چند روز پیش سیدحمید سجادی، وزیر ورزش و جوانان از حضور 20 هزار تماشاگر در بازی استقلال - پرسپولیس در هفته بیست‌وسوم لیگ برتر خبر داد؛ موضوعی که باعث اعتراض برخی باشگاه‌های لیگ برتری شد. صحبت‌های سجادی در حالی است که این موضوع بعد از تایید ستاد مبارزه با کرونا و شورای تامین استان تهران نهایی می‌شود و هنوز در این رابطه چیزی به سازمان لیگ ابلاغ نشده است. با این شرایط این احتمال وجود دارد که داربی برگشت مثل بازی رفت استقلال و پرسپولیس بدون تماشاگر برگزار شود. 

امیررضا احمدی : سرانجام پس از سال‌ها انتظار، ۲ باشگاه استقلال و پرسپولیس در بورس عرضه شدند تا سهام این ۲ باشگاه در اختیار هواداران قرار بگیرد. سال‌هاست فوتبال ایران در انتظار خصوصی‌سازی ۲ باشگاه پرطرفدار پایتخت و کمرنگ شدن نقش دولت در مدیریت آنهاست که هر بار به دلایلی این مهم عملی نشده اما حالا حداقل در حرف، این موضوع اجرایی شده است. عرضه سهام سرخابی‌ها در بورس باعث شده طرفداران این ۲ باشگاه و افرادی که کد بورسی دارند بتوانند از طریق بورس سهام مدنظرشان را خریداری کنند و سهامدار باشگاه محبوب‌شان باشند؛ موضوعی که شاید در نگاه اول، گامی مهم به سوی باشگاه‌داری حرفه‌ای و به روز دنیا باشد اما با کمی کنکاش در وضعیت ۲ باشگاه، شرایط باشگاه‌داری در ایران و نحوه سهامداری این سوال پیش می‌آید: آیا واقعا می‌توان به این نوع خصوصی‌سازی دلخوش بود؟

 

* درج نماد در بورس و پذیره‌نویسی

بر اساس اعلام مسؤولان سازمان بورس و سازمان خصوصی‌سازی، بالاخره روز ۱۵ اسفند درج نماد ۲ تیم پرطرفدار پایتخت در تابلوی نارنجی بازار پایه فرابورس تحقق یافت. این در حالی است که بر اساس اعلام سازمان خصوصی‌سازی و شرکت فرابورس ایران، قرار است ۱۰‌درصد سهام این دو باشگاه به روش ثبت‌سفارش به مدت ۳۰ روز پذیره‌نویسی شود. در همین راستا افرادی که کد بورسی دارند می‌توانند با مراجعه به وب‌سایت کارگزاری خود و جست‌وجوی نام نماد مدنظر نسبت به خرید سهام ۲ باشگاه اقدام کنند. سهامداران می‌توانند سهام هر ۲ باشگاه را هم خریداری کنند و محدودیتی در این زمینه وجود ندارد. در این بین، حداکثر تعداد سهام تخصیص‌یافته به هر کد بورسی در نماد استقلال ۱۰۳۰ برگه سهم است. قیمت هر برگه سهام باشگاه استقلال در پذیره‌نویسی ۲۹۱ تومان تعیین ‌شده و حداکثر مبلغ مورد نیاز برای خرید سهام این باشگاه ۳۰۰ هزار تومان است. سهام پرسپولیس اما گران‌تر از استقلال بوده و قیمت ۳۳۸ تومان برای هر برگه سهم آن تعیین ‌شده است. بر این اساس، حداکثر تعداد قابل‌خرید برای هر کد بورسی، ۸۸۵ برگه سهم بوده و حداکثر مبلغ مورد نیاز برای خرید سهام باشگاه پرسپولیس نیز ۳۰۰ هزار تومان است. اگر هواداران فوتبال این روزها به خاطر هر مساله کوچک و بزرگی مقابل وزارت ورزش تجمع کرده و اعتراض می‌کنند، به نظر می‌رسد با این نوع واگذاری سهام کاری می‌کنند که طرفداران فوتبال به چند نقطه و حتی مقابل ساختمان بورس بروند و تجمع کنند. 

 

* نکته مهم در خرید سهام سرخابی‌ها

مساله‌ای که هواداران و سهامداران در خرید سهام ۲ باشگاه پرسپولیس و استقلال باید به آن توجه داشته باشند، بلوکه‌شدن سرمایه‌شان است. شیوه واگذاری این ۲ باشگاه از طریق «افزایش سرمایه از محل صرف سهام» است و پس از پایان پذیره‌نویسی، خریداران سهام پرسپولیس و استقلال باید منتظر انجام فرآیند افزایش سرمایه که امری زمانبر و در اکثر اوقات چندین ماهه است بنشینند. بر این اساس، سرمایه خریداران سهام استقلال و پرسپولیس در این مدت و تا زمان پایان پذیره‌نویسی بلوکه می‌شود و آنها باید تا زمان بازگشایی منتظر بمانند. بازگشایی نمادهای مختلف در بازار سرمایه پس از پذیره‌نویسی، معمولا پروسه‌ای زمانبر بوده و تا زمان نهایی شدن فرآیند افزایش سرمایه به طول می‌انجامد. پیش‌بینی می‌شود بازگشایی نماد استقلال و پرسپولیس چندین ماه طول بکشد. سرمایه سهامداران در این مدت بلوکه می‌شود و آنها نمی‌توانند نسبت به خرید یا فروش آن اقدام کنند. بر این اساس، ضروری است افراد پیش از تصمیم‌گیری برای شرکت در پذیره‌نویسی به این نکته توجه داشته باشند. 

 

* خرید سهام با کدام منطق؟

در سال‌های اخیر کلمه بورس و خرید سهام در بورس ایران به یک کابوس برای مردم تبدیل شده است. پس از آنکه در یکی، دو سال گذشته سرمایه بخش اعظمی از مردم ایران در بورس سوخت و دود شد، خیلی‌ها دیگر تمایلی به حضور در این بازار ندارند. حضور در بازاری که مدت‌هاست زیر رنگ قرمز سهام‌ها کمر خم کرده و نمودار مثبتی به خود ندیده، ریسکی بزرگ است که نه تنها ممکن است هیچ سود و بازگشت سرمایه‌ای به دنبال نداشته باشد، بلکه مترادف با سوختن سرمایه و هدررفت آن است. در چنین شرایطی اگر با عینک منطقی و به دور از تعصب رنگی به موضوع نگاه شود، باید دید هوادار دقیقا به چه دلیلی باید سرمایه‌اش را وارد این بازار کند و سهام استقلال یا پرسپولیس را بخرد؟ وقتی سرخابی‌ها در سال‌های اخیر هیچ روش درآمدزایی نداشته‌اند و دست‌شان در جیب دولت بوده، از بودجه نهاد‌های مختلف استفاده کرده‌اند و هیچ درآمدزایی قابل توجهی نداشته‌اند، چطور می‌توان روی سودآوری سهام‌شان حساب کرد؟

 

* زیان انباشته فراوان، بدهی سنگین و دیگر هیچ!

چندی پیش حسین قربان‌زاده، رئیس سازمان خصوصی‌سازی درباره بدهی‌های سرخابی‌ها گفت: پرسپولیس در فصل گذشته بین ۹ تا ۱۴ میلیارد سودآوری داشته ولی استقلال ضرر کرده است. هر ۲ باشگاه بین ۲۴۰ تا ۳۰۰ میلیارد تومان زیان انباشته دارند. 

قربان‌زاده افزود: استقلال ۱۹۸ میلیارد و پرسپولیس ۱۹۳ میلیارد تومان مالیات قابل بخشش دارند که پیگیری لازم دارد؛ همچنین استقلال ۷۵ میلیارد و پرسپولیس ۱۲۳ میلیارد بدهی مالیاتی قطعی دارند. 

اینها در حالی است که این ۲ باشگاه در سال‌های اخیر نه تنها از بخش‌هایی مانند حق پخش تلویزیونی، تبلیغات محیطی، فروش اقلام هواداری و... درآمدی نداشته‌اند، بلکه زیر خیمه بدهی‌های سنگین ناشی از شکایت بازیکنان، مطالبات معوق و شکایت‌های مالی کمر خم کرده‌اند. همین حالا ۲ باشگاه استقلال و پرسپولیس پرونده مربیان و بازیکنان سابق خود همچون استراماچونی و رادوشوویچ را در فیفا دارند که در صورت ابلاغ حکم آنها، سرخابی‌ها باید خسارات سنگینی بپردازند و مشخص نیست چطور می‌خواهند آنها را حل‌و‌فصل کنند. در چنین شرایطی و زمانی که این ۲ باشگاه با زیان انباشته وارد بورس شده‌اند، آیا می‌توان به سوددهی آنها امید داشت؟

 

* هواداری یا سهامداری؟ مسأله این است!

سرخابی‌ها در فوتبال ایران پرطرفدارترین تیم‌هایی هستند که هواداران آنها بارها برای کمک مالی اعلام آمادگی کرده‌اند. در سال‌های اخیر، هر گاه یکی از این ۲ باشگاه به بن‌بست مالی خورده و به سوی هواداران دست دراز کرده‌اند، حساب‌های آنها از کمک‌های ریز و درشت مالی پر شده و هواداران از طریق بخش‌های مختلف مانند شماره حساب، سامانه پیامکی و... عشق خود را به تیم محبوب‌شان نشان داده‌اند. 

اما در بحث واگذاری سهام این ۲ باشگاه، موضوعی که پیش می‌آید این است: فردی که سهام را می‌خرد، صرفا هوادار است یا یک سهامدار؟ تکلیف هواداران مشخص است، چرا که آنها به تیم مورد علاقه‌شان کمک می‌کنند و چشم انتظار عایدی مالی نیستند. در بخش سهامداری اما قضیه کاملا فرق دارد. کسی که سهام باشگاهی را می‌خرد، قطعا انتظار دارد باشگاه به سودآوری برسد و او بتواند در سال‌های آینده سهامی با ارزش چند برابر داشته باشد. مطمئنا تا چند سال آینده هم نمی‌توان به سودآوری نماد سرخابی‌ها امیدوار بود، چرا که شیوه مدیریت و مشکلات ریز و درشت آنها چنین چشم‌اندازی را ترسیم نمی‌کند. در چنین شرایطی آیا سهامدار اگر با نماد قرمز و ضرر مالی شدید مواجه شود، باز هم ساکت می‌ماند و در برابر پولی که پرداخته، سودی نمی‌خواهد؟

 

* سهامداری بدون دخل و تصرف!

موضوعی که یک سهامدار تیم فوتبال انتظار دارد، این است که بتواند در مدیریت باشگاهش دخل و تصرف داشته باشد. قاعدتا باید سهامداران خرد باشگاه یک نماینده در هیات‌مدیره داشته باشند که بتواند در تصمیمات کلان باشگاه تاثیر بگذارد. با این وجود، با توجه به اینکه سال‌هاست این باشگاه‌ها بر اساس قانون تجارت اداره نمی‌شوند، هیچ مجمعی برگزار نمی‌شود و اعضای هیات‌مدیره و مدیرعامل با دستور مستقیم وزیر انتخاب می‌شوند، حال آیا می‌توان انتظار داشت سهامداران بدون بهره بردن از مزایای هواداری، بخش‌هایی مانند اقلام و فروشگاه‌های هواداری، حق دخالت در امور کلان باشگاه و در نهایت نداشتن سود مالی، به سهامداری خود ادامه دهند؟ نگاهی به استقبال از عرضه سهام استقلال و پرسپولیس و تعداد کم خریدها می‌تواند پاسخی روشن به این موضوع باشد. 

علی رستمی: سیاست فیفا درباره روسیه بسیار هوشمندانه بود. این نهاد که همیشه سعی می‌کرد پشت شعار توخالی «جدایی ورزش از سیاست» پنهان شود، برای حذف تیم ‌ملی فوتبال روسیه از جام‌جهانی گام به گام جلو رفت. ابتدا عنوان کرد تیم ‌ملی این کشور نباید با پرچم و نماد روسیه ظاهر شود، سپس میزبانی را از آنها گرفت، در مرحله بعد به واسطه فشار لهستان و دیگر متحدان غرب، مدعی شد تا اطلاع ثانوی روسیه حق حضور در بازی‌های مقدماتی جام‌جهانی را ندارد و دست آخر شامگاه سه‌شنبه رودربایستی را کنار گذاشت و در گام نهایی عملا تیم ‌ملی فوتبال روسیه را از جام‌جهانی 2022 قطر حذف کرد. این اتفاق نشان می‌دهد اگر پای منافع سیاسی و همچنین فشار غربی‌ها در میان باشد، اتفاقا فیفا نه تنها سیاست را با ورزش قاطی می‌کند که از قضا در انجام این کار، بسیار هوشمندانه و سیاستمدارانه عمل می‌کند.

با اعلام فیفا، روسیه از حضور در جام‌جهانی قطر محروم شد. چندی پیش بود که روسیه به خاک کشور اوکراین حمله کرد و از آن زمان تا به حال این جنگ به تیتر اصلی خبرگزاری‌های دنیا تبدیل شده و به‌ طور کلی جهان را تحت تأثیر قرار داده است.

در این میان سازمان‌های ورزشی و فرهنگی هم اقداماتی را انجام دادند تا روسیه را به‌ عنوان تنبیه حمله پوتین به اوکراین، تبدیل به یک منزوی ورزشی و فرهنگی کنند. از جمله فینال لیگ قهرمانان فوتبال اروپا در ماه مه ‌از سن‌پترزبورگ به پاریس منتقل شد و مسابقات جایزه بزرگ فرمول یک که برای سپتامبر در سوچی برنامه‌ریزی شده بود، لغو شد؛ همچنین چندین و چند محرومیت دیگر که همچنان ادامه دارد. از طرفی روسیه قرار بود در مرحله پلی‌آف جام‌جهانی فوتبال مقابل لهستان به میدان برود. با این حال فدراسیون فوتبال لهستان و پس از آن سوئد و جمهوری چک اعلام کردند حاضر نیستند با این تیم روبه‌رو شوند. فیفا ابتدا به دنبال این بود در کمال آرامش این موضوع را حل‌و‌فصل کند و اعلام کرد بازی‌های روسیه در زمین بی‌طرف برگزار می‌شود و این تیم نمی‌تواند با نام کشور خود به میدان برود اما بعد از اعلام این تصمیم، حملات زیادی به این نهاد شد تا اینکه چندی پیش به شکل رسمی اعلام شد همه تیم‌های ملی و باشگاهی روسیه از حضور در همه رقابت‌ها محروم شده‌اند و در نهایت فیفا تصمیم نهایی خود را درباره تیم ‌ملی بزرگسالان روسیه اتخاذ و طی بیانیه‌ای اعلام کرد این کشور از حضور در رقابت‌های پلی‌آف جام‌جهانی محروم شد. به این‌ ترتیب لهستان که اعلام کرده بود مقابل روسیه به میدان نمی‌رود، به شکل مستقیم راهی دیدار نهایی پلی‌آف شد تا این جنگ یک شوک جدید به روس‌ها و ورزش این کشور وارد کرده باشد. در بیانیه فیفا در این زمینه آمده است: «3 مارس 2022 اتحادیه فوتبال اوکراین به فیفا نامه نوشت و درخواست کرد مسابقات مقدماتی به دلیل عدم امکان سازماندهی سفر و تمرین تیم در شرایط فعلی، تغییر کند. پس از مشورت با یوفا و 4 انجمن عضو شرکت‌کننده در مسیر A پلی‌آف مقدماتی اروپا، به اتفاق آرا در راستای روحیه همبستگی با پذیرش این درخواست موافقت شد. بازی بین اسکاتلند و اوکراین که ابتدا برای 24 مارس 2022 برنامه‌ریزی شده بود، اکنون به پنجره ژوئن موکول خواهد شد و در نتیجه، بازی بین برندگان اسکاتلند - اوکراین و ولز- اتریش نیز به همان زمان موکول خواهد شد. همچنین توافق شد بازی بین ولز و اتریش طبق برنامه در 24 مارس 2022 باقی بماند. برنامه‌های جایگزین برای تیم‌های آسیب‌دیده در پنجره مارس توسط طرف‌های مربوط در حال بررسی است. به‌ طور مشابه، جزئیات بازی‌های تغییر زمان‌ یافته در زمان مقرر اعلام می‌شود و تقویم مسابقات ملی ژوئن یک بار برای تیم‌های مربوط تطبیق داده می‌شود. این جزئیات نهایی شده است».

وزارت ورزش و مجلس به ماجرای ابوالمشاغل ورود کنند

علی کریمی‌فیروزجایی، نماینده مجلس که چندی پیش از سوی برخی رسانه‌ها به علت مشاغل مختلف مورد انتقاد قرار گرفته بود، همچنان در پی ادامه فعالیت‌هایش در مسؤولیت‌های مختلف ورزشی است. عضو هیات‌رئیسه سازمان لیگ کشتی، عضو هیات‌رئیسه فدراسیون سوارکاری، رئیس هیات سوارکاری استان تهران، رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه پیام نور، عضو هیات امنای دانشگاه پیام نور، رئیس مرکز پشتیبانی علمی بسیج اساتید، عضو نیمه‌وقت هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران شمال و دبیرکل جامعه اسلامی فرهنگیان، مسؤولیت‌هایی است که فیروزجایی دارد. او البته عضو هیات‌رئیسه مجلس، رئیس فراکسیون امور عشایری و عضو کمیسیون تلفیق بودجه سال 1401 نیز هست تا عملا تبدیل به ابوالمشاغل شود. این اتفاقات در حالی رخ می‌دهد که مشخص نیست فیروزجایی با وجود مسؤولیت سنگین در مجلس چگونه فرصت می‌کند به مشاغل دیگرش برسد؟ آیا مجلس شورای اسلامی در جریان مسؤولیت‌های فراوان این نماینده قرار دارد؟ از مسؤولان وزارت ورزش و جوانان نیز انتظار می‌رود درباره عملکرد فیروزجایی یک بررسی جدی داشته باشند، چراکه این نماینده مجلس هم در کشتی و هم در سوارکاری مسؤولیت دارد؛ ۲ رشته‌ای که یکی ورزش اول ایران است و دیگری رشته‌‌ای اصیل. از نهادهای نظارتی نیز انتظار می‌رود نسبت به مسؤولان چندشغله حساسیت بیشتری داشته باشند و اجازه ندهند یک فرد مسؤولیت‌های مختلف ورزشی و غیرورزشی را در اختیار داشته باشد. 

***

فعالیت کمیته صدور مجوز حرفه‌ای فوتبال ایران تعلیق شد

با تصمیم کارگروه صدور مجوز حرفه‌ای AFC، فعالیت کمیته صدور مجوز حرفه‌ای فدراسیون فوتبال ایران به حالت تعلیق درآمد. به گزارش ایسنا، کارگروه صدور مجوز حرفه‌ای AFC روز چهارشنبه در جلسه‌ آنلاینی پیرامون تغییرات اساسی رقابت‌های باشگاهی آسیا و جدول زمان‌بندی جدیدی که باید برای آن تعیین شود، بحث و گفت‌وگو کردند. یکی از مواردی که در این جلسه مطرح شد بررسی انطباق کیفی مجوزهایی بود که کمیته‌های صدور مجوز کشورهای مختلف آسیا صادر کرده بودند. این بررسی‌ها گریبان فوتبال ایران را گرفت و با تصمیم این کارگروه، فعالیت کمیته صدور مجوز حرفه‌ای ایران تا زمان رفع نواقص به حالت تعلیق درآمد. همچنین این اتفاق برای کمیته صدور مجوز حرفه‌ای تاجیکستان هم رخ داد. کمیته صدور مجوز حرفه‌ای فوتبال ایران در پرونده صدور مجوز موقت برای تیم‌های استقلال و پرسپولیس به‌‌رغم مشکلات مالی و مالکیتی بارها مورد انتقاد قرار گرفت و متهم به تبانی و نادیده گرفتن مقررات کنفدراسیون فوتبال آسیا شد. 

***

آتش‌بازی مونیخ در شب برد تلخ اینتر

اقتدار بایرن‌مونیخ در دور برگشت یک‌هشتم نهایی لیگ قهرمانان اروپا، چشم اهالی فوتبال در قاره سبز را به آلمان دوخت. دیدارهای برگشت مرحله یک‌هشتم نهایی لیگ قهرمانان اروپا با برگزاری ۲ دیدار در آلمان و انگلیس همراه بود.

تیم فوتبال بایرن‌مونیخ آلمان میزبان سالزبورگ اتریش بود که این دیدار با آتش‌بازی لواندوفسکی، مهاجم لهستانی میزبان و هم‌تیمی‌هایش همراه بود. بایرن توانست با نتیجه ۷ بر یک میهمان خود را در هم بکوبد تا در مجموع ۲ بازی رفت و برگشت با نتیجه ۸ بر ۲ به مرحله بعدی صعود کند. لواندوفسکی (۳ بار) به همراه سایر هم‌تیمی‌های خود همچون گنبری، توماس مولر (۲ بار) و سانه، توانستند دروازه سالزبورگ را باز کنند اما میهمان که در دیدار رفت توانسته بود باواریایی‌ها را یک - یک متوقف کند تنها یک گل از ۷ گل خورده در آلیانز آره نا را جبران کرد تا خداحافظی تلخی با این رقابت‌ها داشته باشد. بندر لیورپول نیز میزبان بازی این تیم با اینتر ایتالیا بود که دیدار رفت ۲ تیم با برد ۲ بر صفر شاگردان یورگن کلوپ در ایتالیا همراه بود. قرمزپوشان انگلیس با وجود حمایت هواداران و شانس‌های متعدد گلزنی تک‌گل این دیدار را در دقیقه ۶۱ از لائوتارو مارتینز دریافت کردند اما با وجود تحمل شکست به دلیل گل ‌زده بیشتر در خانه حریف به مرحله بعد صعود کردند. 

امیرحسین موسوی:  نزدیک 6 ماه از عمر دولت سیزدهم سپری شده و تیم اقتصادی دولت، تحقق رشد اقتصادی را به عنوان یکی از اهداف اصلی خود از ابتدای فعالیت در دستور کار قرار داده است. یکی از پیش‌‌نیازهای رشد اقتصادی، توسعه صنعت کشور است. توسعه صنعت نیز باید در قالب برنامه مشخص و لازم‌الاجرا تدوین شود. در واقع ضروری است دولت برای رشد اقتصادی، استراتژی توسعه صنعتی و راهبرد مشخصی برای صنعت کشور تهیه کند و از تجربیات توسعه کشورهای توسعه‌یافته استفاده کند. 

بتازگی سند تحول دولت سیزدهم منتشر شده که خط‌مشی‌های اصلی دولت را در حوزه‌های مختلف مشخص کرده است. 

عزم دولت سیزدهم در تدوین سند تحول جای تقدیر دارد و نشان از توجه دولت به ضرورت برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در قالب کلان‌ایده‌ای است تا به پیشرفت کشور منجر شود. اما جدا از این موضوع که نفس تهیه سند بالادستی، برای تغییر ریل سیاست‌گذاری کشور اقدام رو به جلویی است، وجود تفکر واحد و خط فکری مشخص، الزامی است که در صورت عدم رعایت این اصل، اجرای سند با مشکل روبه‌رو خواهد شد. یکی از چالش‌هایی که در برخی بخش‌های اقتصادی سند تحول تدوین دیده می‌شود، وجود تعارضاتی در سیاست‌های اتخاذشده است؛ این اتفاق به نظر می‌رسد ناشی از برون‌سپاری تهیه هر بخش از سند به یک تیم مجزای کارشناسی است که رویکرد واحدی در سیاست‌ورزی ندارند. در واقع اندیشکده‌ها و پژوهشکده‌های مختلف رویکردهای متفاوتی در برابر سیاست‌های اقتصادی دارند که نمی‌توان نظرات کارشناسی آنها را در یک قالب گنجاند. از دیگر چالش‌هایی که سند تحول تدوین‌شده با آن مواجه است، کل‌نگر نبودن سند است و بشدت درگیر برخی جزئیات شده است. به عنوان مثال سند تحول در بخش حقیقی اقتصاد باید بتواند مسیر ارتباط صنایع مختلف را تدوین کند، در حالی که در برخی اجزای سند تحول این مساله رعایت نشده است و در ویرایش‌های آتی، باید به این موضوع توجه ویژه‌ای شود. 

بخش اقتصادی سند تحول باید مجموعه‌ای از جهت‌گیری‌های بلندمدت دولت را تعیین کند که در بعد خارجی چارچوب و نحوه ارتباط بخش صنعت کشور با اقتصاد جهانی را تعریف کند و در بعد داخلی نیز به ‌طور غیرمستقیم بر اختصاص منابع بین صنایع یا گروه‌های صاحب‌نفوذ جامعه اثر بگذارد. 

در این راستا هر ترکیبی از سیاست‌های اقتصاد کلان، سیاست‌های صنعتی و ساختار تولید را باید به کار برد که در نهایت نحوه ارتباط کشور با اقتصاد بین‌المللی را تعیین کند و بتواند منجر به تحقق الگوی خاصی از تولید شود. این اتفاق در بخش اقتصادی سند تحول به‌طور جدی رعایت نشده که دولت می‌تواند در قالب پیوست‌هایی این الگو را برقرار سازد. 

در پایان باید گفت کشور از فقدان استراتژی توسعه صنعتی رنج می‌برد؛ صنعت کشور به عنوان بخش حقیقی اقتصاد راهبرد مشخصی ندارد و سند تحول هر چند تلاش کرده است این نگاه را داشته باشد اما قطعا کافی نیست و دولت - یا به بیان دیگر وزارت صمت - باید وظیفه خود را در تهیه و تدوین استراتژی توسعه صنعتی کشور انجام دهد تا با عزمی که در بدنه دولت برای تغییر ریل سیاست‌گذاری کشور وجود دارد، شاهد توسعه ایران باشیم.