لوکاس در رؤیای شاهد
حسین ممهدی‌تبار: ایران قدرت اول نظامی جهان را به کپی‌برداری وادار کرد؛ این واقعیتی است که از روز گذشته مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است. ایالات متحده بتازگی از پهپاد جدیدی به نام «لوکاس» رونمایی کرده که شباهت‌های قابل‌توجهی به پهپاد ایرانی «شاهد ۱۳۶» دارد. این اقدام آمریکا که در حیاط پنتاگون با حضور «پیت هگست» وزیر دفاع این کشور انجام شد به عنوان یک کپی‌برداری آشکار از فناوری ایرانی تلقی می‌شود. لوکاس توسط شرکت اسپکتروورکس در آریزونا طراحی شده و ویژگی‌هایی نظیر هزینه پایین، قابلیت پرتاب از کامیون، هماهنگی شبکه‌محور با سایر پهپادها و توانایی انجام حملات با استفاده از قابلیت‌های شبکه‌ای را داراست. با این حال نکته قابل توجه این است که لوکاس، نسخه‌ای به مراتب ضعیف‌تر از «شاهد ۱۳۶» است. این پهپاد برای آنکه قیمتی محدودتر داشته باشد، با سرعتی نصف «شاهد ۱۳۶»، سر جنگی کمتر از نصف و بردی یک‌سوم پهپاد ایرانی عرضه شده است. «شاهد ۱۳۶»، پهپادی انتحاری با برد بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر و توانایی حمل کلاهک‌های انفجاری، به دلیل طراحی ساده، هزینه تولید پایین (حدود ۲۰ هزار دلار به ازای هر واحد) و کارایی بالا در عملیات‌های نامتقارن، به یکی از ابزارهای کلیدی در دکترین نظامی ایران تبدیل شده است. این پهپاد که در جنگ اوکراین به طور گسترده توسط روسیه استفاده شده، توانایی خود را در هدف‌گیری دقیق و ایجاد خسارات گسترده به نمایش گذاشته است. رونمایی آمریکا از لوکاس که به گفته رسانه‌ها «با الهام از پهپادهای ایرانی» طراحی شده، نه‌تنها یک کپی‌برداری فنی، بلکه اعتراف غیرمستقیم به برتری ایران در این حوزه است. این اقدام نشان می‌دهد حتی قدرت‌های نظامی برتر جهان مانند ایالات متحده، به اهمیت و کارآیی فناوری‌های ساده اما مؤثر ایران اذعان دارند. کپی‌برداری از «شاهد ۱۳۶» که به دلیل موفقیت در میدان‌های نبرد و هزینه پایینش مورد توجه قرار گرفته، نشان‌دهنده این است که ایران توانسته با منابع محدود، فناوری‌ای تولید کند که رقبای جهانی را به بازنگری در استراتژی‌های خود وادارد. برتری ایران در جنگ‌های پهپادی به عوامل متعددی بازمی‌گردد. نخست، ایران با تمرکز بر طراحی‌های ساده و کم‌هزینه، توانسته پهپادهایی تولید کند که در عین کارآیی، از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه باشند. این رویکرد که در تضاد با سیستم‌های پیچیده و گران‌قیمت غربی مانند پهپادهای «ام‌کیو ریپر» (با هزینه‌ای بالغ بر ۳۰ میلیون دلار به ازای هر واحد) قرار دارد، به ایران امکان داده تعداد زیادی پهپاد را تولید و در اختیار نیروهای خود قرار دهد. دوم، ایران با استفاده از مهندسی معکوس و بومی‌سازی فناوری‌های خارجی، مانند پهپاد «آر‌کیو ۱۷۰» آمریکایی که سال ۲۰۱۱ در ایران به زمین نشانده شد، توانسته قابلیت‌های خود را بهبود بخشد. این حادثه که به گزارش نیویورک‌تایمز منجر به تولید پهپادهای ایرانی مانند «شاهد ۱۷۱» و صاعقه شد، نمونه‌ای از توانایی ایران در تبدیل تهدیدات به فرصت‌های فناوری است. سوم، دکترین نظامی ایران مبتنی بر جنگ نامتقارن است که پهپادها را به ابزاری ایده‌آل برای ایجاد اختلال در نیروهای متعارف دشمن تبدیل کرده است. این استراتژی، بویژه در مناطق پرتنش غرب آسیا، به ایران امکان داده با هزینه کم، تأثیرات استراتژیک بزرگی ایجاد کند.
نمونه‌های تاریخی موفقیت ایران در حوزه پهپادی نیز این برتری را تأیید می‌کند. در دهه ۱۹۸۰، ایران با توسعه پهپادهای «مهاجر ۱» و «ابابیل ۱» در جنگ ایران و عراق، از پهپادها برای دریافت اطلاعات از مواضع عراق استفاده کرد. این پهپادها گرچه ساده بودند اما توانایی ایران در بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در شرایط تحریم را نشان دادند. سال ۲۰۰۶ حزب‌الله لبنان، متحد ایران، از پهپاد «مهاجر ۴» در جنگ ۳۳ روزه با اسرائیل استفاده کرد و توانست مدتی بر فراز آسمان فلسطین اشغالی پرواز کند که یک دستاورد قابل توجه بود.
جنگ‌های آینده، بویژه با توجه به گزارش‌های رسانه‌های معتبر مانند فارن افرز، به طور فزاینده‌ای به پهپادها وابسته خواهند بود. در جنگ قره‌باغ در سال ۲۰۲۰، پهپادهای ترکیه‌ای مانند «بیرقدار» نقش کلیدی در پیروزی جمهوری باکو داشتند اما هزینه بالای این پهپادها (۵ میلیون دلار به ازای هر واحد) در مقایسه با «شاهد ۱۳۶» ایرانی، محدودیت‌های آنها را در جنگ‌های گسترده نشان داد. در جنگ اخیر هند و پاکستان، پهپادها به عنوان ابزارهای شناسایی و تهاجمی به طور فزاینده‌ای مورد استفاده قرار گرفتند اما فقدان فناوری‌های کم‌هزینه مانند شاهد، توانایی این کشورها را محدود کرد. در جنگ اوکراین، پهپادهای ایرانی «شاهد ۱۳۶» به دلیل برد بلند، هزینه پایین و توانایی نفوذ به دفاع‌های هوایی، به ابزاری کلیدی برای روسیه تبدیل شده‌اند.
عملکرد پهپادهای ساخته شده با تکنولوژی ایرانی در اوکراین شاهکارهای متعددی را به نمایش گذاشته است. پهپادهای «شاهد ۱۳۶» به دلیل توانایی پرواز در ارتفاع پایین و طراحی ساده که شناسایی آنها توسط رادارهای پیشرفته را دشوار می‌کند، توانسته‌اند خسارات قابل توجهی به زیرساخت‌های اوکراین وارد کنند. این مسائل تأیید می‌کند پهپادهای ایرانی نه‌تنها در میدان نبرد مؤثر بوده‌اند، بلکه توجه رقبای جهانی را نیز جلب کرده‌اند. ایران در لبه فناوری نظامی حرکت می‌کند و این برتری به عوامل متعددی وابسته است. نخست، ایران با سرمایه‌گذاری در تولید انبوه پهپادهای کم‌هزینه، توانسته ناوگانی گسترده و متنوع ایجاد کند. ایران یکی از متنوع‌ترین ناوگان‌های پهپادی منطقه را داراست که شامل پهپادهای بومی مانند کرار، فطرس و شاهد؛ همچنین پهپادهای مهندسی معکوس‌شده مانند یاسر (بر اساس اسکن‌ایگل آمریکایی) است. دوم، ایران با توسعه فناوری‌های جنگ الکترونیک، مانند اخلالگرهای راداری و مخابراتی که در پهپادهای ایرانی ادغام شده‌اند، توانسته قابلیت‌های خود را در برابر دفاع‌های پیشرفته افزایش دهد. سوم، تمرکز ایران بر پهپادهایی که توانایی حمل موشک‌های هدایت‌شونده و پرواز با سرعت ۸۰۰-۹۰۰ کیلومتر در ساعت را دارد، نشان‌دهنده پیشرفت در طراحی و عملکرد است. این قابلیت‌ها ایران را به یک بازیگر کلیدی در جنگ‌های نامتقارن تبدیل کرده است.
کپی‌برداری آمریکا از «شاهد ۱۳۶» نه‌تنها به معنای اذعان به برتری فناوری ایرانی است، بلکه نشان‌دهنده تغییر پارادایم جنگ‌های مدرن است. پهپادهای کم‌هزینه و پرتعداد، مانند شاهد، در حال تبدیل شدن به هسته جنگ‌های آینده هستند، زیرا توانایی ایجاد خسارات گسترده با هزینه کم را دارند. این امر در جنگ اوکراین که از تکنولوژی پهپادهای ایرانی به طور گسترده استفاده شده به وضوح دیده شد. ایران با توسعه این فناوری‌ها، نه‌تنها توانسته رقبای منطقه‌ای و جهانی را به چالش بکشد، بلکه الگویی برای سایر کشورها ارائه کرده است. به گفته تحلیلگران مهمات پرسه‌زن به هسته جنگ‌های آینده تبدیل می‌شود. در نهایت، برتری ایران در حوزه پهپادی نتیجه ترکیبی از نوآوری، استراتژی جنگ نامتقارن و استفاده هوشمندانه از منابع محدود است. موفقیت‌های تاریخی ایران، از جنگ ایران و عراق تا عملکرد درخشان پهپادهایش در اوکراین، نشان‌دهنده جایگاه کشورمان به عنوان یک قدرت پهپادی است. کپی‌برداری آمریکا از «شاهد ۱۳۶» تاییدی بر این واقعیت است که ایران نه‌تنها در لبه فناوری نظامی حرکت می‌کند، بلکه توانسته رقبای خود را به بازنگری در استراتژی‌های‌شان وادارد. جنگ‌های آینده که به گفته فارن افرز به پهپادها وابسته خواهد بود، صحنه‌ای برای نمایش بیشتر این برتری خواهد بود و ایران با تکیه بر تجربه، نوآوری و تولید انبوه، در این میدان پیشتاز باقی خواهد ماند.