بلیت اربعین زیر ذره‌بین
گروه اقتصادی: اربعین حسینی، بزرگ‌ترین گردهمایی مذهبی جهان، هر سال ده‌ها میلیون زائر را از نقاط مختلف ایران و جهان به سوی کربلا روانه می‌کند. در این میان، حمل‌ونقل هوایی نقش کلیدی در تسهیل سفر زائران ایفا می‌کند. اما تجربه سال‌های گذشته نشان داده کمبود عرضه بلیت و ضعف در نظارت، زمینه‌ساز شکل‌گیری بازار سیاه و افزایش بی‌ضابطه قیمت‌ها بوده است؛ موضوعی که نه‌تنها موجب نارضایتی گسترده شده، بلکه عدالت در دسترسی به خدمات را نیز زیر سؤال برده است. در پاسخ به این چالش‌ها، سازمان هواپیمایی کشوری با صدور دستورالعملی جدید برای پروازهای اربعین ۱۴۰۴، گام‌هایی جدی جهت شفاف‌سازی، کنترل قیمت‌ها و ارتقای کیفیت خدمات برداشته است.
سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرده است تمام شرکت‌های هواپیمایی موظفند پیش از آغاز پروازهای اربعین ۱۴۰۴، بدهی‌های خود به فرودگاه‌های عراق را به‌طور کامل تسویه کنند. همچنین هزینه استرداد بلیت تا ۲۴ ساعت پیش از پرواز، ۲۵درصد از بهای پایه تعیین شده است.
این اطلاعیه در پی جلسه‌ای که ۲۵ تیرماه ۱۴۰۴ با محوریت ساماندهی پروازهای اربعین حسینی در محل سازمان هواپیمایی کشوری برگزار شد، صادر شده است. با توجه به تأکید ستاد مرکزی اربعین بر تأمین حداکثری زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی و ارتقای خدمات به زائران، دستورالعملی جامع برای هماهنگی و وحدت رویه در اجرای پروازهای اربعین تدوین شده است.
بر اساس این دستورالعمل، بازه زمانی اجرای پروازهای اربعین در حوزه هوایی از ۱۷ مرداد تا ۲۶ مرداد ۱۴۰۴ تعیین شده است. شرکت‌های هواپیمایی موظفند حداکثر ظرف ۲۴ ساعت پس از دریافت مجوزهای پرواز، مسیرهای پروازی را فعال کرده و فروش بلیت را برای عموم آغاز کنند.
دستورالعمل جدید سازمان هواپیمایی کشوری را می‌توان نقطه عطفی در مدیریت هوشمندانه و منصفانه پروازهای اربعین دانست. با تعیین سقف قیمت‌ها، ممنوعیت فروش گروهی و چارتر، الزام به تسویه بدهی‌ها و نظارت بر فرآیند فروش، زمینه برای جلوگیری از تخلفات و پاسخگویی مؤثر به نیاز زائران فراهم شده است. با این حال موفقیت این طرح در گرو همکاری همه‌جانبه دستگاه‌های اجرایی، افزایش ظرفیت پروازی و تسهیل دسترسی عمومی به بلیت از طریق سامانه‌های رسمی است. اگر این اقدامات به‌درستی اجرا شوند، می‌توان امیدوار بود تجربه سفر هوایی زائران در اربعین ۱۴۰۴، نه‌تنها منظم‌تر و عادلانه‌تر، بلکه با رضایت بیشتر همراه باشد.
در این بخشنامه تأکید شده است بلیت‌هایی که پس از صدور این دستورالعمل و برای بازه زمانی اربعین صادر می‌شوند، مشمول مقررات جدید هستند. همچنین در مواردی که مسافر به‌صورت داوطلبانه اقدام به تغییر تاریخ سفر کرده و تاریخ جدید در بازه اربعین قرار گیرد، رعایت نرخ‌ها و شرایط جدید الزامی خواهد بود.
سقف قیمت بلیت‌های یک‌طرفه از استان‌های خراسان، سیستان‌وبلوچستان، کرمان، یزد، هرمزگان، فارس، مازندران و گلستان به مقصد نجف یا بغداد و بالعکس، حداکثر 7.5 میلیون تومان تعیین شده است. همچنین سقف قیمت بلیت‌های یک‌طرفه از تهران و سایر استان‌های کشور (به‌جز استان‌های فوق) به مقصد نجف یا بغداد و بالعکس، حداکثر ۶.۵ میلیون تومان خواهد بود.
صدور بلیت به صورت یک‌طرفه یا دوطرفه بنا به انتخاب مسافر انجام می‌شود و فروش اجباری بلیت دوطرفه ممنوع است. قیمت بلیت برای بزرگسالان (ADL) و کودکان (CHD) نیز به‌صورت یکسان در نظر گرفته شده است.
در این بخشنامه همچنین بر لزوم ثبت دقیق اطلاعات مسافران از جمله مشخصات مندرج در گذرنامه، شماره تماس و آدرس ایمیل شخصی یا سرگروه در هر PNR تأکید شده است تا امکان اطلاع‌رسانی دقیق و به‌موقع درباره وضعیت پروازها فراهم باشد.
فروش گروهی بلیت در بازه زمانی اربعین برای بیش از ۹نفر ممنوع اعلام شده است. همچنین تمام قراردادهای چارتری در این بازه تعلیق می‌شود و صدور بلیت توسط چارترکنندگان مجاز نخواهد بود.
شرکت‌های هواپیمایی موظفند نسبت به تأمین هواپیمای پشتیبان یا انعقاد تفاهمنامه همکاری با سایر شرکت‌ها اقدام کنند. معرفی نماینده ویژه در فرودگاه‌های ایران و عراق برای پاسخگویی به مسافران نیز الزامی است.
هزینه استرداد بلیت به‌صورت یکسان در تمام شرکت‌های هواپیمایی مشخص شده است. در صورتی که مسافر تا ۲۴ ساعت پیش از پرواز اقدام به لغو بلیت کند، ۲۵ درصد از بهای پایه کسر شده و مابقی مبلغ به او بازگردانده می‌شود. اگر لغو بلیت از ۲۴ ساعت مانده تا زمان پرواز یا پس از آن انجام شود، ۵۰ درصد از بهای پایه کسر شده و باقی‌مانده مبلغ مسترد خواهد شد.
سازمان هواپیمایی کشوری همچنین تأکید کرده است تعیین‌تکلیف بدهی شرکت‌های هواپیمایی به فرودگاه‌های عراق پیش از آغاز پروازها الزامی است و در صورت بروز هرگونه مشکل ناشی از بدهی، مسؤولیت آن مستقیماً بر عهده شرکت هواپیمایی خواهد بود.
با توجه به اینکه در جریان عملیات پروازی اربعین سال ۱۴۰۳، آمار قابل توجهی از جابه‌جایی زائران از ایران به عراق ثبت شده است، موضوع نظارت بر بلیت فروشی هواپیما اهمیت دارد. طبق گزارش رسمی سازمان هواپیمایی کشوری، سال گذشته در مجموع ۵۲۸۸۲۸ زائر از طریق ۴,۱۷۴ پرواز به عراق منتقل شدند. این عملیات از ۳۴ فرودگاه کشور انجام شد که نسبت به سال قبل خود (1402) با رشد ۲۹ درصدی در تعداد پروازها و رشد ۲۸ درصدی در تعداد مسافران همراه بود. همچنین در بازه زمانی اربعین، بیش از ۵۰۰۰ مجوز پروازی صادر شد.
از منظر کلی، طبق اطلاعیه‌های ستاد مرکزی اربعین، تا روز اربعین (۲۰ صفر ۱۴۰۳)، ۳,۶۲۲,۲۵۴ نفر از ایران به عراق سفر کردند. از این تعداد حدود ۲,۹۴۲,۶۵۳ نفر تا آن تاریخ به کشور بازگشته بودند و حدود ۴۵۰ هزار نفر همچنان در عراق حضور داشتند. این آمار نشان‌دهنده گستردگی و اهمیت عملیات حمل‌ونقل هوایی در ایام اربعین و نقش کلیدی آن در تسهیل سفر زائران است.
به همین دلیل نحوه نظارت بر فروش بلیت، رسیدگی به شکایات و سایر جزئیات اجرایی از طریق بخشنامه‌های تکمیلی بعدی اطلاع‌رسانی خواهد شد. در سال‌های گذشته بازار سیاهی درباره بلیت‌فروشی اربعین به وجود آمده بود این موضوع تحت تاثیر کمبود بلیت برای متقاضیان بود. به همین دلیل نظارت بر فروش و عرضه بلیت باید مناسب باشد و دستگاه‌های مرتبط باید زمینه عرضه بیشتر بلیت را فراهم کنند.
بازار سیاه بلیت‌فروشی پروازهای اربعین یکی از چالش‌های جدی زائران است. این پدیده عمدتاً ناشی از کمبود عرضه بلیت در برابر تقاضای بالاست که موجب می‌شود برخی افراد و واسطه‌ها با سوءاستفاده از شرایط، بلیت‌ها را با قیمت‌های گزاف و خارج از چارچوب قانونی به فروش برسانند. این وضعیت نه‌تنها موجب نارضایتی عمومی شده، بلکه اعتماد عمومی به فرآیند رسمی فروش بلیت را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بر همین اساس، در دستورالعمل جدید سازمان هواپیمایی کشوری، بر لزوم نظارت دقیق بر فرآیند فروش بلیت، جلوگیری از فروش گروهی خارج از ضوابط و ممنوعیت فعالیت چارترکنندگان در بازه زمانی اربعین تأکید شده است. همچنین تعیین سقف قیمت بلیت‌ها و الزام ایرلاین‌ها به آغاز سریع فروش پس از دریافت مجوز، از جمله تدابیری است که با هدف کنترل بازار و جلوگیری از شکل‌گیری مجدد بازار سیاه اتخاذ شده است.
ضروری است دستگاه‌های مرتبط، از جمله وزارت راه و شهرسازی، سازمان هواپیمایی کشوری و شرکت‌های هواپیمایی، با همکاری و هماهنگی بیشتر، زمینه عرضه گسترده‌تر و منظم‌تر بلیت را فراهم کنند تا ضمن پاسخگویی به نیاز زائران، از بروز تخلفات و نابسامانی‌های گذشته جلوگیری شود. افزایش ظرفیت پروازی، استفاده از هواپیماهای پشتیبان و تسهیل فرآیند خرید بلیت از طریق سامانه‌های رسمی، می‌تواند نقش مؤثری در تحقق این هدف ایفا کند.