عملیات روانی سخیف
مصطفی نصری: دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، روز سه‌شنبه سفری به عربستان سعودی داشت و مورد استقبال گرم محمد بن‌سلمان، ولیعهد این کشور قرار گرفت. این سفر که بخشی از تور منطقه‌ای شامل قطر و امارات عربی متحده بود، با هدف تقویت روابط اقتصادی و نظامی با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس انجام شد. سخنرانی ترامپ در نشست سرمایه‌گذاری عربستان سعودی و آمریکا شامل اظهارات سخیفی علیه ایران بود که این کشور را «بزرگ‌ترین نیروی مخرب» خاورمیانه توصیف کرد. سفر دونالد ترامپ به عربستان سعودی و اظهارات ضدایرانی او بخشی از استراتژی چندوجهی آمریکا برای تقویت روابط با متحدان عرب، فشار بر ایران و کسب امتیاز در مذاکرات هسته‌ای بود. با این حال، عقب‌نشینی او از تقابل نظامی و تمرکز بر عملیات روانی و فشار اقتصادی، نشان‌دهنده آگاهی واشنگتن از هزینه‌های بالای درگیری مستقیم با ایران است. به نظر می‌رسد شکست نظامی در یمن، آمریکا را به سمت رویکردی محتاطانه‌تر سوق داده است.
* همین چند جمله ۷۴۲ میلیارد دلار خرج برداشت
یکی از اهداف اصلی سخنرانی ترامپ، جلب رضایت محمد بن‌سلمان و دیگر رهبران کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بود. اظهارات ضدایرانی او به نوعی تشکر از تعهد مالی ۶۰۰ میلیارد دلاری عربستان و قرارداد تسلیحاتی ۱۴۲ میلیارد دلاری بود. ترامپ با تأکید بر اینکه «اجازه نخواهد داد شبه‌جزیره عربستان تحت تأثیر ایران قرار گیرد»، به رهبران سعودی اطمینان داد سیاست خارجی آمریکا در دوره او به نفع ریاض خواهد بود. عربستان سعودی، متحد کلیدی آمریکا، متعهد به سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری در شرکت‌های آمریکایی شد و بن‌سلمان از احتمال افزایش این رقم به یک تریلیون دلار خبر داد. علاوه بر این، قرارداد تسلیحاتی ۱۴۲ میلیارد دلاری بین ۲ کشور امضا شد که شامل تأمین تجهیزات پیشرفته نظامی، آموزش نیروهای سعودی و تقویت زیرساخت‌های دفاعی بود. حضور مدیران ارشد شرکت‌های فناوری و اقتصادی آمریکایی، از جمله ایلان ماسک (مدیرعامل تسلا و اسپیس‌اکس) و نمایندگان شرکت‌های بوئینگ، گوگل و آمازون در نشست سرمایه‌گذاری، نشان‌دهنده تمرکز این سفر بر جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزه‌های فناوری، انرژی و هوش مصنوعی بود. از منظر ژئوپلیتیک، این سفر برای تقویت جایگاه آمریکا به عنوان متحد اصلی ریاض و تضمین ادامه سرمایه‌گذاری‌های سعودی در آمریکا، حیاتی بود.
* حتی خلیج عربی را هم نگفت
ترامپ از رویکرد تقابل نظامی با ایران عقب‌نشینی کرده و به جای آن، عملیات روانی را در پیش گرفته است. او از استفاده از عبارت جعلی «خلیج عربی» خودداری کرد که پیش‌تر توسط برخی رسانه‌های آمریکایی مطرح شده بود. واکنش قاطع جامعه ایران به این خبرسازی باعث شد ترامپ برای حفظ تأثیرگذاری بر افکار عمومی ایران، از گفتن این عبارت اجتناب کند و به جای آن بگوید: «من مانع آن شدم که ایران خلیج را خلیج ایرانی بنامد». این انتخاب واژگان نشان‌دهنده تلاش برای جلوگیری از تحریک احساسات ملی‌گرایانه ایرانیان بود. او با تمرکز بر مشکلات داخلی ایران، مانند قطع برق و کمبود آب، سعی کرد نارضایتی عمومی را تشدید کند و دولت ایران را تحت فشار قرار دهد.
* درس‌های یمن به ترامپ مدعی
شکست‌های نظامی آمریکا در یمن عامل مهمی در تغییر رویکرد واشنگتن نسبت به ایران بود. نیروهای یمنی با مقاومت خود، جنگنده‌ها و ناوهای آمریکایی را هدف قرار دادند و با موشک‌های مافوق صوت، زیرساخت‌های اسرائیل را نیز تهدید کردند. این پیروزی‌ها آمریکا را به پذیرش آتش‌بس در یمن واداشت. ترامپ طی سفرش به عربستان به طور غیرمستقیم به این شکست اشاره کرد و گفت: «حوثی‌ها مبارزان سرسختی هستند اما آنها موافقت کردند کشتی‌های آمریکایی را هدف قرار ندهند». این اظهارات نشان‌دهنده پذیرش ناتوانی آمریکا در برابر نیروهای یمنی است. این تجربه به واشنگتن نشان داد تقابل نظامی با ایران می‌تواند هزینه‌های به مراتب سنگین‌تری داشته باشد و به همین دلیل رئیس‌جمهور آمریکا رویکرد خود را به فشار اقتصادی و عملیات روانی تغییر داد.
* بازی سیاسی هم مؤثر بود
اظهارات ترامپ کارکردی در سیاست داخلی آمریکا نیز داشت. او با انتقاد از دولت بایدن و متهم کردن آن به لغو تحریم‌ها، سعی کرد دموکرات‌ها را تضعیف کند. ادعای او مبنی بر اینکه لغو تحریم‌ها باعث تأمین مالی حمله ۷ اکتبر شد، برای جلب حمایت رای‌دهندگان محافظه‌کار و حامیان اسرائیل در آمریکا طراحی شده بود. این رویکرد به ترامپ کمک می‌کند خود را به عنوان رهبری قاطع و مدافع منافع ملی معرفی کند.
* با این رویکرد سینوسی مذاکره سخت است
اظهارات دوگانه ترامپ که از یک سو ایران را تهدید کرد و از سوی دیگر از آمادگی برای توافق سخن گفت، می‌تواند به عنوان اهرمی در مذاکرات هسته‌ای استفاده شود. ایران اخیراً پیشنهاد کاهش درصد غنی‌سازی اورانیوم را در ازای لغو تحریم‌ها و دسترسی به دارایی‌های بلوکه‌شده‌اش مطرح کرده است. این پیشنهاد نشان‌دهنده انعطاف دیپلماتیک تهران است اما شکنندگی مذاکرات به دلیل فشارهای اسرائیل و رویکرد سینوسی آمریکا ادامه دارد. اظهارات ضدایرانی ترامپ با هدف تخریب روابط ایران با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، بویژه عربستان بیان شد. با این حال، رویکرد محتاطانه‌تر ریاض و ابوظبی نسبت به ایران در سال‌های اخیر، حمایت آنها از توافق هسته‌ای و تجربه جنگ یمن که به ضرر عربستان تمام شد، نشان می‌دهد این کشورها به دنبال تنش‌زدایی با تهران هستند.