هرکی هرکی
درگیری‌های خونین میان نیروهای پیشمرگه حزب دموکرات کردستان و اعضای مسلح عشیره هِرکی در منطقه خبات استان اربیل، یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های امنیتی سال‌های اخیر اقلیم کردستان را رقم زده است؛ بحرانی که با توجه به ریشه‌های قبیله‌ای، نزاع بر سر منابع آب و زمین و رقابت‌های تاریخی خاندان بارزانی و عشیره هرکی، ابعاد نگران‌کننده‌ای یافته است. ابعادی که توجه کشورهای منطقه و حتی قدرت‌های فرامنطقه‌ای را به خود جلب کرده است. از سوی دیگر همزمانی این درگیری‌ها با خلع سلاح نیروهای «پ‌ک‌ک» بر نگرانی‌ها افزوده است.
* آغاز درگیری مسلحانه
طی روزهای گذشته منطقه خبات استان اربیل اقلیم کردستان عراق شاهد درگیری‌های شدید مسلحانه میان نیروهای پیشمرگه وابسته به حزب دموکرات کردستان (KDP) و اعضای مسلح عشیره هرکی به رهبری خورشید هرکی بوده است. این بحران، نگرانی‌های جدی درباره ثبات داخلی و آینده سیاسی - اجتماعی اقلیم به وجود آورده و رهبران سیاسی منطقه اقلیم کردستان عراق و همچنین دولت فدرال عراق را نگران کرده است؛ منطقه‌ای که پس از سقوط صدام و اجرای طرح آمریکایی در این کشور دچار تقسیمات قومی - قبیله‌ای شد و درگیری‌های فروملی و سهم‌خواهی‌های مخرب در این منطقه تاکنون ادامه داشته است.
* آغاز بحران؛ بازداشت نافرجام رهبر عشیره هرکی
جرقه این درگیری‌ها زمانی زده شد که نیروهای امنیتی تلاش کردند خورشید هرکی، رهبر برجسته عشیره هرکی را به اتهام اختلافات ملکی و نزاع بر سر منابع آب و زمین با عشایر رقیب و خاندان بارزانی بازداشت کنند. هرچند اختلافات عشیره هرکی با خاندان بارزانی سابقه‌ای چندین ساله دارد اما این بار مساله تغییر مسیر رودخانه بزرگ زاب و محدود شدن دسترسی عشیره هرکی به منابع آب، بحران را به سطحی بی‌سابقه رساند.
* شدت درگیری‌ها و تلفات
عشایر هرکی با بستن جاده‌ها، آتش زدن لاستیک‌ها و شلیک به سمت نیروهای امنیتی، مانع بازداشت رهبر خود شدند. در این میان، خودروهای نظامی نیز به آتش کشیده شد و نیروهای ویژه پیشمرگه (زرفانی) و پلیس از اربیل به محل اعزام شدند. طبق گزارش منابع محلی، دست‌کم ۲ نفر کشته و ۱۱ نفر، از جمله نیروهای امنیتی و غیرنظامیان زخمی شدند.
طبق برخی گزارشات نیز ۲ دستگاه هامر نظامی متعلق به نیروهای پیشمرگه اربیل توسط مسلحان عشیره هرکی منهدم شده است؛ آماری نگران‌کننده که نشان از جدی بودن درگیری مسلحانه در این منطقه دارد. از سوی دیگر برخی منابع محلی از گسترش دامنه درگیری‌ها به مناطق اطراف از جمله جاده‌های منتهی به دهوک و حتی برخی مناطق شهری اربیل خبر داده‌اند.
عشیره هرکی نیز تهدید کرده است در صورت ادامه عملیات‌ها، مراکز حزب دموکرات کردستان و حتی تاسیسات نفتی را هدف قرار خواهد داد. آنطور که در پست‌های منتشرشده فضای مجازی از سوی نیروهای نزدیک به «خورشید هرکی» اعلام می‌شود، این شخصیت شناخته‌شده عشیره هرکی، پیشمرگه اربیل را تهدید کرده اگر نیروهای‌شان را در اسرع وقت عقب نکشند، «پالایشگاه‌های نفت کرکوک و لاناز» را منفجر، شریان اقتصادی اربیل را قطع و خط لوله نفت اقلیم به ترکیه را هدف قرار خواهند داد. از طرف دیگر ویدئوهای منتشرشده در فضای مجازی نشان می‌دهد خورشید هرکی اعلام کرده با ۲۰ هزار نیرویی که دارد عقب‌نشینی نخواهد کرد. افزایش تنش‌ها نشان‌دهنده شرایط وخیم اقلیم کردستان عراق است.
* فراخوان به قیام علیه بارزانی
خورشید هرکی در ویدئویی مردم را به «قیام» علیه دولت اقلیم و شخص مسعود بارزانی فراخوانده و وی را متهم به نابودی اتحاد کردها کرده است.
فراخوان رئیس عشیره هرکی برای بسیج هرکیان و تظاهرات ضدحکومتی نیز نشانه‌ای از تشدید شکاف میان جامعه محلی با مسؤولان حزب دموکرات کردستان عراق است. این اظهارات، نگرانی‌ها درباره تبدیل این درگیری به یک بحران سیاسی - قومی گسترده را افزایش داده است. عشیره هرکی یکی از بزرگ‌ترین قبایل کرد است که عمدتاً در مناطق مرزی عراق، ایران و ترکیه سکونت دارند. سبک زندگی این عشیره مبتنی بر دامداری و کشاورزی است و پیوندهای سنتی و قبیله‌ای همچنان در ساختار اجتماعی آنان پررنگ است.
کارشناسان معتقدند این بحران علاوه بر ابعاد امنیتی، نشانه‌ای از چالش‌های عمیق‌تر اقلیم در حوزه حکمرانی، توزیع منابع طبیعی و مدیریت اختلافات قبیله‌ای است.
از سوی دیگر نارضایتی‌های معیشتی در منطقه اقلیم شمال عراق ناشی از بحران پرداخت حقوق کارمندان و توقف صادرات نفت اقلیم از مارس ۲۰۲۳ میلادی است که مدتی است هر ۲ موضوع به عنوان بخشی از پرونده اختلافات میان دولت مرکزی بغداد و مسؤولان اقلیم مطرح شده و پیرامون آن مقامات و کارشناسان ۲ طرف نشست‌های متعددی را داشته و به ارائه استدلال‌های خود پرداخته‌اند ولی تاکنون نتیجه‌ای در بر نداشته است.
* تلاش برای مهار بحران
نیروهای امنیتی اقلیم با اعمال محدودیت تردد، استقرار واحدهای ویژه و مذاکره با سران قبایل تلاش دارند مانع گسترش بحران شوند. با این حال، اوضاع همچنان ناپایدار گزارش شده و بیم آن می‌رود ادامه تنش‌ها، سرمایه‌گذاری خارجی در اقلیم شمال عراق و ثبات اجتماعی آن را با تهدید جدی مواجه کند.
درگیری اخیر میان پیشمرگه‌ها و عشیره هرکی در خبات اربیل، بار دیگر عمق شکاف‌های قبیله‌ای، ضعف در حکمرانی منابع و شکنندگی امنیت اقلیم کردستان عراق را عیان کرد. آینده این بحران، به نحوه مدیریت آن توسط مقامات اقلیم و میزان نفوذ رهبران قبایل در کنترل اوضاع بستگی دارد و حال باید منتظر ماند و دید در روزهای آینده مسؤولان منطقه اقلیم شمال عراق و دولت مرکزی این کشور نسبت به این اتفاقات چه واکنشی خواهند داشت و تحولات به کدام سو حرکت خواهد کرد.
***
در این هرج و مرج چرا حشد سلاح را تحویل بدهد؟
از نخستین روزی که آمریکایی‌ها تصمیم گرفتند ارتش منظم و یکپارچه عراق را منحل کرده و استعدادهای نظامی، امنیتی و حتی علمی این کشور را ترور کرده و نابود سازند، بسیاری درباره خطرات این اقدام برای امنیت منطقه و کشورهای اطراف هشدار دادند؛ هشدارهایی که به دلیل تضاد با منافع و اهداف آمریکا و رژیم صهیونیستی در منطقه به صورت عامدانه شنیده نشد. پس از این اقدام، آمریکا و سایر کشورهای غربی ذیل ناتو، ساختاری ضعیف و پراکنده در عراق برجا گذاشتند که پس از خروج ارتش آمریکا از عراق چند سال نیز کارایی از خود نشان نداد و در برابر حملات ناگهانی و سریع داعش که ظهور آن نیز حاصل جنایات آمریکا در منطقه بود، شاهد ضعف شدید دولت عراق و حتی اقلیم کردستان بودیم؛ ضعفی که تا زمان ایجاد و سازماندهی حشدالشعبی ادامه داشت. پس از شکست کامل داعش اما آمریکایی‌ها فشار را بر بسیج مسلح ملی عراق افزایش داده و خواستار خلع سلاح آن شده‌اند؛ درخواستی که با توجه به سابقه اقدامات مخرب آنها در منطقه و بویژه در عراق، نشان‌دهنده علاقه آمریکایی‌ها برای ایجاد آشوب مجدد در عراق است؛ آشوبی که در درگیری‌های اخیر منطقه اقلیم کردستان عراق نیز بخوبی قابل مشاهده است. نکته جالب توجه دیگر اینکه در شرایطی آمریکایی‌ها با مداخله در امور داخلی عراق خواستار انحلال و خلع سلاح حشدالشعبی هستند که سلاح در این کشور کنترل نشده است و بسیاری از گروه‌های قومی و مذهبی و سیاسی مانند آنچه این روزها در کردستان عراق قابل مشاهده است مسلح هستند. در همین شرایط آمریکایی‌ها با زیاده‌خواهی تمام خواستار خلع سلاح شیعیان عراق هستند، آن هم در شرایطی که مسلحان سوری در مرزهای عراق قدرت گرفته و خطر تعرض مجدد به خاک این کشور و تکرار تجربه داعش در لباس تحریرالشام بیش از گذشته افزایش یافته است.