تهدید هژمونی دلار
گروه اقتصادی: در شرایطی که نظم اقتصادی جهانی در حال تجربه تحولاتی بنیادین است، گروه بریکس با گسترش دامنه نفوذ خود و طراحی سازوکارهای مالی مستقل، به یکی از مهم‌ترین بازیگران نوظهور در عرصه ژئواکونومی تبدیل شده است. ایالات متحده که سال‌ها از طریق سلطه دلار و نهادهای مالی بین‌المللی نقش تعیین‌کننده‌ای در تجارت جهانی ایفا کرده، اکنون با تهدید تعرفه‌های تجاری تلاش دارد از تضعیف موقعیت خود جلوگیری کند. این واکنش پیشگیرانه، هرچند با هدف حفظ منافع ملی آمریکا انجام شود اما در عمل می‌تواند به تسریع روند دلارزدایی و تقویت همگرایی اقتصادی میان کشورهای مستقل منجر شود. اگرچه اعضای بریکس بارها تأکید کرده‌اند هدف‌شان تقابل با آمریکا نیست اما واقعیت این است که مسیر استقلال مالی و کاهش وابستگی به دلار، به طور طبیعی با منافع ژئو‌اقتصادی ایالات متحده در تضاد قرار می‌گیرد.
طبق اعلام ترامپ در ۸ جولای، ایالات متحده قصد دارد تعرفه وارداتی ۱۰ درصدی بر کالاهای کشورهای بریکس اعمال کند، زیرا به گفته وی، بریکس در پی تضعیف دلار است و سقوط جایگاه آن به عنوان ارز ذخیره جهانی، به‌منزله شکست در جنگ تجاری خواهد بود. پیش‌تر خبرگزاری تاس گزارش داده بود کشورهای بریکس در بیانیه‌ای مشترک پس از نشست ریودوژانیرو، مخالفت خود را با اقدامات یکجانبه اقتصادی از سوی آمریکا، از جمله افزایش تعرفه‌ها و ایجاد موانع غیرتعرفه‌ای که با هنجارهای سازمان تجارت جهانی مغایرت دارد، ابراز کرده‌اند. همچنین ترامپ در ادامه اقدامات تنبیهی خود، چهارشنبه گذشته برزیل را تهدید به اعمال تعرفه ۵۰ درصدی کرد و دستور تحقیقات درباره شیوه‌های تجاری ناعادلانه را صادر کرد. پنجشنبه نیز اطلاعیه‌های تعرفه‌ای جدیدی برای ۷ شریک تجاری دیگر صادر شد و فهرست تحریم‌های هفته جاری را به ۱۴ مورد افزایش داد.
در همین زمینه اقبال قلی‌یف، رئیس دانشکده اقتصاد مالی دانشگاه دولتی روابط بین‌الملل مسکو (MGIMO)، اعمال احتمالی تعرفه‌های ۱۰ درصدی از سوی آمریکا بر کالاهای کشورهای عضو بریکس را نه صرفاً اقدامی پوپولیستی، بلکه آغازی بر مرحله‌ای تازه از مناقشه اقتصادی دانسته و معتقد است این تصمیم‌گیری در جهت بازتعریف نقش ایالات‌متحده در اقتصاد جهانی اتخاذ شده است. به گفته وی، کشورهای بریکس با شتاب در حال ایجاد معماری‌های موازی در حوزه‌های مالی، فناوری و ساختارهای نهادی هستند که هدف آن به چالش کشیدن سلطه دلار و نظم موجود است. واکنش واشنگتن از طریق اعمال فشار تعرفه‌ای، تلاشی برای بی‌ثبات‌سازی مدل جایگزین بریکس تلقی می‌شود اما قلی‌یف هشدار می‌دهد این سیاست‌گذاری ممکن است اثر معکوس داشته باشد و ایالات متحده را از جایگاه داوری تجارت جهانی خارج کند.
قلی‌یف پیش‌بینی می‌کند پاسخ بریکس نه صرفاً واکنشی، بلکه سنجیده و استراتژیک خواهد بود و از تسریع روند حذف دلار گرفته تا ایجاد سازوکار جدیدی برای تسویه‌حساب‌های بین‌المللی را دربر خواهد گرفت؛ روندی که می‌تواند نشانه‌ای از افول تدریجی سلطه اقتصادی آمریکا و پیدایش نظامی چندقطبی در تجارت جهانی باشد. وی جهان را در آستانه مرحله‌ای از آشفتگی اقتصادی توصیف می‌کند که در آن عوامل غیراقتصادی نقش روزافزون و تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کنند.
این اقتصاددان روس به نخستین نشانه‌های عملیاتی شدن تعرفه‌های آمریکا نیز اشاره کرده و می‌گوید چین به صراحت این اقدامات را باج‌گیری اقتصادی توصیف کرده است. در مقابل، اعضای بریکس به طور هماهنگ کار روی جایگزین‌هایی برای سیستم سوئیفت را سرعت بخشیده‌اند. قلی‌یف بر این باور است که اقدامات اخیر ترامپ از منطق تجاری فاصله گرفته و هدف آن کنترل روند رو به رشد جهانی‌سازی جایگزین، بویژه در محور کشورهای بریکس و بریکس‌پلاس است اما این تلاش در عمل می‌تواند موجب تقویت همگرایی اقتصادی درون این گروه شود.
در ادامه تحولات مربوط به اعمال تعرفه‌های تجاری از سوی ایالات متحده، واکنش کشورهای عضو بریکس نشان‌دهنده شکل‌گیری یک جبهه هماهنگ و چندلایه در برابر سیاست‌های یکجانبه آمریکاست. این واکنش‌ها نه‌تنها در قالب محکومیت‌های دیپلماتیک، بلکه در سطح راهبردی و ساختاری نیز در حال بروز هستند.
چین، به عنوان یکی از اعضای کلیدی بریکس، این اقدامات را صراحتاً «باج‌گیری اقتصادی» توصیف و تأکید کرده است که جنگ‌های تعرفه‌ای هیچ برنده‌ای ندارد و حمایت‌گرایی اقتصادی به بن‌بست خواهد رسید. سخنگوی وزارت خارجه چین اعلام کرده بریکس یک پلتفرم همکاری آزاد و رضایتمندانه است و هدف آن تقابل با هیچ کشوری نیست، بلکه تقویت همکاری میان بازارهای نوظهور است. روسیه نیز از طریق معاون وزیر خارجه خود، سرگئی ریابکوف، اعلام کرده تهدیدهای تحریمی آمریکا برای مسکو تازگی ندارد و این کشور به‌خوبی می‌داند چگونه در برابر چنین فشارهایی مقاومت کند. وی تأکید کرده بریکس یک انجمن ضدآمریکایی نیست اما در برابر اقدامات یکجانبه، موضعی مستقل و هماهنگ اتخاذ خواهد کرد.
برزیل، میزبان اجلاس اخیر بریکس نیز واکنشی صریح نشان داد. رئیس‌جمهور این کشور، لولا داسیلوا، در پاسخ به تهدید ترامپ گفت: «دنیا یک امپراتور نمی‌خواهد» و تأکید کرد بریکس به دنبال استقلال اقتصادی و چندجانبه‌گرایی است، نه تبعیت از سیاست‌های تحمیلی.
در بیانیه پایانی اجلاس ریودوژانیرو، اعضای بریکس ضمن ابراز «نگرانی جدی» نسبت به روند فزاینده تعرفه‌ها، آن را مغایر با مقررات سازمان تجارت جهانی دانستند و اعلام کردند چنین محدودیت‌هایی موجب اختلال در زنجیره‌های تأمین جهانی و بی‌ثباتی اقتصادی خواهد شد.
همچنین برخی دیگر از اعضای بریکس از جمله ایران، هند و آفریقای جنوبی، در حال بررسی راهکارهایی برای تسویه‌حساب‌های تجاری با ارزهای ملی هستند تا وابستگی به دلار کاهش یابد. این اقدامات شامل توسعه زیرساخت‌های مالی مستقل، تقویت بانک توسعه جدید (NDB) و طراحی سیستم‌های جایگزین برای سوئیفت است.
در مجموع، واکنش بریکس به تهدید تعرفه‌ای آمریکا، فراتر از یک پاسخ سیاسی یا اقتصادی است؛ این واکنش‌ها نشان‌دهنده تلاش برای بازتعریف نظم اقتصادی جهانی، تقویت استقلال مالی و مقابله با ابزارهای فشار سنتی واشنگتن هستند. این روند می‌تواند نقطه عطفی در گذار از نظم تک‌قطبی به ساختاری چندقطبی در اقتصاد جهانی باشد.
در ادامه تحولات اخیر، واکنش به تهدید تعرفه‌ای ایالات‌متحده وارد مرحله‌ای جدید از انسجام راهبردی شده است؛ مرحله‌ای که فراتر از موضع‌گیری‌های سیاسی، به طراحی عملیاتی سازوکارهای جایگزین در حوزه‌های مالی، تجاری و نهادی منجر شده است. کشورها با درک مشترک از ضرورت کاهش وابستگی به ساختارهای تحت سلطه غرب، در حال تقویت همکاری‌های چندجانبه و ایجاد معماری‌های موازی هستند که می‌تواند نظم اقتصادی جهانی را به طور بنیادین دگرگون کند.
چین، به عنوان یکی از ستون‌های اصلی بریکس، توسعه زیرساخت‌های پرداخت مستقل و تسویه‌حساب‌های غیردلاری را در اولویت قرار داده و همکاری با سایر اعضا برای ایجاد شبکه‌های مالی موازی را گسترش داده است. پکن همچنین از افزایش سهم ارزهای ملی در مبادلات تجاری حمایت کرده و خواستار تسریع در عملیاتی‌سازی پروژه‌های مشترک در حوزه فناوری‌های مالی شده است.
روسیه نیز با تأکید بر تجربه تاریخی خود در مقابله با تحریم‌های غربی، اعلام کرده بخش عمده‌ای از مبادلات خارجی‌اش با اعضای بریکس از طریق ارزهای ملی انجام می‌شود. مسکو از پیشنهاد ایجاد سیستم تسویه مستقل بریکس حمایت کرده و آن را گامی ضروری برای مقابله با سلطه مالی غرب دانسته است. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه تصریح کرد که تهدیدهای تحریمی آمریکا برای مسکو تازگی ندارد و این کشور به خوبی می‌داند چگونه در برابر چنین فشارهایی مقاومت کند.
برزیل نیز از تلاش‌های بریکس برای ایجاد ارز مشترک و اصلاح ساختار صندوق بین‌المللی پول حمایت کرده و خواستار بازنگری در نظام رای‌گیری این نهاد بر اساس قدرت اقتصادی واقعی کشورها شده است.
در بیانیه پایانی اجلاس ریودوژانیرو، اعضای بریکس ضمن ابراز نگرانی جدی نسبت به روند فزاینده تعرفه‌ها، آن را مغایر با مقررات سازمان تجارت جهانی دانستند و اعلام کردند چنین محدودیت‌هایی موجب اختلال در زنجیره‌های تأمین جهانی و بی‌ثباتی اقتصادی خواهد شد. این اتحاد اکنون در حال تبدیل شدن به یک بازیگر ژئو‌اقتصادی مستقل است که می‌تواند در برابر ابزارهای فشار سنتی واشنگتن ایستادگی کند و مسیر جدیدی برای همکاری‌های جنوب جهانی ترسیم کند. اگر روند کنونی ادامه یابد، می‌توان انتظار داشت بریکس با تقویت زیرساخت‌های مالی، نهادی و سیاسی خود، به یکی از قطب‌های تعیین‌کننده در نظم اقتصادی آینده تبدیل شود؛ نظمی که در آن، وابستگی به دلار کاهش یافته و همکاری‌های جنوب جهانی جایگزین سلطه‌گرایی اقتصادی خواهد شد.