سیدپویان حسین‌پور: در هفتـه‌هـای اخیــر، دانشگاه‌ها دوباره به یکی از محورهای گفت‌وگو در فضای عمومی و شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده‌اند. در ظاهر، وضعیت آرام است و نشانه‌ای از ناآرامی دیده نمی‌شود اما زیر پوست دانشگاه‌ها نوعی بی‌قراری و بی‌اعتمادی آرام وجود دارد که اگرچه پنهان است اما می‌تواند در شرایط خاص، فعال شود.
بخش زیادی از این وضعیت به فشارهای بیرونی برمی‌گردد؛ شرایط اقتصادی، ابهام آینده شغلی و حس بی‌تأثیری در تغییر وضعیت، ذهن بسیاری از دانشجویان را مشغول کرده. از سوی دیگر، نهادهای رسمی دانشگاه مثل انجمن‌ها و شوراهای صنفی هم آن نقش میانجی‌گری گذشته را ندارند و همین باعث شده دانشجویان، اگر اعتراضی هم داشته باشند، بیشتر به صورت خودجوش و در لحظه واکنش نشان دهند. این نوع واکنش‌ها، پیش‌بینی و کنترل را سخت‌تر می‌کند.
* نقش فضای مجازی
شبکه‌های اجتماعی در این میان نقشی تعیین‌کننده دارند. امروز تحولات دانشگاه دیگر در خود دانشگاه نمی‌ماند؛ چند تصویر یا چند پست در فضای مجازی می‌تواند یک مساله محدود را به یک بحث ملی تبدیل کند. بویژه در پلتفرم‌هایی مثل ایکس و اینستاگرام که سرعت بازنشر بسیار بالاست، روایت‌ها معمولاً پیش از واکنش رسمی شکل می‌گیرد. همین فاصله زمانی، فضای شایعه و هیجان را تقویت می‌کند.
در بسیاری موارد، دیده شده یک مساله ساده صنفی - مثلاً اختلاف بر سر امکانات خوابگاه یا یک تصمیم انضباطی - ناگهان با چند روایت احساسی در شبکه‌ها گسترش یافته و تبدیل به موضوعی سیاسی شده است. این همان پدیده‌ای است که در علوم اجتماعی از آن با عنوان «تسری احساسی» یاد می‌شود؛ یعنی انتقال سریع هیجان از یک نقطه به نقطه دیگر.
* رفتار اجتماعی دانشجویان
در مقایسه با گذشته، نسل فعلی دانشجویان کمتر ایدئولوژیک و بیشتر واکنشی است. انگیزه‌های آنها بیشتر از جنس تجربه زیسته و احساس بی‌عدالتی است تا عضویت در جریان‌های سیاسی. به همین دلیل، حتی موج‌های اعتراضی در این فضا هم بیشتر رنگ احساسی دارد تا سازمانی.
رسانه‌های پارسی‌زبان خارج از کشور هم از همین ویژگی بهره می‌برند و با برجسته‌سازی اتفاقات کوچک و تزریق هیجان، تلاش می‌کنند احساس جمعی خشم و ناامیدی را در فضای دانشگاه زنده نگه دارند. با این حال، تجربه نشان داده جامعه دانشجویی ایران مثل جامعه عمومی، ظرفیتی برای بازگشت به آرامش دارد؛ بیشتر موج‌ها بعد از چند روز فروکش می‌کند و به رفتار میدانی نمی‌رسد.
* پیوند دانشگاه با جامعه
اعتراضات دانشجویی زمانی خطرناک می‌شود که به مسائل بیرونی گره بخورد. ۳ محور اصلی در این زمینه محتمل‌تر است:
۱- اقتصادی: مشکلات معیشتی و دغدغه اشتغال بعد از فارغ‌التحصیلی
۲- فرهنگی و هویتی: محدودیت‌ها یا نارضایتی‌ها در سبک زندگی
۳- رسانه‌ای: انتشار روایت‌های دانشجویی در سطح ملی که مرز میان داخل و خارج دانشگاه را از بین می‌برد.
در حال حاضر، هیچ نشانه روشنی از پیوند سازمان‌یافته بین دانشجویان و سایر اقشار وجود ندارد. اغلب کنش‌ها مقطعی، پراکنده و بی‌ارتباط باهمند. همین مساله مانع شکل‌گیری یک موج دومینویی پایدار می‌شود.
* احتمال بروز دومینو
تجربه نشان داده ۳ عامل باید همزمان فعال شود تا اعتراض دومینویی شکل گیرد.
الف- رخداد محرک با بار احساسی بالا، مثل برخورد خشن یا حادثه شخصی
ب- افکار عمومی آماده در فضای مجازی
پ- واکنش دیرهنگام یا نامناسب رسمی.
در حال حاضر، ۲ عامل اول تا حدی وجود دارد اما هنوز آن «ماشه» اصلی دیده نمی‌شود. به همین دلیل، احتمال گسترش اعتراضات در کوتاه‌مدت پایین و در میان‌مدت متوسط است. اگر چنین رخدادی پیش بیاید، زمان طلایی مدیریت روایت کمتر از ۲۴ ساعت خواهد بود؛ پس از آن، کنترل افکار عمومی عملاً دشوار می‌شود.
* تهدیدها و موانع
در کنار تهدیدهای رسانه‌ای و شناختی مانند شکل‌گیری تصویر نادرست از وضعیت واقعی دانشگاه‌ها یا نفوذ روایت‌های خارجی، چند عامل بازدارنده هم وجود دارد:
- بدنه اصلی دانشجویان درگیر مسائل شخصی و صنفی است، نه سیاسی.
- جامعه از تنش و خشونت سیاسی خسته است و میل به ثبات بیشتر شده است.
- بسیاری از مدیران دانشگاهی در سال‌های اخیر تجربه مدیریت بحران‌های مشابه را دارند و با گفت‌وگو فضا را آرام می‌کنند.
* جمع‌بندی
دانشگاه‌ها در حال حاضر در یک وضعیت میان‌پرده‌ای هستند؛ نه در آرامش کامل، نه در بحران. نارضایتی وجود دارد اما پراکنده و فاقد انسجام است. خطر اصلی، نه در خود اعتراض‌ها بلکه در نحوه روایت و بازنمایی آنهاست. اگر در زمان وقوع یک رویداد، واکنش رسمی سریع، شفاف و همدلانه باشد، احتمال دومینو کاهش می‌یابد اما اگر واکنش دیر، انکاری یا متکبرانه باشد، روایت از دست می‌رود و میدان به رسانه‌های بیرونی واگذار می‌شود. در نهایت، دانشگاه‌ها را می‌توان شاخص هشدار زودهنگام جامعه دانست؛ هر تغییری در فضای دانشجویی، بازتابی از تحولات عمیق‌تر در بدنه اجتماعی است. مدیریت این فضا بیش از هر چیز نیازمند درک ارتباطی، گوش دادن واقعی و پاسخ مؤثر است؛ نه صرفاً کنترل میدانی.
طراحی دشمن برای محیط دانشگاه‌ها
ارسال نظر
پربیننده
تازه ها