اروپای ناتوان

سمیه خلیلی: در پی خاموشی سراسری ۲۸ آوریل که بخش‌هایی از اسپانیا، پرتغال و جنوب فرانسه را درگیر کرد، زنگ هشدار دیگری درباره شکنندگی زیرساخت‌های انرژی در اروپا به صدا درآمد. 
این حادثه که ابتدا با گمانه‌زنی‌هایی درباره حمله سایبری از سوی روسیه همراه بود، در نهایت به «مشکلات فنی» تقلیل یافت اما پیامدهای سیاسی و اجتماعی آن به ‌مراتب فراتر از یک قطع برق ساده بود. 
در همین راستا، «وطن امروز» در گفت‌وگویی اختصاصی با «لمیس جید» کارشناس مسائل سیاسی مستقر در لیسبون پرتغال، به ابعاد پنهان این بحران، وابستگی خطرناک اروپا به بازیگران فرامنطقه‌ای در حوزه انرژی و آینده ژئوپلیتیک قاره سبز پرداخته است؛ مصاحبه‌ای که از دل تجربه میدانی یک تحلیلگر سیاسی در زمان وقوع بحران شکل گرفته و تصویری روشن از بی‌ثباتی پیش‌روی اروپا ترسیم می‌کند.
* شما ۲۸ آوریل ۲۰۲۵ شاهد قطع گسترده برق در بخش‌هایی از اروپا بودید؛ لطفا از تجربه‌تان برای ما بگویید.
بله! سیستم تأمین انرژی که اسپانیا، پرتغال و بخش‌هایی از فرانسه را تغذیه می‌کرد، دچار اختلال شد. برق در بسیاری از مناطق قطع شد و این موضوع بویژه در شهرهای بزرگی مانند مادرید و لیسبون باعث وحشت عمومی شد. بسیاری از مردم در آسانسورها گیر افتادند. در بیمارستان‌ها امکان ارائه خدمات پزشکی بشدت مختل شد، سوخت‌رسانی متوقف شد و فروشگاه‌ها بویژه فروشگاه‌های مواد غذایی، به‌ کلی از شبکه انرژی خارج شدند.
* این اختلال چه پیامدهایی داشت و چه برداشتی از آن در سطح عمومی شکل گرفت؟
این حادثه بار دیگر شکنندگی سیستم انرژی در اتحادیه اروپایی را نمایان کرد؛ اتحادیه‌ای که خود از نظر سیاسی نیز تضعیف شده است. وابستگی شدید به یک شبکه متمرکز، اتحادیه اروپایی را در برابر حملات سایبری یا حتی نقص‌های فنی، بشدت آسیب‌پذیر کرده است. در ساعات اولیه، شایعاتی منتشر شد مبنی بر اینکه قطع برق ناشی از حمله سایبری روسیه است؛ موضوعی که نگرانی زیادی ایجاد کرد، چرا که می‌توانست پیامدهای سیاسی و امنیتی سنگینی در پی داشته باشد اما بعدا مشخص شد مشکل صرفاً فنی بوده است.
* آیا این مساله ریشه در ضعف برخی کشورها در ساختار انرژی دارد؟
قطعا! این بحران بیشتر بر ۲ کشور پرتغال و اسپانیا متمرکز بود، یعنی کشورهایی که به لحاظ اقتصادی آسیب‌پذیرترند و بیش از سایرین به بروکسل و سامانه انرژی سایر کشورها وابسته‌اند، پس می‌توان به این نتیجه رسید که مفهوم «خودکفایی انرژی» در سطح ملی ممکن است در آینده دوباره احیا شود.
* شما خودتان در پرتغال بودید؛ وضعیت آنجا چطور بود؟
 من در همان روز به پرتغال سفر کردم. بسیاری از پروازها لغو شد و در بدو ورودم با شهری تاریک و خاموش مواجه شدم. اینترنت قطع بود و مردم بشدت مضطرب بودند. برخی تصور می‌کردند با بحران تازه‌ای همچون کرونا مواجه شده‌اند. دوستانی دارم که به‌سرعت اقدام به خرید دستگاه‌های مولد برق کردند؛ حتی سیستم‌های خورشیدی هم بدون راه‌اندازی اولیه با برق، قابل استفاده نبودند. این حادثه نشان داد جامعه ما تا چه حد به انرژی وابسته است.
* نقش چین و آمریکا در این ماجرا چیست؟
در پرتغال، سهم بزرگی از تأمین برق در اختیار شرکت‌های چینی است. این موضوع می‌تواند در آینده به مداخله بیشتر چین در حوزه انرژی این کشور منجر شود. از سوی دیگر، پرتغال نخستین بندری است که گاز آمریکا از آن به اروپا صادر می‌شود. به همین خاطر، آمریکایی‌ها هم بشدت در این حوزه دخیلند. به پرتغال لقب «کالیفرنیای اروپا» داده‌اند. ما امروز با نقشه یا معادله جدیدی از انرژی مواجهیم: کاهش وابستگی به شبکه‌های اروپایی و افزایش وابستگی به قدرت‌های بزرگ بیرون از قاره، مثل چین و آمریکا.
* آیا می‌توان این رویداد را با تحولات ژئوپلیتیک اخیر مانند جنگ اوکراین مرتبط دانست؟
من نمی‌خواهم این ماجرا را مستقیما به جنگ روسیه یا تقسیم‌ قدرت‌ها در اروپا پیوند بزنم اما می‌توانم بگویم زمان آن فرارسیده اروپا درباره آینده خود بازاندیشی کند؛ چه در زمینه وابستگی نظامی و چه در حوزه انرژی. ما نیاز داریم درباره استقلال واقعی‌مان از دیگر قاره‌ها و حتی از خود اتحادیه اروپایی دوباره فکر کنیم.
* از شما بابت این گفت‌وگوی صریح سپاسگزارم.
من هم از شما سپاسگزارم.