل سبز اتفاق می‌افتد؛ جنگی که 80 درصد مردم صربستان طرفدار یکی از طرفین آن هستند.