محمدحسین معصوم‌زاده*: طی روزهای گذشته خبری در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد که خبر از احتمال سقوط مزارشریف توسط طالبان می‌داد. بسیاری از دیدن این خبر شوکه شدند. پیش از آن نیز در خبرها آمده بود که طالبان توانسته است در ۴ ولایت شمالی قندوز، بلخ، بغلان و فاریاب تعدادی از ولسوالی‌ها (شهرستان‌ها) را به تصرف خود در بیاورد. پیش از این نیز مطرح شده بود که از اول سال شمسی تاکنون طالبان موفق به تصرف بیش از 70 ولسوالی شده است. همین امر به اعلام بسیج عمومی توسط عطامحمدنور، والی سابق بلخ و از مجاهدان نامدار افغانستان انجامید. وی با اشاره به افزایش ناامنی‌ها در افغانستان اظهار داشت که تمایل دارد با مارشال عبدالرشید دوستم و محمد محقق از رهبران ازبک و هزاره افغانستانی، بر اساس یک توافق و سیاست روشن برای دفاع از افغانستان تلاش کند. بتازگی نیز مارشال دوستم در خط درگیری با طالبان در ولایت‌های شمالی افغانستان حضور یافته است. دوستم با اشاره به تشدید حملات طالبان گفته ‌است: اکنون وقت یکی شدن، همدست شدن و ایستادن در برابر دشمن مشترک است.  به تبع ناامنی‌های اخیر توسط طالبان، پدیده‌ بسیج مردمی نیز بتازگی در مناطق شمالی شکل گرفته است. وزارت دفاع افغانستان با انتشار تصاویری اعلام کرد مردم در ولایت‌های پروان، تخار، بدخشان، جوزجان، بغلان، فاریاب، قندوز، سرپل و بادغیس بسیج و مسلح شده‌اند تا در کنار نیروهای امنیتی با طالبان بجنگند. «فواد امان» معاون سخنگوی وزارت دفاع افغانستان گفت مردم به‌طور خودجوش آمده‌اند، مسلح شده‌اند و در کنار نیروهای افغان با طالبان می‌جنگند. در کنار این، دولت افغانستان نیز وعده داده است تا هر چه در توان دارد برای تسلیح این نیروها بگذارد. وزارت دفاع افغانستان بر این باور است که بسیج و مسلح‌سازی مردم در کنار نیروهای امنیتی در برابر طالبان در تامین امنیت تاثیر قابل ملاحظه‌ای دارد.  اما قدرت طالبان چقدر است؟ آیا توانایی پیروزی بر دولت مستقر را دارد یا خیر؟ چه مقدار از سرزمین افغانستان در اختیار طالبان است؟ چرا با وجود اینکه پایگاه سنتی طالبان در جنوب افغانستان بوده است ولی حملات پر‌شماری را در شمال این کشور رقم ‌زده است؟ نقش کشورهای مختلف منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و همچنین موضع آنان در این باره چیست؟ این سوالات و سوالاتی از این دست در مدت اخیر به انحای گوناگونی مطرح شده است که در ادامه سعی شده به تعدادی از آنها پاسخ داده شود.  طالبان از زمان مذاکره با آمریکایی‌ها و رسیدن به توافق در دوحه و پس از آن شروع مذاکرات بین‌الافغانی راهبرد دوگانه‌ای را در پیش گرفته است. از یک طرف تا قبل از نشست استانبول که یک طرف گفت‌وگو قرار داشت با آمریکایی‌ها و هیات‌ مذاکره‌کننده از جانب حکومت افغانستان مذاکره می‌کرد و از طرف دیگر به پیشروی‌های زمینی در خاک افغانستان ادامه می‌داد و هدف اصلی خود را ضربه زدن به نیروهای اردوی ملی دولت افغانستان قرار داده بود.  بر اساس توافقی که طالبان با آمریکایی‌ها در بهمن‌ماه سال 1398 و در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ به امضا رساند، مقرر شده بود نیروهای ایالات متحده طی 14 ماه-یعنی تا اردیبهشت امسال- از افغانستان خارج شوند. با اینکه در آن زمان هم عمل به این بند از توافقنامه بعید به نظر می‌رسید، با روی‌کارآمدن بایدن و با اعلام خود او قرار شد نیروهای آمریکایی تا ۲۰ شهریور امسال خاک افغانستان را ترک کنند. در ۳ ماه اخیر شدت جنگ در داخل افغانستان به میزان کم‌سابقه‌ای طی چند سال گذشته رسیده است به طوری که هر روز در ده‌ها نقطه این درگیری‌ها پیگیری می‌شود. همین هم باعث شد در آخرین موضع‌گیری پنتاگون گفته شود حداقل 650 نیروی آمریکایی در افغانستان باقی می‌مانند.  درباره اتفاقات اخیر با دکتر مجتبی نوروزی، کارشناس مسائل افغانستان و معاون سابق رایزن فرهنگی ایران در کابل به گفت‌وگو نشستیم تا نظرات وی را جویا شویم. 

رضا عدالتی‌پور*: طی 2 ماه گذشته افغانستان تحت تاثیر آغاز «عملیات‌های بهاره» طالبان و خلأ امنیتی ناشی از ضعف دولت مرکزی، صحنه تحولات نظامی قابل توجهی بوده است که می‌‌تواند آینده ژئوپلیتیک این کشور و در نتیجه روابط امنیتی - سیاسی آن با کشورهای منطقه بویژه همسایگان آن را تحت تاثیر قرار دهد. اگرچه در حال حاضر بیش از نیمی از شهرهای افغانستان در حال دست به دست شدن بین نیروهای نظامی کابل و طالبان است و طالبان بیشتر از 100 شهرستان را در کنترل خود دارد اما این مناطق به لحاظ دامنه جمعیتی و قدرت اقتصادی در زمره شهرهای مهم نیستند. از طرف دیگر ضعف دولت افغانستان در صیانت از مناطق شمالی، جنوبی و شرقی سبب شده تا جنگ‌سالاران قدیمی در قالب فرماندهان قومیت‌ها به بازآفرینی قدرت از دست رفته مبادرت کنند و در قامت دفاع از ولایات در برابر طالبان، عملا مشروعیت سیاسی و حاکمیت امنیتی دولت را تحت تاثیر قرار دهند. از این رو برآورد نهایی درباره اینکه قدرت فائقه در پی منازعات مسلحانه افغانستان کدام جریان خواهد بود دشوار است. در این میان آنچه برای جمهوری اسلامی ایران بدیهی و ضروری می‌نماید، حفظ مناسبات سیاسی و ارتقای جایگاه امنیتی و دفاعی خود در افغانستان است. فارغ از اینکه روندهای داخلی این کشور به کدام سمت و سو خواهد رفت، جمهوری اسلامی ایران در برخی موارد ملاحظات ثابت و غیرقابل تغییری درباره افغانستان دارد. از طرفی در نتیجه تحولات اخیر، بدیهی است که مقامات تصمیم‌گیر کشور باید در چارچوب اولویت‌های سیاسی، امنیتی و دفاعی تغییر و انعطاف‌ در برخی رویکردهای قبلی را در دستور کار قرار دهند.