خشکی ۱۰۰ درصدی دریاچه ارومیه تا آخر تابستان!

دریاچه ارومیه در حالی نفس‌های آخر را می‌کشد که دولت گذشته برای احیای آن، مبادرت به ایجاد تونل‌های آبکشی و پروژه‌های عظیم انتقال آب به این دریاچه کرده بود. به دنبال خشکیدگی دریاچه ارومیه کارشناسان  سوءمدیریت در کنار کم‌بارشی‌ها را عامل این پدیده می‌دانند که موجب شده است نفس دریاچه ارومیه به شماره بیفتد. روز گذشته مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست استان آذربایجان غربی گفت: در شمال دریاچه تنها لایه نازکی از آب باقی مانده است که در کمتر از یک هفته خشک خواهد شد، جنوب دریاچه نیز حدود ۷۰۰ کیلومترمربع آب دارد که تا آخر تابستان خشک می‌شود. دیروز، تصویری مبنی بر خشکی 100 درصدی دریاچه ارومیه برای نخستین‌بار در برخی رسانه‌ها و کانال‌های خبری منتشر شد. در رابطه با این موضوع، دکتر حجت جباری، مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست استان آذربایجان غربی می‌گوید: در بخش شمالی دریاچه که حدودا نیمی از مساحت دریاچه است، آب بسیار کمی در مساحت 100 کیلومترمربع باقی مانده است؛ شاید فقط لایه‌ای به‌ضخامت ۴ یا ۵ سانتیمتر که در واقع می‌توان گفت دیگر آبی وجود ندارد، این برای نخستین‌بار است که احتمال می‌دهیم طی ۵ یا ۶ روز آینده، بخش شمالی دریاچه به‌طور کامل خشک شود، البته از نظر محیط‌ زیستی، همین الان هم فقط یک لایه بسیار نازک و پراکنده در شمال باقی مانده است و  به‌سختی می‌توان گفت آبی وجود دارد؛ فعلا در این عرصه وضعیت بحرانی است. وی تأکید کرد: اکنون از نظر اکولوژیکی، حتی در شمال دریاچه هم دیگر نمی‌توان گفت آب قابل‌توجهی باقی مانده است، فقط یک لایه بسیار نازک از آب دیده می‌شود که به‌نظر من، باید آن را خشک‌شده در نظر بگیریم. با شدت بالای تبخیر در تابستان، دریاچه در پایان فصل دوباره خشک خواهد شد. وی افزود: در جنوب دریاچه نیز حدود 600 تا 700 کیلومتر از مساحت دریاچه به‌عمق حدود 15 تا 20 سانتیمتر آب باقی مانده که با ادامه این روند، تا پایان تابستان احتمال خشک‌شدن کامل آن هم وجود دارد که به‌معنی خشکی کامل و 100درصدی دریاچه ارومیه خواهد بود، البته هنوز به آن مرحله نرسیده‌ایم ولی نزدیک هستیم. مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست آذربایجان غربی در پاسخ به اینکه آیا با آغاز بارندگی‌های پاییزی، ممکن است مقداری دریاچه از این وضعیت بحرانی برگردد، به تسنیم گفت: در پاییز این اتفاق نخواهد افتاد، بیشترین بارش‌ها معمولا در زمستان و فصل بهار اتفاق می‌افتد و در پاییز معمولا آب زیادی وارد دریاچه نمی‌شود، در واقع، بارندگی‌های پاییزی به سطح دریاچه نمی‌رسند، چرا که مسیر ورود آب خشک است و بخشی از آن نفوذ می‌کند و بخشی دیگر تبخیر می‌شود، در نتیجه آبگیری دریاچه بسیار محدود خواهد بود. جباری توضیح داد: ما عملا دریاچه ارومیه را به یک دریاچه فصلی تبدیل کرده‌ایم، و باید گفت از سال 1390 یا 1392 به این‌سو، دریاچه حالت فصلی پیدا کرده است؛ تابستان‌ها کاملا خشک می‌شود و در زمستان و بهار، کمی آب در آن جمع می‌شود. اگر مدیریت منابع آب همچنان به همین منوال ادامه داشته باشد، دریاچه فقط در فصل‌های پربارش تا حدودی آبگیری خواهد شد و در تابستان، تبخیر شدید آغاز می‌شود و آب رودخانه‌ها دیگر به دریاچه نمی‌رسد.
در این باره دکتر عبدالمجید شیخی، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با «وطن امروز» گفت: کم‌آبی و خشکسالی پدیده‌ای طبیعی است که چند سالی است کل منطقه غرب آسیا و حتی اروپا را در بر گرفته است. عبور از پیامدهای چنین پدیده‌ای نیازمند مدیریت درست منابع آبی در حوزه آب و کشاورزی است. اکنون که بخشی از سدها در حال خشک شدن هستند و نیز دریاچه ارومیه در احتضار قرار گرفته است ناشی از غفلت و سوءمدیریت‌هاست که مسؤولان نتوانسته‌اند در مدیریت درست تامین، توزیع و ذخیره‌سازی آب اقدام کنند.
وی با بیان اینکه با کاهش منابع آبی بی‌تردید باید شاهد کاهش تولید برق نیز باشیم افزود: با توسعه ذخیره‌سازی آب با شیوه‌هایی چون پروژه‌های آبخوان‌داری و طرح‌های آبخیز‌داری، همچنین استفاده از ابزارهایی برای کاهش میزان هدررفت آب به راحتی می‌توان حتی با کمترین بارش نیازهای منابع آبی کشور را تامین کرد. بارش‌های سیل‌آسای سال 98 باعث شد سدهای دز، کارون و کرخه لبریز شوند و مازاد آن باعث سیل در استان‌های خوزستان و لرستان شد. بنده همین واقعه را سال 59 با چشم خود دیدم با این وجود این سوال پیش می‌آید که چرا پس از حدود 40 سال فکری به حال هدررفت آب نشده است تا منابع زیرزمینی تقویت شود و اکنون با فاجعه کم‌آبی مواجه نشویم. چرا متولیان حوزه آب و کشاورزی فکری به حال الگوی کشت نمی‌کنند یا در ساخت سدهای کوچک و طرح‌های آبخیزداری این مهم را در اولویت قرار نداده‌اند.
شیخی اضافه کرد: نظام تولید، توزیع، ذخیره‌سازی و مهار آب مساله‌ای است که باید در صدر برنامه‌ها باشد، چرا که ما سالانه میلیاردها متر مکعب آب را بدون استفاده درست یا به صورت سطحی روان‌آبی یا بر اثر تبخیر پشت سدها از دست می‌دهیم. طبق گزارش‌های موجود 12 درصد آب پشت سدها بر اثر تبخیر هدر می‌رود اما هدررفت آب در آبخوان‌ها و آبخیزداری کمتر از 2 درصد است. از طرفی آب آبخوان‌ها جذب زمین می‌شود و این مساله باعث می‌شود ذخایر آب زیرزمینی تقویت شود. با این وجود باید گفت سوءمدیریت‌ها در صیانت از آب باعث خشکیدگی سدها و دریاچه ارومیه شده است.
* احتمال خشک شدن سد کرج؛ بزودی
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان البرز با هشدار نسبت به کاهش شدید ذخایر سد‌های استان اعلام کرد: در صورت تداوم مصرف فعلی و خشکسالی احتمال خشک شدن سد کرج در یک تا ۲ ماه آینده وجود دارد. حمیدرضا نامداری با اشاره به بحران کم‌آبی در استان گفت: وضعیت ذخایر سدهای کرج و طالقان بشدت نگران‌کننده است. وی افزود: سد کرج با کاهش 54.5 درصدی و سد طالقان با افت ۳۶ درصدی نسبت به سال گذشته روبه‌رو هستند و در صورت ادامه روند فعلی، ممکن است ظرف یک تا ۲ ماه آینده سد کرج خشک شود.  وی با تأکید بر تداوم خشکسالی طی ۵ سال اخیر و پیش‌بینی کاهش بارندگی در ماه‌های آینده گفت: در حال حاضر شرایط به‌گونه‌ای است که برای حفظ ذخایر آبی تا آذرماه باید مدیریت مصرف به ‌شکل جدی در دستور کار قرار گیرد. نامداری به اقدامات انجام‌شده برای تاب‌آوری شبکه آبرسانی در سال‌های اخیر اشاره کرد و گفت: با حفر و تجهیز مجدد چاه‌ها، حدود ۵ هزار لیتر در ثانیه آب تولید شده که ۷۰ درصد آن صرف جبران کاهش برداشت از سفره‌های زیرزمینی شده است. وی در ادامه با اشاره به معضل قطعی برق و تأثیر مستقیم آن بر افت فشار آب تصریح کرد: با قطع برق، شبکه توزیع آب نیز خالی شده و بازیابی آن تا رسیدن به سطح تعادل بیش از ۶ ساعت زمان می‌برد. این موضوع بویژه در روزهای گرم تیر و مرداد در اوج مصرف (ساعات ۱۱ صبح تا ۸ شب) مشکلات جدی ایجاد کرده است. نامداری از برخی مصارف غیرضروری در منازل گلایه کرد و گفت: با وجود شرایط بحرانی همچنان شاهد آبیاری حیاط و شست‌وشوی بی‌رویه در برخی مناطق هستیم. وی ادامه داد: شرکت آب و فاضلاب به مشترکان پرمصرف اخطار داده و برای حفظ سطح مخازن، ناگزیر به کاهش فشار آب در برخی مناطق در ساعات اوج مصرف شده است. مدیرعامل آبفای البرز تأکید کرد: ما برنامه‌ای برای جیره‌بندی یا قطع زمان‌بندی‌شده آب نداریم اما در برخی نقاط مانند ماهدشت، مشکین‌دشت، محمدشهر، حصارک پایین، فاز ۳ و شاهین‌ویلا به دلیل مصرف بالا و قطع برق دچار چالش هستیم. وی از شهروندان خواست با نصب پمپ و مخزن حداقل ۲۵۰ لیتری برای هر واحد، از قطعی آب در ساعات اوج مصرف جلوگیری کنند و افزود: اگر تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد صرفه‌جویی در سطح استان انجام شود، تأمین آب بدون نگرانی ادامه خواهد یافت.