گرانی، واقعیت مجازی‌ها
گروه اقتصادی: یکی از عوامل گران‌فروشی در فروشگاه‌های آنلاین ایران، نوسانات فراوان قیمت ارز و عدم مرجعیت قیمت ارز رسمی در بازار و تأخیر در تنظیم قیمت‌هاست؛ به این معنا که فروشندگان اغلب کالاهای موجود در انبار خود را با نرخ ارز قدیمی تهیه کرده‌اند و حالا می‌خواهند با قیمت ارز جدید آن هم با نرخ بازار آزاد محصولات را قیمت‌گذاری کنند. به همین دلیل در فروش آنلاین دیده می‌شود روی قیمت محصول برچسب قیمت جدید درج شده یا محل قیمت کالا روی بسته‌بندی مخدوش شده است.
از سوی دیگر، برخی از این شرکت‌های توزیع‌کننده با این بهانه که هزینه‌های اضافه حمل‌ونقل، انبارداری و مالیات‌ها، همچنان بر قیمت نهایی تأثیر می‌گذارند و از آنجا که محصول‌شان زمان طولانی در انبار بوده است، عنوان می‌کنند باید این هزینه‌ها روی قیمت کالا درج شود. به طور قطع زمانی که کالایی در خط تولید قرار می‌گیرد قیمت تمام‌شده آن بر مبنای محاسبه همه این فاکتورها تعیین می‌شود، بنابراین زمانی که مدت زمان زیادی از تولید یک کالای دارای بسته‌بندی می‌گذرد، به دلیل اینکه به تاریخ انقضا نیز نزدیک می‌شود عملا توجیهی برای افزایش قیمت آن با نرخ دلار بازار آزاد وجود ندارد. شاید بتوان مساله عدم شفافیت و رقابت بین فروش آنلاین را نیز به عنوان عاملی دیگر مطرح کرد که برخی فروشندگان قیمت‌ها را عمداً بالا نگه می‌دارند. تأثیرات روانی و انتظارات تورمی و همچنین محدودیت عرضه کالاها نیز از دیگر دلایل گران‌فروشی هستند. برای نمونه در چند وقت اخیر برخی فروشگاه‌های زنجیره‌ای از عرضه روغن خوراکی خودداری کرده‌اند و معتقدند قیمت‌ها باید افزایش یابد، در حالی که قیمت روغن همین چند ماه پیش گران شد و عملا توجیهی وجود ندارد که قیمت روغن باز گران شود، چرا که واردات مواد اولیه این کالا همچنان بر مبنای نرخ دلار دولتی انجام می‌شود.
بنابراین برای مقابله با گران‌فروشی، باید دستگاه‌های نظارتی فعال‌تر شوند و با متخلفان برخورد جدی داشته باشند. در این مسیر مردم نیز می‌توانند با روش‌هایی مانند مقایسه قیمت‌ها، خرید از فروشگاه‌های معتبر، استفاده از تخفیف‌ها، خودداری از خرید کالا از پلتفرم‌های گران‌فروش، مطالعه نظرات کاربران، گزارش تخلفات به نهادهای نظارتی و خرید مستقیم از تولیدکنندگان، این چرخه گران‌فروشی را متوقف کنند. همچنین در مقطع کنونی دستگاه‌های متولی می‌توانند به صورت فصلی قیمت کالاها را به صورت گسترده اطلاع‌رسانی کنند تا مردم با استفاده از ابزارهای مقایسه قیمت، نسبت به وضعیت بازار و عملکرد شرکت‌ها در قیمت‌گذاری محصول آشنا شوند. این موضوع به شفافیت بیشتر در بازار کمک می‌کند.
نهادهای نظارتی مانند سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت)، سازمان تعزیرات حکومتی و اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی به عنوان ارکان نظارتی هستند که می‌توانند در رصد کالا و برخورد با گران‌فروشان اقدام کنند. هر یک از این نهادها وظایفی از قبیل نظارت بر قیمت‌گذاری، صدور نماد اعتماد الکترونیک، رسیدگی به تخلفات سایبری و رسیدگی به شکایات مصرف‌کنندگان را بر عهده دارند اما مساله‌ای که اینجا وجود دارد این است که این نهادها نسبت به نظارت‌های که جزو وظایف آنها تعیین شده گزارشی ارائه نمی‌دهند. از طرف دیگر تعدد دستگاه‌های متولی نظارت بر قیمت کالاهای فروش آنلاین، باعث شده هر یک از این سازمان‌ها منتظر برخورد سازمان موازی باشد. به همین دلیل است که دیده می‌شود تقریبا نظارت بر این بازار در حداقل ممکن قرار دارد. از طرف دیگر مردم نیز به دلیل اینکه در فروش آنلاین راحت‌تر خرید می‌کنند، چندان نسبت به مقایسه قیمت‌ها و حتی گزارش گران‌فروشی پیگیری لازم را ندارند. به همین خاطر شاهد ادامه گران‌فروشی‌ها در بازار هستیم بویژه در چند ماه گذشته قیمت دلار به صورت کاذب رشد کرده و انتظارات تورمی به وجود آورده بود تا بسیاری از همین فروش آنلاین‌ها با همین توجیه محصولات خود را گران‌تر عرضه کنند. از طرف دیگر مردم نیز چون اطلاعی از قیمت‌ها ندارند، این تغییر قیمت‌ها را ناشی از تغییر سال، تورم و... می‌دانند، در حالی که قیمت‌های جدید هر کالا باید از سوی مراجع رسمی اعلام شود.
در حال حاضر وظایف سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان سنگین‌تر از سایر سازمان‌ها است. این سازمان مسؤولیت پایش قیمت‌ها، رسیدگی به شکایات، حمایت از تولیدکنندگان داخلی، نظارت بر خدمات پس از فروش و افزایش شفافیت بازار را بر عهده دارد. اقدامات این سازمان نه‌تنها باید به ایجاد تعادل در بازار و حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان کمک کند، بلکه باید با تقویت شفافیت و بهبود کیفیت خدمات پس از فروش، بازار سالم‌تری ایجاد کند. در شرایط کنونی اما بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند نوعی تعارض منافع در عنوان و وظایف این سازمان وجود دارد. به عبارت دیگر، یک سازمان نمی‌تواند هم حامی تولیدکننده و هم حامی مصرف‌کننده باشد. از این رو این سازمان باید رویکرد خود را نسبت به حمایت از تولید و مصرف به صورت شفاف اعلام کند، سپس ضمن برخورد با گران‌فروشان آنلاین در مسیر حمایت از تولیدکنندگان حقیقی گام بردارد، چرا که برخی از همین فروش آنلاین‌ها یا توزیع خارج از شرکت تولیدی هستند یا عرضه‌کننده کالای قاچاق که در کنار آن محصولات ایرانی را نیز عرضه می‌کنند تا از این طریق عرضه سایر محصولات قاچاق خود را پنهان کنند.
گران‌فروشی در فروشگاه‌های آنلاین، یک مساله چندوجهی است و مقابله با این مساله مستلزم همکاری مصرف‌کنندگان، نظارت دقیق نهادهای مسؤول و ایجاد فرهنگ مصرف آگاهانه است. بنابراین برای حل این مشکل ابتدا باید تصویر کاملی از وضعیت فعلی و راه‌حل‌های ممکن ارائه شود، سپس هر یک از دستگاه‌های مربوط نسبت به وظایف خود اطلاع‌رسانی کنند و حتی درباره نوع برخورد مردم با پلتفرم‌های گران‌فروش آموزش‌های لازم را ارائه دهند تا از این طریق بتوانند از نظر فرهنگی با پدیده گران‌فروشی مقابله کنند.
نکته‌ای که بسیار اهمیت دارد، همکاری مصرف‌کنندگان و نقش آنها در ایجاد تغییر است. مصرف‌کنندگان با گزارش تخلفات، حمایت از فروشندگان منصف و اطلاع‌رسانی شفاف درباره تجربه‌های خرید خود، می‌توانند بازار را به سمت عدالت و انصاف سوق دهند. به عبارت دیگر، برخی از سایت‌های فروش آنلاین نظر کاربران دارند که مصرف‌کنندگان با درج اطلاعات مربوط به وضعیت قیمت و کیفیت محصول، می‌توانند شفاف‌سازی لازم را انجام دهند تا از این طریق سایر مصرف‌کنندگان را نیز آگاه کنند.
نهادهای نظارتی نیز می‌توانند نقش فعالی در پیشگیری از تخلفات داشته باشند. سازمان‌هایی مانند سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان می‌توانند از طریق نظارت مؤثر و سیاست‌های حمایتی، به بهبود شرایط بازار کمک کنند. در عین حال، استفاده از فناوری‌های نوین برای پایش قیمت‌ها و ایجاد سیستم‌های مقایسه آنلاین، می‌تواند شفافیت بیشتری را به ارمغان بیاورد. از دید بلندمدت، آموزش مصرف‌کنندگان درباره حقوق‌شان و ارتقای فرهنگ خرید مسؤولانه، از جمله ابزارهای کلیدی برای ایجاد تغییرات مثبت در این زمینه هستند؛ مردم باید بدانند چگونه باید از حقوق خود دفاع و از خرید محصولات فروشگاه‌های آنلاین گران‌فروش خودداری کنند.