خروج ایران از معاهده NPT؛ گزینه‌ای قانونی و راهبردی در مواجهه با تهدیدات فزاینده
شهاب‌الدین طلعتی*: در پی افزایش تنش‌های منطقه‌ای و تهدیدات مستقیم علیه جمهوری اسلامی ایران، بار دیگر ضرورت بازنگری در تداوم عضویت کشور در معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای NPT به عنوان یک گزینه حقوقی و سیاسی مطرح شده است. این موضوع در شرایطی اهمیت بیشتری می‌یابد که ساختار این معاهده و عملکرد نهادهای مرتبط با آن، از جمله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به طور فزاینده‌ای با رفتارهای تبعیض‌آمیز و دوگانه همراه است.
* ساختار تبعیض‌آمیز و ناکارآمد NPT
معاهده NPT در حالی ادعای پیشبرد خلع سلاح جهانی و تضمین استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را دارد که در عمل، ۵ کشور دارای سلاح هسته‌ای پیش از سال ۱۹۶۷ (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه و بریتانیا) را به رسمیت شناخته و دیگر کشورها را از دستیابی به چنین سلاح‌هایی منع کرده است.
در این میان، رژیم صهیونیستی که نه‌تنها عضو NPT نیست، بلکه به تسلیحات هسته‌ای نیز مجهز است، از نظارت بین‌المللی معاف مانده و با حمایت غرب، از پاسخگویی نیز دوری می‌کند. در مقابل، ایران با پذیرش گسترده‌ترین بازرسی‌ها همواره تحت فشار و تهدید بوده است. این تناقض آشکار، مشروعیت حقوقی و کارکرد عملی NPT را برای ایران با چالش مواجه کرده است.
* خروج از NPT؛ یک حق قانونی
مطابق ماده ۱۰ معاهده NPT هر عضو می‌تواند در صورتی که منافع عالی کشور - بویژه منافع امنیتی - در خطر باشد، با ارائه اطلاعیه‌ای ۳ ماهه، به صورت رسمی از معاهده خارج شود. این حق صراحتاً در متن معاهده پیش‌بینی شده و از منظر حقوق بین‌الملل کاملا مشروع و قابل دفاع است.
نمونه بارز استفاده از این حق را می‌توان در اقدام کره‌شمالی در سال ۲۰۰۳ مشاهده کرد. اگرچه ایران تاکنون بارها بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود تأکید کرده و حتی حکم فقهی مبنی بر حرمت ساخت سلاح هسته‌ای از سوی رهبر معظم انقلاب صادر شده اما در شرایط بحرانی، صرف اعلام امکان خروج از NPT نیز می‌تواند به عنوان ابزار بازدارندگی و فشار سیاسی مؤثر عمل کند.
* رویکرد پیشنهادی: خروج همراه با ابتکار صلح
اگر جمهوری اسلامی ایران تصمیم به خروج از معاهده بگیرد، ضروری است این اقدام با بیانیه‌ای مستند و منطقی همراه باشد. در این بیانیه می‌توان به تهدیدات امنیتی، استانداردهای دوگانه آژانس و بی‌تفاوتی جامعه بین‌الملل نسبت به تسلیحات هسته‌ای رژیم صهیونیستی اشاره کرد.
همزمان ایران می‌تواند پیشنهاد ایجاد منطقه عاری از سلاح‌های هسته‌ای در غرب آسیا را مجدداً مطرح کند. این ابتکار که پیش‌تر نیز مطرح شده بود، نشانگر رویکرد صلح‌جویانه ایران خواهد بود و می‌تواند حمایت کشورهای مستقل را به همراه داشته باشد.
لذا با توجه به ناکارآمدی NPT در تأمین امنیت برابر و سوء‌استفاده‌های سیاسی از سازوکارهای آن، بررسی گزینه خروج از این معاهده برای ایران، نه‌تنها یک حق قانونی، بلکه یک اقدام راهبردی بالقوه برای دفاع از منافع ملی است. البته این تصمیم باید با تحلیل دقیق هزینه‌ها و منافع، همراه با مدیریت هوشمندانه دیپلماتیک و رسانه‌ای اتخاذ شود تا به افزایش قدرت چانه‌زنی ایران در سطح بین‌الملل منجر شود.
* کارشناس ارشد حقوق خصوصی