گروه فرهنگ و هنر: تلاش‌ها و توفیق‌هایی که شهید سیدمرتضی آوینی در حوزه رسانه، مستند و سینما داشت، ناخواسته موجب غفلتی مهم درباره «ادبیات» او شده است. با اینکه او را سید شهیدان اهل «قلم» می‌خوانند اما کمتر درباره اینکه او مبدع چه فرم و چارچوب جدیدی در ادبیات است، صحبت شده است. انقلاب اسلامی پدیده‌ای بود که شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران، منطقه و جهان را تحت تاثیر قرار داد. این انقلاب نمی‌توانست «بی‌ادبیات» باشد؛ ادبیاتی که بتواند معارف و مؤلفه‌های اساسی آن را توضیح و شرح دهد. در این بین الهیات انقلاب اسلامی ایران، دارای برجستگی‌هایی بود که آن را از انقلاب‌های دیگر متفاوت می‌کرد؛ اگر نگوییم، انقلاب‌های دیگر از اساس فاقد الهیات بوده‌اند. حال قرار است این الهیات و این معنا به نحوی در اختیار مخاطب جهانی قرار گیرد چرا که مخاطب جهانی با پدیده‌ای مواجه شده که هیچ نمونه پیشینی نداشته و به حسب تاریخچه انقلاب‌ها و جامعه‌شناسی انقلاب‌ها، نمی‌توان با مؤلفه‌های آن آشنا شد. از سوی دیگر این ادبیات در زبان بدن، لباس، رفتار و کردار مردمان نیز بازنمایی شده است. یعنی مخاطب جهانی نه‌تنها با یک انقلاب در تئوری بلکه با یک احوال در تمام ابعاد انسانی در یک خطه از جهان روبه‌رو بوده است. 

شاید بتوان گفت یکی از نمونه‌های نشو و نمو این تحول انقلابی در شهید سیدمرتضی آوینی بازنمایی شد، یعنی همان‌گونه که در ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این انقلاب رنگ و بو داشت، در کنش‌های فردی نیز به عینه دیده می‌شد. شاید نخستین چیزی که در رابطه با ایشان فی‌البداهه به ذهن می‌آید، کلام آرام و گیرا و پیراهن جین ایشان در آخرین تصویری است که از او به جا مانده. این تصویر فردی را در تصور همگان به رخ می‌کشد که همگام با زمانه عمق‌هایی را یدک می‌کشد که چندین قرن سینه به سینه در میان مردمان منتقل شده است و تنها فرم آن عوض شده است. فرم در آن زمان او را به همراه جوان‌هایی یکدل و شجاع به درون توپ و تانک می‌کشاند. شهید آوینی فرزند زمانه خویش بود و تحقق وجودی‌اش در بغض چندین ساله استقلال‌خواهی جوانان یک ملت است. سیدمرتضی آوینی یک امتیاز دیگر در آن زمانه برای اینکه خویشتن خویش را تحقق ببخشد داشت؛ او در جمعی از بهترین‌های اقوام ایران حضور داشت. یعنی کرد، ترک، لر، عرب، لک، بلوچ، قشقایی، فارس و... هر کدام نمایندگانی را برای یک ملت به یک نقطه فرستاده بودند و سیدمرتضی در بین آنها به یک «ادبیات مشترک» رسید. این ادبیات با جهان‌بینی او و تبارشناسی تاریخی که او چشیده و دیده بود مکمل هم شده‌اند برای آنکه شهید سیدمرتضی آوینی در سالگردش قلم‌ها را به سوی خود بکشاند تا درباره او تفکر کنیم و آن ادبیات مشترک که زبان گویایی شده بود را به یاد بیاوریم. 

به عبارت دیگر، اگر نگوییم آوینی «مبدع» ادبیات انقلاب اسلامی و نه صرفا «انقلاب» است، او حتما یکی از مقومان این ادبیات است. آوینی پیوند میان انقلاب اسلامی و اسلام ناب محمدی را بخوبی درک کرده است. به تعبیر دیگر، آوینی از معدود چهره‌های فرهنگی معاصر است که الهیات انقلاب اسلامی را در معرض مخاطبان عمومی قرار داده است. این روزها مساله «جهاد تبیین» به خاطر تاکیدات رهبر انقلاب، در رسانه‌ها برجسته است. آوینی مصداق روشنی از این گزاره است؛ رویکردی که او در ساخت و تولید مستندهای روایت فتح در پیش گرفته بود، مجاهدتی که در روزهای سخت مدیریت در سوره و روایت فتح از خود نشان داد، ناملایمات را به جان خرید، به کمترین تمکن مالی قناعت کرد آنچنان که به گفته دوستانش «3 جا کار می‌کرد و از یک جا حقوق می‌گرفت»، مورد حملات ناجوانمردانه قرار گرفت، اتهام‌ها شنید و باز تحمل کرد، تا جهاد کند. برای تبیین هم تا توانست نوشت. خواند و نوشت و مستند ساخت. حال آنکه روشنگری‌هایش‌ گاه خوشامد جریان‌ها و گروه‌هایی نمی‌شد. او را به خاطر چاپ عکس جوان بوسنیایی که تیپ خاصی داشت، مواخذه ‌کردند، به خاطر نگارش مقاله آوانگارد و روشنگرانه «خانه‌های‌تان را در دامنه‌های کوه آتشفشان بنا کنید» مورد طعن و کنایه قرار دادند و روشنفکرش خواندند، حال آنکه فریاد می‌زد «من روشنفکر نیستم». 

همه این تبیین‌های مجاهدانه در مطالب فرهنگی و فلسفی‌اش، در مستندهایش، در نقد فیلم نوشتن‌هایش و در همه بروز و ظهور‌های رسانه‌ای‌اش به چشم می‌آمد اما در زمان حیات خودش کمتر دیده می‌شد، چون مردی بود فراتر از عصر خویش. آنچنان که خود گفت: «اگر انسان‌هایی که مأمور به ایجاد تحول در تاریخ هستند خود از معیارهای عصر خویش تبعیت کنند، دیگر هیچ تحولی در تاریخ اتفاق نخواهد افتاد». برای جهاد تبیین از معیارهای عصر خویش تبعیت نکرد، تا اینگونه ماندگار بماند. 

***

گروه بین‌الملل: شامگاه پنجشنبه در جریان عملیات «انتقام‌جویانه» در تل‌آویو ۳ نفر از نیروهای رژیم صهیونیستی کشته و 10 نفر زخمی شدند که در این بین حال 4 نفر وخیم گزارش شده است. شنبه هفته قبل، نیروهای اسرائیلی ۳ فلسطینی را در جریان تیراندازی در «جنین» به شهادت رساندند. این اتفاق در آستانه 20 سالگی حمله وحشیانه صهیونیست‌ها به اردوگاه آوارگان فلسطینی «جنین» که نمادی از اشغالگری این رژیم است، انجام شد. بر اساس گزارش شبکه «الجزیره»، این عملیات انتقام‌جویانه از سوی یکی از شهروندان فلسطینی ساکن «جنین» با تیراندازی در یک باشگاه شبانه در خیابان پرتردد «دیزنگوف» ‌(Dizengoff) که یک گذرگاه محبوب و پر از رستوران‌ها و بارهاست، رخ داد. «آمیچای اشد» فرمانده پلیس تل‌آویو گفت این تیرانداز حوالی ساعت 9 شب (18 به وقت گرینویچ) روز پنجشنبه به سمت یک بار شلوغ تیراندازی کرد و از محل متواری شد. بر اساس گزارش‌های منتشر شده، آژانس امنیت داخلی رژیم صهیونیستی (شین بت) اعلام کرد مجری این عملیات «رعد فتحی حازم» جوان 29 ساله فلسطینی و ساکن جنین بوده است. نکته جالب توجه اینکه فتحی پس از اجرای عملیات در یکی از شلوغ‌ترین و امن‌ترین مناطق تل‌آویو بیش از 9 ساعت از رصد ماموران و یگان‌های ویژه امنیتی رژیم صهیونیستی پنهان ماند و سرانجام بامداد جمعه در نزدیکی مسجدی در «یافا» در فاصله 5 کیلومتری محل اجرای عملیات طی درگیری با نیروهای امنیتی رژیم صهیونیستی به شهادت رسید. بنا به گزارش‌ها این چهارمین عملیات از رشته عملیات‌هایی بود که از 2 هفته قبل در سرزمین‌های اشغالی آغاز شده است.

 

* رمضان داغ صهیونیست‌ها

از دوم فروردین امسال (22 مارس) که یک معلم فلسطینی اهل منطقه «نقب» در شهر «بئر شعب» به ضرب چاقو 4 اسرائیلی را کشت، تا عملیات انتقام‌جویانه شامگاه پنجشنبه (8 آوریل) که چهارمین مورد از عملیات‌ فلسطینی‌ها علیه اسرائیلی‌ها بود، 14 اسرائیلی کشته و بیش از 20 نفر زخمی شده‌اند. این عملیات‌ها در محافل رسانه‌ای که به منزله «ماه مبارک داغ» برای صهیونیست‌ها بود، یادآور تحولات ماه رمضان سال گذشته است که در نهایت به نبرد «شمشیر قدس» منتهی شد. صهیونیست‌ها در تلاش بودند امسال از طریق رایزنی با مقامات کشورهای اردن و مصر از وقوع این عملیات‌ها جلوگیری کنند. این رشته عملیات‌ها نشان داد روحیه مقاومت و مقابله با جنایات صهیونیست‌ها کماکان پابرجاست و حتی بر شدت آن افزوده شده است، بویژه در ماه‌های اخیر بر اثر اقدامات جنایتکارانه صهیونیست‌ها در محله «شیخ جراح» که به آواره شدن ساکنان فلسطینی قدیمی در قدس شرقی و همین‌طور تخریب منازل فلسطینی‌های ساکن مناطق اشغالی در «جنین» منجر شد، این احساس مقابله و انتقام‌جویی در بین فلسطینی‌ها تشدید شده است. 

 

* دستپاچگی صهیونیست‌ها

یکی از نکات قابل توجه در جریان عملیات انتقام‌جویانه رعد فتحی که پنجشنبه شب گذشته انجام شد، واکنش انفعالی و مملو از وحشت مقامات امنیتی صهیونیست نسبت به این اقدام بود. در وهله اول «تل‌آویو» به عنوان امن‌ترین شهر رژیم صهیونیستی همواره مورد توجه صهیونیست‌ها بوده است و در این بین خیابان دیزنگوف به عنوان یکی از مراکز پرتردد تجاری و تفریحی این شهر از اهمیت بالایی به لحاظ امنیتی برای صهیونیست‌ها برخوردار است. بر این اساس انجام این عملیات در این منطقه و عدم شناسایی مجری عملیات به فاصله 9 ساعت پس از وقوع آن، ضربه سنگینی بر پیکره امنیتی صهیونیست‌ها بود. این در حالی است که نیروهای امنیتی مبادی ورودی و خروجی تل‌آویو را مسدود کرده‌ و برای چندین ساعت با بازرسی خانه‌ها و مغازه‌ها، شهر را در بخش‌های مختلف تبدیل به پایگاه نظامی کرده بودند. نکته دیگری که در این بین مورد توجه قرار گرفته است فراخوان نیروهای ویژه موسوم به «سایرت متکال» برای انجام عملیات شناسایی و بازداشت رعد فتحی است. 

«سایرت متکال» واحد شناسایی ویژه ستاد کل ارتش رژیم صهیونیستی است. در شرح وظایف آن آمده است این یگان یک واحد جمع‌آوری اطلاعات میدانی است که انجام شناسایی عمیق در پشت خطوط دشمن برای به دست آوردن اطلاعات استراتژیک را بر عهده دارد. این یگان تکاوری فوق ویژه یکی از ۳ یگان فوق ویژه اصلی در رژیم صهیونیستی و پرافتخارترین یگان فوق ویژه در ارتش صهیونیستی است. نیروهای این یگان مستقیما از فرماندهی ارشد کل ارتش دستور می‌گیرند. این نیروها مسؤولیت تمام «عملیات‌های ضدتروریستی»، «عملیات‌های پنهان و مخفی در خارج از سرزمین‌های اشغالی» و قابلیت «حملات ضربتی همزمان» را بر عهده دارند. این یگان برگرفته از سرویس هوایی ویژه ارتش بریتانیا (SAS) و نیروهای دلتای ارتش آمریکاست.

این تصمیم نشان می‌دهد صهیونیست‌ها واقعه شامگاه پنجشنبه را نه در سطح یک تنش ساده یا عملیات محدود که به عنوان یک بحران امنیتی جدی مدنظر قرار داده‌اند.

«نبر دفوری» خبرنگار صهیونیست در توئیتی نوشت: حوادث زیادی را دیده‌ام اما بحران و فشاری که هم‌اکنون در خیابان «دیزنگوف» حاکم است را ندیده‌ام. همانند این شب در زندگی‌ام ندیده‌ام، زیرا نیروهای امنیتی اطلاعی از هویت مجری این عملیات ندارند و صدها نفر از نیروهای ارتش در کوچه و اماکن تجاری به دنبال عامل این عملیات هستند. 

 

* ذلت محمود عباس و همراهی با بنت

نفتالی بنت، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در واکنش به عملیات ضدصهیونیستی در تل‌آویو گفت: دوره بسیار سخت و پرچالشی است که احتمالا ادامه‌دار است. به اسرائیلی‌ها می‌گویم آنچه گذشت روز سختی بود. کسانی که می‌خواهند روحیه ما را بشکنند، تنها نیستند. از سوی دیگر بنی‌گانتس، وزیر جنگ رژیم صهیونیستی هم گفت: خوب است که تشکیلات خودگردان این حمله تروریستی را محکوم کرده است اما خواسته من این است که علاوه بر محکومیت، تشکیلات خودگردان فلسطین اقدامات خود را علیه آنچه به گفته وی «تروریست‌ها» خواند، افزایش دهد. محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین در موضعی خفت‌بار، عملیات قهرمانانه پنجشنبه‌شب در تل‌آویو  را که به هلاکت و زخمی شدن چندین صهیونیست منجر شد محکوم کرد و مدعی شد اینگونه اقدامات صرفا به تشدید خشونت و درگیری‌ها منجر خواهد شد!

 

* اظهارات پدر رعد فتحی درباره وی

فتحی حازم، پدر شهید رعد فتحی حازم که خود سابقه اسارت در زندان‌های رژیم صهیونیستی را در کارنامه دارد درباره پسرش رعد گفت: او بسیار بااخلاق بود، نماز می‌خواند و روزه می‌گرفت و فرزند صالحی برای والدینش بود. پدر شهید درباره هدف فرزندش از انجام عملیات شهادت‌طلبانه گفت: ملت فلسطین به دنبال آزادی است، به دنبال نماز گزاردن در مسجد الاقصی است، به دنبال آن است که در این مسجد بدون ترس و نگرانی سر بر سجده بگذارد، به دنبال خلاصی از مجوزهای ذلت‌بار است. او تاکید کرد به پیروزی و آزادی فلسطین اطمینان کامل داشته و اردوگاه جنین را نوک پیکان مقاومت توصیف کرد. 

 

* واکنش فلسطینی‌ها به عملیات در قلب تل‌آویو

جدای از مقامات تشکیلات خودگردان فلسطین، گروه‌های فلسطینی به تمجید از این عملیات شهادت‌طلبانه پرداختند. ضمن اینکه ساکنان جنین ساعتی پس از این عملیات اقدام به برپایی جشن در این منطقه کردند. مقامات جنبش جهاد اسلامی عملیات قهرمانانه در تل‌آویو را تبریک گفتند و جنبش مقاومت اسلامی حماس با صدور بیانیه‌ای عملیات قهرمانانه در تل‌آویو را تبریک گفت. سخنگوی حماس تأکید کرد: نبرد با دشمن صهیونیستی ادامه دارد و اشغالگران اسرائیلی به‌سبب عملیات‌های قهرمانانه فلسطینیان هر لحظه در ترس و وحشت به ‌سر خواهند برد. جبهه خلق برای آزادی فلسطین هم ضمن تبریک عملیات استشهادی قهرمانانه در تل‌آویو و تبریک و تسلیت شهادت مجری این عملیات، آن را جزئی از مقاومت همه‌جانبه ملت فلسطین علیه رژیم اشغالگر و نژادپرست صهیونیست در سرزمین فلسطین و جنایات بی‌وقفه آن علیه ملت فلسطین دانست. جبهه خلق تاکید کرد که عهد می‌بندیم به ادامه راه مقاومت برای آزادسازی فلسطین، استقلال و بازگشت آوارگان پایبند باشیم.

 

* تکرار خاطره هراس‌آلود صهیونیست‌ها از خیابان دیزنگوف

همان‌طور که عنوان شد یکی از اتفاقات قابل توجه در عملیات پنجشنبه‌شب محل وقوع این عملیات در قلب تل‌آویو و خیابان دیزنگوف بود. جدا از اهمیت امنیتی و تجاری این خیابان، صهیونیست‌ها خاطره بدی نیز از عملیات فلسطینی‌ها در این گذرگاه دارند. ضمن اینکه مجری عملیات اخیر تقریبا هم‌سن «یحیی عیاش» از اسطوره‌های مقاومت فلسطین در دهه 90 میلادی است که تاثیر قابل توجهی در عملیات‌های اینچنینی در سرزمین‌های اشغالی داشت. جایگاه او در تهدیدات وارد آمده بر رژیم صهیونیستی به گونه‌ای زلزله‌ای بر جان رژیم صهیونیستی انداخت که «اسحاق رابین» تمام اولویت دولت خود را بر ترور او قرار داد. عیاش مبارزات خود را از سال 1984 هنگام ورود به دانشگاه آغاز کرد. بهار 1992 تیم 4 نفره «یحیی عیاش»، «زاهر جبارین»، «علی عثمان عاصی» و «عدنان مرعی» برای ورود به عملیات مسلحانه آماده و تکمیل شد. در پی انفجارهایی که از سال 1993 تا 1996 در قلب شهرهای رژیم صهیونیستی اتفاق می‌افتاد رژیم صهیونیستی «یحیی عیاش» را به دست داشتن در تمام انفجارهایی که بین 1993 تا ژانویه 1996 رخ داد، متهم کرد. تنها در یکی از این انفجارها که سال 1994 در خیابان دیزنگوف شهر تل‌آویو توسط «صالح نزال» انجام شد، 22 نفر به هلاکت رسیده و 40 نفر نیز زخمی شدند. اکنون با وقوع این عملیات خاطره انفجار سال 1996 زنده شد و حالا وحشت بر سراسر مناطق اشغالی سایه انداخته است؛ اقدامی که بدون شک به روند مهاجرت معکوس سرعت خواهد بخشید. در این میان به نظر می‌رسد صهیونیست‌ها نیز این عملیات‌ را در چارچوب رسته‌ عملیات‌هایی تحلیل می‌کنند که احتمالا ادامه‌دار خواهد بود. از این رو نام برخی شخصیت‌های مقاومت فلسطین از جمله «صالح العاروری» نایب‌رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس به عنوان مغز متفکر این عملیات‌ها مطرح شده است.

علاوه بر این رژیم صهیونیستی «حسین ابوکویک» یکی از رهبران حماس در شهرک بیتونیا در نزدیکی رام‌الله را به اسارت گرفت.

***

حنیف غفاری*: طی روزهای اخیر، ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین و دیگر مقامات این کشور بارها اعلام کرده‌اند در صورت پایان یافتن جنگ و انعقاد قرارداد صلح میان مسکو و کی‌یف، سیاست «بی‌طرفی» را در حوزه امنیتی و بین‌المللی خود پیش خواهند گرفت و نه‌تنها به ناتو، بلکه به هیچ ائتلاف نظامی دیگری علیه روسیه نخواهند پیوست. فراتر از آن، مقامات کشور مولداوی که یکی دیگر از کانون‌های گسترش ناتو به شرق محسوب می‌شود نیز از انصراف دائم خود از پیوستن به پیمان آتلانتیک شمالی خبر داده‌اند. در چنین شرایطی، همزمان با نبرد در شهرها و خیابان‌های اوکراین، تلاش‌های بین‌المللی و منطقه‌ای برای حصول توافق آتش‌بس میان ۲ کشور نیز در جریان است. عدم پیوستن اوکراین به ناتو، به قدر متیقن هر گونه قرارداد صلح میان مسکو و کی‌یف تبدیل شده و مذاکرات بر سر موضوعاتی مانند به رسمیت شناختن استقلال لوهانسک و دونتسک و موافقت رسمی اوکراین با الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه ادامه دارد. 

ژانویه سال 2022 حدود یک ماه قبل از وقوع جنگ اوکراین، وندی شرمن، معاون وزیر خارجه آمریکا گسترش ناتو به شرق را اجتناب‌ناپذیر دانسته بود:

«ما در رابطه با ایستادگی در برابر پیشنهادهای امنیتی که ایالات متحده حاضر نیست حتی آنها را مد نظر قرار دهد، قاطع بودیم. ما به هیچ کس اجازه نخواهیم داد سیاست «درهای باز» ناتو را - که همیشه برای ائتلاف ناتو بسیار مهم بوده است- به چالش بکشد. ما حاضر نیستیم بدون اوکراین درباره اوکراین، بدون اروپا درباره اروپا، یا بدون ناتو درباره ناتو تصمیم بگیریم!»

دولت بوریس جانسون در انگلیس نیز عضویت اوکراین در پیمان آتلانتیک شمالی را حق مسلم این کشور دانسته بود و از روسیه خواسته بود بدون هیچ گونه قید و شرطی، گسترش ناتو را به مثابه یک حقیقت جاری در حوزه روابط بین‌الملل بپذیرد اما اکنون ماجرا به گونه دیگری رقم خورده است! اکثریت قریب به اتفاق تحلیلگران حوزه روابط بین‌الملل معتقدند گسترش ناتو به شرق و پیشگیری مسکو از محاصره راهبردی توسط غرب، منجر به وقوع جنگ اوکراین شد. ولادیمیر پوتین دریافته بود اگر در مقابل پیوستن اوکراین به ناتو اقدامی صورت ندهد، پیوستن کشورهایی مانند گرجستان، مولداوی و حتی آذربایجان به این پیمان در آینده اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. 

تحقق این موضوع، مترادف با ایزوله‌سازی مسکو در حوزه‌های امنیتی - بین‌المللی بوده و بر همین اساس، پوتین و همراهانش تصمیم گرفتند یک بار برای همیشه ریسک ناشی از حمله نظامی به اوکراین را بپذیرند. 

اکنون بیش از یک ماه است نبرد در مناطق شرقی، اطراف کی‌یف، خارکف، ماریوپل و خرسون جریان دارد. حتی تحریم‌های وضع‌شده غرب علیه روسیه در جریان جنگ اوکراین به صورت مطلق اجرایی نشده است! به عنوان مثال بانک‌های انگلیسی می‌گویند منع کردن همه شهروندان روسیه از داشتن بیش از ۵۰ هزار پوند (۶۵۴۳۰ دلار) در حساب‌های‌شان، اقدامی غیرقانونی و در عین حال غیرعملی است. پس از حمله روسیه به اوکراین دولت جانسون اعلام کرد همه اتباع روسیه از این پس مجاز به سپرده‌گذاری در بانک‌های بریتانیا بیش از سقف ۵۰ هزار پوند نیستند. جانسون این تصمیم را بخشی از استراتژی کلان لندن برای منزوی کردن مسکو ارزیابی کرده بود. فراتر از آن، عدم توانایی اروپا در اعمال تحریم‌ها علیه بخش انرژی روسیه و فراتر از آن، عدم توانایی ناتو درباره ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین، قدرت مانور غرب را در این آوردگاه کاهش داده است. 

در چنین شرایطی رسانه‌ها و سیاستمداران غربی رو به یک تاکتیک رسانه‌ای مشخص آورده‌اند: «عادی‌سازی شکست!». 

موافقت قطعی مقامات اوکراینی با عدم عضویت در پیمان آتلانتیک شمالی و اتخاذ سیاست بی‌طرفی نه تنها سیاست درهای باز ناتو را رسما به چالش کشیده است، بلکه منجر به از بین رفتن یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های امنیتی مسکو در حوزه پیرامونی و حتی فرامحیطی خود شده است. با این حال چنین موضوع مهمی به صورت عامدانه از سوی دولتمردان غربی و شبکه‌های رسانه‌ای آشکار و نامرئی وابسته به آنها سانسور شده یا بی‌اهمیت جلوه داده می‌شود! گویا اصرار ناتو بر گسترش به شرق نقشی در شکل‌گیری نبرد اوکراین نداشته و اکنون ادعای مهلک امثال بایدن و جانسون درباره قطعیت پیوستن اوکراین به ناتو به چالش کشیده نشده است! اکنون رسانه‌های غربی تلاش می‌کنند به هر نحو ممکن از ترسیم مختصات راهبردی کلان میدان نبرد در اوکراین اجتناب کرده و صرفا بر توصیف هدفمند وقایع جاری در میدان نبرد متمرکز شوند. آنچه در این میان باقی خواهد ماند، تعهد رسمی دولت اوکراین مبنی بر عدم پیوستن به ناتو و تحمل میلیاردها دلار خسارت ناشی از جنگ است! در این صورت، قطعا خبری از رجزخوانی‌های قبل از جنگ توسط نخست‌وزیر انگلیس و رئیس‌جمهور آمریکا نخواهد بود.

* دکترای روابط بین‌الملل

 آقای خسروپناه! شهدای هسته‌ای ما در چند دهه اخیر توانستند پیشرفت‌های چشم‌گیری در حوزه هسته‌ای برای کشور به ارمغان آورند. نیروی محرکه دانشمندان هسته‌ای ما برای این همه مجاهدت و تلاش بی‌وقفه برای پیشبرد این صنعت و همچنین ابعاد و نتایج این پیشرفت‌ها برای اقتدار کشور و بهبود حکمرانی چه بوده است؟ 

دانشمندان هسته‌ای در حکمرانی علم و فناوری نقش مهمی داشتند. من بارها عرض کردم امروز کشور ما بشدت نیاز به حکمرانی علم و فناوری،  تعلیم و تربیت، فضای مجازی و مانند آنها دارد. 

حکمرانی علم و فناوری یکی از اقسام حکمرانی‌هاست که در پیشرفت الگوی اسلامی نقش بسزایی دارد. حکمرانی علم و فناوری فرآیندی است که از سیاست‌گذاری علم و فناوری شروع می‌شود و به تنظیم‌گری که عبارت است از قانونگذاری، ساختارسازی، گفتمان‌سازی و اعمال قوانین و رصد و ارزیابی و در نهایت خدمات عمومی در حوزه علم و فناوری، ختم می‌شود. این یک امر بسیار جدی است و امروز با بحث جدی در حکمرانی علم و فناوری رو به رو هستیم. در تمام دنیا مدت‌هاست کلاس‌ها را حضوری کردند، در ایران با اینکه دستور صریح رئیس‌جمهور و وزیر کشور بر حضوری کردن کلاس‌هاست اما وزارت علوم با حضوری شدن دانشگاه‌های دولتی مخالفت می‌کند. این ضعف حکمرانی است که در وزارت علوم وجود دارد و این ضعف حکمرانی اجازه پیشرفت و تمدن را نخواهد داد. اینکه مسؤولان وزارت علوم از پیشرفت علم و فناوری و تمدن نوین اسلامی دم بزنند اما در عمل خلاف این مدل حکمرانی عمل کنند، کارها پیش نمی‌رود. 

شهدای هسته‌ای ما در حکمرانی علم و فناوری نقش داشتند و اینها باید الگو باشند. اینکه فقط عکس این شهدا را در نهادهای علمی نصب کنیم اما از مدل حکمرانی آنان استفاده نکنیم، ضعف بزرگی است. 

مهم‌ترین ویژگی شهید فخری‌زاده این بود که میان حکمت و معرفت پیوند برقرار کرده بود و یک مدل حکمرانی علم و فناوری را به جامعه علمی ارائه داد. 

 مردم ما قبل از شهادت شهید دکتر فخری‌زاده اصلا ایشان را نمی‌شناختند اما پس از شهادت ایشان متوجه شدند چه عناصر مخلص و دانشمندی در بدنه هسته‌ای و دفاعی ما حضور دارند که حقیقتا معنویت و علم را با یکدیگر پیوند ‌زده‌اند. کمی از روحیات و خلقیات شهید فخری‌زاده و دغدغه‌های ذهنی ایشان بگویید. 

شهید فخری‌زاده مجاهد، صبور و مدبر بود و حکمت را با علم و فناوری پیوند ‌زده بود. ما در جلسات متعددی که با عنوان فلسفه اسلامی و فیزیک خدمت ایشان داشتیم، همواره دغدغه ایشان مبنی بر سریان حکمت در علم و فناوری را مشاهده می‌کردیم. بنابراین باید نهاد حکمرانی علم و فناوری که وزارت علوم است، راه این شهدا را طی کند. به نظر من هنر شهدای هسته‌ای ما فقط این نبود که فناوری و قدرت هسته‌ای را برای کشور ما به ارمغان آوردند، بلکه این عزیزان علاوه بر هدیه پیشرفت هسته‌ای به کشور و نظام، مدل حکمرانی حکمی در علم و فناوری و به عبارتی سریان حکمت در فناوری را جزو دغدغه‌ها و اهداف خود تعیین کرده بودند و در این مسیر تلاش‌های بسیار می‌کردند. این رویکرد نشان از دغدغه دینی یا به تعبیری همان غیرت دینی دارد که حضرت آقا اخیرا به آن اشاره کردند. رهبر معظم انقلاب در جمع مردم قم در سال 98 فرمودند: «نقش غیرت دینی مردم را در این قضیه نباید نادیده گرفت. علت اینکه من روی این تکیه می‌کنم، این است که انسان می‌بیند تبلیغ می‌شود و در واقع تلاش فرهنگی وسیعی انجام می‌گیرد برای اینکه چیز‌هایی که ناشی از غیرت دینی است، به بی‌منطقی و خشونت‌های بی‌منطق متهم کنند. من می‌خواهم عرض کنم که نه، قضیه این جور نیست؛ غیرت دینی، در آنجایی که خودش را نشان می‌دهد و تأثیرگذار است، همراه با عقلانیت است و غیرت دینی اساسا ناشی از بصیرت است که بصیرت یک شعبه‌ای از عقلانیت است و نشان‌دهنده‌ عمق دینداری است و در اغلب موارد این غیرت دینی وقتی شما نگاه می‌کنید، می‌بینید که با عقلانیت همراه است. شخصیت‌هایی که بیشترین غیرت دینی را دارند، اینها غالبا دارای عقلانیت بالا هستند. نمونه‌اش شخص امام بزرگوار؛ اوج غیرت دینی بودند، واقعا هیچ‌کس را ما ندیدیم و نشناختیم که از لحاظ غیرت نسبت به دین و فرهنگ دینی و زندگی دینی و سبک زندگی دینی و احکام دینی مثل امام بزرگوار باشد؛ در عین حال در اوج عقلانیت بودند؛ خردمند، عاقل و دانشمند. خوب است در این مناسبت یادی کنم از فقیه و فیلسوف معاصرمان، مرحوم آیت‌الله مصباح‌یزدی که ایشان هم همین جور بود. ایشان هم انصافا شاگرد شایسته‌ امام بود؛ هم در غیرت دینی در اوج بود و هم در عقلانیت یک فیلسوف به معنای واقعی کلمه بود. قیام نوزدهم دی، ترکیب درخشانی است از غیرت و عقلانیت». شهدای هسته‌ای ما نیز نماد غیرت دینی بودند. 

 به نظر می‌رسد عنصر غیرت دینی مثل یک روح در انسان‌ها و صنف‌های مختلف که دارای ایمان و تقوا هستند متبلور می‌شود و اختصاص به گروه خاصی ندارد.

بله! همین‌طور است. 

غیرت دینی می‌تواند در تمام صنف‌ها و گروه‌های مردم و مسؤولان خود را به نحوی نشان دهد. همین روحانیون عزیزی که اخیرا در صحن مطهر حرم حضرت رضا(ع) مظلومانه به شهادت رسیدند نیز مظهر غیرت دینی بودند، چرا که از فعالان و مجاهدان عرصه‌های فرهنگی و محرومیت‌زدایی بودند که عمر خویش را در راه خدمت به اسلام و مستضعفان و حاشیه‌نشین‌ها صرف کرده بودند.

البته شهادت این عزیزان تبریک دارد، چرا که میهمان حضرت رضا(ع) هستند و با زبان روزه به درجه رفیع شهادت نائل آمدند اما به هر ترتیب از دست دادن این ۲ روحانی شیعه که همچون شهدای هسته‌ای در پیشبرد اهداف اسلامی مجاهدت‌های فراوان کردند و ۲ روحانی اهل سنت در گنبد کاوس را به خانواده آنان تسلیت عرض می‌کنم. برای جامعه حوزوی شیعه و اهل سنت شهادت این عزیزان ثلمه جبران‌ناپذیری است. واقعه ترور و شهادت روحانیون اهل سنت و شیعه و مجروح شدن یک روحانی شیعه که هم‌اکنون در بیمارستان بستری است، قطعا با هدف اختلاف‌افکنی میان مذاهب شیعه و سنی شکل گرفت و توطئه‌های دیگری که می‌خواهند از آن سوء‌استفاده کنند، لذا می‌خواهم همین‌ جا در بین بحثم نکاتی را عرض کنم که به نظرم نباید از آن غفلت کرد.

نکته اول اینکه چون یک افغان ازبک‌تبار این اقدام را انجام داده، ممکن است برخی نسبت به مهاجران افغان یک رفتار نامعقولی را انجام دهند، لذا باید توجه داشته باشیم افغان‌هایی که وارد ایران شده‌اند، میهمانان ما هستند و نباید با آنها برخورد غیراخلاقی داشته باشیم. به هر حال افغان‌ها و پاکستانی‌ها به خاطر مشکلاتی که دارند وارد کشور ما می‌شوند و نباید یک جنایت تکفیری را به همه این عزیزان تعمیم داد. 

نکته دوم اینکه به نظرم نسبت به ورود این مهاجران دقت لازم به عمل نمی‌آید. متاسفانه همان‌گونه که در حکمرانی فناوری که پیش‌تر عرض کردم دچار معضلاتی هستیم، در حوزه مهاجران هم گرفتار فقدان حکمرانی هستیم. اگر این مهاجران در یک سامانه‌ای ثبت‌نام شوند و حتی به عنوان شهروند برخی از آنها پذیرفته شوند، اشکالی ندارد. برخی از این عزیزان در ایران مشغول خدمت هستند، بویژه در بخش کارگری و کارهای سخت از آنان استفاده می‌شود و باید حتما یک سامانه‌ای تعریف شود و جلوی ورود مهاجرانی را که غیرقانونی وارد می‌شوند گرفت و به همین جهت نیاز به غربالگری اساسی وجود دارد که باید توسط خود افغانستانی‌ها انجام شود. به هر حال یکسری تکفیری به صورت غیرقانونی وارد کشور می‌شوند و شروع به جنایت‌های عدیده‌ای می‌کنند. 

نکته سوم اینکه همان‌گونه که عرض کردم شهید اصلانی و شهید دارایی و روحانی دیگری که در بستر جراحت در بیمارستان است، جزو گروه‌های جهادی بودند. جریان جهادی در کشور یک جریان مظلومی است و دولتمردان هم چندان آنان را هدایت نمی‌کنند. طلاب یا غیر طلاب خودجوش به مناطق حاشیه‌نشین و محروم می‌روند و مشغول خدماتی می‌شوند. شهید اصلانی و شهید دارایی زندگی‌شان را وقف خدمت به مناطق حاشیه‌نشین مشهد کردند. این عزیزان وقتی به مناقطی که تکفیری‌ها حضور دارند می‌رسند و در آنجا فعالیت می‌کنند، در معرض خطر قرار دارند. باید برای عزیزان جهادی دوره‌هایی برگزار شود تا مراقب باشند و بدانند در معرض تهدید جریان‌های تکفیری قرار دارند. از این جهت باید مراقب باشیم و حفاظتی در مقابل این جریان جهادی در نظر بگیریم. 

نکته چهارم اینکه صهیونیست‌ها برای اینکه ضرباتی را که ناشی از اقتدار جمهوری اسلامی است جبران کنند، جریانات تفکیری را حمایت می‌کنند و به نحوی زمینه تفرقه و شیعه‌کشی را ایجاد می‌کنند و این جنایت را انجام می‌دهند، لذا باید حتما به این حادثه به صورت یک سناریو نگاه کرد و ابعاد آن را دید. به نظرم می‌رسد برای مقابله با تکفیری‌هایی که در پاکستان دوره می‌بینند و از مرزهای افغانستان وارد کشور می‌شوند، حتما باید برنامه‌ریزی جدی کرد و همان‌طور که افغان‌های مهاجر شیعه و اهل سنت به عنوان مدافعان حرم در مقابل تکفیری‌ها ایستادند و مقابله کردند، از همین برادران افغان باید کمک گرفت و جریان تکفیری را که وارد کشور می‌شوند غربالگری و با آنها مقابله کرد. امیدواریم با کمک افغان‌های شیعه و اهل سنتی که در مسیر وحدت هستند، بتوانیم یک حرکت مدیریت‌شده‌ای را در چارچوب حکمرانی سامان یافته داشته باشیم و در مقابل جریان تکفیری بایستیم. 

ما باید همان‌گونه که در مساله حکمرانی فناوری به یمن مجاهدت‌های شهدای هسته‌ای و دانشمندان مخلص‌مان پیشرفت‌هایی داشتیم، در سایر حوزه‌های حکمرانی نیز کشور را تقویت و تجهیز کنیم. این حکمرانی منسجم فناوری باعث اقتدار و سرفرازی کشور و حتی امت اسلامی در برابر گردن‌کشی‌های طواغیت غربی خواهد شد که بحمدالله نشانه‌های برجسته‌ای از آن را می‌توانیم امروز در سطح جهان مشاهده کنیم. اینکه دشمنان این نظام و این مردم امروز نمی‌توانند در قبال جمهوری اسلامی نقشه‌های شوم خود را پیش ببرند و آسیب‌های جدی به کشور بزنند، به خاطر تلاش و خون شهدایی همچون شهید فخری‌زاده و امثال او است.

***

حامد فخری‌زاده*: یکی از موضوعاتی که همه نزدیکان و دوستانی که با شهید فخری‌زاده کار می‌کردند بر آن صحه می‌گذارند، شخصیت عرفانی ایشان است. ایشان هم در عرفان نظری و هم در عرفان عملی فردی حاذق بود. ایشان نه تنها تفسیر قرآن کار می‌کرد، بلکه تفسیر قرآن درس می‌داد. اینکه می‌گویم عرفان عملی یعنی واقعا توحید، تقوا و اخلاص را در لحظه لحظه زندگی خود به کار می‌بست. شما اگر صحبت‌های ایشان را در موضوعات دینی، اخلاقی و عرفانی ببینید، متوجه عمق این سخنان و نگاه تازه ایشان به این مباحث می‌شوید. ما خودمان فکر می‌کنیم در موضوعات توحیدی، مطالعاتی داشته‌ایم و به فهمی از این موضوعات الهیاتی رسیده‌ایم اما وقتی پای حرف ایشان می‌نشستیم انگار با موضوع تازه‌ای مواجه شده‌ایم. نحوه بیان ایشان و تقریر ایشان نسبت به این موضوعات بسیار متفاوت و نو بود. 

در اینجا خالی از لطف نیست به این موضوع هم اشاره کنم که تقوای شهید فخری‌زاده در موضوع نحوه ارتباط با خانواده نیز خود را نشان می‌داد. ما گاهی در دوره نوجوانی اگر مطلب خاصی را با پدر مطرح می‌کردیم، ایشان می‌گفت شما مگر با بچه‌های دیگری که من پدرشان نیستم چه فرقی می‌کنید؟ اینقدر مراقبت و تقوا نسبت به مسائل از خود نشان می‌دادند. 

یکی از موضوعات اخلاقی دیگر شهید فخری‌زاده، خاکی بودن و تواضع و فروتنی ایشان بود. اگر کسی پدر را به همراه تیم محافظان می‌دید، آنقدر پدر گرم و صمیمی برخورد می‌کرد که شخص فکر می‌کرد ایشان خودش از اعضای تیم محافظت است.  

 شهید فخری‌زاده همان‌قدر که برای جامعه گمنام بود، برای ما هم گمنام بود. اینگونه نبود که ما از جزئیات ارتباطات پدر و مراودات ایشان اطلاع داشته باشیم. همان‌طور که می‌دانید به خاطر ملاحظات امنیتی، پدر هیچ سفر زیارتی خارج از کشور نمی‌توانست برود، هیچ‌وقت نتوانست به حج برود. در سفری که به خوزستان رفته بود، خواهش می‌کند ایشان را به نزدیک‌ترین نقطه به حرم امام حسین(ع) ببرند. به همین خاطر ایشان را به شلمچه می‌برند و ایشان از شلمچه، امام حسین(ع) را زیارت می‌کند.

* فرزند شهید فخری‌زاده

اسدالله خسروی: میانگین شاخص کیفیت هوای تهران دیروز روی شاخص ۵۰۰ قرار گرفت تا تهران در شرایط بحرانی آلودگی هوا قرار گیرد به شکلی که عنوان آلوده‌ترین شهر جهان را به خود اختصاص داد. به گزارش «وطن‌امروز»، وقوع پدیده گرد‌وغبار که خاستگاه آن عراق است در پی وزش شدید باد علاوه بر استان‌های جنوبی و غربی، پایتخت و خیلی از استان‌های کشور را در شرایط بحرانی آلودگی هوا قرار داده است. شدت آلودگی هوا تا جایی است که دیروز وزارت بهداشت پیشنهاد تعطیلی مدارس و ادارات را مطرح کرد. طبق گزارش‌ سازمان هواشناسی، در ۳ روز آینده پدیده غالب در بیشتر مناطق کشور وزش باد شدید و در جنوب غربی و غرب کشور گردوخاک خواهد بود. در چنین شرایطی کارشناسان هشدار می‌دهند بیماران تنفسی، سالخوردگان و کودکان باید طی این روزها از تردد غیرضروری در هوای آزاد خودداری کنند. دیروز 17 ایستگاه سنجش کیفیت هوا در تهران در وضعیت خطرناک، 9 ایستگاه در وضعیت بسیار ناسالم و ۲ ایستگاه در وضعیت ناسالم برای همه گروه‌ها قرار گرفت؛ در این بین مناطق 1، 2، 7، 8، 9، 13، 18، 19 و 22 دارای شاخص 500 بودند. علاوه بر تهران شدت آلودگی هوا دیروز در پی وقوع گرد و غبار در برخی استان‌ها بیش از 4 تا 5 برابر حد مجاز بود و در شرایط ناسالم قرار گرفت، البته با توجه به پیش‌بینی سازمان هواشناسی مبنی بر ورود سامانه بارشی جدید از امروز 20 فروردین به کشور، این احتمال وجود دارد که در روزهای آینده بارندگی‌ها تا حدودی از شدت آلودگی هوا بکاهد. سازمان هواشناسی نیز با صدور هشدار نارنجی رنگ از توسعه گرد و غبار و وزش باد شدید موقت و انتقال گردوخاک در کردستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان در روز شنبه (۲۰ فروردین) خبر داد. در این شرایط جوی کاهش دید افقی و کاهش کیفیت هوا و اختلال در تردد دور از انتظار نیست. در این میان سازمان هواشناسی اجتناب از قرار گرفتن در فضای باز برای همه گروه‌های سنی و اتخاذ تمهیدات لازم درباره پیشگیری از خسارات احتمالی به تاسیسات حساس به گردو‌خاک را توصیه کرد. 

 

* هشدار وزارت بهداشت به دنبال شرایط خطرناک کیفیت هوا

شرایط هوای پایتخت به دلیل غبارآلود بودن در وضعیت خطرناکی قرار گرفته به طوری که وزارت بهداشت پیشنهاد تعطیلی مدارس و ادارات را مطرح کرده است. رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت ضمن هشدار نسبت به آلودگی شدید هوا در پی وقوع توفان و گردوغبار در برخی نقاط کشور‌ گفت: با توجه به تداوم این شرایط جوی تا روزهای آینده در مناطقی از جمله تهران،‌ خوزستان و... وزارت بهداشت درخواست تعطیلی مدارس برای روز شنبه ‌۲۰ فروردین (امروز) و فعالیت مراکز آموزشی به صورت غیرحضوری را ارائه کرد. عباس شاهسونی با اشاره به شرایط خطرناک آلودگی هوا در برخی استان‌ها از جمله تهران گفت: به علت ورود توفان و گرد‌و‌غبار به تهران و شهرهای غربی و شمال غربی کشور، گروه‌های حساس شامل سالمندان،‌ بیماران قلبی- عروقی، کودکان و... باید احتیاط کنند. وی افزود: بر اساس دستورالعمل توصیه شده، مبتلایان به بیماری‌های ریوی و قلبی، سالمندان و کودکان از منزل خارج نشوند و فعالیت‌های خود را به حداقل برسانند. سایر افراد نیز باید از فعالیت‌های طولانی و سنگین و ورزش در خارج از منزل خودداری کنند، همچنین تعطیلی فعالیت‌های ورزشی در فضای باز تا روز شنبه نیز الزامی‌ است. شاهسونی در ادامه اظهار کرد: وجود چنین شرایط جوی‌ای سبب افزایش بیماری‌های قلبی، ریوی و مرگ زودرس در بیماران قلبی و سالمندان می‌شود، همچنین افزایش شدید علائم تنفسی در کل جمعیت نیز اتفاق خواهد افتاد. شاخص آلودگی هوا در پایتخت بسیار بالاست و این اخطاری جدی برای سلامت انسان‌هاست. باید بدانیم که تمام افراد جامعه تحت تاثیر آثار این آلودگی هوا خواهند بود. بر اساس اعلام سازمان هواشناسی، استان تهران به دلیل گرد و خاک شدید در وضعیت نارنجی قرار گرفته است. این گرد و خاک در کشور عراق تشکیل شده و وزش باد آن را به آسمان ایران رسانده است. 

 

* تداوم آلودگی هوای تهران

آلودگی هوا در پایتخت و برخی استان‌های کشور روزهای آینده هم ادامه دارد. معاون اداره کل هواشناسی استان تهران در این باره اظهار کرد: کیفیت هوای تهران جمعه ۱۹ فروردین‌ماه (دیروز) در شرایط خطرناک برای همه گروه‌ها قرار گرفت. مازیار غلامی دیروز از افزایش گردوخاک و ذرات معلق و کاهش کیفیت هوا و انباشت آلاینده‌های جوی بویژه ذرات معلق خبر داد و گفت: این شرایط تا روز شنبه ۲۰ فروردین(امروز) ادامه دارد و هوا این روز هم در بعضی ساعات بویژه اوایل صبح برای گروه‌های حساس و در بعضی ساعات برای تمام گروه‌ها ناسالم است. وی ادامه داد: این توده گرد و غبار در کشور عراق تشکیل شده و از سمت مرزهای غربی وارد کشور شده است، همچنین وزش باد شدید طی ۲ روز اخیر و غبار محلی مزید بر علت شده است تا کیفیت هوا کاهش و غلظت آلاینده‌ها افزایش یابد. معاون اداره کل هواشناسی استان تهران تصریح کرد: آسمان تهران در شرایط بسیار ناسالم و خطرناک قرار دارد و پرهیز از حضور در فضای باز برای همه افراد بویژه سالمندان، خردسالان و افراد دارای سابقه بیماری‌های قلبی و ریوی توصیه می‌شود. اداره کل هواشناسی استان تهران با صدور هشدار نارنجی‌رنگ از وزش باد شدید، گاهی خیلی شدید، در پاره‌ای نقاط بویژه نیمه جنوبی و مرکزی همراه با توفان، گردوخاک و کاهش کیفیت هوا، رگبار باران و رعد و برق و در مناطق مستعد بویژه در نیمه شمالی استان بارش تگرگ از ظهر شنبه (20 فروردین) تا یکشنبه (21 فروردین) خبر داد. در این شرایط جوی احتمال شکستن درختان فرسوده و نهال‌ها، آسیب رسیدن به سازه‌های موقت و سست و پوشش گلخانه‌ها، خطر سقوط اجسام و تابلوهای تبلیغاتی، کاهش میدان دید، خطر برخورد صاعقه و احتمال بارش تگرگ دور از انتظار نیست. اداره کل هواشناسی استان تهران برای کاهش آسیب‌های احتمالی، پرهیز از پرواز با هواپیماهای سبک و گلایدرها، پرهیز از کوهنوردی، محکم کردن سازه‌های موقت و پوشش گلخانه‌ها، پرهیز از سفرهای برون‌شهری با توجه به کاهش دید، پرهیز از کار روی سازه‌های مرتفع، خودداری از تردد از کنار سازه‌های نیمه‌تمام و قرار نگرفتن در مناطق خیلی مرتفع غیر‌مسقف با توجه به پدیده رعد و برق و صاعقه را توصیه می‌کند. 

***

گروه اقتصادی: میرهاشم موسوی، مدیرعامل سازمان تأمین‌اجتماعی خبر داد افزایش حقوق مستمری‌بگیران اردیبهشت‌‌ماه اجرایی می‌شود. پیش‌بینی می‌شود بر اساس قانون، افزایش مستمری بازنشستگان تامین اجتماعی 57درصد باشد. 

به گزارش «وطن‌امروز»، یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های دولت سیدابراهیم رئیسی در زمان انتخابات و پس از آن، اجرای عدالت در تمام ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بود؛ این مهم در اقتصاد کشورمان محقق نمی‌شود مگر با تغییر رویکرد اساسی در زمینه حداقل حقوق و دستمزد افراد شاغل و مستمری‌بگیران. بررسی شاخص‌های مرتبط با عدالت اقتصادی نشان از آن دارد که کشور با یک فاصله طبقاتی نامیمون در میزان درآمدها دست و پنجه نرم می‌کند که در دهه 90 و با تشدید تورم و عقب‌افتادگی‌های اقتصادی وخیم‌تر نیز شده است. گذر رقم شاخص ضریب جینی از 40 درصد یکی از نشانه‌های این اتفاق است. 

 

* مقابله با حقوق‌های نجومی و حمایت از کارگران و مستمری‌بگیران

افزایش حقوق و مستمری متناسب با واقعیت و تامین حداقل‌های اولیه زندگی برای اقشار آسیب‌پذیر و قشر متوسط در کنار مقابله با زیاده‌خواهی نجومی‌بگیران از اقداماتی است که باید انجام شود. در همین رابطه سیدابراهیم رئیسی پیش از این با اشاره به قابل تحمل نبودن پرداخت‌های نامتعارف در دولت و شرکت‌های دولتی، از سازمان اداری و استخدامی خواسته بود نسبت به تدوین یک نظام پرداخت عادلانه حقوق و دستمزد اقدام کند. رئیسی همچنین گفته بود: دولت در برخورد با حقوق‌های نجومی قاطع و مصمم است و در هر کجا که با ارائه مستندات موضوع به اثبات برسد، در جهت اصلاح آن با فوریت اقدام می‌شود. بر این اساس دولت تنها می‌تواند حداکثر تا ۷ برابر حداقل دستمزد به کارکنان ادارات و شرکت‌ها‌ی تحت پوشش خود حقوق دهد. این تصمیم را می‌توان گامی بلند برای مقابله با حقوق‌های نجومی دانست. این یعنی سقف خالص پرداختی ماهانه از محل حقوق و مزایای مستمر و غیرمستمر و سایر پرداختی‌ها از هر محل و تحت هر عنوان به گروه‌های مختلف حقوق‌بگیر در دستگاه‌های اجرایی مشخص شد. از سوی دیگر اسفند پارسال بر اساس تصمیم شورای عالی کار حداقل دستمزد کارگران قریب به 57 درصد افزایش یافت و حالا زمزمه‌های امیدوارکننده‌ای از افزایش دریافتی مستمری‌بگیران به گوش می‌رسد. 

 

* افزایش حقوق اردیبهشت‌ماه اتفاق می‌افتد

مدیرعامل سازمان تامین‌اجتماعی در این باره گفت: با همکاری دولت افزایش حقوق مستمری‌بگیران در اردیبهشت‌‌ماه اجرایی خواهد شد. میرهاشم موسوی افزود: درباره افزایش حقوق بازنشستگان ماده ۹۶ و ۱۱۱ مورد توجه است و بررسی کارشناسی درباره افزایش مستمری بازنشستگانی که حداقلی‌بگیر محسوب می‌شوند، بر اساس ماده ۱۱۱ قطعی شده و درباره میزان افزایش سایر سطوح نیز جلسات ادامه دارد. موسوی تصریح کرد: رویکرد راهبردی ما این است که با همفکری شرکا و نمایندگان بازنشستگان و بر اساس الزامات قانونی و مقدورات سازمان، بهترین تصمیم در زمینه تحقق عدالت و صیانت از حقوق ذی‌نفعان اتخاذ شود. پیش از این موسوی در این باره گفته بود: با اتخاذ تصمیمات درست، رضایت بازنشستگان تامین شده و به سمت ایجاد عدالت در پرداخت‌ها که هدف این سازمان است، حرکت خواهیم کرد. 

 

* میزان افزایش مستمری بازنشستگان چقدر خواهد بود؟

در همین باره علی‌اکبر عیوضی، عضو هیات‌مدیره کانون بازنشستگان تأمین‌اجتماعی شهرستان تهران با اشاره به میزان افزایش مستمری بازنشستگان تأمین‌اجتماعی از محل ارجاع مواد ۹۶ و ۱۱۱ قانون تأمین‌اجتماعی به بخشنامه دستمزد ۱۴۰۱ اظهار کرده است: مستمری حداقل‌بگیران تأمین‌اجتماعی ۵۷درصد و سایر سطوح ۳۸ درصد به اضافه ۵۱۵ هزار و ۱۶۷ تومان اضافه می‌شود. 

همچنین حسن صادقی، رئیس اتحادیه پیشکسوتان جامعه کارگری درباره جزئیات مذاکرات افزایش مستمری بازنشستگان گفته است: سازمان تامین‌اجتماعی سال ۱۴۰۰ با پرداخت ۷۵ درصد موافقت کرد. این سازمان می‌خواهد ۲۵ درصد باقیمانده تنها به میانه‌بگیران پرداخت شود که ۹۰۰ هزار نفر را شامل می‌شود اما ما موافق این هستیم که ۲۵ درصد به همه گروه‌ها پرداخت شود؛ حتی حداقل‌بگیران، چرا که این حق آنهاست. صادقی در ادامه با اشاره به اینکه «طبق قانون هر چه به حقوق حداقل‌بگیران اضافه شود همان درصد باید به حقوق مستمری‌بگیران تامین اجتماعی نیز اضافه شود» اضافه کرد: ما معتقدیم همین ۵۷ درصد افزایش حداقل مزد کارگران بنا بر مصوبه شورای عالی کار باید به حقوق پایه مستمری‌بگیران نیز اضافه شود و نباید بین صندوق‌های لشکری و کشوری با صندوق‌های تامین‌اجتماعی تبعیض وجود داشته باشد. 

 

* خانواده ۴۴ میلیون نفری تأمین اجتماعی

تعداد مستمری‌بگیران اصلی تأمین ‌اجتماعی برابر با ۴ میلیون و ۳۵۵ هزار نفر بوده که مشمول افزایش حقوق در سال جاری خواهند بود. سازمان تامین‌اجتماعی به عنوان بزرگ‌ترین صندوق بازنشستگی ایران بیش از ۵۰ درصد جمعیت کشور را تحت پوشش مقررات حمایتی قرار داده است. بر اساس آخرین آمارها، بالغ بر ۱۴ میلیون نفر از جمعیت کشور به عنوان بیمه‌شده اصلی و بیش از ۴ میلیون نفر به عنوان مستمری‌بگیر بازنشستگی، از کارافتادگی و بازماندگان از تعهدات بلندمدت وکوتاه‌مدت بیمه‌ای و درمان بهره‌مند می‌شوند. با احتساب اشخاص تبعی تحت تکفل این گروه‌ها، در مجموع بیش از ۴۴ میلیون نفر از جمعیت کشور عضو خانواده تامین‌اجتماعی به شمار می‌روند.

به مناسبت آغاز سال ۱۴۰۱ و فرارسیدن ماه مبارک رمضان، مهرداد بذرپاش، رئیس کل دیوان محاسبات کشور با کارکنان این دستگاه نظارتی دیدار کرد و طی سخنانی ضمن بازخوانی دستاوردهای سال ۱۴۰۰ به تشریح مهم‌ترین برنامه‌های دیوان در سال جاری پرداخت. 

رئیس کل دیوان محاسبات کشور اظهار داشت: از ابتدای حضور در دیوان محاسبات، تمام تلاش خود را به کار بسته‌ایم تا با همراهی کارکنان خدوم، این دستگاه نظارتی را به ماموریت و ریل اصلی خود بازگردانیم و بحمدالله توفیقات بسیاری در این مسیر حاصل شده است. 

بذرپاش با اشاره به ارزش‎گذاری ویژه هر ۳ قوه درباره مواضع و نظرات کارشناسی دیوان محاسبات، افزود: تبدیل دیوان به دستگاهی اثرگذار در نظام تصمیم‌گیری کلان کشور، هدف بزرگی بود که اکنون به بار نشسته و مشورت‎خواهی از دیوان در بسیاری از فرآیندها و طرح‌های قوای سه‌گانه، گواهی بر عملکرد قابل قبول این دستگاه نظارتی است. 

بذرپاش ادامه داد: از دیگر وعده‌های مهم ما در روز نخست، حضور در دیوان محاسبات، عملیاتی کردن سیاست «پیشگیری به جای مچ‌گیری» بود؛ در همین راستا نامه‌نگاری با ۱۵ وزارتخانه و سازمان دولتی و همچنین میزبانی از ۵ وزیر و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست و معاونان آنها در قالب شورای هماهنگی دستگاه‌های نظارتی، موید این حقیقت است که این دستگاه به هیچ عنوان به فکر علاج واقعه بعد از وقوع نیست و نهایت همت خود را به کار می‌بندد تا نقش پیشگیرانه را به بهترین شکل ایفا کند. 

بذرپاش تحویل زودتر از موعد قانونی گزارش تفریغ بودجه سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ را از دیگر اقدامات ارزشمند دیوان محاسبات برشمرد و عنوان کرد: فارغ از ثبت رکوردهای ارائه گزارش‌های تفریغ، اثر بالاتر آن وقتی مشخص می‌شود که بدانیم تحویل گزارش تفریغ، حتی پیش از تدوین لایحه بودجه از سوی دولت صورت گرفته است و این اقدام ارزشمند، به هرچه بهتر انجام شدن فرآیند بودجه‌ریزی در دولت و مجلس کمک شایانی خواهد کرد. 

رئیس کل دیوان محاسبات با اشاره به شعار «دیوان فناورانه مردم‌پایه» تصریح کرد: هوشمندسازی و برخط کردن تمام سازوکارهای دیوان از طریق سامانه سنا از جمله ماموریت‌های ویژه در سال جاری خواهد بود که با تحقق کامل آن می‌توان افزون بر تسریع در روند حسابرسی، دوباره‌کاری‌های نظارتی را نیز به حداقل رساند. 

بذرپاش پیرامون تحقق وعده مردم‌پایگی نیز تاکید کرد: تحول بنیادین در شیوه خبررسانی، ایجاد سامانه نظارت مردمی ۱۹۸، تشکیل هیات‌های صیانت از بیت‌المال، و آگاه‌سازی مردم از فعالیت‌های متنوع و متکثر دیوان محاسبات کشور از جمله مواردی است که بر ادعای مردم‎محور بودن این دستگاه نظارتی صحه گذاشته‌ است. 

وی خاطرنشان کرد: به جرأت می‌توان گفت دیوان محاسبات، امروز به عنوان یکی از معتمدترین سازمان‌های نظام در میان قوا شناخته می‌شود و این مهم، تنها با همت و تلاش همکارانم در این دستگاه نظارتی میسر شده است. 

بذرپاش با اشاره به تحرک میدانی مدیران کل استان‌ها، این اقدام را موجب حرکت مثبت این دستگاه نظارتی در خدمت به کشور در اقصی نقاط جغرافیای آن دانست. 

رئیس کل دیوان محاسبات کشور در پایان اظهار داشت: با توجه به نامگذاری سال جاری از سوی رهبر فرزانه انقلاب تحت عنوان «تولید؛ دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین»، یکی از برنامه‌های اصلی دیوان محاسبات، حرکت در این مسیر خواهد بود. 

در این جلسه که به بهانه تبریک سال جدید و ماه مبارک رمضان با کارکنان برگزار شده بود، علی کامیار دادستان دیوان محاسبات کشور نیز طی سخنانی، با یادآوری فضایل و ویژگی‌های ماه مبارک رمضان، به مباحث کاری مدنظر خود پرداخت. 

کامیار سال ۱۴۰۰ را سال موفقیت‌آمیزی در دیوان محاسبات کشور دانست و یادآور شد سرعت رسیدگی‌ها، مهم‌رسی‌ها و حسابرسی ترک فعل‌ها از مهم‌ترین اقدامات دادسرای دیوان محاسبات کشور در این سال بوده است. 

وی تاکید کرد که باید تحولات دیوان محاسبات کشور تا جایی پیش برود که دستگاه‌ها حضور این سازمان را همواره احساس کنند. 

دادستان دیوان محاسبات کشور اظهار امیدواری کرد: سال ۱۴۰۱ سال شکوفایی دیوان محاسبات، کمک به اصلاح ساختار نظام بودجه‌ریزی و همدلی بیشتر باشد.

گروه سیاسی: رئیس‌جمهور با تأکید بر اینکه مردم از فساد و تبعیض ناراضی بوده و لذا دولتمردان باید اساس کار خود را بر رفع فساد و تبعیض از نظام اداری کشور قرار دهند، گفت: دولت باید بر اساس عدالت عمل کند و مردم نیز به طور دقیق بر عملکرد دولت نظارت داشته باشند. 

نوزدهمین سفر استانی رئیس دولت، مقصدی نزدیک‌تر از دیگر سفرها داشت. حجت‌الاسلام سیدابراهیم رئیسی که مترو را برای سفر به استان البرز انتخاب کرده بود، ضمن ابراز ناخشنودی از تطویل بیش از حد احداث پروژه قطار شهری در کرج، صرف مدت ۱۵ سال برای پروژه‌ای که هنوز نیمه‌تمام است را غیرقابل قبول خواند و از مدیران پروژه خواست برای تکمیل بخش‌های باقیمانده این پروژه، برنامه زمان‌بندی دقیق ارائه کنند. رئیس‌جمهور همچنین در جریان بازدید از بیمارستان در حال احداث ۱۰۰ تختخوابی کمال‌شهر کرج، با اشاره به پیشرفت ۱۸ درصدی این پروژه گفت: بنای دولت این است که ابتدا آن دسته از طرح‌ها را که بیش از ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارند به اتمام برساند اما با توجه به اینکه این بیمارستان در یکی از مناطق محروم استان قرار گرفته است تصمیم گرفته شد با تخصیص اعتبارات لازم و اقدام جهادی مسؤولان مربوط، هر چه سریع‌تر این بیمارستان تکمیل شده و در خدمت مردم قرار گیرد. 

رئیسی در ادامه در دیدار با نخبگان، علما، خانواده شهدا، ایثارگران و جمعی از اقشار مختلف مردم استان البرز گفت: در ۴۰ سال گذشته گام‌های زیادی برای پیشرفت این منطقه برداشته شده اما راه طولانی‌تری پیش رو قرار دارد که باید با توکل بر خدا و اعتماد به مردم آن را طی کنیم. وی با بیان اینکه راهبرد اصلی امروز نظام امیدآفرینی نسبت به آینده است، اظهار داشت: هر کس با هر رفتار و اقدامی یأس‌آفرینی کند، بداند یا نداند در مسیر تحقق اهداف دشمن حرکت کرده است. رئیس‌جمهور در ادامه با اشاره به اینکه گفتمان دولت روشن و محور عمل دولت اجرای عدالت در همه سطوح است، افزود: توصیف و توضیح عدالت کار سختی نیست اما مهم آن است که مردم در عمل احساس کنند عدالت اجرا شده است. دولت بنا دارد در عمل عدالت را در عرصه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فردی در نظام اداری، در مقررات جذب نیروی انسانی، در نظام پرداخت حقوق و دستمزد و همه عرصه‌های دیگر اجرا کند؛ این خواست همه مردم، هدف انقلاب اسلامی و تکلیف قانون اساسی برای ما است. وی ادامه داد: دولت در مسیر اجرای عدالت خواست مردم را محور قرار خواهد داد و هر جا خواست و منافع مردم در تقابل با خواست و اراده خواص قرار گیرد، خواست عمومی مقدم خواهد بود. رئیسی با تأکید بر اینکه مردم از فساد و تبعیض ناراضی بوده و لذا دولتمردان باید اساس کار خود را بر رفع فساد و تبعیض از نظام اداری کشور قرار دهند، گفت: دولت باید بر اساس عدالت عمل کند و مردم نیز به طور دقیق بر عملکرد دولت نظارت داشته باشند. 

 

* سفرهای استانی برای بررسی وضعیت میدانی ضرورت دارد

رئیس‌جمهور در جلسه شورای اداری استان البرز تحقق توسعه پایدار و متوازن در کشور و محرومیت‌زدایی از نقاط کم‌برخوردار را با پشت‌میزنشینی و مدیریت تمرکزگرا ناممکن دانست و خاطرنشان کرد: پس از برگزاری دور اول سفرها حتما دور دوم سفرها را نیز برای رسیدگی و بررسی وضعیت و نحوه اجرای مصوبات دور اول سفرها برگزار خواهیم کرد. رئیسی با اشاره به ضرورت‌ها و دلایل سفرهای استانی دولت، انجام این سفرها را برای بررسی میدانی وضعیت استان‌ها لازم خواند و با رد برخی ابهام‌آفرینی‌ها درباره هزینه سفرها گفت: سفرهای دولت مردمی جزو کم‌هزینه‌ترین سفرهاست. رئیسی اعتقاد به حضور و نظارت مستمر خداوند متعال بر افعال و کردار آدمی را مهم‌ترین نظام نظارتی در اسلام دانست و افزود: در نظام مدیریت اسلامی، افراد خود را پیش و بیش از هر نهاد و شخص دیگری تحت نظر و به تعبیر دیگر در محضر خدا می‌بینند. رئیس قوه مجریه با بیان اینکه در چنین نظام کنترلی روابط ناسالم، فساد و تبعیض به هیچ وجه مورد قبول نیست، اظهار داشت: در نظام اخلاقی حاکم بر جمهوری اسلامی چنین مسائلی به‌شدت مذموم است و این مسائل در دولت تحول‌خواه و فسادستیز قبیح‌تر و مذموم‌تر است، چرا که نظام اداری مطلوب دولت تحول‌خواه نظامی عادلانه است.

گروه سیاسی: ساعت 17:30 پنجشنبه‌ای که گذشت، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق دارایی، یکی از ۲ طلبه مجروح در جنایت تروریستی حرم مطهر امام رضا(ع)، در بیمارستان شهید کامیاب مشهد به شهادت رسید. حجت‌الاسلام دارایی در حالی به شهادت رسید که از روز سه‌شنبه در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان امدادی شهید کامیاب بستری بود و ۲ عمل جراحی سختی هم که پشت سر گذاشت، نتیجه نداد. 

دکتر مسعود خانی، مدیر بیمارستان سوانح و حوادث شهید کامیاب در این باره گفت: با کمال تأسف تلاش پزشکان در بیمارستان شهید کامیاب مشهد برای نجات جان حجت‌الاسلام دارایی که دچار ضربات متعدد بر اثر حمله چاقو شده بود، بی‌نتیجه ماند و ایشان به شهادت رسید. 

دکتر خانی در رابطه با وضعیت دیگر مجروح حادثه تروریستی مشهد نیز اظهار کرد: حجت‌الاسلام پاکدامن هم روز چهارشنبه جهت ادامه درمان به بیمارستان رضوی مشهد منتقل شد. 

در روزی که خبر شهادت حجت‌الاسلام صادق دارایی اعلام شد، پیکر شهید اصلانی با حضور باشکوه اقشار مختلف مردم از میدان شهدای مشهد به سمت حرم رضوی تشییع و سپس در صحن جمهوری اسلامی در آغوش ثامن‌الحجج(ع) آرام گرفت. اتفاق جالب توجه مراسم تشییع شهید اصلانی، مشارکت اتباع افغانستانی در مراسم بود که پیام وحدت شهروندان افغانستانی با مردم ایران را مخابره کرد. 

پیکر شهید اصلانی پیش از این قرار بود در رواق حضرت زهرا(س) دفن شود اما با درخواستی که خانواده این شهید از تولیت آستان قدس داشتند و موافقت تولیت، در کنار شهدای انفجار حرم مطهر رضوی (بمب‌گذاری 31 خرداد سال 1373) به خاک سپرده شد. 

شهید اصلانی سه‌شنبه 16 فروردین‌ماه 1401 به همراه ۲ طلبه دیگر در صحن پیامبر اعظم حرم امام رضا(ع)، مورد حمله فردی با تفکرات تکفیری قرار گرفت و به خاطر شدت جراحات وارده، در همان لحظه به شهادت رسید. 

روز گذشته نیز در ششمین روز از ماه مبارک رمضان مراسم تشییع پیکر شهید محمدصادق دارایی با مشارکت گسترده مردم مشهد، از مهدیه این شهر به سمت حرم مطهر رضوی برگزار شد. در این مراسم جمعی از روحانیون به صورت کفن‌پوش حاضر شده بودند تا آمادگی‌شان برای شهادت را نشان دهند. «حسین حسین شعار ماست» و «لبیک یا امام رضا» به همراه «مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر آل‌سعود»، از جمله شعار‌هایی بود که مردم در مراسم تشییع پیکر شهید دارایی سر دادند. پیش از این مراسم، پیکر شهید دارایی در زادگاه خود روستای بزد از توابع بخش مرکزی شهرستان تربت جام، توسط مردم تشییع شد؛ مراسمی که علمای اهل تسنن نیز با حضور در آن، جنایت تروریستی سه‌شنبه گذشته در حرم مطهر امام رضا(ع) را محکوم کردند. 

همسر شهید محمدصادق دارایی در دیداری که با تولیت آستان قدس رضوی داشت، خطاب به دشمنان اسلام و انقلاب اعلام کرد: ایشان همیشه آرزوی شهادت داشت. این شهید بزرگوار فدای رهبر و انقلاب شدند و چشم دشمنان‌شان کور. به دشمنان می‌گویم این شهادت هنوز تمام نشده و قطعا پسرش راهش را ادامه خواهد داد. شهیدان اصلانی، دارایی و حجت‌الاسلام پاکدامن از جمله طلابی بودند که عمر خود را وقف محرومیت‌زدایی در حاشیه شهر مشهد کردند و در روز جنایت نیز در راه جلسه گروه‌های جهادی، برای هماهنگی فعالیت‌های گروه‌ها در ماه رمضان بودند.

مصطفی نیک‌اقبال*: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (بقره/ ۱۸۳)

مسلمانان! همان‌طور که بر مردمان پیش از شما روزه واجب بوده، بر شما هم واجب است تا متقی بشوید. 

«صیام» امساک از خوردن و آشامیدن است. در فارسی به آن روزه می‌گویند که منسوب به روز است. چون در شریعت اسلام روز را امساک می‌کنند نه شب را. اگر چه در یهود صوم وصال یعنی وصل کردن 2 روز به هم هست یا در هندیان روزه 6 روز فقط از غذا نه از آب، مرسوم است اما روزه اسلامی فقط طی روز است؛ لذا روزه نام ‌گرفته. 

طبق این آیه شرایع سابق هم روزه واجب داشته‌اند. اصل روزه گویا در سنن انبیا بوده و از آنجا به ادیان بدوی و شمنیسم راه یافته‌ و برای طرد ارواح خبیثه و جلب خشنودی خدایان استفاده می‌شده. 

فایده‌‌های روزه را این آیه خلاصه کرده در فایده‌ای که همه خیرات و آثار و برکات در آن جمع است؛ یعنی تقوا. روزه بخشی از تقواست و در ایجاد و تحکیم تقوا، بشدت مؤثر است. روزه چون مستقیما اراده را قوی می‌کند، قدرت شخص را در حفظ خود در حریم خدا در حوزه‌های دیگر هم فزون می‌سازد. 

روزه تقوازاست و تقوا یعنی همه ‌چیز. تقوا که آمد همه کمالات یکی‌یکی و همه برکات کم‌کم نصیب مؤمن می‌شود‌. 

البته تقوازایی منحصر به روزه نیست و عبارت «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» عقیب عبادت(بقره:۲۱)، اُنس و عمل به کتاب (اعراف:۱۷۱)، اجرای حکم قصاص (بقره/ ۱۷۹)، احسان به والدین، پرهیز از فواحش و گناهان، یتیم‌نوازی، صداقت اقتصادی، راستگویی و عدالت (انعام: ۱۵۳) نیز آمده است. یعنی رعایت دستورات الهی، خودش تقواست و منجر به فزونی تقوا می‌گردد. 

بحارالانوار، جلد ۶، صفحه ۷۹ از امام رضا‌(ع) روایت می‌کند: روزه واجب شده تا درد گرسنگی و تشنگی دانسته شود؛ تا مؤمن فروتنی و کوچکی کند و نیازمندی نشان دهد؛ تا پایداری و مقاومت کند؛ تا کنترل هوای نفس را به دست گیرد؛ تا بداند بر فقرا چه می‌گذرد. 

أَیَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (بقره/ ۱۸۴)

شما باید در روزهایی مشخص، یعنی ماه رمضان، روزه بگیرید. هر کدام‌تان هم که مریض یا در سفرید، روزهای دیگری را به‌جایش روزه بگیرید. کسانی که روزه برای‌شان طاقت‌فرساست، به‌ جای هر روز به فقیری یک وعده غذا بدهند. آری! هرکس با طوع و رغبت طاعتی را انجام دهد، برایش بهتر است. راجع به روزه هم، اگر می‌خواهید بدانید، روزه ‌گرفتن برای‌تان بهتر است و برکات بسیاری دارد. 

آیه قبل تشریع وجوب روزه بود و این آیه بیان استثنائات آن است. در صورتی که شخص در ماه رمضان که روزه واجب است، موقتا مریض یا در حال سفر باشد، روزه نمی‌گیرد و روزه‌اش را موکول می‌کند به زمانی دیگر. 

این یک استثنا. استثنای دوم کسی است که به‌ هیچ وجه طاقت روزه ندارد. روزه از چنین کسی ساقط است و به جایش (به فدایش) باید به ازای هر روز یک فقیر را یک‌ وعده سیر کند. 

چون عبارت «الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ» کمی مبهم است و ممکن است افراد زیادی خود را مصداق آن بدانند، بعدش گفته «مَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ» یعنی روزه ‌گرفتن منافع معنوی زیادی برای شما دارد، سعی کنید در آن کوشا و به آن راغب باشید. یعنی تشخیص عدم طاقت با خود شخص است ولی زود خودش را به سقوط تکلیف روزه راضی نکند و سعی کند تا جایی که می‌تواند از این سفره‌خانه معنوی و مائده باطنی محروم نشود. 

عبارت «مَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ» دلالت دارد که هرکس به‌ مقداری که کارهای نیک را با طوع و رغبت و عشق و لذت انجام دهد، همان برایش می‌ماند و همان دستش را می‌گیرد. پس باید بکوشیم خیرات را تطوعا و از سر ذوق و به عشق خدا و همراه با لذت‌ بردن از کار انجام دهیم تا اثر آنها در ابدیت ما مضاعف شود. 

عیاشی از امام صادق‌(ع) روایت می‌کند: حد مریضی که به موجب آن بر صاحبش افطار واجب است، به خود شخص واگذار شده؛ هرکس بر حال خویش آگاه‌تر است. 

فقه‌القرآن، جلد یک، صفحه ۲۰۶ از امام صادق‌(ع) روایت می‌کند: رسول خدا‌(ص) در سفر کردن روزه نمی‌گرفت؛ گروهی روزه گرفتند و حضرت آنها را عُصاه یعنی «سرکشان» نامید. 

مستدرک، جلد ۷، صفحه ۳۸۶ از امام کاظم‌(ع) روایت می‌کند: پیرمرد سالخورده، شخص مبتلا به عطش و کودکی که با خوردن سحری توان پیدا نمی‌کند، به جای هر روز روزه، مسکینی را طعام دهند. 

وسائل، جلد ۱۰، صفحه ۳۳۹ از امام صادق‌(ع) روایت می‌کند: کسی که از این ماه رمضان تا ماه رمضان دیگر بیمار بماند، در عوض هر روز باید یک مد طعام به مسکین دهد و قضا بر او واجب نیست. 

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ‌الله بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّه وَلِتُکَبِّرُوا‌الله عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (بقره/ ۱۸۵)

ماه رمضان، ماهی است که در آن، قرآن برای هدایت مردم نازل شده است؛ قرآنی که نشانه‌هایی روشن برای هدایت دارد و معیار تشخیص حق از باطل است. 

پس، هر کدام‌تان که وارد این ماه شدید، باید آن را روزه بگیرید ولی آنهایی که مریض یا در سفرند، روزهای دیگری را به‌ جایش روزه بگیرند تا یک ماه کامل شود. خدا راحتی‌ شما را می‌خواهد، نه سختی‌ شما را! لذا گذاشت که روزه ماه رمضان را قضا کنید. پس خدا را به بزرگی یاد کنید و شکرش را به‌ جا آورید. 

این آیه قرآن را به ماه رمضان پیوند می‌زند و می‌گوید قرآن در رمضان نازل شده. پیام تلویحی آیه این است که در ماه رمضان که به دلیل روزه، فعالیت دنیوی شما قهرا کم می‌شود، اوقات خود را با قرآن بگذرانید و با لب بسته از طعام، به این طعام لذیذ باطنی رو کنید و روح خویش را از هدایت قرآن سیراب سازید. در روایات بسیاری هم هست که رسول خدا‌(ص) ماه رمضانش را به قرائت و تدبر در قرآن می‌گذراند و می‌فرمود رمضان بهار قرآن است. 

راجع به نزول قرآن در رمضان، گویا نزول باطن و علم آن از ساحت قدس الهی مراد است. یعنی در ماه مبارک رمضان، قرآن به تکلم الهی حادث شده و پدید آمده و به عوالم مادونِ الوهیت از جمله روح جبرئیل و قلب رسول مکرم اسلام نازل گشته. 

در سوره قدر هم هست که: إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ [سوره القدر/ 1]. یعنی در شب قدر که در ماه رمضان است قرآن نازل شده. باز در سوره دخان توضیح می‌دهد: إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهٍ مُبَارَکَه إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ؛ فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ [سوره الدخان/ 4]. 

جمع این گزاره‌ها این می‌شود که قرآن، به شکل علم جمعی، یعنی روح قرآن یا نور قرآن یا باطن قرآن، برای نخستین‌بار، در ماه رمضانی در شب قدر، یکجا بر قلب مبارک حضرت محمد مصطفی‌(ص) نازل گشت. البته بعدش به مرور و برحسب وقایع، از آن علم جمعی، آیات فعلی به لسان الهی، جلوه کرده و مرتسم گشته و ثبت گردیده و قرآن کنونی که تفصیل همان علم جمعی اول است، ایجاد شد. این تبیین راجع به نزول دفعی(انزال) و تدریجی(تنزیل) قرآن و فرق بین آن ‌دو، نظر مشهور است که از زمان شیخ صدوق(ره) باب شده. تبیین دوم این است که ماه رمضان و آن شب قدر را آغاز نزول تدریجی قرآن بدانیم و چیزی به نام نزول دفعی و معضل ربط وقایع آینده به قرآن نازل‌شده در آن شب، طوری که مستلزم جبر نباشد را از ذهن بیرون کنیم. 

نکته دیگر این آیه، تشریع قضا برای روزه‌های از دست رفته به خاطر سفر یا بیماری است. فلسفه این تشریع، سخت نگرفتن بر شخص، حین سفر یا مرض است تا پس از برطرف شدن عذرش، اگر چه ماه رمضان گذشته اما بتواند روزه بگیرد و از برکات روزه برخوردار شود. سپاس خدای بزرگ را که با شریعتی آسان، به ما بندگان طریق مراقبت نفس و راه اظهار محبت به خود را آموخت، تا به سویش ره بسپریم و رهسپار شویم: لِتُکَبِّرُوا‌الله عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ. عمل به فرایض و أخذ به رخصت‌های خدا، شکری است عملی و تکبیری است حقیقی. 

اقبال‌الاعمال، صفحه ۳ از امیرالمؤمنین‌(ع) روایت می‌کند: نگویید رمضان که کفاره دارد، بلکه بگویید «ماه» رمضان همان‌گونه که خدا گفته. 

کافی، جلد ۳، صفحه ۶۲۸ از امام صادق‌(ع) روایت می‌کند: همه قرآن یکجا در ماه رمضان بر بیت‌المعمور نازل شد و سپس در طول ۲۳ سال تدریجا نازل شد. خداوند در ماه رمضان قرآن را به پیغمبر اعطا کرد اما آن را به او ابلاغ نکرد مگر در زمانی که جای هر سخن بود. 

عیاشی از امام صادق‌(ع) روایت می‌کند: طبق عبارت «فمن شهد منکم الشهر فلیصمه» چنانچه ماه رمضان بر کسی که در منزل خود است وارد شود، نباید به سفر برود، مگر برای حج یا عمره یا برای تحصیل مالی که می‌ترسد از بین برود؛ گوییم: یعنی سفر کراهت بسیار دارد اما پس از گذشت شب بیست‌و‌سوم طبق روایات، کراهت سفر برداشته می‌شود.

* مفسر قرآن