خورشید در خدمت پدافند انرژی

گروه اقتصادی: در شرایطی که تنش‌های منطقه‌ای، از جمله حملات رژیم صهیونیستی به زیرساخت‌های انرژی، تهدیدی جدی برای امنیت انرژی کشور ایجاد کرده، وابستگی بیش از ۸۳ درصدی به گاز برای تولید برق، ایران را در برابر حملات احتمالی آسیب‌پذیر کرده است. نیروگاه‌های خورشیدی با پراکندگی و سرعت احداث بالا، می‌توانند این تهدیدات را کاهش دهند و به پایداری شبکه برق کمک کنند.
در سال‌های اخیر ایران تلاش‌هایی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، بویژه برق خورشیدی انجام داده است اما سهم این بخش از تولید برق کشور همچنان بسیار محدود است. ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌های تجدیدپذیر تا خرداد ۱۴۰۴ به حدود ۱۷۹۳ مگاوات رسیده که سهم برق خورشیدی با حدود ۸۷۰ مگاوات، بیشترین سهم را در میان منابع پاک دارد. در فروردین ۱۴۰۴ نیز بیش از ۱۳۰ میلیون کیلووات‌ساعت برق خورشیدی تولید شده که نشان‌دهنده رشد تدریجی اما پایدار این حوزه است. در حالی که ایران با برخورداری از بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال و تابش خورشیدی ۱۸۰۰ تا ۲۲۰۰ کیلووات‌ساعت بر مترمربع، دارای ظرفیت‌های بالقوه فوق‌العاده‌ای برای تولید برق خورشیدی است، اما بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها با چالش‌هایی همراه است.
از منظر جغرافیایی، استان‌های کرمان، فارس، یزد و سیستان‌وبلوچستان، شرایط مساعدی برای توسعه نیروگاه‌های خورشیدی دارند. احداث نیروگاه‌های بزرگ مانند پروژه ۱۲۰ مگاواتی فولاد مبارکه اصفهان نشان‌دهنده حرکت در مسیر استفاده از این منابع است. همچنین قراردادهای بزرگی برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی و بادی به ظرفیت مجموعاً ۴ گیگاوات امضا شده‌ که در صورت اجرا، می‌توانند تحول چشمگیری در ترکیب انرژی ایران ایجاد کنند.
اما چالش‌هایی همچون پیچیدگی‌های اداری در صدور مجوز، نبود زیرساخت مناسب در شبکه برق، وابستگی به واردات تجهیزات و نوسانات اقتصادی، مانعی جدی برای شتاب‌گیری این تحول هستند. در عین حال فرصت‌هایی نیز وجود دارند؛ از جمله سیاست خرید تضمینی برق توسط دولت، حمایت از تولید داخلی پنل‌ها، رشد بازار بورس انرژی و امکان صادرات برق پاک به کشورهای همسایه، که می‌توانند محرک اصلی توسعه پایدار این بخش باشند.
در مجموع، هرچند ایران در مسیر توسعه انرژی‌های خورشیدی گام‌هایی برداشته اما برای تحقق سهم قابل‌توجه در سبد انرژی کشور، نیازمند اصلاحات ساختاری، تسهیل قوانین، سرمایه‌گذاری هدفمند و تقویت زیرساخت‌های فنی و مالی است. این مسیر نه‌تنها به پایداری انرژی کمک خواهد کرد، بلکه می‌تواند بهبود شاخص‌های زیست‌محیطی و امنیت انرژی منطقه‌ای را نیز در پی داشته باشد.
عضو هیات‌مدیره انجمن سازندگان و تأمین‌کنندگان تجهیزات تجدیدپذیر در این باره گفت: «در شرایط بحرانی کنونی، استفاده از انرژی خورشیدی نه‌تنها از نظر اقتصادی به‌صرفه است، بلکه از منظر پدافند غیرعامل و امنیت انرژی حیاتی است. ناترازی گاز و برق، کشور را آسیب‌پذیر کرده و توسعه سریع نیروگاه‌های خورشیدی می‌تواند این چالش را برطرف کند».
محمود کریمی در مصاحبه  با «وطن امروز» با تأکید بر اهمیت توسعه انرژی خورشیدی، به بیان چالش‌های موجود و نقش بخش خصوصی و دولت در این حوزه پرداخت و گفت: «در شرایط بحرانی کنونی، استفاده از انرژی خورشیدی نه‌تنها از نظر اقتصادی به‌صرفه است، بلکه از منظر پدافند غیرعامل و امنیت انرژی حیاتی است. ناترازی گاز و برق کشور را آسیب‌پذیر کرده و توسعه سریع نیروگاه‌های خورشیدی می‌تواند این چالش را برطرف کند».
* نیروگاه‌های خورشیدی از نظر پدافند غیرعامل ایمن‌ترند
کریمی درباره اینکه بیش از ۸۳ درصد برق کشور از طریق سوزاندن گاز تأمین می‌شود و این وابستگی ما را در شرایط بحرانی، مانند حملات احتمالی به زیرساخت‌ها بسیار آسیب‌پذیر می‌کند، گفت: «در حال حاضر متاسفانه سهم تجدیدپذیرها در سبد انرژی کشور تنها ۱.۵ درصد از کل انرژی است. نیروگاه‌های خورشیدی هزینه احداث و نگهداری بسیار پایینی دارند. در دنیا، ارزان‌ترین نیروگاه‌ها به ترتیب خورشیدی، بادی و سیکل ترکیبی هستند. سرعت احداث آنها بسیار بالاست؛ یک نیروگاه خورشیدی بسته به اندازه‌اش می‌تواند بین یک هفته تا یک سال آماده بهره‌برداری شود، در حالی که نیروگاه‌های حرارتی ۴ تا ۵ سال زمان نیاز دارند».
وی افزود: «این نیروگاه‌ها پراکنده هستند و از نظر پدافند غیرعامل، اگر یکی از آنها آسیب ببیند، شبکه برق کشور دچار اختلال جدی نمی‌شود. همچنین تولید برق در محل مصرف، مثل کارخانه‌ها یا ساختمان‌ها، از اتلاف انرژی در انتقال جلوگیری می‌کند».
* ظرفیت بالای ایران برای انرژی خورشیدی
کریمی اظهار داشت: «ایران ظرفیت فوق‌العاده‌ای برای انرژی خورشیدی دارد. پیک مصرف برق ما ظهر است که دقیقاً با اوج تولید نیروگاه‌های خورشیدی هم‌زمان است. این موضوع می‌تواند به پیک‌سایی و رفع ناترازی کمک کند».
وی ادامه داد: «اگر ذخیره‌سازها کنار این نیروگاه‌ها قرار گیرند، مثل تجربه موفق آلمان، می‌توان انرژی را در روز ذخیره کرد و شب‌ها استفاده کرد. متأسفانه در ایران به بحث ذخیره‌سازها کم‌توجهی شده، در حالی که می‌تواند بخش عمده‌ای از برق شبکه را تأمین کند».
کریمی بیان کرد: «طبق پیش‌بینی شورای عالی انرژی، تا سال ۱۴۱۰ روزانه ۵۸۰ میلیون مترمکعب کسری گاز خواهیم داشت. این یعنی دومین کشور دارنده ذخایر گاز جهان، ممکن است به بزرگ‌ترین واردکننده گاز تبدیل شود. در زمستان‌ها افت فشار گاز باعث می‌شود بسیاری از نیروگاه‌ها از مدار خارج شوند و تولید برق مختل شود».
وی افزود: «این وابستگی در شرایط جنگی، مثل حملات رژیم صهیونیستی، می‌تواند کشور را با بحران جدی مواجه کند، چون دشمن می‌تواند با هدف قرار دادن زیرساخت‌های گاز، کل شبکه برق را فلج کند».
کریمی گفت: «بخش خصوصی ظرفیت بالایی برای تسریع در واردات و نصب صفحات خورشیدی دارد اما موانع قانونی و کمبود زیرساخت‌ها مانع شده است».
وی تأکید کرد: «انجمن واردکنندگان و تأمین‌کنندگان تجهیزات خورشیدی بارها در جلسه با وزیر نیرو تأکید کرده است که باید زیرساخت‌هایی مثل شبکه، زمین و به خدمت گرفتن نیروی انسانی برای بخش خصوصی فراهم شود. وزارت نیرو گاهی با واردات مستقیم تجهیزات، رقیب بخش خصوصی شده که باید با ایجاد قوانین حمایتی این موانع برطرف شود».
کریمی اظهار داشت: برای رفع ناترازی و افزایش امنیت انرژی، چاره‌ای جز توسعه سریع نیروگاه‌های خورشیدی نداریم. این نیروگاه‌ها نه‌تنها آلودگی زیست‌محیطی ندارند، بلکه ایمن، پایدار و اقتصادی هستند. وی در پایان افزود: «باید روند واردات صفحات خورشیدی و واگذاری آنها به مردم تسریع شود. اگر زیرساخت‌ها توسط دولت فراهم شوند، بخش خصوصی می‌تواند در کمترین زمان این صفحات را وارد و نصب کند تا کشور از نظر تأمین انرژی مصون بماند».
صنعت تولید پنل‌های خورشیدی در ایران با وجود برخورداری از ظرفیت‌های فنی مناسب و منابع اقلیمی ممتاز، نتوانسته به شکوفایی کامل برسد و این موضوع ریشه در مجموعه‌ای از چالش‌های ساختاری، اقتصادی و سیاست‌گذاری دارد. یکی از مهم‌ترین موانع، وابستگی شرکت‌های داخلی به واردات تجهیزات و مواد اولیه است؛ بویژه قطعاتی مانند ویفرهای سیلیکونی و ماشین‌آلات تخصصی، که تحریم‌ها و نوسانات ارزی تأمین آنها را با دشواری و افزایش هزینه همراه کرده‌ است. این وابستگی در شرایطی رخ داده که برخی منابع مالی مانند صندوق توسعه ملی برای اعطای تسهیلات، خرید خارجی را شرط گذاشته‌اند و عملاً تولیدکنندگان داخلی را به سمت واردات سوق داده‌اند.
از سوی دیگر، نبود تقاضای پایدار و اجرای ضعیف سیاست‌های اعلام‌شده، عامل بازدارنده‌ای برای رشد بازار است. به‌رغم برنامه‌هایی چون احداث ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی، در عمل کمتر از ۳۰۰ مگاوات محقق شده و این عدم انطباق میان اهداف و عملکرد، تولیدکنندگان را از سرمایه‌گذاری گسترده بازمی‌دارد. پیچیدگی‌های اداری، فرآیندهای زمانبر اخذ مجوز و نبود شفافیت در روندهای نظارتی نیز به کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در این حوزه دامن زده‌اند. همچنین رقابت نابرابر با پنل‌های وارداتی گرید پایین و نبود سیاست‌های ترجیحی برای تولید داخل، بازار را برای شرکت‌های ایرانی دشوار کرده است.
در کنار همه این چالش‌ها، کمبود زیرساخت‌های شبکه برق برای اتصال گسترده نیروگاه‌های خورشیدی نیز به کاهش تقاضا برای پنل‌ها منجر شده است. با این حال، توان فنی شرکت‌هایی مانند مانا انرژی پاک که ظرفیت تولید سالانه بیش از ۲۳۰۰ مگاوات پنل بدون ارزبری دارند، نشان‌دهنده این است که مشکل در بخش تولید نیست، بلکه در سازوکارهای حمایتی و توسعه تقاضاست.