انفجار سرمایه‌گذاری هسته‌ای
محمد طاهر رحیمی: در دهه‌های اخیر جهان شاهد تحولی بنیادین در نگرش به انرژی هسته‌ای بوده است. آنچه زمانی با تردید و نگرانی همراه بود، امروز به عنوان یکی از حیاتی‌ترین راه‌حل‌های مقابله با بحران‌های اقلیمی و تأمین انرژی پایدار مطرح می‌شود. این تغییر رویکرد، موجی از سرمایه‌گذاری‌های کلان‌های را در صنعت هسته‌ای به همراه داشته که ابعاد و تأثیرات آن فراتر از مرزهای جغرافیایی و بخش‌های اقتصادی است؛ از آمریکا تا چین، از اروپا تا غرب آسیا، دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ میلیاردها دلار را صرف توسعه فناوری‌های نوین هسته‌ای، ساخت نیروگاه‌های جدید و بهبود زیرساخت‌های موجود می‌کنند. این سرمایه‌گذاری‌ها نه‌تنها صنعت انرژی را متحول می‌سازند، بلکه زنجیره تأمین جهانی، بازارهای مالی و ژئوپلیتیک انرژی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند.
برای جمهوری اسلامی ایران، صنعت هسته‌ای اهمیتی دوچندان دارد؛ از یک سو، با توجه به رشد روزافزون تقاضای برق و محدودیت منابع آب و گاز برای تولید برق، انرژی هسته‌ای می‌تواند نقش کلیدی در پایدارسازی شبکه برق کشور ایفا کند و جایگزین مناسبی برای سوخت‌های فسیلی باشد. از سوی دیگر، تسلط بر فناوری هسته‌ای، دریچه‌ای به سوی توسعه علمی و فناورانه کشور محسوب می‌شود که می‌تواند ایران را در زمره کشورهای پیشرفته فناوری قرار دهد و ظرفیت‌های جدیدی در حوزه‌های پزشکی، صنعتی و تحقیقاتی فراهم آورد.
این گزارش به بررسی ابعاد و پیامدهای این سرمایه‌گذاری‌های عظیم می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه انرژی هسته‌ای در حال تبدیل شدن به یکی از محوری‌ترین صنایع قرن بیست‌ویکم است.
جهش شگرف سرمایه‌گذاری جهانی در صنعت هسته‌ای: تحلیل روند دهه گذشته
آمارهای کلیدی رشد صنعت
بر اساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، صنعت هسته‌ای جهان طی دهه گذشته شاهد بزرگ‌ترین جهش سرمایه‌گذاری در تاریخ خود بوده است. این رقم از ۴۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ به ۷۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رسید که نشان‌دهنده رشد ۸۱ درصدی و تقریباً دو برابر شدن سرمایه‌گذاری در این بازه زمانی است.
اروپا؛ قطب جدید انقلاب هسته‌ای
رشد ۵۰۰ درصدی سرمایه‌گذاری اروپا در صنعت هسته‌ای برجسته‌ترین نکته این گزارش محسوب می‌شود. این رقم فوق‌العاده نشان می‌دهد که اروپا پس از سال‌ها تردید و سیاست‌های متضاد در قبال انرژی هسته‌ای، اکنون این فناوری را به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر استراتژی انرژی پایدار خود پذیرفته است.
عوامل محرک رشد اروپایی:
- بحران انرژی اوکراین: جنگ اوکراین و قطع وابستگی به گاز روسیه
- اهداف اقلیمی: تعهد به کربن خالص صفر تا ۲۰۵۰
- امنیت تأمین انرژی: کاهش وابستگی به واردات انرژی
- فناوری‌های نوین: توسعه رآکتورهای نسل جدید و SMR
چین و آمریکای شمالی: رقبای جدی
پس از اروپا، چین و آمریکای شمالی بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران صنعت هسته‌ای محسوب می‌شوند.
استراتژی چین را می‌توان در موارد ذیل خلاصه کرد:
- ساخت گسترده نیروگاه‌های هسته‌ای داخلی
- صادرات فناوری و خدمات هسته‌ای
- تسلط بر زنجیره تأمین سوخت هسته‌ای.
رویکرد آمریکای شمالی را هم می‌توان با این گزاره‌ها توضیح داد:
- احیای صنعت هسته‌ای آمریکا
- توسعه رآکتورهای کوچک مدولار (SMR)
- سرمایه‌گذاری خصوصی در استارتاپ‌های هسته‌ای.
دلایل انفجار سرمایه‌گذاری
1-تغییر اقلیم و تعهدات کربن خالص صفر
کشورهای جهان دریافته‌اند که بدون انرژی هسته‌ای، دستیابی به اهداف اقلیمی پاریس غیرممکن است.
2- امنیت انرژی
وقایع ژئوپلیتیک اخیر اهمیت استقلال انرژی را بیش از پیش آشکار کرده است.
3- پیشرفت‌های فناورانه
- رآکتورهای نسل چهارم
- رآکتورهای کوچک مدولار (SMR)
- فناوری‌های ایمنی پیشرفته.
پیامدها و چشم‌انداز آینده
این روند رو به رشد سرمایه‌گذاری در صنعت هسته‌ای نشان می‌دهد که:
- صنعت هسته‌ای در حال تبدیل شدن به یکی از محوری‌ترین بخش‌های اقتصاد جهانی است.
- رقابت فناورانه بین قدرت‌های بزرگ در این حوزه شدت خواهد گرفت.
- کشورهای درحال‌توسعه فرصت طلایی برای ورود به این صنعت دارند.
- تا سال ۲۰۳۰ انتظار می‌رود این رقم به بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار برسد.
برای ایران، این روند جهانی فرصتی بی‌نظیر محسوب می‌شود تا با بهره‌گیری از تجربیات موجود و ظرفیت‌های علمی کشور، سهم قابل‌توجهی از این بازار رو به رشد را به دست آورد.
تاریخچه 40 ساله انرژی هسته‌ای
طی ۴۰ سال گذشته، ایالات متحده آمریکا جایگاه بی‌چالش خود را به عنوان پیشتاز جهانی در تولید انرژی هسته‌ای حفظ کرده است. در رتبه دوم جهانی فرانسه قرار دارد که تولیدی حدود نصف میزان آمریکا را داراست. تفاوت اساسی فرانسه با آمریکا در این است که فرانسه پس از بحران نفتی دهه ۱۹۷۰، تصمیم استراتژیک گرفت تا تقریباً تمام تولید برق کشور را بر پایه انرژی هسته‌ای قرار دهد. این تصمیم که آن زمان بسیار جسورانه به نظر می‌رسید، امروز فرانسه را به یکی از مستقل‌ترین کشورهای جهان در حوزه انرژی تبدیل کرده است. در مقام سوم هم چین قرار دارد.
ظرفیت‌های هسته‌ای در حال ساخت در جهان
جهان در حال تجربه انقلابی بی‌سابقه در ساخت ظرفیت‌های جدید انرژی هسته‌ای است. چین با فاصله بسیار زیاد در صدر این موج توسعه قرار دارد.
پس از چین، کشورهای هند، ترکیه، کره‌جنوبی و انگلستان در رده‌های بعدی قرار دارند، اگرچه فاصله آنها با چین فوق‌العاده زیاد است. هند با اقتصاد رو به رشد، انرژی هسته‌ای را راه‌حل تأمین انرژی پایدار می‌داند. ترکیه با ساخت نخستین نیروگاه هسته‌ای‌اش در آکویو، الگویی برای منطقه خاورمیانه ایجاد می‌کند. کره‌جنوبی به‌رغم بحث‌های داخلی، همچنان بر فناوری‌های نوین متمرکز است و انگلستان انرژی هسته‌ای را برای دستیابی به کربن خالص صفر ضروری می‌داند.
این شکاف عظیم نشان می‌دهد آینده صنعت هسته‌ای جهان عمدتاً توسط چین شکل می‌گیرد و سایر کشورها برای حفظ جایگاه خود نیازمند تصمیم‌گیری سریع و سرمایه‌گذاری مناسب هستند. برای ایران، این تحولات هم فرصت دسترسی به فناوری‌های بهتر و هم ضرورت شتاب بخشیدن به برنامه‌های توسعه هسته‌ای کشور را نشان می‌دهد.
نقش حیاتی انرژی هسته‌ای در شبکه برق آمریکا: تحلیل ۱۲ ایالت پیشرو
واقعیت آنکه ۱۲ ایالت آمریکا بیش از ۳۰ درصد برق خود را از انرژی هسته‌ای تأمین می‌کنند که تصویر جالبی از نقش عمیق این فناوری در زندگی روزمره میلیون‌ها آمریکایی ارائه می‌دهد. این آمار که ممکن است در نگاه اول ساده به نظر برسد، در واقع بازتابی است از یک تصمیم‌گیری استراتژیک چند دهه‌ای که این ایالت‌ها برای تأمین انرژی پایدار و قابل اعتماد اتخاذ کرده‌اند.
این رقم‌ها به معنای آن است که میلیون‌ها خانوار، کارخانه، بیمارستان، مدرسه و مرکز تجاری در این ایالت‌ها برای ادامه فعالیت‌های حیاتی خود به انرژی هسته‌ای متکی هستند.
وابستگی بالا به انرژی هسته‌ای پیامدهای اقتصادی عمیقی برای این ایالت‌ها داشته است. این ایالت‌ها از ثبات نرخ برق بهره‌مند شده‌اند، چرا که هزینه سوخت هسته‌ای تنها بخش کوچکی از هزینه تولید برق را تشکیل می‌دهد و نوسانات قیمت جهانی انرژی تأثیر چندانی بر آن ندارد. این ثبات قیمت، محیط مناسبی برای سرمایه‌گذاری صنعتی ایجاد کرده و بسیاری از صنایع انرژی‌بر را به این ایالت‌ها کشانده است.
درس‌آموزی برای جهان و ایران
برنامه‌های آتی و تجربه‌های پیشین توسعه صنعت هسته‌ای در دنیا درس‌های ارزشمندی برای سایر کشورها و بویژه ایران ارائه می‌دهد. ایران که با چالش‌های مشابهی در زمینه تأمین انرژی پایدار روبه‌رو است، می‌تواند از این تجربه الهام بگیرد. کشور ما با رشد روزافزون مصرف برق، آلودگی هوای شهرهای بزرگ ناشی از سوختن سوخت‌های فسیلی و نیاز به حفظ منابع نفت و گاز برای صادرات، در موقعیتی قرار دارد که توسعه انرژی هسته‌ای می‌تواند پاسخ مناسبی به بسیاری از چالش‌های انرژی کشور باشد. تجربه آمریکا، چین، فرانسه و... نشان می‌دهد انرژی هسته‌ای نه‌تنها می‌تواند بخش عمده‌ای از نیاز برق را تأمین کند، بلکه می‌تواند پایه‌ای محکم برای توسعه اقتصادی و صنعتی ایجاد کند. البته، این مسیر نیازمند سرمایه‌گذاری بلندمدت، توسعه نیروی انسانی متخصص و ایجاد اعتماد عمومی است که همه آنها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و اجرای مستمر سیاست‌های حمایتی خواهد بود.