جولان مرگ در سویدا
سویدا، استانی آرام با بافت مذهبی دروزی در جنوب سوریه، این روزها به کانونی از درگیری‌های چندجانبه، ابهام‌های سیاسی، دخالت‌های خارجی و رنج انسانی بدل شده است. این استان کوهستانی که سال‌ها در حاشیه نبردهای گسترده سوریه باقی مانده بود، حالا درگیر خشونتی افسارگسیخته است که مرز میان دوست و دشمن را در هم شکسته است.
این استان در ۴ روز گذشته، صحنه نبردی خونین و مبهم میان نیروهای دولت شورشیان سوریه، شبه‌نظامیان دروزی و عشایر مسلح بادیه‌نشین بوده است. دخالت‌های نظامی اسرائیل، از جمله حملات هوایی گسترده و دیدارهای اعلام‌نشده با برخی گروه‌ها، پیچیدگی معادله را دوچندان کرده است.
* خون، خاک و ترس؛ آمار تلفات از مرز ۶۰۰ نفر عبور کرد
دیدبان حقوق بشر سوریه اعلام کرد در این مدت کوتاه درگیری‌ها دست‌کم ۶۰۰ تا ۶۳۸ نفر کشته شده‌اند؛ رقمی تکان‌دهنده که شامل نظامیان، غیرنظامیان و بویژه شمار زیادی از دروزی‌ها می‌شود. از اعدام‌های میدانی تا حملات تلافی‌جویانه، هر گوشه‌ای از سویدا روایتگر خشونتی است که نه نقطه آغازش روشن است و نه پایانش قابل پیش‌بینی. همزمان، گزارش‌هایی از قتل دست‌کم ۳ غیرنظامی بادیه‌نشین در حملات انتقام‌جویانه توسط شبه‌نظامیان دروزی منتشر شده و مجموع کشته‌ها و زخمی‌ها تاکنون به بیش از ۱۸۰۰ نفر رسیده است.
* آتش‌بس روی کاغذ، آتش در خیابان
در پی شدت گرفتن بحران، ریاست جمهوری موقت سوریه آتش‌بس فوری و همه‌جانبه در استان سویدا اعلام کرد و به دنبال آن نیروهای امنیتی برای تضمین اجرای آن در مناطق مختلف مستقر شدند. دولت موقت سوریه هرگونه نقض آتش‌بس را «نقض حاکمیت ملی» عنوان کرده و نسبت به آن هشدار داده است. با این حال، درگیری‌های پراکنده و موارد نقض آتش‌بس به گوش می‌رسد. دولت موقت سوریه از اجرای آتش‌بس خبر داده و برای ایجاد فرصتی جهت کاهش تنش‌ها، نیروهای نظامی خود را از سویدا عقب کشیده است. با این حال اما عشایر نزدیک به جولانی، همچنین برخی گروه‌های مسلح همپیمان با جولانی بدون اعتنا به آتش‌بس، همچنان در محله‌های سویدا حضور دارند. تصاویر منتشرشده حاکی از کشتار و جنایت از سوی هر ۲ گروه است.
* جولانی و سایه اسرائیل بر جنوب
بنا بر گزارش‌ها نیروهای وابسته به «جولانی» مسیرهای ارتباطی سویدا را بسته‌اند. منابع محلی می‌گویند طی روزهای اخیر، ارتباطاتی میان مقامات جولانی و اسرائیل برقرار شده که گمانه‌زنی‌هایی درباره عادی‌سازی روابط پنهان میان ۲ طرف را تقویت کرده است. همزمان، اسرائیل هفته گذشته دست به حملات بی‌سابقه‌ای علیه جنوب سوریه زد؛ از جمله حمله به ساختمان وزارت دفاع سوریه و همینطور به محوطه کاخ ریاست جمهوری این کشور. تل‌آویو این حملات را در چارچوب «دفاع از دروزی‌ها» توجیه کرده اما تحلیلگران بر این باورند هدف اصلی رژیم صهیونیستی، تضعیف ساختار نظامی دمشق و تغییر توازن منطقه‌ای است.
* دروزی‌ها؛ اقلیتی میان ۲ آتش
در این میان، اقلیت دروزی که پرجمعیت‌ترین گروه مذهبی در سویداست، نقش کلیدی اما پرمخاطره‌ای را در تحولات دارند. دروزی‌ها نه‌تنها به شکل مستقیم درگیر نبرد با عشایر مسلح بادیه‌نشین بوده‌اند، بلکه در میان ادعاهای متضاد دمشق و تل‌آویو نیز گیر افتاده‌اند. دروزی‌ها، اگرچه از سوی رژیم سوریه و اسرائیل «دفاع‌شده» معرفی می‌شوند اما در واقعیت، بیشترین قربانیان غیرنظامی همین اقلیتند. برخی چهره‌های دروزی حتی حملات اسرائیل به سوریه را محکوم کرده و آن را پوششی برای منافع استراتژیک می‌دانند، نه اقدامی انسان‌دوستانه.
* بحران در بن‌بست؛ صلح متزلزل، جنگ آماده انفجار
مجموعه این عوامل، سویدا را به صحنه تودرتویی از تضادهای محلی، قومی، ایدئولوژیک و ژئوپلیتیک در سوریه تبدیل کرده است. آتش‌بس اگرچه اعلام شده اما شکننده‌تر از آن است که ضامن بازگشت آرامش باشد. در حالی که اسرائیل به دنبال نفوذ بیشتر در مرزهای جنوب سوریه است، دمشق می‌کوشد سلطه خود را حفظ کند و بازیگرانی چون جولانی بر طبل تفرقه و انحصار قدرت می‌کوبند. سویدا اکنون بیش از هر زمان دیگری نیازمند صلح واقعی است؛ صلحی نه بر پایه ائتلاف‌های موقت که بر پایه بازسازی اعتماد، احترام به اقلیت‌ها و مهار بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای اما این رؤیا در سایه خون و گلوله، بسیار دور به نظر می‌رسد.
وضعیت سوریه اکنون به مراتب بدتر از دوران اسد است. در دوره حکومت اسد، امنیت تا حدودی بر مرزهای این کشور حکمفرما بود اما اکنون هر گوشه سوریه صحنه درگیری گروه‌های مختلف با گروه‌های تروریست وابسته به جولانی است. سوریه حالا بیشتر از هر زمانی با ناامنی و تجزیه دست به گریبان است.
***
نافرمانی از جولانی
در حالی که جولانی درظاهر از جنایات اخیر در استان سویدا اعلام برائت کرده و دستور بستن مسیرهای منتهی به این منطقه را صادر کرده، گزارش‌ها حاکی از نافرمانی نیروهای وابسته به او و تداوم کشتارهای گسترده است.
تصاویر و ویدئوهایی که بتازگی در شبکه‌های اجتماعی و منابع محلی منتشر شده، گروهی از افراد مسلح منتسب به حکومت جولانی را نشان می‌دهد که یکی از فرماندهان آنان به صراحت اعلام می‌کند توافق آتش‌بس را به رسمیت نمی‌شناسند و قصد دارند به اشغال و تسلط بر روستاهای دروزی‌نشین ادامه دهند. این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که فضای عمومی سوریه، بویژه در مناطق جنوبی، بشدت ملتهب و بحرانی شده است. ساکنان مناطق تحت تهدید، در شرایطی ناامن و آشفته به سر می‌برند و عدم انسجام در صفوف نیروهای جولانی، نشانه‌ای آشکار از فروپاشی نظم در ساختار قدرت تحت فرمان او است. به نظر می‌رسد گروه‌های مختلف مسلح که در ابتدا تحت لوای جولانی فعالیت می‌کردند، اکنون مسیرهای مستقلی در پیش گرفته‌اند و هر یک اهداف و اقدامات خاص خود را دنبال می‌کنند. نافرمانی از دستورات مرکزی و تداوم عملیات مسلحانه علیه غیرنظامیان، بویژه در روستاهای اقلیت‌نشین دروزی، بار دیگر سایه هراس، ناامنی و هرج‌ومرج را بر سر مردم سوریه گسترانده است.
در این میان، تنها کسانی که هزینه واقعی این خشونت‌ها و بی‌ثباتی‌ها را می‌پردازند، شهروندان بی‌پناه سوری هستند. در کنار این واقعیت تلخ، نباید از نظر دور داشت که آشفتگی‌های اینچنینی و فروپاشی ساختارهای فرماندهی در گروه‌های شبه‌نظامی، بستر مناسبی برای مداخلات خارجی و نفوذ قدرت‌هایی است که از تداوم بحران در سوریه سود می‌برند، بویژه رژیم صهیونیستی که همواره از درگیری‌ها و اختلافات داخلی در کشورهای منطقه بهره‌برداری کرده و این وضعیت آشفته، فرصت‌های بیشتری برای پیشبرد اهداف راهبردی‌اش در منطقه فراهم می‌آورد. در مجموع، آنچه امروز در سویدا و مناطق اطراف آن می‌گذرد، تصویری روشن از شکست مدل حکمرانی جولانی و فروپاشی نظم مورد ادعای او است؛ نظمی که اکنون به صحنه‌ای از نافرمانی، درگیری‌های خونین و گسترش بی‌ثباتی تبدیل شده است.